43 η ΣΥΝΟΔΟΣ ΠΡΟΕΔΡΩΝ ΤΕΙ Αθήνα Νοεμβρίου 2010 Μοντέλα Εφαρμογής Ευρωπαϊκής Πρακτικής στο Σχεδιασμό, Λειτουργία, Αναγνώριση και Ανταγωνιστικότητα των ΑΕΙ * Επί των Αρχών ενός νέου Καταστατικού Χάρτη για την Ανώτατη Εκπαίδευση Καθ. Σωκράτης Ν. Καπλάνης Πρόεδρος του ΤΕΙ Πάτρας

Εισαγωγή- Λογική Βάση Εξελικτικά μοντέλα και σχέδια αναμόρφωσης ακόμα και αναδιάρθρωσης της Α.Ε. σε Θεσμικό, Λειτουργικό και Πολιτικό Επίπεδο συμμετοχικών-εγγυητικών- κυρωτικών διαδικασιών εμφανίζονται σε όλα τα κράτη- μέλη της Ε.Ε. από τις αρχές του `80. Η Ενιαία Αγορά και η εφαρμογή των αρχών της ελευθερίας μεταξύ των πολιτών, των υπηρεσιών και των αγαθών ενέτεινε τις αλλαγές

Η εφαρμογή επιτυχημένων Ευρωπαϊκών Πρακτικών στα πεδία που η χώρα υστέρησε σε αλλαγές κρίνεται αναγκαία για λόγους:  Συνέργειας με τα συστήματα των άλλων κ.μ.  Συνοχής, για αβίαστη ανάπτυξη συνεργασιών  Μεγιστοποίησης του οφέλους των αποδεκτών των αξιών και αποτελεσμάτων της Α.Ε. της χώρας  Κοινωνικής ευθύνης, αλλά και παρωχημένων ή οφελιμιστικών αντιλήψεων

Τα κακώς κείμενα με βάση τα οποία δρομολογούνται ή ετοιμάζεται το έδαφος για Αλλαγές  Η Χωροταξική κατανομή των ΑΕΙ και των Τμημάτων τους μαζί με τα θεματικά πεδία ειδικοτήτων που καλύπτουν. Ιδρύθηκαν χωρίς πρόγραμμα και σχέδιο Βιωσιμότητας και χωρίς Ακαδημαϊκά, Επιστημονικά και Παραγωγικά - Αναπτυξιακά Κριτήρια.  Το υπερβολικά μεγάλο πλήθος ΑΕΙ και Τμημάτων, παράλληλα με τη μαζικοποίηση της Εκπαίδευσης ως προς τον υπερβολικό αριθμό των εισαγομένων. Αποτέλεσμα, η αναπόφευκτη πτώση της Ποιότητας Εκπαίδευσης και Πτυχιούχων

 Η Συγκεντρωτική πολιτική που εφαρμόζεται σε ολόκληρο το φάσμα της Α.Ε, σε αντίθεση με άλλες χώρες της Ευρώπης, όπου λειτουργούν φορείς Συντονισμού, Αξιολόγησης, Πιστοποίησης- Επικύρωσης- Εγγυοδότησης και Κοινωνικού ελέγχου.  Η έλλειψη ορθολογικής αντίληψης περί των αρχών για την ανάπτυξη Παν/μίων-ΤΕΙ.  Η μη εφαρμογή του Κοινοτικού Κεκτημένου και των συμφωνιών,  Η μη θεσμική ολοκλήρωση των ΤΕΙ και η διαφορετική αντιμετώπισή αυτών και των Πτυχιούχων τους έχουν δημιουργήσει κλίμα αμφισβητήσεων- αντιδράσεων

Οι αλλαγές στη μετα-Bologna εποχή σε άλλα κράτη-μέλη Θεσμικό Επίπεδο – Αναδιάρθρωση ΄Ηδη άλλα κ.μ. έχουν προχωρήσει σε δομικές αλλαγές στην Τ.Ε. Καθώς και στα ίδια τα Ι.Τ.Ε. Η Πορτογαλία έχει αναδιαρθρώσει τα Πτυχία και αντί του Bacharel που απονεμόταν από τα Politecnicos, μετά το 2007 απονέμεται από όλα τα ΙΤΕ το Licenciado, ενώ τα Πολυτεχνεία διατηρούν και το δικαίωμα των ολοκληρωμένων 5-ετών σπουδών. Το Licenciado είναι η προϋπόθεση για να λάβει κάποιος τον τίτλο του Engenheiro (Μηχανικού) που του απονέμεται από το Ordem dos Engenheiros.

