Gewoonten van de Egyptenaren, Hdt

35. 1 ἔ ρχομαι δ ὲ περ ὶ Α ἰ γύπτου μηκυνέων τ ὸ ν λόγον, ὅ τι πλε ῖ στα θωμάσια ἔ χει [ ἢ ἡ ἄ λλη π ᾶ σα χώρη ] κα ὶ ἔ ργα λόγου μέζω παρέχεται πρ ὸ ς π ᾶ σαν χώρην Ik ga/zal het verhaal over Egypte rekken, omdat het zeer vele bewonderenswaardige dingen heeft [(meer) dan de hele rest van het land] en daden die een verhaal te boven gaan laat zien in vergelijking met het hele land. 125 [ ἢ ἡ ἄ λλη π ᾶ σα χώρη ] – vierkante haken geven aan, dat het tekstelement wordt beschouwd als niet van Hdt., maar als een latere toevoeging. Waarom past het niet? - de combinatie van πλε ῖ στα met ἢ komt eigenlijk nooit voor Hoe is het hier dan gekomen? - Belangrijke werken werden gekopieerd door monniken, die de teksten diverse malen overschrijven (en daarbij soms moe, afgeleid etc. waren). De monnik heeft in de 1 e helft van de zin waarschijnlijk iets gemaakt, wat leek op de 2 e helft (μέζω … πρ ὸ ς π ᾶ σαν χώρην)

τούτων ε ἵ νεκα πλέω περ ὶ α ὐ τ ῆ ς ε ἰ ρήσεται. Daarom zal er meer hierover (= Egypte) gezegd worden. 126 τούτων – verwijst naar - θωμάσια - ἔ ργα ε ἰ ρήσεται – fut pass van levgw

2 Α ἰ γύπτιοι ἅ μα τ ῷ ο ὐ ραν ῷ τ ῷ κατ ὰ σφέας ἐ όντι ἑ τεροί ῳ κα ὶ τ ῷ ποταμ ῷ φύσιν ἀ λλοίην παρεχομέν ῳ ἢ ο ἱ ἄ λλοι ποταμοί, τ ὰ πολλ ὰ πάντα ἔ μπαλιν το ῖ σι ἄ λλοισι ἀ νθρώποισι ἐ στήσαντο ἤ θεά τε κα ὶ νόμους, De Egyptenaren hebben, samen met het klimaat bij hen, dat anders is, en met de rivier die een andere aard laat zien dan de andere rivieren, zeden en gewoonten ingesteld bijna helemaal tegengesteld aan de andere mensen, Welke 3 verschillen constateert Hdt. tussen Egyptenaren en Grieken? 1. ἅ μα … ἑ τεροί ῳ - ander klimaat 2. κα ὶ … ποταμοί – hun rivier gedraagt zich anders dan andere rivieren. Hoezo dat? De Nijl stroomt 1x per jaar over. 3. τ ὰ … νόμους – andere gewoontes 129 το ῖ σι ἄ λλοισι ἀ νθρώποισι – natuurlijk bedoelt Hdt. vooral de Grieken.

ἐ ν το ῖ σι α ἱ μ ὲ ν γυνα ῖ κες ἀ γοράζουσι κα ὶ καπηλεύουσι, ο ἱ δ ὲ ἄ νδρες κατ ᾽ ο ἴ κους ἐ όντες ὑ φαίνουσι· ὑ φαίνουσι δ ὲ ο ἱ μ ὲ ν ἄ λλοι ἄ νω τ ὴ ν κρόκην ὠ θέοντες, Α ἰ γύπτιοι δ ὲ κάτω. bij wie de vrouwen naar de markt gaan en handel drijven, maar de mannen weven, terwijl ze thuis zijn. De andere (mensen) weven terwijl ze de (draad van de) inslag naar boven stoten, de Egyptenaren (terwijl ze de draad) naar beneden (stoten). 129 ( ἐ ν) το ῖ σι – betr. vnw; verw. naar Α ἰ γύπτιοι (126) – bij de Grieken is dit kennelijk omgekeerd Links een Grieks weefgetouw; de geweven draden worden naar boven toe aangedrukt. Rechts een Egyptische vrouw die aan het weven is. Zij drukt de geweven draden naar beneden.

