Υπεύθ. Σύνταξης: Καθ. Μαρία Λαζαρίδου "Ο ΑΛΙΑΚΜΟΝΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΛΦΑ ΩΣ ΤΟ ΔΕΛΤΑ" για το ΕΘΝΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ " ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ" Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΩΝ ΝΕΡΩΝ Υπεύθ. Σύνταξης: Καθ. Μαρία Λαζαρίδου

Διαθέσιμες ποσότητες νερού: περιορισμένες και άνισα κατανεμημένες Tο 1/3 του πληθυσμού της Γης ζει σε χώρες όπου τα αποθέματα δεν επαρκούν για να καλύψουν τις ανάγκες, ενώ περισσότεροι από ένα δισ. άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό. Oι αριθμοί αυτοί θ' αυξηθούν δραματικά την επόμενη 25ετία Οι προσβάσιμες πηγές ανανεώσιμου γλυκού νερού - λίμνες, ποτάμια και υδροφορείς- αντιπροσωπεύουν μόνο το 1/1.000 του συνολικού υδάτινου όγκου στη Γη. Έχουμε εξαντλήσει ήδη το 1/2 των αποθεμάτων αυτών, ενώ πολλές από τις μεγάλες υδρολογικές λεκάνες υφίστανται τις συνέπειες της μόλυνσης, της υπερεκμετάλλευσης και των πολιτικών διενέξεων.

Αποθέματα νερού στην Ελλάδα Το 85 έως και 90% των αποθεμάτων προέρχεται από ποταμούς και λίμνες, με τους πρώτους να κερδίζουν τη μερίδα του λέοντος, συμμετέχοντας με ποσοστό που ξεπερνά το 80%. Τα υπόγεια νερά αντιπροσωπεύουν το 10 έως 15% των συνολικών αποθεμάτων, έχουν όμως σημαντικό ρόλο στις αρδεύσεις αφού εξασφαλίζουν το 40%. Οι αρμόδιοι του ΟΟΣΑ χαρακτηρίζουν την Ελλάδα χώρα «πλούσια αλλά σπάταλη» με ικανοποιητική ποιότητα νερών. Περίπου το 87% των αποθεμάτων νερού της χώρας προορίζεται για γεωργική χρήση ενώ οι αρδευόμενες εκτάσεις έχουν αυξηθεί κατά 40%, με αποτέλεσμα να αντιστοιχούν στο ένα τρίτο της συνολικής καλλιεργούμενης έκτασης.

Άνοδος βιοτικού επιπέδου Υπερκατανάλωση Ρύπανση Κλιματολογικές αλλαγές Στο άμεσο μέλλον τέσσερα δισ. άνθρωποι θα υποφέρουν από έλλειψη νερού ακόμη κι αν ξοδεύει ο καθένας μόνον 40 l/ημέρα Αύξηση πληθυσμού Άνοδος βιοτικού επιπέδου Υπερκατανάλωση Ρύπανση Κλιματολογικές αλλαγές

H σπατάλη νερού πρέπει να σταματήσει. Tην ταξινόμηση των υδατικών πόρων σε κατηγορίες ανάλογα με τη χρήση τους (πόσιμο νερό, αρδευτικό, για βιομηχανική χρήση), τη θέσπιση κινήτρων για την ανακύκλωοη του νερού και κυρίως την τιμολόγησή του ανάλογα με τη διαθέσιμη ποσότητα, προβλέπει το νομοσχέδιο του υπουργείου ΠΕΧΩΔΕ για «την προστασία και διαχείριση των υδάτων», που έχει ψηφιστεί στη Βουλή 12 Νοεμβρίου 3199/2003 (ΦΕΚ 280/Α/9-12-2003) θεσπίζει ένα γενικό νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο ακολουθείται από το προεδρικό διάταγμα: ΠΔ 51/2007 (ΦΕΚ 54/Α/08-03-2007) “Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για την ολοκληρωμένη προστασία και διαχείριση των υδάτων σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ «για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων»” Πρόκειται για μια σειρά μέτρων που επεκτείνονται και στη χώρα μας, αφού άλλωστε επιβάλλονται από την οδηγία-πλαίσιο της Ε.Ε 2000/60. Σε θεσμικό επίπεδο δημιουργείται εθνική επιτροπή διαχείρισης και εθνικό συμβούλιο με συμμετοχή φορέων και κομμάτων. Προβλέπονται ανάλογα όργανα σε επίπεδο περιφέρειας, με στόχο να πάψουν οι... εμφύλιοι πόλεμοι μεταξύ γειτονικών χωριών για τα νερά. Ένα μεγάλο μέρος της ευθύνης για τη σημερινή, επιεικώς απαράδεκτη, εικόνα της διαχείρισης του νερού στη χώρα μας είναι η πολυαρχία (οκτώ (!) υπουργεία) και η άνιση κατανομή.

