1 Παιδαγωγικό ημερολόγιο Α. Σοφός (2010). Παιδαγωγικό ημερολόγιο. Σημειώσεις για τους φοιτητές. Ρόδος: Π.Τ.Δ.Ε. Λοΐζος Σοφός Επικ. Καθηγητής Λοΐζος Σοφός Θέμα: Παιδαγωγικό

2 Προσδιορισμός Ποιοτική μέθοδος καταγραφής και ανάλυσης καθημερινών και εκπαιδευτικά σημαντικών φαινόμενων Στόχο αποτελεί η συλλογή μη δομημένων στοιχειών από τα οποία μπορούν μ δημιουργηθούν κατηγορίες Συνήθως χρησιμοποιείται ως συμπληρωματικό ερευνητικό εργαλείο στο πλαίσιο μιας ολιστικής προσέγγισης. Ο ερευνητής δεν καταγράφει μόνο «γεγονότα» αλλά και ο ίδιο αποτελεί μέρος της ερευνητικής πράξης Στην εκπαίδευση δασκάλων αποτελεί καθιερωμένη μέθοδο αυτό-έρευνας της διδασκαλίας Επικ. Καθηγητής Λοΐζος Σοφός Θέμα: Παιδαγωγικό

3 Είδη ημερολογίου 1. προσωπικό ημερολόγιο το οποίο γράφεται και απευθύνεται στον ίδιο. 2. ταξιδιωτικό ημερολόγιο συνδυάζεται με την ανθρωπολογία ή με τη λογοτεχνία αλλά και με το εσωτερικό ταξίδι. 3. φιλοσοφικό ημερολόγιο, όπου η γραφή οργανώνεται γύρω από μια έρευνα/ ένα θέμα. 4. ημερολόγιο έρευνας όπου ο ερευνητής τονίζει τις υποθέσεις και τα ευρήματά του σε σχέση με ένα «αντικείμενο» και σε ένα ειδικό πεδίο. Με το συγκεκριμένο ημερολόγιο συνδέεται και το ημερολόγιο πεδίου του ανθρωπολόγου ή του εθνολόγου. 5. Εκπαιδευτικό ημερολόγιο Οι μαθητές-εκπαιδευτικοί πρέπει να καταγράφουν μέρα με τη μέρα τις δυσκολίες τους, τόσο σε διδακτικό όσο και ψυχοκοινωνικό επίπεδο. 6. Ημερολόγιο ιδρύματος. Συνδέεται με το προηγούμενο και λαμβάνει υπόψη την ατομική, δια-ατομική, ομαδική, οργανωτική, θεσμική διάσταση της ζωής μέσα σε ένα ίδρυμα. 7. Ημερολόγιο στιγμών. Η έννοια της στιγμής λαμβάνεται στην ανθρωπολογική της σημασία. Είναι δυνατόν να τηρούνται παράλληλα πολλά ημερολόγια ένα για κάθε είδος στιγμής – η ζωή δε νοείται χρονολογικά (ως ροή διαδοχικών στιγμών) αλλά ως σύνδεση παράλληλων στιγμών. Η αναγνώριση νέων στιγμών και η προσπάθεια περιγραφής τους επιτρέπει την πρόοδο στη συνείδηση του εαυτού, αλλά, επίσης και στη συνείδηση της ομάδας και του κόσμου. Επικ. Καθηγητής Λοΐζος Σοφός Θέμα: Παιδαγωγικό