3 τ ὰ ἄ χθεα ο ἱ μ ὲ ν ἄ νδρες ἐ π ὶ τ ῶ ν κεφαλέων φορέουσι, α ἱ δ ὲ γυνα ῖ κες ἐ π ὶ τ ῶ ν ὤ μων. ο ὐ ρέουσι α ἱ μ ὲ ν γυνα ῖ κες ὀ ρθαί, ο ἱ δ ὲ ἄ νδρες κατήμενοι. De mannen dragen de zware lasten op hun hoofden, de vrouwen op hun schouders. De vrouwen plassen rechtop/staande, de mannen zittend : let op alle niet samengetrokken vormen (oranje!) flauw, hè?

ε ὐ μαρεί ῃ χρέωνται ἐ ν το ῖ σι ο ἴ κοισι, ἐ σθίουσι δ ὲ ἔ ξω ἐ ν τ ῇ σι ὁ δο ῖ σι ἐ πιλέγοντες ὡ ς τ ὰ μ ὲ ν α ἰ σχρ ὰ ἀ ναγκα ῖ α δ ὲ ἐ ν ἀ ποκρύφ ῳ ἐ στ ὶ ποιέειν χρεόν, τ ὰ δ ὲ μ ὴ α ἰ σχρ ὰ ἀ ναφανδόν. Ze poepen in hun huizen, ze eten buiten op de straten, terwijl ze als toelichting geven dat het nodig is de noodzakelijke schandelijke dingen in afzondering te doen, de niet-schandelijke in het openbaar. 134 χρέωνται – gewoon praes Med. 136 De pv. in deze zin is: ἐ στ ὶ χρεόν (het is noodzakelijk) + infin Waarom poepen de Egyptenaren binnen volgens eigen zeggen? dat is iets schandelijks (α ἰ σχρ ὰ ), wil je liever verborgen houden.

4 ἱ ρ ᾶ ται γυν ὴ μ ὲ ν ο ὐ δεμία ο ὔ τε ἔ ρσενος θεο ῦ ο ὔ τε θηλέης, ἄ νδρες δ ὲ πάντων τε κα ὶ πασέων. Geen enkele vrouw is priester, niet van een god, niet van een godin, mannen (zijn priester) van alle (goden) en alle (godinnen). 138 ἄ νδρες – welk pv. moet je aanvullen (ellips)? ἱ ρ w`n ται πάντων τε κα ὶ πασέων – wat is het verschil tussen deze vormen? πάντων – gen mv Mann πασέων – gen mv Vrouw Welk znw moet je bij allebei aanvullen (ellips)? qew`n Een Egyptische priester

τρέφειν το ὺ ς τοκέας το ῖ σι μ ὲ ν παισ ὶ ο ὐ δεμία ἀ νάγκη μ ὴ βουλομένοισι, τ ῇ σι δ ὲ θυγατράσι π ᾶ σα ἀ νάγκη κα ὶ μ ὴ βουλομέν ῃ σι. Er is geen enkele noodzaak voor de zonen hun ouders te voeden als ze dat niet willen, voor de dochters is er alle noodzaak, ook als die dat niet willen. 139 βουλομένοισι - welke vorm? dat mv Mann; ptc praes Med congr. met το ῖ σι παισ ὶ 140 βουλομέν ῃ σι – welke vorm? dat mv Vrouw; ptc praes Med (- ῃ σι = -ai~) congr. met τ ῇ σι δ ὲ θυγατράσι