Το μοντέλο αυτό ρύθμισε θεσμικά, κατά Bologna το ρόλο των Politecnicos με απονομή, μαζί με τα Παν/μια, των Ακαδημαϊκών Τίτλων όπως προβλέπεται από την Διακήρυξη της Bologna. Αναγκαία για την αναμόρφωση αυτή ήταν και η Ακαδημαϊκή Πιστοποίηση Τμήματος ή των Π.Π.Σ. Όταν ένα Παν/μιο ή Politecnico και συγκεκριμένα ένα Τμήμα του ή ένα Π.Π.Σ. έχει Πιστοποιηθεί, τότε οι Πτυχιούχοι του εγγράφονται στα μητρώα του Επιμελητηρίου, Ordem Engenheiros, χωρίς εξετάσεις.

Ιρλανδία και τα Institutes of Technology Μετά από συνεχείς μεταρρυθμίσεις ιδρύθηκαν τα Institutes of Technology, στη θέση των Regional Technical Colleges, (`90), που είναι αντίστοιχα των ΤΕΙ. Aπονέμουν Πτυχία ίσης αξίας, ( Ακαδημαϊκής και Επαγγελματικής), ακόμα και ιδίου Τίτλου. Απαραίτητη η Ακαδημαϊκή Πιστοποίηση στην οποία συμμετέχει και το αντίστοιχο Επιμελητήριο, Institute of Engineers Ireland, (ΙΕΙ).

Tα Institutes of Technology μπορούν να απονέμουν Μ.Δ.Ε. και κάθε Τίτλο με την προϋπόθεση ότι τους έχει εκχωρηθεί το δικαίωμα αυτό από το HETAC, το οποίο αποτελεί ένα Σώμα αντίστοιχο του ΕΣΥΠ, ή για τη χώρα μας αντίστοιχο με ένα Τμήμα υπό το ΕΣΥΠ. Να σημειωθεί ότι το Institute of Technology του Δουβλίνου μπορεί να απονέμει ακόμα και Διδ/κό Δίπλωμα, επειδή έχει αναπτύξει το δικό του σύστημα, (Δομή και Διαδικασία), Αξιολόγησης και Απονομής Τίτλων.

Κύπρος Η Κύπρος σταμάτησε τη λειτουργία του Α.Τ.Ι. και ίδρυσε το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο της Κύπρου με όλα τα δικαιώματα και τις προνομίες που ο θεσμός αυτός φέρει. Προκύπτει σαφώς και εδώ μια πολιτική εφαρμογής της Bologna process. H αναμόρφωση αυτή έχει δώσει εξαιρετικά αποτελέσματα με την οικοδόμηση του νέου πλαισίου Α.Ε. που ουσιαστικά σταματά τη ροή νέων στο εξωτερικό, ενώ συγχρόνως μετατρέπει την Κύπρο σε διεθνές κέντρο Α.Ε. Είναι μια αλλαγή που πρέπει να μας διδάξει για τον σχεδιασμό της ενιαίας Ανώτατης Εκπαίδευσης στη χώρα.

Οι επιτυχημένες πρακτικές που εφαρμόσθηκαν από τα άλλα κράτη-μέλη θα πρέπει να μελετηθούν και να υιοθετηθούν και στην περίπτωση της χώρας μας για την αναμόρφωση των Α.Ε.Ι στα πλαίσια της πολιτικής του ενός χώρου Α.Ε. στην Ευρώπη. Η ενεργοποίηση των κοινοτήτων των ΤΕΙ και η ένταξή τους σε ομάδες εργασίας, όχι μόνον για συμμετοχική ευθύνη, αλλά κυρίως για την αποκέντρωση του έργου που θα πρέπει να επιτελεσθεί και το οποίο δεν είναι δυνατό να το φέρουν σε πέρας οι των υφισταμένων και λειτουργούντων σχημάτων Διοίκησης της Εκπαίδευσης, είναι εκ των ων ουκ άνευ.