4 Δομικά στοιχεία Τηρείται από μέρα σε μέρα (η προσωπική αυτή γραφή εγγράφεται στο παρόν). Επικεντρώνεται σε ένα θέμα. Το υποκείμενό του είναι ο συγγραφέας, ο οποίος μπορεί να είναι είτε άτομο είτε συλλογικό πρόσωπο - η συλλογική γραφή Έχει παραλήπτη: παρόλο που καταρχήν το ημερολόγιο γράφεται απευθυνόμενο στον ίδιο τον συγγραφέα του. Είναι μια γραφή αποσπασμάτων. Η καταγραφή του βιώματος/γεγονότων είναι πάντα περιορισμένη: η καθημερινότητα δεν είναι δυνατό να καταγραφεί με τρόπο εξαντλητικό. Ενεργοποιεί δύο πόλους: τη διάρκεια και την ένταση. Η διάρκεια προσδιορίζεται είτε εξαρχής είτε ανάλογα με τα συμφραζόμενα (π.χ. ένα ταξίδι). Η εντατική γραφή τείνει προς τη διήγηση. Είναι γραφή συσσωρευτική, στο μέτρο που αποτελεί ένα εργαλείο ταχείας συσσώρευσης δεδομένων. Επιτρέπει την απόσταση: μπορεί κανείς να διακρίνει τη στιγμή της πρώτης ανάγνωσης και τη στιγμή μιας δεύτερης ανάγνωσης του ημερολογίου – οι συνεχείς αναγνώσεις επιτρέπουν ακριβώς να υπάρξει μια σχετική απόσταση από τα γραφόμενα, να ενεργοποιηθεί μια επαναστροφική/προο-δευτική διαδικασία που επιτρέπει και την προβολή στο μέλλον. Επιτρέπει την ανασκόπηση (ανά τακτά διαστήματα, μετρώνται και αξιολογούνται τα δεδομένα που έχουν καταγραφεί). Προϊόντος του χρόνου, αποκτά ιστορική σημασία Αναπτύσσει τη προδρομική διάσταση των δεδομένων. Η λεπτομερής παρατήρηση επιτρέπει την καταγραφή γεγονότων που δεν έχουν ακόμα συνειδητοποιηθεί – έτσι είναι δυνατό να γίνει κατανοητή και η σταδιακή διαμόρφωση της συνείδησης. Επικ. Καθηγητής Λοΐζος Σοφός Θέμα: Παιδαγωγικό

5 1. Προετοιμασία Στόχος, αντικείμενα (γιατί, τι ακριβώς): εδώ πρέπει να γίνει διαχωρισμός μεταξύ γενικών και ειδικών στόχων, π.χ. η εισαγωγή Η/Υ και επίδραση τις διαδράσεις των μαθητών. Οι ειδικοί στόχοι μπορεί να διατυπωθούν εξ αρχής ή ακόμα και να προκύψουν, κατά την έρευνα, ως σημαντικά μεγέθη καταγραφής. Κωδικοποίηση: Κατά την προπαρασκευή πρέπει επίσης να έχουμε κάνει σχετική προεπιλογή ως προς τη χρήση γλωσσικών στοιχείων για να είμαστε έτοιμη κατά την καταγραφή σημειώσεων να διαχειριζόμαστε με ευκολία συνώνυμα, διαβαθμίσεις και εκδοχές εκφράσεων σε σχέση με συμπεριφορές π.χ. χαμογελώ, γελώ, ξεκαρδίζομαι, είδη κινήσεων π.χ. περπατάω, σέρνομαι και εντάσεις εκφράσεων π.χ. δυνατή, χαμηλή, τσιριχτή φωνή. Επίσης οι εκφράσεις που θα χρησιμοποιούνται πρέπει να είναι ουδέτερες. Περιοδικότητα: Ορισμός της χρονικής στιγμής της καταγραφής. Συνήθως πραγματοποιείται στο τέλος μιας ενότητας, πχ. διδακτικής ώρας. Οι επιμέρους «γρήγορες» σημειώσεις πραγματοποιούνται κατά την διάρκεια της συνεργατικής παρακολούθησης και καθαρογράφονται αμέσως μετά (10-20 λεπτά). Σημαντικός είναι ο εφοδιασμός μας με μολύβι και χαρτί για να είμαστε πάντα σε θέση να κρατούμε σημειώσεις. Στρατηγική διαδικασίας: Σε περίπτωση που ερωτηθεί ο ερευνητή για το «τι κάνει εκεί» μπορεί να απαντήσει χαλαρά ότι εργάζεται πάνω σε μια εργασία π.χ. πανεπσιτημιακή και να μη τονίσει ιδιαίτερα την εργασία του. Επικ. Καθηγητής Λοΐζος Σοφός Θέμα: Παιδαγωγικό