36 1 ο ἱ ἱ ρέες τ ῶ ν θε ῶ ν τ ῇ μ ὲ ν ἄ λλ ῃ κομέουσι, ἐ ν Α ἰ γύπτ ῳ δ ὲ ξυρ ῶ νται. De priesters van de goden dragen elders lang haar, in Egypte scheren ze zich. 141 ξυρ ῶ νται- reflexief medium Medium kan worden gebruikt als: - belanghebbend (voor mezelf) - reflexief (wederkerend  zich(zelf)) - passief (alleen in praes, impf) bv luvomai = - ik maak voor mezelf los - ik maak mezelf los - ik word losgemaakt

το ῖ σι ἄ λλοισι ἀ νθρώποισι νόμος ἅ μα κήδεϊ κεκάρθαι τ ὰ ς κεφαλ ὰ ς το ὺ ς μάλιστα ἱ κνέεται, Voor de andere mensen is het de gewoonte dat met verdriet diegenen geschoren zijn wat hun hoofd betreft die het het meeste treft, 142 κε-κάρ-θαι = infin perf med infin = aanvulling bij νόμος (ejsti) το ὺ ς – woordsoort? betr. vnw ἱ κνέεται- wat is het onderwerp? κήδ o~ (uit voorafgaande deel aanvullen)

Α ἰ γύπτιοι δ ὲ ὑ π ὸ το ὺ ς θανάτους ἀ νιε ῖ σι τ ὰ ς τρίχας α ὔ ξεσθαι τάς τε ἐ ν τ ῇ κεφαλ ῇ κα ὶ τ ῷ γενεί ῳ, τέως ἐ ξυρημένοι. de Egyptenaren laten in het geval van doodsgevallen hun haren op hun hoofd en op hun kin groeien, terwijl ze tot die tijd geschoren waren. 143 τάς τε … γενεί ῳ - let op herhaling van lidwoord: bijvoeglijke bepaling bij τ ὰ ς τρίχας 144 ἐ ξυρημένοι – ptc perf Pass

2 το ῖ σι μ ὲ ν ἄ λλοισι ἀ νθρώποισι χωρ ὶ ς θηρίων δίαιτα ἀ ποκέκριται, Α ἰ γυπτίοισι δ ὲ ὁ μο ῦ θηρίοισι ἡ δίαιτα ἐ στί. Voor de andere mensen is het leven gescheiden van de dieren, voor de Egyptenaren is het leven samen met de dieren. 145 Als een woord tussen puntige haakjes staat, ontbreekt het woord in de manuscripten en is het door geleerden later weer aangevuld (fout van monnik??) ἀ πο-κέ-κρι-ται – perf pass

ἀ π ὸ πυρ ῶ ν κα ὶ κριθέων ὧ λλοι ζώουσι, Α ἰ γυπτίων δ ὲ τ ῷ ποιευμέν ῳ ἀ π ὸ τούτων τ ὴ ν ζόην ὄ νειδος μέγιστον ἐ στί, ἀ λλ ὰ ἀ π ὸ ὀ λυρέων ποιε ῦ νται σιτία, τ ὰ ς ζει ὰ ς μετεξέτεροι καλέουσι. De andere mensen leven van tarwe en gerst, voor diegene van de Egyptenaren die zijn levensonderhoud daarvan maakt, is er zeer grote (reden tot) schande, maar ze maken hun voedsel van spelt, die sommigen tweekoren noemen. 147 ὧ λλοι = oiJ ajlloi (dus niet de Egyptenaren) ἀ π ὸ τούτων – wat wordt hiermee bedoeld? (het verbouwen van) tarwe en gerst gerst spelt

3 φυρ ῶ σι τ ὸ μ ὲ ν στα ῖ ς το ῖ σι ποσί, τ ὸ ν δ ὲ πηλ ὸ ν τ ῇ σι χερσί, [ κα ὶ τ ὴ ν κόπρον ἀ ναιρέονται ]. Ze kneden het deeg met hun voeten, de klei met hun handen [en ze rapen de mest op]. 150 [ κα ὶ τ ὴ ν κόπρον ἀ ναιρέονται ] – waarom zou dit stuk tussen vierkante haakjes staan? Past inhoudelijk niet bij begin van zin; heeft niets met kneden te maken.