Παρατηρήσεις Δεν είναι δυνατό να αναγνωρίζεται το Πτυχίο μέσω Προγραμμάτων Δικαιοχρησίας και να μην αναγνωρίζεται το Πτυχίο ΤΕΙ ως 1 ος Ακαδημαϊκός Τίτλος, όπως συμβαίνει στις ανωτέρω χώρες, ή να αμσφισβητείται, όπως πρόσφατα στη Βουλή. Δεν είναι δυνατό να λειτουργούν Π.Π.Σ. διάρκειας 4 ετών και η αξία τους να είναι κατώτερη και αυτών των 3-ετών Προγραμμάτων των χωρών της Ευρώπης. Τούτο έρχεται σε αντίθεση με τις προδιαγραφές του ECTS, ως σύστημα και εργαλείο για την ενίσχυση της Κινητικότητας και της Αναγνώρισης μέρους των Σπουδών που παρακολουθεί ο φοιτητής σε ξένο ΙΤΕ.

Συμπέρασμα 1 ο Όλα αυτά απαιτούν σειρά από καινοτομικές αλλαγές στην Διαχείριση της Εκπαίδευσης. Αρετή&Τόλμη Στόχος: η Αξιοπιστία και η Διαφάνεια στα της Α.Ε. Συγκρίσιμα στοιχεία με αυτά των λοιπών κ.μ. όπως: Φορείς εκπαιδευτικού σχεδιασμού, συντονισμού, αξιολόγησης, εκπροσώπησης, διεθνών συνεργασιών κλπ Δομή, Στόχοι Π.Π.Σ και απονεμόμενοι Τίτλοι Διαδικασίες Διασφάλισης της Ποιότητας, Πιστοποίηση και Επικύρωση της απόκτησης των γνώσεων και δεξιοτήτων που προβλέπονται με βάση την αναδιάρθρωση των Π.Π.Σ. και των Μ.Π.Ε.

Συμπέρασμα 2 ο Τα ανωτέρω έρχονται σε κάποια αντίθεση με τη χαλαρή αντίληψη που επικρατεί στη χώρα ότι όλα είναι όπως πρέπει ή και καλλίτερα από ό,τι στους άλλους. Απαιτείται συνεπώς να θεσπισθούν από τις Συνόδους Πρυτάνεων και Προέδρων: 1. Τα κριτήρια ως προς την Ποιότητα και το Επίπεδο, (Εκπαιδευτικό και Επιστημονικό), του Φορέα, του Τμήματος ή του Π.Π.Σ. που απονέμει τον Τίτλο. 2.Οι διαδικασίες για τη λήψη του Πτυχίου και πώς διασφαλίζεται η εγκυρότητα, η πιστότητα και η αξιοπιστία τους. 3. Η Ποιότητα των εισαγομένων στα ΙΤΕ και ο τρόπος Εισαγωγής.

Θα πρέπει με τις αλλαγές που προτείνουμε να αποκτήσει το σύστημα της Α.Ε. της χώρας Αξιοπιστία και αντιστοιχίες με τα άλλα κ.μ. της Ευρώπης. Είμαστε υποχρεωμένοι για τούτο, καθώς είμαστε από τα κράτη που το 1999 υπογράψαμε τη Διακήρυξη της Bologna, αλλά και συμβάλαμε στο περιεχόμενό της, χωρίς να έχουμε εφαρμόσει τα όσα περιλαμβάνονται ως πολιτική για μια Ποιοτική Α.Ε. στην υπηρεσία της Ανάπτυξης και των πολιτών της Ευρώπης.

