ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΘΕΩΡΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ Γνωστικός κονστρουκτιβισμός Κοινωνικοπολιτισμικές θεωρήσεις μάθησης

Συμπεριφοριστική θεώρηση Τα εκπαιδευτικά λογισμικά που στηρίζονται στη συμπεριφοριστική θεώρηση έχουν αυστηρά δομημένη εξελικτική αλληλουχία, δηλ. είναι «κλειστά» λογισμικά, με συγκεκριμένη στοχοθεσία που για να κατακτηθεί θα πρέπει ο εκπαιδευόμενος να ακολουθήσει συγκεκριμένα βήματα. Τα εκπαιδευτικά λογισμικά που στηρίζονται στη γνωστική θεώρηση είναι ευέλικτα, με τον εκπαιδευόμενο να ασκεί καθοριστικό ρόλο στη διαδικασία της μάθησης.

Γνωστικός κονστρουκτιβισμός Cognitive Constructivism J. Piaget Η μάθηση είναι μια ενεργητική διαδικασία κατά την οποία η μάθηση επέρχεται ως αποτέλεσμα της προσαρμογής του ατόμου στο περιβάλλον και πραγματώνεται μέσω δύο λειτουργιών. Στάδια γνωστικής ανάπτυξης του ατόμου Αισθησιοκινητικό στάδιο Στάδιο προσυλλογιστικής σκέψης Στάδιο συγκεκριμένων πράξεων Στάδιο τυπικών λογικών πράξεων

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ = ΑΦΟΜΟΙΩΣΗ + ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ Αφομοίωση: ενσωμάτωση των ερεθισμάτων στα υπάρχοντα γνωστικά σχήματα (εμπειρία) Συμμόρφωση: τροποποίηση των υπαρχόντων γνωστικών σχημάτων, ώστε να ενσωματωθούν τα νέα ερεθίσματα στις υπάρχουσες γνωστικές δομές του ατόμου (επίλυση προβλημάτων). Η μάθηση είναι ολική, αυθεντική και πραγματική. Η γνώση οικοδομείται μέσω της αλληλεπίδρασης εκπαιδευόμενου – περιβάλλοντος.

Γνωστικός κονστρουκτιβισμός Cognitive Constructivism J. Bruner Η μάθηση είναι μια ανακαλυπτική διαδικασία που χαρακτηρίζεται από πολύπλοκες γνωστικές διαδικασίες οι οποίες έχουν σχέση με την πρόσκτηση, την επεξεργασία και την κωδικοποίηση των πληροφοριών. Βασικές αρχές Σπειροειδής διάταξη της ύλης, όπου το περιεχόμενο εξελίσσεται από το γενικό στην εξειδίκευση. Προδιάθεση για μάθηση: πρέπει να λαμβάνονται υπόψη όλες τις εμπειρίες και το πλαίσιο που θα κάνει τον εκπαιδευόμενο πρόθυμο να μάθει. Η μάθηση ακολουθεί ένα ανακαλυπτικό πλαίσιο, ώστε οι πληροφορίες να μπορούν να δομηθούν με αποτελεσματικό τρόπο. (πραξιακά – εικονιστικά – συμβολικά).

Γνωστική θεώρηση: Στάδια μαθήματος Ο εκπαιδευτικός καθοδηγεί, συμβουλεύει, λύνει απορίες του εκπαιδευόμενου. Η ανατροφοδότηση της γνώσης που παρέχεται από τα λογισμικά, ενθαρρύνει τους εκπαιδευόμενους να συμμετάσχουν στη διαδικασία πρόσκτησης της νέας γνώσης και να αναπτύξουν την αυτοπεποίθησή τους. Ο εκπαιδευόμενος μέσα από συγκρίσεις, κατηγοριοποιήσεις, γενικεύσεις μπορεί να αναπτύσσει έννοιες και να λύνει προβλήματα. Ο εκπαιδευόμενος έχει τη δυνατότητα να αυτοαξιολογείται αφού ολοκληρωθεί η περιήγηση στο λογισμικό.