τ ὰ α ἰ δο ῖ α ὧ λλοι μ ὲ ν ἐῶ σι ὡ ς ἐ γένοντο, πλ ὴ ν ὅ σοι ἀ π ὸ τούτων ἔ μαθον, Α ἰ γύπτιοι δ ὲ περιτάμνονται. ε ἵ ματα τ ῶ ν μ ὲ ν ἀ νδρ ῶ ν ἕ καστος ἔ χει δύο, τ ῶ ν δ ὲ γυναικ ῶ ν ἓ ν ἑ κάστη. De andere mensen laten hun geslachtsdelen zoals ze zijn, behalve al degenen die het van hen hebben geleerd, de Egyptenaren besnijden zich. Wat betreft kledingstukken heeft elk van de mannen er twee en elk van de vrouwen één. 150 ἐῶ σι = ej-a-ousi, praes van ejavw 151 τούτων – wie worden bedoeld? = de Egyptenaren περιτάμνονται – reflexief Medium (zich …) 152 ε ἵ ματα – acc. respectus τ ῶ ν μ ὲ ν ἀ νδρ ῶ ν – bepaling bij ἕ καστος ; voorop gezet om de tegenstelling met τ ῶ ν δ ὲ γυναικ ῶ ν beter uit te laten komen. ἓ ν – onzijdig van ei|~

4 τ ῶ ν ἱ στίων το ὺ ς κρίκους κα ὶ το ὺ ς κάλους ο ἱ μ ὲ ν ἄ λλοι ἔ ξωθεν προσδέουσι, Α ἰ γύπτιοι δ ὲ ἔ σωθεν. De andere mensen binden de zeilringen en de kabels van de zeilen aan de buitenkant vast, de Egyptenaren aan de binnenkant. 153 ἔ ξωθεν – nl. aan de buitenkant van de boot

γράμματα γράφουσι κα ὶ λογίζονται ψήφοισι Ἕ λληνες μ ὲ ν ἀ π ὸ τ ῶ ν ἀ ριστερ ῶ ν ἐ π ὶ τ ὰ δεξι ὰ φέροντες τ ὴ ν χε ῖ ρα, Α ἰ γύπτιοι δ ὲ ἀ π ὸ τ ῶ ν δεξι ῶ ν ἐ π ὶ τ ὰ ἀ ριστερά· De Grieken schrijven hun letters en rekenen met steentjes terwijl ze hun hand van links naar rechts brengen, de Egyptenaren van rechts naar links. -

κα ὶ ποιε ῦ ντες τα ῦ τα α ὐ το ὶ μ ὲ ν φασ ὶ ἐ π ὶ δεξι ὰ ποιέειν, Ἕ λληνας δ ὲ ἐ π ᾽ ἀ ριστερά. En terwijl ze dat doen, zeggen ze zij zelf correct te handelen, en dat de Grieken verkeerd handelen. 156 ποιε ῦ ντες = poiou`nte~ (ptc praes van poievw) 157 τα ῦ τα verwijst naar …? ἀ π ὸ τ ῶ ν δεξι ῶ ν ἐ π ὶ τ ὰ ἀ ριστερά·

διφασίοισι δ ὲ γράμμασι χρέωνται, κα ὶ τ ὰ μ ὲ ν α ὐ τ ῶ ν ἱ ρ ὰ, τ ὰ δ ὲ δημοτικ ὰ καλέεται. Ze gebruiken twee (soorten) letters, en de ene (soort) daarvan wordt heilig genoemd, (en) de andere volks. - Hieroglyfen en demotisch schrift

