Φώτη Μυρτώ ( αεμ ) Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Φλώρινα, Απρίλιος 2014

- διεθνοποίηση της αγοράς - διεθνής οικονομικός ανταγωνισμός - νομισματική πολιτική - ραγδαία ροή πληροφοριών - παγκοσμίου επιπέδου προκλήσεις (πχ. Οικολογικές καταστροφές, διασυνοριακή εγκληματικότητα  Μετρίασαν τη δυνατότητα κράτους να χαράσσει εκπαιδευτική πολιτική σε εθνικό επίπεδο  ενσωματώνονται σε υπερεθνικούς οργανισμούς (πχ ΟΗΕ, ΝΑΤΟ, ΕΕ, ΟΟΣΑ  αναπτύσσουν δεσμούς εξάρτησης και οργανώνονται σε δίκτυα  εδραίωση των οποίων δικτύων υπερβαίνει κάθε γεωπολιτικό σύνορο υποβοηθούμενη από την ραγδαία εξέλιξη των τεχνολογιών επικοινωνίας Η παγκοσμιοποίηση επιδρά στο εκπαιδευτικό γίγνεσθαι Λέξεις- κλειδιά του διεθνούς εκπαιδευτικού λόγου είναι πχ η κατάρτιση, δεξιότητες, δια βίου μάθηση, πιστοποίηση ποιότητας, παραγωγικότητα ενώ η εμπλοκή της οικονομικής διάστασης φαίνεται από τις λέξεις ανταγωνιστικότητα, απόδοση λόγου, αποτελεσματικότητα, έλεγχος κόστους- κέρδους, αποδοτικότητα και ρυθμιστικότητα.

Η διεθνοποίηση των εκπαιδευτικών συστημάτων είναι απόρροια της αλληλεξάρτησης τους και της πολιτικής ισχυροποίησης των υπερεθνικών οργανισμών. Οι τελευταίοι λειτουργούν ως δεξαμενές σκέψης (think tank) και παρέχουν πληροφορίες και κατευθύνσεις στα κράτη μέλη τους μέσω συγκριτικών ερευνών και αξιολογικών εκθέσεων. Με αφορμή τη διεθνοποίηση και οι «πλανητικές προκλήσεις» (πχ οικολογικές καταστροφές, εξάπλωση ασθενειών), έχουμε την «κοινωνία πολιτών», την «ευρωπαϊκή ταυτότητα», τον «παγκόσμιο πολίτη», την «κοσμόπολη». Η Ευρώπη είναι πολιτικό μόρφωμα και διακρατικό δίκτυο που εκδηλώνει εκπαιδευτικά ενδιαφέροντα που υπερβαίνουν τα αντίστοιχα μεμονωμένων χωρών. Ο εκπαιδευτικός της λόγος οργανώνεται και συστηματοποιείται μέσα απ την πολιτική της «συγκλίνουσας στοιχειοθέτησης» και τα εθνικά συστήματα προσανατολίζονται προς κοινούς στόχους, τους οποίους καλούνται να υλοποιήσουν σε καθορισμένα χρονικά διαστήματα (πχ πρόγραμμα «Εκπαίδευση και Κατάρτιση 2010»), υπάρχουν συγκριτικές αξιολογήσεις, δείκτες προόδου, διάχυση και ανταλλαγή πληροφοριών, ενώ κύριος στόχος είναι η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη σύγκλιση προς τους στόχους της ΕΕ.

 Η χρήση δεικτών οικοδομεί ένα πεδίο διεθνούς θεάματος και αμοιβαίας λογοδότησης και ενδυναμώνει έτσι τους υπερεθνικούς οργανισμούς ως κανονιστικούς αναλυτές και διαμορφωτές της εκπαιδευτικής πολιτικής.  Η Παγκόσμια Τράπεζα, ο ΟΟΣΑ και άλλοι οργανισμοί μετατρέπουν τα στατιστικά στοιχεία σε εργαλείο επιβολής ΕΠ, ιεραρχούν τα κράτη, συγκρίνουν και ελέγχουν την πρόοδο του καθενός.  Ορισμένα κράτη είναι σε θέση να μετατρέψουν τα προσωπικά τους ενδιαφέροντα σε γενικούς στόχους των υπερεθνικών δικτύων  Υπάρχουν σημαντικές αποκλίσεις σε κάθε κράτος