6 2. Υλοποίηση Τυπικά χαρακτηριστικά: του ημερολογίου είναι η ημερομηνία, ο τόπος, τα πρόσωπα, η κατάσταση και ιδιότυπα χαρακτηριστικά. Τρόπος καταγραφής: Οι πρόχειρες σημειώσεις πρέπει να είναι σύντομες, συμπαγείς και «χαοτικές». Παράλληλα πρέπει να είναι «πλήρεις» για να λειτουργήσουν ως άγκυρα προκειμένου αργότερα ο ερευνητής να μπορέσει να ανασύρει τα γεγονότα στη μήμη του. Για αυτόν το λόγο καλό θα είναι χρησιμοποιούνται ατομικές συντομογραφίες ή και σύμβολα. Αμέσως μετά το τέλος της δραστηριότητας και πριν «ξεχαστούν» οι πρόχειρες σημειώσεις θα πρέπει να καθαρογραφτούν. Σε αυτό το σημείο πρέπει να διατυπωθούν από την ερευνητή σχόλια και ζητήματα που προέκυψαν κατά την πρόχειρη καταγραφεί και δεν ήταν δυνατό να διαλευκανθούν (διατυπώσεις υποθέσεων). Περιεχόμενο καταγραφής: Κατά την καταγραφή σημειώνουμε όχι μόνο τα «γεγονότα» αλλά και ότι εμείς θεωρούμε σημαντικό, δηλαδή πρόσθεση, επιθυμία, σχέση μεταξύ μαθητών. Οι σημειώσεις είναι δυνατό επίσης να αναφέρονται σε αναλογικές μορφές έκφρασης π.χ. μη λεκτικούς κώδικες (εξωτερική εμφάνιση,έκφραση σώματος, δευτερογενή αντιδράσεις). Η καταγραφή ή η απουσία τέτοιων καταγραφών μπορεί να επηρεάσει την γενικότερη εικόνα. Συστηματοποίηση: Επειδή ο ερευνητής είναι πάντα υποκειμενικά επιλεκτικός κατά την καταγραφή του είναι καλό μετά το πέρας της διαδικασίας να καθαρογράψει τις σημειώσει συστηματικά και να το ξαναδιαβάσεις. Μέσα από την «ανάγνωση» των σημειώσεων μπορεί να προσθέσει σχόλια ή να κάνει παρατηρήσεις και να διατυπώσει υποθέσεις. Επικ. Καθηγητής Λοΐζος Σοφός Θέμα: Παιδαγωγικό

7 3. Αξιολόγηση Ερμηνεία σημειώσεων: Η πρώτη ανάγνωση των σημειώσεων θα είναι σίγουρα χαοτική και ο ερευνητή μπορεί να έχει την εντύπωση ότι δεν έκανε σωστή καταγραφή. Το αίσθημα της απογοήτευσης είναι σύνηθες φαινόμενο σε ποιοτικές έρευνες. Μετά από πολλαπλή ανάγνωση και σε διαφορετικές χρονικές στιγμές μπορεί ο ερευνητής να αναγνωρίσει σημαντικά στοιχεία προκειμένου να στοιχειοθετήσει κατηγορίες σύμφωνες με τους στόχους που έθεσε π.χ. επικοινωνία (λεκτική,μη λεκτική) Αντικειμενική ερμηνευτική: Προκειμένου να εξασφαλιστεί η εγκυρότητα των σημειώσεων ο ερευνητής πρέπει να εκτυπώσει 2 ή περισσότερα αντίτυπα και να τα δώσει στους συν-ερευνητές του που πήραν μέρος στη διαδικασία. Μέσα από την κοινή ανάγνωση μπορεί να προκύψουν συμπληρώσεις, διαφοροποιήσεις ερμηνειών, απαντήσεις σε υποθέσεις κλπ. Αυτό μπορεί να γίνει επίσης μέσα από ηλεκτρονικά ημερολόγια Webblogs. Συνδυασμός: Οι σημειώσεις γίνονται καλύτερα κατανοητές μέσα από πληροφορίες που συλλέχθηκαν με άλλο εργαλεία π.χ. συνέντευξη καθώς επίσης υπο το πρίσμα άλλων δραστηριοτήτων και προϊόντων παραγωγής. Η συνδιαστική προσέγγιση βοηθά στην καλύτερη κατανόηση των ερμηνειών του ερευνητή. Συστηματοποίηση: Επειδή ο ερευνητής είναι πάντα υποκειμενικά επιλεκτικός κατά την καταγραφή του είναι καλό μετά το πέρας της διαδικασίας να καθαρογράψει τις σημειώσει συστηματικά και να το ξαναδιαβάσεις. Μέσα από την «ανάγνωση» των σημειώσεων μπορεί να προσθέσει σχόλια ή να κάνει παρατηρήσεις και να διατυπώσει υποθέσεις. Επικ. Καθηγητής Λοΐζος Σοφός Θέμα: Παιδαγωγικό

παράδειγμα 8 ΤόποςΧρόνοςΠαρατηρήσειςΣχόλια Κριτικός αναγνώστης

9 Καλή επιτυχία Επικ. Καθηγητής Λοΐζος Σοφός Θέμα: Παιδαγωγικό