37 1 θεοσεβέες δ ὲ περισσ ῶ ς ἐ όντες μάλιστα πάντων ἀ νθρώπων νόμοισι τοιο ῖ σιδε χρέωνται. Terwijl ze bovenmatig vroom zijn, het meest van alle mensen, gebruiken ze de volgende gewoonten. -

ἐ κ χαλκέων ποτηρίων πίνουσι, διασμ ῶ ντες ἀ ν ὰ π ᾶ σαν ἡ μέρην, ο ὐ κ ὃ μ ὲ ν ὃ δ ᾽ ο ὔ, ἀ λλ ὰ πάντες. Ze drinken uit bronzen bekers, terwijl ze die dagelijks uitspoelen, niet de één wel (en) de ander niet, maar allemaal. 162 πάντες = alle mensen (die drinken) – NOM!! (dus niet de bekers)

2 ε ἵ ματα δ ὲ λίνεα φορέουσι α ἰ ε ὶ νεόπλυτα, ἐ πιτηδεύοντες το ῦ το μάλιστα, τά τε α ἰ δο ῖ α περιτάμνονται καθαρειότητος ε ἵ νεκεν, προτιμ ῶ ντες καθαρο ὶ ε ἶ ναι ἢ ε ὐ πρεπέστεροι. Ze dragen kledingstukken van linnen, altijd pas gewassen, terwijl/omdat ze daar vooral voor zorgen. Ze besnijden (zich wat betreft) hun geslachtsdelen vanwege de hygiëne, omdat ze er de voorkeur aan geven schoon te zijn (eerder) dan mooi. 163 το ῦ το verwijst naar …? νεόπλυτα τά τε α ἰ δο ῖ α περιτάμνονται – * ofwel acc respectus en reflexief medium (ze besnijden zich w.b. hun geslachtsdelen) * ófwel lijd vw en belanghebbend medium (ze besnijden hun geslachtsdelen in hun eigen belang) ἢ ε ὐ πρεπέστεροι – geeft meteen een waardeoordeel van Hdt.: hij vindt besneden mannen niet mooi.

ο ἱ δ ὲ ἱ ρέες ξυρ ῶ νται π ᾶ ν τ ὸ σ ῶ μα δι ὰ τρίτης ἡ μέρης, ἵ να μήτε φθε ὶ ρ μήτε ἄ λλο μυσαρ ὸ ν μηδ ὲ ν ἐ γγίνηταί σφι θεραπεύουσι το ὺ ς θεούς. De priesters scheren zich wat hun hele lichaam betreft om de dag opdat geen luis of iets anders vuils bij hen verschijnt terwijl ze de goden vereren. 165 π ᾶ ν τ ὸ σ ῶ μα – acc respectus δι ὰ τρίτης ἡ μέρης – lett. ‘elke derde dag’. Grieken tellen de dag van vandaag ook mee: bv: ‘elke derde dag’ is voor hen: x x x ma di woe do vr, want = 1 e dag = 2 e = 3 e en dan opnieuw = 1 e 2 e 3e 166 ἵ να … ἐ γγίνηταί – coni finalis θεραπεύουσι – welke vorm? ptc praes A; in dat. mv; congr met σφι

3 ἐ σθ ῆ τα δ ὲ φορέουσι ο ἱ ἱ ρέες λινέην μούνην κα ὶ ὑ ποδήματα βύβλινα· ἄ λλην δέ σφι ἐ σθ ῆ τα ο ὐ κ ἔ ξεστι λαβε ῖ ν ο ὐ δ ὲ ὑ ποδήματα ἄ λλα. De priesters dragen alleen kleding van linnen en schoenen gemaakt van papyrusplant. Het is hun niet toegestaan andere kleding te pakken en ook geen andere schoenen. 168 ἄ λλην – congr met ἐ σθ ῆ τα (acc ev V)