 Ο εκπαιδευτικός δανεισμός», κάποιες φορές είναι και αναποτελεσματικές κατά την εφαρμογή τους σε ένα άλλο περιβάλλον  στη διαδικασία της «αποπλαισίωσης» του παιδαγωγικού λόγου και μετά της «αναπλαισίωσης» είναι απαραίτητη η «αυτοχθονοποίηση» του παιδαγωγικού λόγου ή αλλιώς η «τοπική προσαρμογή  Επειδή φιλτράρεται διαφορετικά από τις προϋπάρχουσες δομές των εκπαιδευτικών συστημάτων. Αυτές οι δομές είναι άμεσα εξαρτώμενες από το κοινωνικοοικονομικό, πολιτικό και πολιτιστικό συγκείμενο της κάθε χώρας

Οι υπερεθνικοί οργανισμοί εκτός από τις πολιτικές της συγκλίνουσας στοιχειοθέτησης και των πινάκων κατάταξης για να προωθήσουν τις εκπαιδευτικές τους ατζέντες, παρέχουν και οικονομικά στηρίγματα για την εκπαίδευση των κρατών μελών τους, η λεγόμενη πολιτική των «χρυσών χαλιναριών»  θέσπιση κάποιων κοινοτικών προγραμμάτων προγραμμάτων πρώτης γενιάς Erasmus (φοιτητική κινητικότητα, αναγνώριση τίτλων και περιόδων σπουδών, μεταφορά ακαδημαϊκών μονάδων, συνεργασία πανεπιστημίων) Comet (συνεργασία μεταξύ πανεπιστημίων και βιομηχανίας στους τομείς της κατάρτισης και της τεχνολογίας) Tempus(στήριξη εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων σε χώρες κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης) Petra (επαγγελματική κατάρτιση νέων, μετάβαση απ το σχολείο στην εργασία, καταπολέμηση της ανεργίας)

δύο προγράμματα στηρίχτηκαν στα εκπαιδευτικά άρθρα της συνθήκης του Μάαστριχτ και ενδυνάμωσαν την ευρωπαϊκή ΕΠ στο συγκεκριμένο χώρο. Σωκράτης Leonardo da Vinci θέσπιση του «προγράμματος για τη δια βίου μάθηση» το οποίο αποσκοπεί στην απάλειψη των προβλημάτων(οργάνωση, αξιολόγηση, γραφειοκρατικά ζητήματα, διοικητικός συγκεντρωτισμός, υλικοτεχνική ανεπάρκεια, ελλιπής ενημέρωση Σημαντικό να αναφέρουμε ότι με τη συνθήκη του Μάαστριχτ επισημοποιήθηκε η δυνατότητα της ΕΕ να δραστηριοποιείται σε θέματα εκπαίδευσης. Ο εκπαιδευτικός παρεμβατισμός της ΕΕ έγινε εντονότερος Παρ’ όλα αυτά, οποιαδήποτε πιθανή παρέμβαση της ΕΕ πρόκειται να επιτευχθεί πρέπει να σέβεται πλήρως την αρμοδιότητα των κρατών μελών ώστε να καθίσταται εφικτή η ποικιλομορφία των κρατικών εκπαιδευτικών συστημάτων

Αρχή εναρμονιστικής απαγόρευσης  εδραίωση κοινού λόγου εκπαιδευτικής πολιτικής, καθιέρωση ενιαίων στόχων, δεικτών, κριτηρίων αναφοράς, και η συμμετοχή των κρατών σε κοινοτικά προγράμματα και διεθνείς συγκριτικές έρευνες οδηγούν σε σύγκλιση σε επίπεδο στοιχειοθέτησης και αξιολόγησης. Αρχή της επικουρικότητας  έχει σκοπό να παίζει εξισορροπητικό ρόλο στην διευθέτηση εκπαιδευτικών εκκρεμοτήτων. Με βάση αυτή η κοινότητα δρα σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας, μόνο εάν και στο βαθμό που οι στόχοι της προβλεπόμενης δράσης είναι αδύνατον να επιτευχθούν επαρκώς από τα κράτη μέλη, και έτσι είναι πιο καλό να επιτευχθούν σε κοινοτικό επίπεδο λόγω των διαστάσεων ή των αποτελεσμάτων που μπορεί να έχει η προβλεπόμενη δράση. Αρχή της καλής πίστεως (bona fide)  η εδραίωση του υπερεθνικού δικτύου επιτυγχάνεται χάρη στην εμπιστοσύνη και η συνεργασία ου καλλιεργείται μεταξύ των μελών-κόμβων του.