Constructivist theory Ερμηνεύει τον τρόπο με τον οποίο οι εκπαιδευόμενοι μαθαίνουν αντιλαμβανόμενο τον κόσμο ενσωματώνοντας νέες εμπειρίες σε αυτές που ήδη γνωρίζουν. Μάθηση, νοείται ως αναζήτηση των εννοιών, ενταγμένη μέσα σε πλαίσια ( προσωπικές εμπειρίες, κοινωνικές αλληλεπιδράσεις). Η διδασκαλία στοχεύει στην κατασκευή νέων εννοιών, έχοντας αξιοποιήσει την προϋπάρχουσα γνώση των μαθητών. Η σταδιακή οικοδόμηση της γνώσης ξεκινάει από την απλή ανάγνωση των πηγών έως την πλήρη επεξεργασία, μέσα από τον συνδυασμό της νέας πληροφορίας με την προϋπάρχουσα γνώση του κάθε ατόμου και την προσαρμογή των νέων ιδεών και γνώσεων στις υπάρχουσες.

Συνεργατική μάθηση – μάθηση βασισμένη σε εργασίες Βασικές αρχές του κονστρουκτιβισμού στον εκπαιδευτικό σχεδιασμό με την αξιοποίηση των Ν/Τ Δημιουργήστε τη γνώση με αυθεντικές καταστάσεις /δραστηριότητες. Χρησιμοποιήστε τις γνωστικές μεθόδους μαθητείας. Δημιουργήστε τις συνθήκες, αλλά αφήστε τους εκπαιδευόμενους να ανακαλύψουν εξάγοντας τη γνώση από μέσα τους. Τοποθετήστε τη γνώση σε πολλαπλά πλαίσια, προετοιμάζοντας για τη μεταφορά σε νέα πλαίσια. Δημιουργήστε γνωστικά ευελιξία με δεδομένα ότι όλη η γνώση φαίνεται από πολλές προοπτικές. Βοηθήστε τους εκπαιδευόμενους να συνεργαστούν στην οικοδόμηση της γνώσης. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ Συνεργατική μάθηση – μάθηση βασισμένη σε εργασίες Επίλυση προβλημάτων – e-PORTFOLIO και PROJECTS

Κοινωνικοπολιτισμική θεωρία μάθησης (L. Vygotsky) Εστίαση στην κοινωνική πτυχή της γνώσης. Οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις είναι αρχική πηγή γνώσης και συμπεριφοράς. Η μάθηση βελτιστοποιείται από τις αλληλεπιδράσεις και τη συνεργασία με τους ενήλικες ή τους πιο ικανούς εκπαιδευόμενους. Η μάθηση διαφοροποιείται μέσω της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και συνεργασίας με τους περισσότερο έμπειρους, που μπορεί να είναι οι γονείς/δάσκαλοι/συμμαθητές και περιγράφεται ως «ζώνη επικείμενης ανάπτυξης (proximal development). ΕΦΑΡΜΟΓΗ: συνεργατικά περιβάλλοντα μάθησης βασισμένα στον υπολογιστή (αλληλεπίδραση εκπαιδευόμενου με το μαθησιακό στόχο και τα διαθέσιμα εργαλεία στα πλαίσια ενός κοινωνικοπολιτισμικού πλαισίου αναφοράς). Ο διάλογος, στοιχείο διαπραγμάτευσης εννοιολογικών μετασχηματισμών.

Κοινωνικογνωστική θεωρία μάθησης (A. Bandura). Υποστηρίζει ότι μια από τις βασικές δυνατότητες του ανθρώπου είναι η δυνατότητα του ατόμου να παρεμβαίνει και να ρυθμίζει τη συμπεριφορά του. Το μεγαλύτερο μέρος της συμπεριφοράς του ατόμου διαμορφώνεται από εξωτερικούς παράγοντες ( μίμηση συμπεριφοράς των άλλων) και από εσωτερικούς – ενδοπροσωπικούς παράγοντες (εκτιμήσεις – αξιολογήσεις που κάνει το άτομο για τις δυνατότητες και τις πράξεις του) Η νέα συμπεριφορά αντιλαμβάνεται ως μία δημιουργική διαδικασία διαμόρφωσης της προσωπικότητας και όχι ως μια παθητική αποδοχή συμπεριφορών, αντιλήψεων και στάσεων. Αυτο-αποτελεσματικότητα: στο κατά πόσο θεωρούμε ότι είμαστε ικανοί και σε θέση να χειριστούμε τους ιδιαίτερους στόχους μας σε διάφορους τομείς ανάπτυξης της ανθρώπινης δράσης και συμπεριφοράς με κυρίαρχες τις εκτιμήσεις για το χειρισμό των υπολογιστικών συστημάτων.