λο ῦ νται δ ὲ δ ὶ ς τ ῆ ς ἡ μέρης ἑ κάστης ψυχρ ῷ κα ὶ δ ὶ ς ἑ κάστης νυκτός, ἄ λλας τε θρησκηίας ἐ πιτελέουσι μυρίας ὡ ς ε ἰ πε ῖ ν λόγ ῳ. πάσχουσι δ ὲ κα ὶ ἀ γαθ ὰ ο ὐ κ ὀ λίγα· Ze wassen zich tweemaal iedere dag met koud water en tweemaal iedere nacht, en ze voeren ontelbare andere rituelen uit, om het zo maar te zeggen. Ze ondergaan ook niet-weinig goeds: 169 λο ῦ νται – reflexief Medium 171 ο ὐ κ ὀ λίγα – niet weinig = veel (litotes); hierop volgen de voordelen van het priesterschap, voorbeelden van ἀ γαθ ὰ dus.

4 ο ὔ τε τι γ ὰ ρ τ ῶ ν ο ἰ κηίων τρίβουσι ο ὔ τε δαπαν ῶ νται, ἀ λλ ὰ κα ὶ σιτία σφι ἐ στ ὶ ἱ ρ ὰ πεσσόμενα, κα ὶ κρε ῶ ν βοέων κα ὶ χηνέων πλ ῆ θός τι ἑ κάστ ῳ γίνεται πολλ ὸ ν ἡ μέρης ἑ κάστης, δίδοται δέ σφι κα ὶ ο ἶ νος ἀ μπέλινος· Want ze geven niets van hun privébezit uit en maken niets op, maar hun voedsel is/bestaat uit offerdieren die worden gebakken, en voor een ieder is er een grote overvloed van rundvlees en ganzenvlees iedere dag, en er wordt ook druivenwijn aan hen gegeven. Hoeveel voordelen worden genoemd? (gescheiden door kai... kai...de) - geen uitgaven - eten offerdieren - veel vlees - veel wijn

ἰ χθύων δ ὲ ο ὔ σφι ἔ ξεστι πάσασθαι. 5 κυάμους δ ὲ ο ὔ τε τι μάλα σπείρουσι Α ἰ γύπτιοι ἐ ν τ ῇ χώρ ῃ, τούς τε γινομένους ο ὔ τε τρώγουσι ο ὔ τε ἕ ψοντες πατέονται, Het is hun niet toegestaan vissen te eten. De Egyptenaren zaaien ook helemaal niet veel bonen op het land, en degene die gegroeid zijn eten ze niet rauw en ook niet terwijl ze ze koken. -

ο ἱ δ ὲ δ ὴ ἱ ρέες ο ὐ δ ὲ ὁ ρέοντες ἀ νέχονται, νομίζοντες ο ὐ καθαρ ὸ ν ε ἶ ναί μιν ὄ σπριον. De priesters verdragen het zelfs niet (bonen) te zien, omdat ze van mening zijn dat dit een onreine peulvrucht is. 177 ο ἱ δ ὲ δ ὴ ἱ ρέες – tegenstelling met Α ἰ γύπτιοι uit vorige zin (Egyptenaren eten geen bonen; Egyptische priesters kunnen ze zelfs niet zien)

ἱ ρ ᾶ ται δ ὲ ο ὐ κ ε ἷ ς ἑ κάστου τ ῶ ν θε ῶ ν ἀ λλ ὰ πολλοί, τ ῶ ν ε ἷ ς ἐ στι ἀ ρχιερεύς· ἐ πε ὰ ν δέ τις ἀ ποθάν ῃ, τούτου ὁ πα ῖ ς ἀ ντικατίσταται. Er is niet één priester van elk van de goden, maar vele, van wie één de opperpriester is. Wanneer iemand is gestorven, neemt zijn zoon zijn plaats in. 178 τ ῶ ν – betr. vnw 179 ἀ ρχ-ιερεύς – opper-priester ἀ ποθάν ῃ - waarom coni? coni generalis (elke keer wanneer iemand sterft…)