Ανοιχτή Μέθοδος Συντονισμού  θεσπίστηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισαβόνας με σκοπό να ελέγχεται συστηματικότερα ο σχεδιασμός εθνικών εκπαιδευτικών πολιτικών στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής δικτύωσης. Η μέθοδος αυτή αναμένεται να λειτουργήσει ως μέσο «διάδοσης βέλτιστων πρακτικών και επίτευξης μεγαλύτερης σύγκλισης προς τους κύριους στόχους της ΕΕ». Περιλαμβάνει - Καθορισμό κατευθυντήριων γραμμών, χρονοδιαγράμματα για βραχυπρόθεσμη, μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη επίτευξη των στόχων που θέτουν - Καθορισμό ποσοτικών και ποιοτικών δεικτών και σημείων αναφοράς - Μεταφορά αυτών των ευρωπαϊκών κατευθυντήριων γραμμών στις εθνικές και περιφερειακές πολιτικές με καθορισμό ειδικών στόχων λαμβάνοντας υπόψη τις εθνικές και περιφερειακές ιδιομορφίες - Περιοδική παρακολούθηση, αξιολόγηση και επανεξέταση υπό μορφή αλληλοδιδακτικών διαδικασιών

Η θεμελίωση όμως δικτύων εκπαίδευσης μπορεί να έχει και αντίστροφη κατεύθυνση δηλαδή να προωθείται από τα ίδια τα κράτη. Εδώ τα δίκτυα παγιώνονται «από κάτω προς τα πάνω και αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα που αναδεικνύει την πρόθεση των ευρωπαϊκών κρατών να εδραιώσουν το «Campus Ευρώπη» σύμφωνα με τη διακήρυξη της Μπολόνια. Προσανατολίζεται στην εγκαθίδρυση στενότερων δεσμών μεταξύ πανεπιστημίων και οικονομικών φορέων (πχ βιομηχανία, επιχειρήσεις). Η ΕΕ λοιπόν προσπαθεί να ενισχύσει την ελκυστικότητα των πανεπιστημίων με ενδυνάμωση της ευελιξίας και της διακλαδικότητας των προγραμμάτων σπουδών ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της αγοράς εργασίας, την ίδρυση μεταπτυχιακών/διδακτορικών σχολών και δικτύων παγκοσμίου επιπέδου, τη διεύρυνση στην πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και άμβλυνση κοινωνικών ανισοτήτων και γενικά την «κυκλοφορία εγκεφάλων». Επίσης σημαντική είναι η ανάπτυξη «σφραγίδων» ποιότητας διεθνούς αξιοπιστίας (προώθηση συνεργασίας πανεπιστημίων για χορήγηση πτυχίων, μεταφορά και συσσώρευση διδακτικών μονάδων ECTS). Δίνεται έμφαση λοιπόν στην ανάπτυξη «εταιρικών σχέσεων» μεταξύ πανεπιστημίων και επιχειρήσεων

Έχουμε το φαινόμενο της υπερεκπαίδευσης, δηλαδή της αναντιστοιχίας μεταξύ της πληθώρας των πτυχιούχων και της απορρόφησης τους στην αγορά εργασίας. Η συγκρότηση ενιαίου campus αποσκοπεί στη διεθνοποίηση των πανεπιστημίων. Η παραγόμενη γνώση τείνει να έχει καθολική ισχύ και το επιστημονικό τους προσωπικό αναπτύσσει συνεργασίες εκτός εθνικών συνόρων υπό το πνεύμα του «κοσμοπολιτισμού». Επεκτείνεται η ανοιχτή εκπαίδευση, η δια βίου μάθηση και η τηλεκπαίδευση, καθώς και προωθείται η μεταφορά αμερικάνικων προτύπων ακαδημαϊκής οργάνωσης

Έχουμε λοιπόν μία κατάταξη των πανεπιστημίων με κριτήριο ένα «ξεχωριστό προφίλ» που έχουν αναπτύξει (την ιδιαιτερότητα τους σε σχέση με τα άλλα πανεπιστήμια) και αυτό αποτελεί την «οριζόντια διαφοροποίηση» τους. Έπειτα έχουμε την «κάθετη διαφοροποίηση» την ιεράρχηση των πανεπιστημίων με βάση το υψηλό ή χαμηλό κύρος που διαθέτουν.