Μοντέλο τριαδικής αμοιβαίας αιτιοκρατίας Η μάθηση προκύπτει από αλληλεπιδράσεις μεταξύ τριών παραγόντων: Των προσωπικών χαρακτηριστικών, Της συμπεριφοράς, και Του κοινωνικού περιβάλλοντος. ΑΥΤΟ-ΡΥΘΜΙΣΗ: είναι η χρήση των δεξιοτήτων αυτο-ελέγχου στις νέες καταστάσεις, είναι το προϊόν των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των τριών αυτών παραγόντων. Οι μαθητές προχωρούν στο σχολείο, αναμένεται να γίνουν όλο και περισσότερο ανεξάρτητοι εκπαιδευόμενοι και θα πρέπει να αναλάβουν τη μεγαλύτερη ευθύνη για τη μάθησή τους με τη λιγότερη καθοδήγηση και τις λιγότερες οδηγίες από τους δασκάλους και τους γονείς. Στην εποχή της δια-βίου μάθησης, διαρκούς εκπαίδευσης, επιμόρφωσης και κατάρτισης είναι σημαντικό οι άνθρωποι να διαθέτουν ισχυρές δεξιότητες στη δυνατότητα για αυτο-ρύθμιση και αυτο-καθοδήγηση στη συμπεριφορά τους.

Αυτορρύθμιση (self-regulation) Διαδικασίες πρόβλεψης: περιλαμβάνουν την ανάλυση στόχου και τις πεποιθήσεις κινήτρων και εμφανίζονται πριν από την αρχή ενός στόχου. Διαδικασίες απόδοσης: αυτο-έλεγχος και αυτο-παρατήρηση οι οποίες ενεργοποιούνται κατά τη διάρκεια της ολοκλήρωσης ενός στόχου. Διαδικασίες αναστοχασμού: αυτο-κρίση και αυτο-αντίδραση και εμφανίζονται μετά την ολοκλήρωση ενός στόχου. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ: προωθεί την αυτο-ρυθμιζόμενη μάθηση. Βίντεο: διαμορφώνουν τις διάφορες δεξιότητες αυτο-ρύθμισης. Η/Υ: παρέχουν μεταγνωστική ανατροφοδότηση στους μαθητές και τα υλικά οικοδόμησης των δεξιοτήτων.

Ανάπτυξη μαθησιακών περιβαλλόντων με τη συμβολή των ΤΠΕ Ανάπτυξη μαθησιακού περιβάλλοντος με τη συμβολή των ΤΠΕ Σχεδίαση εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων με την αξιοποίηση των ΤΠΕ Διεπιστημονική προσέγγιση με χρήση των ΤΠΕ Σχεδιασμός των τεστ αξιολόγησης Σχεδιασμός και υλοποίηση εκπαιδευτικών σεναρίων με ΤΠΕ

Ανάπτυξη μαθησιακού περιβάλλοντος με τη συμβολή των ΤΠΕ Παιδαγωγικές αρχές που προσδιορίζουν το παιδαγωγικό μοντέλο: Η γνώση δε μεταφέρεται, ούτε μεταδίδεται αλλά οικοδομείται. Η προσέγγιση της γνώσης μπορεί να γίνει με βιωματικό τρόπο. Ο μαθητής πρέπει να έχει ενεργητικό ρόλο και να βρίσκεται στον πυρήνα της μαθησιακής διαδικασίας. Το λογισμικό που αξιοποιείται διδακτικά πρέπει να παρέχει δυνατότητες προσωπικής εξερεύνησης. Οι ΤΠΕ πρέπει να αξιοποιούνται από το μαθητή όχι μόνο για την πληροφόρηση αλλά κυρίως για την ανακάλυψη της γνώσης. Να ενθαρρύνεται η συνεργασία των μαθητών στην εκπόνηση ομαδικών εργασιών με την αξιοποίηση των ΤΠΕ, μέσα και έξω από το σχολείο. Τα διδακτικά εργαλεία που αξιοποιεί ο εκπαιδευτικός πρέπει να του δίνουν τη δυνατότητα να βοηθά τους μαθητές του. Οι ΤΠΕ πρέπει να παρέχουν στον εκπαιδευτικό τη δυνατότητα χρησιμοποίησης ανακαλυπτικών μεθόδων, οι οποίες βοηθούν το μαθητή να αναπτύξει τη δική του «γνωστική στρατηγική». (Crawford R., 1999, Jonassen D.H. 1994, Mayer R.E. 1999)