Προτάσεις 1.Εφαρμογή του μοντέλου της Κύπρου ή της Ιρλανδίας ή της Βρετανίας. Δυνατόν και της Πορτογαλίας. Τα Πανεπιστήμια και ΤΕΙ θα πρέπει να είναι ενεργά μέλη του χώρου της Α.Ε. της Ευρώπης, ομοταγή με ισοτιμίες και ισοδυναμίες αλλήλοις. 2. Η περιφερειακή ιδιομορφία ως προς τους πόρους και την αναπτυξιακή πολιτική θα επηρεάσει και το μοντέλο που θα εφαρμοσθεί για το ή τα ΑΕΙ της κάθε περιοχής. Με βάση τα κριτήρια που αναφέρθηκαν, τα ΤΕΙ να αποφασίσουν τα της εξέλιξής των, λαμβάνοντας υπ`όψιν τα μοντέλα που αναφέρθηκαν.

3. Σχεδιασμός και λειτουργία νέων Π.Π.Σ, ιδίως διεπιστημονικής υφής, σε νέες ειδικότητες, με ευθύνη των ιδίων των ΑΕΙ, χωρίς να είναι αναγκαίο να ιδρύονται νέα Τμήματα. Ορθολογική διαχείριση πόρων με τα σπονδυλωτά Π.Π.Σ. Αυτά δίνουν δύναμη, ευελιξία αλλά και ικανοποίηση των αναγκών σε νέες επιστημονικές και τεχνολογικές ειδικότητες, με παράλληλη μείωση των δαπανών. 4. Εφαρμογή του μοντέλου,των προδιαγραφών και των διαδικασιών ανάπτυξης των Π.Π.Σ. και Μ.Π.Ε. σύμφωνα με τις αρχές του Εθ.Π.Π. Εχουμε ήδη καθυστερήσει. Η Σύνοδος ζητά από το Ε.Π. Ε&Δ.Β.Μ. τη χρηματοδότηση για Κατάρτιση των αρμοδίων στελεχών των ΤΕΙ.

5. Ουσιαστική εφαρμογή ενός μοντέλου Ολικής Διαχείρισης της Ποιότητας, σε Εθνικό επίπεδο Εκπαίδευσης, όσο και στο επίπεδο των ΑΕΙ. Αναγκαία η πολιτική συγκριτικήςαξιολόγησης,(Benchmarking). Η μέχρι σήμερα εφαρμοζόμενη πολιτική δεν έχει επηρεάσει τη λειτουργία και Ποιότητα Σπουδών στα ΤΕΙ, αλλά ούτε έχει αναπτυχθεί αντίληψη Ποιότητας. Απαιτείται νέα δομή στα ΑΕΙ για τη Διαχείριση της Ποιότητας και δραστηριοποίηση της ΑΔΙΠ κατά τα Ευρωπαϊκά Πρότυπα. Ορισμός διαδικασιών και στελέχωση με εμπειρογνώμονες για την αλλαγή. 6. Το ίδιο ισχύει και για τον φορέα Ακαδημαϊκής Πιστοποίησης, σύμφωνα με το μοντέλο της IRL, UK, PT, NL κλπ

Να ορισθούν τα κριτήρια και οι διαδικασίες για την Πιστοποίηση. Μεικτή επιτροπή Πρυτάνεων & Προέδρων να επεξεργασθεί το θέμα αυτό και να καταθέσει σχετική Έκθεση. 7.Ίδρυση ενιαίων Επιμελητηρίων, ανά ομάδα συναφών ειδικοτήτων, όπως σε UK, IRL, PT, που θα έχουν την πλήρη ευθύνη για την εκχώρηση Επαγγελματικών Δικαιωμάτων στους Πτυχιούχους/Διπλωματούχους και θα συμμετέχουν στην Πιστοποίηση των Τμημάτων και των Π.Π.Σ.

8. Οργάνωση και λειτουργία Μ.Π.Ε. με ευθύνη των ιδίων των ΑΕΙ. Η καθυστέρηση στη λειτουργία των Μ.Π.Ε. ιδίως όσων έχουν διεθνή χαρακτήρα και δεν απαιτούν χρηματοδότηση από το Υπ. Παιδείας είναι αδιανόητη και έχει αρνητικές επιπτώσεις τόσο σε όσους έχουν ανάγκη ένα Μ.Π.Ε όσο και στα ίδια τα Τμήματα και τη χώρα που χάνει πόρους και περαιτέρω συνεργασίες. Απαιτείται να ορισθούν τα κριτήρια- προδιαγραφές για την προώθηση των Μ.Π.Ε. Μέχρι τότε να αναλάβει μια επιτροπή υπό τις Συνόδους Πρυτάνεων και Προέδρων.