Οι υπερεθνικοί οργανισμοί με σκοπό να συγκρίνουν τις επιδόσεις μαθητών που προέρχονται από διαφορετικά κράτη έχουν εντατικοποιήσει την πολιτική των «πινάκων κατάταξης» έπειτα από συγκριτικές έρευνες αξιολόγησης επιδόσεων. Κάποιες απ’ αυτές είναι IEA (International association for the evaluation of educational achievement) FIMS (First international mathematics study) FISS (First international science study) TIMSS (Third international mathematics and science study) CIVICS (Civic education study) SITES (Second information technology in education study) PIRLS (Progress in international reading literacy) PISA (Programme for international student assessment)

Η δημοφιλέστερη είναι η έρευνα PISA και διεξήχθη υπό την επίβλεψη του ΟΟΣΑ αξιοποιώντας την ισχύ του ως εκπαιδευτική «δεξαμενή σκέψης». Αναφέρεται στους μαθητές που ολοκληρώνουν το στάδιο της βασικής υποχρεωτικής τους εκπαίδευσης. Κύριο ζητούμενο για τον ΟΟΣΑ είναι η διερεύνηση της μετασχολικής χρήσης γνώσεων και ικανοτήτων που κρίνονται στοιχειώδεις, ώστε οι νέοι να ανταποκρίνονται με επάρκεια στις απαιτήσεις της καθημερινότητάς τους. Σημαντική λέξη κλειδί για την έρευνα PISA ήταν ο όρος «γραμματισμός» (literacy) (αναγνωστικός γραμματισμός και μαθηματικός γραμματισμός). Η εκπαιδευτική σπουδαιότητα ορισμένων πορισμάτων ανάγεται στη βελτίωση τόσο των εθνικών συστημάτων παιδείας σε μακροεπίπεδο, όσο και των μεμονωμένων σχολικών μονάδων σε μικροεπίπεδο

Η οικονομική διάσταση της εκπαίδευσης τίθεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος για την ανασυγκρότηση των εθνικών συστημάτων εκπαίδευσης τον 21 ο αιώνα. Αναλύοντας τα καίρια προτάγματα του διεθνούς λόγου για το χώρο της σχολικής και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, επισημάνθηκε η προώθηση νεοφιλελεύθερων πολιτικών. Έτσι η ανασυγκρότηση των σχολικών μονάδων και των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων υπαγορεύεται σήμερα στο όνομα της «ανταγωνιστικότητας», της «αποδοτικότητας», της «αποτελεσματικότητας», της «διαμόρφωσης προφίλ» και άλλων συναφών κελευσμάτων επιχειρηματικής προέλευσης Οι εκπαιδευτικές ατζέντες των υπερεθνικών οργανισμών προωθούνται μέσω ανακοινώσεων, προτάσεων, συστάσεων, διακηρύξεων, υποδείξεων και αξιολογικών εκθέσεων, τις οποίες τα κράτη μέλη καλούνται να συμμεριστούν, αλλά και μέσω χρηματοδοτικών πακέτων που προάγουν υποτίθεται την «πρόοδο» με την απομάκρυνση από ανορθόδοξες πρακτικές του παρελθόντος.

Η συλλογή στατιστικών δεδομένων, η θέσπιση δεικτών και η διεξαγωγή συγκριτικών ερευνών αποτέλεσαν κατά καιρούς κινητήριο μοχλό εκπαιδευτικών συζητήσεων και μεταρρυθμίσεων σε διάφορες χώρες. Έπειτα σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και ο παρεμβατισμός της ΕΕ, ο οποίος διαθέτει πια και ισχυρή νομική βάση χάρη στις συνθήκες που έχουν υπογράψει τα κράτη-μέλη (πχ. Μάαστριχτ, Άμστερνταμ). Η ενσωμάτωση κάθε κράτους σε δίκτυα εκπαίδευσης φαίνεται να πραγματοποιείται σε «εθελούσια» βάση. Τέλος, η συναίνεση ή η πυροδότηση αντιδράσεων στα προτάγματα των υπερεθνικών οργανισμών εξαρτάται από πολλές παραμέτρους. Μερικές από αυτές είναι ο τρόπος προβολής και προώθησης των διεθνών κελευσμάτων από το εκάστοτε κυβερνητικό σχήμα και τους διαχειριστές των ΜΜΕ, η βούληση των πολιτικών κομμάτων, η δράση των υποκειμένων βαρύνουσας σημασίας, η διάθεση της κοινής γνώμης και γενικά το κατάλληλο timing