Ανάπτυξη μαθησιακού περιβάλλοντος με τη συμβολή των ΤΠΕ Ο ρόλος του εκπαιδευτικού: σύμβουλος, διευκολυντής, καθοδηγητής της μάθησης και ο πλοηγός της γνώσης. Σχεδιασμός μαθήματος: τα λάθη του μαθητή, κατά τη χρήση του λογισμικού, να χρησιμοποιούνται ως ευκαιρίες για μάθηση και να μην εκλαμβάνονται ως αποτυχίες. Απορίες, απόψεις και διαφωνίες αποτελούν αφορμή για δημιουργικούς τρόπους προσέγγισης της γνώσης προάγοντας την κριτική ικανότητα και τη συνεργατική μάθηση. Οι διδακτικές ενέργειες στοχεύουν στην πρόκληση του ενδιαφέροντος του μαθητή για το γνωστικό αντικείμενο

Δημιουργία ενός πλαισίου εκπαιδευτικών σεναρίων με χρήση των ΤΠΕ Εκπαιδευτικά σενάρια διδασκαλίας: περιγράφουν την προεργασία, την εκπαιδευτική πορεία στην τάξη καθώς και την αξιολόγηση της όλης διαδικασίας μετά τη διδασκαλία. Ενδεικτικό πλαίσιο: Περιγραφή γνωσιακού αντικειμένου και εκπαιδευτικών στόχων (τάξη, μάθημα, στόχοι). Χρόνος και μέσα υλοποίησης (διδακτικός χρόνος, τίτλοι εκπαιδευτικού λογισμικού, ιστοσελίδες αναφοράς, φύλλα εργασίας). Μεθοδολογία υλοποίησης. Μεθοδολογικά βήματα: Έναυσμα ενδιαφέροντος (αναζήτηση στο διαδίκτυο και στο διαθέσιμο λογισμικό: κείμενο, εικόνες, ήχοι, video). Διατύπωση υποθέσεων/προβληματισμός Πειραματισμός/ενεργητικές δραστηριότητες (διεξαγωγή μετρήσεων, εκτέλεση προγραμμάτων προσομοίωσης και εκπαιδευτικών παιχνιδιών). Διατύπωση συμπερασμάτων / ερμηνειών Εφαρμογές / εμπέδωση / γενικεύσεις.

Διεπιστημονική προσέγγιση με χρήση των ΤΠΕ Αυτές οι στρατηγικές πραγματοποιούνται: Με την ανάθεση επιμέρους δραστηριοτήτων που συμπληρώνουν και επεκτείνουν σε βάθος ή πλάτος μια γνωστική περιοχή εξασφαλίζοντας μια ολοκληρωμένη μελέτη. Με τη σχεδίαση/οργάνωση/εκτέλεση ενός συνόλου προγραμματισμένων δραστηριοτήτων ενός project που αφορούν σε μια ολοκληρωμένη θεματική, εφαρμόζοντας στην πράξη, στο εργαστήριο και στο πεδίο, τη διασύνδεση της εκπαίδευσης με τον πραγματικό κόσμο και την κοινωνία. Οι επιμέρους δραστηριότητες ανατίθενται σε μεμονωμένους μαθητές και ολοκληρώνονται σύντομα, με τη συγκέντρωση πρόσθετης πληροφορίας, με τη σχεδίαση προτύπων, την παρουσίαση υλικού, τη δραματοποίηση. Η θεματική που θα αφορά μια θεματική ενότητα, να συνδέεται με ένα συγκεκριμένο ζήτημα που να απασχολεί τη σχολική ή ευρύτερη κοινότητα και προσφέρεται για διαθεματική προσέγγιση. Η εκπαίδευση, διασυνδέεται με πραγματικά ζητήματα, παρέχει όχι μόνο γνώσεις αλλά και δεξιότητες και τέλος εμπλουτίζεται με τη σφαιρικότητα και με τη διαθεματικότητα.

Σχεδιασμός των τεστ αξιολόγησης Ενδεικτικές περιπτώσεις ηλεκτρονικών ασκήσεων που μπορούν να δημιουργηθούν με λογισμικά είναι: Σταυρόλεξα, Συμπλήρωση κενών, Αντιστοίχιση (κειμένων, εικόνων), Ερωτήσεις πολλαπλών απαντήσεων, Ασκήσεις ανακατεμένων προτάσεων. Λογισμικά κατάλληλα κρίνονται εκείνα όπου η αλληλεπίδραση με τον χρήστη γίνεται στα Ελληνικά και μπορούν να γίνουν επιπλέον αλλαγές και προσθήκες στον τρόπο παρουσίασης των ερωτήσεων.