9. Π.Π.Σ. με δομή στοχοθετημένων μαθημάτων και μαθησιακή προσέγγιση που να καλλιεργεί το ταλέντο των νέων μέσα από την έρευνα και το σχεδιασμό καινοτομιών και όχι με τα πολλά θεωρητικά μαθήματα. Αυτά δημιουργούν πρόβλημα στην ισχή του Πτυχίου, αλλά και αλόγιστες δαπάνες. Καταντήσαμε να έχουμε πλήθος Πτυχιακών Εργασιών χωρίς να προσθέτουν στην αξία των σπουδών και των γνώσεων και ικανοτήτων του Πτυχιούχου, αφού είναι απλή θεωρητική περιγραφή. Ομοίως συμβαίνει και με την Πρακτική Ασκηση που και δαπανηρή είναι και αμφισβητείται από πολλούς και μάλιστα πανεπιστημιακούς, ίσως όχι άδικα.

10. Να ανασχεδιασθεί το ΕΣΠΑ και ιδίως το Ε.Π. Ε&Δ.Β.Μ. για να ενισχυθούν οι Καινοτομίες στον Εκπαιδευτικό σχεδιασμό που προτείνουμε. 11. Ενίσχυση του μοντέλου σύνδεσης των ΑΕΙ με την κοινωνικο-οικονομικούς φορείς για καινοτομίες, βιώσιμη ανάπτυξη, υπηρεσίες υψηλού επιπέδου σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, με παράλληλη κατάργηση άλλων δομών που δεν έχουν προσδώσει την Προστιθέμενη Αξία που είχε προβλεφθεί. 12. Ανταγωνιστικά Π.Π.Σ. και Μ.Π.Ε. με εισαγόμενους τόσους όσους μπορεί ένα ΑΕΙ και με γνώσεις εξασφαλισμένες και όχι ως έχει σήμερα. Εάν συνεχισθεί ο τρόπος εισαγωγής στα ΤΕΙ, τότε ουδεμία επιτροπή Ακαδημαϊκής Πιστοποίησης θα επικύρωνε το επίπεδο και την ποιότητα σπουδών.

Επίλογος κ κ Συνάδελφοι φαίνεται ότι πρέπει να γίνει μια επανάσταση στην Ανώτατη Εκπαίδευση της χώρας για να ανατραπεί το κλίμα και η αντίληψη, του να πορευόμαστε ήρεμα και χωρίς αντιρρήσεις ή αντιδράσεις, για να θεωρούμεθα επιτυχημένοι ή αρεστοί. Έχουμε και εμείς ευθύνη για την κατάσταση που επικρατεί στα ΑΕΙ της χώρας. Eάν δεν προχωρήσουμε μαζί μπροστά θα υποστούμε τα της «Εκπαιδευτικής Πτώχευσης».

Βιβλιογραφία 1. The impact of Bologna Declaration on Engineering Education in Europe : A SEFI survey The European Qualifications Framework, OJ C111/ Higher Education and Training Awards: Institution of Engineers, Portugal: Overview and its Accreditation System, Sebastiao Feyo de Ezevero, Vice President Ordem dos Engenheiros 6. Shared Dublin descriptors for Short cycle, First Cycle, Second Cycle and Third Cycle Awards, 23 March 2004 Working document of JQI informal group, Dublin, Transparency for European Higher Education, Jose-Gines Mora, Unversity Quality Council of Universities, Spain, Madrid January, Towards an overarching Framework of European Higher Education, A JQI report, 6 February 2004, London Διακυβέρνηση της ΤριτοβάθμιαςΕκπαίδευσης στην Ευρώπη, ΓΔ Εκπαίδευση και Πολιτισμός, ΕΥΡΥΔΙΚΗ, Bologna and Beyond: visions of a European future, Guy Haug, EAIE Conference in Amsterdam, Movements towards a European dimension in Quality Assurance and Accreditation, Don F. Westerheijden, Amsterdam,