Σχεδιασμός και υλοποίηση Εκπαιδευτικών Σεναρίων με ΤΠΕ Οι ΤΠΕ μέσο προώθησης της κατανόησης εννοιών και ανάπτυξης ικανοτήτων ερμηνείας. Οι εκπαιδευτικοί να είναι ικανοί να σχεδιάζουν και να υλοποιούν εκπαιδευτικά σενάρια με τις ΤΠΕ. Υλοποίηση ενδεικτικών σεναρίων διδασκαλίας σε συνθήκες που προσομοιώνουν εκείνες της σχολικής τάξης. Αξιολόγηση του σεναρίου μετά την υλοποίησή του. (Mayer R.E., 1999, Μακράκης Β., 2000)

Χρήση και υποστήριξη Κοινοτήτων Πρακτικής και Μάθησης Ο/Η μαθητής/τρια μπορεί: Να υποβάλλει ερωτήσεις οποιαδήποτε στιγμή θέλει, Να συμμετέχει σε συζητήσεις, Να συνεργάζεται με τους συμμαθητές του, Να επικοινωνεί με ειδικούς, σχετικούς με το αντικείμενο του μαθήματος για την απόκτηση γνώσης. Το μαθησιακό υλικό με πολυμέσα είναι διαδραστικό, πιο πλούσιο σε μαθησιακές δραστηριότητες και πιο ελκυστικό. Ο/Η εκπαιδευτικός μπορεί: Να συνεργάζεται με συναδέλφους για την παραγωγή μαθησιακού υλικού Να βρίσκει έτοιμο μαθησιακό υλικό το οποίο μπορεί να επαναχρησιμοποιήσει με κατάλληλη προσαρμογή Να ενημερώνεται σχετικά με τις νέες τάσεις στην εκπαιδευτική διαδικασία Να αναπτύσσει γόνιμο προβληματισμό σχετικά με παιδαγωγικά και επιστημονικά θέματα της ειδικότητάς του.

Κοινότητες μάθησης Οι δάσκαλοι: είναι τροφοδότες «μετα»-πληροφοριών και σημαντικοί υποστηρικτές της διαδικασίας, παρέχοντας την σημαντική εμπειρία τους Οι μαθητές: είναι στο κέντρο της μαθησιακής διαδικασίας, έχουν πολλαπλά εκπαιδευτικά μέσα και εργαλεία για την απόκτηση της γνώσης, την κατανόηση εννοιών, την πρακτική εξάσκηση και τη συνεργασία με τους συμμαθητές τους. (Paris S., Ayres L., 1994). Οι δάσκαλοι: συνεργάζονται πιο εύκολα με συνάδελφους από όλο τον κόσμο για τη συλλογή και παραγωγή μαθησιακού υλικού, στη σχεδίαση και στην διεκπεραίωση ενός μαθήματος σε διαφορετικές χώρες. Οι μαθητές: έρχονται σε επαφή με άλλους μαθητές άλλων σχολείων, έχουν στη διάθεσή τους ποικίλο μαθησιακό υλικό, ξεφεύγοντας από το «ένα» βιβλίο.

Κοινότητες μάθησης Κοινότητες μάθησης: δημιουργία και συντήρηση του διαδικτυακού κόμβου του Ευρωπαϊκού Δικτύου Σχολείων http://www.eun.org Ο κόμβος αυτός προσφέρει εκπαιδευτικό υλικό, πηγές, πληροφορίες, νέα και επικοινωνία για τα σχολεία, τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές όλων των χωρών της Ευρώπης. Οι ΤΠΕ μπορούν να αξιοποιηθούν για να επιτευχθεί ενεργή συμμετοχή του μαθητή, συλλογική μάθηση και συνεργατικότητα στην επίλυση προβλημάτων και εκπόνηση πειραμάτων. Παραδείγματα: http://seawifs.gsfc.nasa.gov/SEAWIFS/LIVING_OCEAN/LIVING_OCEAN.html εποπτικό υλικό, δραστηριότητες και ολόκληρα μαθήματα για την ωκεανογραφία. http://atschool.eduweb.co.uk/radgeog/metlinnk/ αφορά περιβαλλοντική έρευνα και εκπαίδευση. Οι μαθητές συμμετέχουν ως μετεωρολόγοι, κάνουν μετρήσεις, καταχωρούν μετρήσεις σε βάσεις δεδομένων και επεξεργάζονται τα δεδομένα αυτά.