Ο ελληνικός Νόμος 3199/2003 Επιπλέον, η Ελλάδα δεν υπέβαλε τις εκθέσεις εφαρμογής που ορίζονται στο άρθρο 3 (προσδιορισμός των επιμέρους λεκανών απορροής ποταμού και αρμοδίων αρχών) και στο άρθρο 5 (ανάλυση χαρακτηριστικών, πίεση, επιπτώσεις στην περιοχή λεκάνης απορροής ποταμού) της οδηγίας. Και για τις δύο αυτές περιπτώσεις, η Επιτροπή δρομολόγησε διαδικασίες επί παραβάσει (Ανακοινωθέν τύπου της Επιτροπής IP/05/1303 της 18 Οκτωβρίου 2005).

Οδηγία εσωτερικών υδάτων (2000/60/ΕΚ) Προστασία όλων των νερών: υπογείων και επιφανειακών, συμπεριλαμβανομένων των παράκτιων Καλή κατάσταση υδάτων (περιβαλλοντικός στόχος) ως τον Δεκέμβριο του 2015 και αποτελεσματικά σχέδια διαχείρισης της λεκάνης απορροής (ΔΣΛΑ) Η οικολογική κατάσταση των υδατικών οικοσυστημάτων τονίζεται ιδιαίτερα Η ποιότητα μετράται σε οικολογικούς όρους

Οικολογικά ποιοτικά στοιχεία Τα κράτη μέλη πρέπει να παρακολουθούν παραμέτρους ενδεικτικές της κατάστασης από τα παρακάτω ποιοτικά στοιχεία: Βιολογικά: ψάρια, βενθικά μακροασπόνδυλα, υδατική χλωρίδα Υδρομορφολογικά: υδρολογικό καθεστώς (ποσότητα & δυναμική της ροής, σύνδεση με τα υπόγεια νερά), συνέχεια του ποταμού, βάθος και πλάτος, δομή της κοίτης του ποταμού, δομή της παρόχθιας βλάστησης Φυσικοχημικά: συνθήκες θερμοκρασίας και οξυγόνου, αλατότητα, οξύτητα, θρεπτικά, ουσίες προτεραιότητας, άλλοι ρυπαντές που εισέρχονται στον ποταμό σε σημαντικές ποσότητες

Οδηγία εσωτερικών υδάτων (2000/60/ΕΚ) Η τιμολόγηση του νερού σαν κίνητρο για λογική χρήση του νερού Η ενεργός συμμετοχή των πολιτών στη σχεδίαση και στη διαδικασία της λήψης των αποφάσεων Η αναμόρφωση της νομοθεσίας

Τύποι παρακολουθήσεων 3 τύποι: εποπτική, επιχειρησιακή και διερευνητική Η συχνότητα παρακολούθησης και η πυκνότητα του δικτύου της είναι αναλογική του ρίσκου και της πίεσης που δέχεται ο ποταμός Τα κράτη μέλη μπορούν να αυξήσουν τη συχνότητα και να προσαρμόσουν το συγχρονισμό της παρακολούθησης ανάλογα με τις εκάστοτε ιδιαίτερες συνθήκες και ανάγκες Τα ποτάμια που εξυπηρετούν ανάγκες ύδρευσης πρέπει να παρακολουθούνται 4 ως 12 φορές ετησίως

Κατηγοριοποίηση της οικολογικής κατάστασης Τα ποτάμια κατανέμονται σε 5 κατηγορίες ποιότητας: άριστη, καλή, μέτρια, ελλιπής, κακή

Παρουσίαση αποτελεσμάτων Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται σε χάρτες για κάθε Τομέα Λεκάνης Απορροής Χρωματική διαβάθμιση για τα πέντε επίπεδα ποιοτικής κατάστασης Καλή Μέτρια Ελλιπής Κακή Άριστη From Peter Pollard, Scotish Environment Prediction Agency

Ποιότητα νερού και ενδιαιτημάτων Στοιχεία υδρομορφολογίας Φυσικοχημικά στοιχεία Βιοτικός δείκτης Βενθικών μακροασπον-δύλων Ελληνικό Σύστημα Αξιολόγησης (ΕΣΑ) Ποιότητα νερού Ποιότητα νερού και ενδιαιτημάτων Ποιότητα ενδιαιτημάτων Δείκτης τροποποίησης Δείκτης ποιότητας Εκτίμηση δομής ενδιαιτημάτων (RHS) Στατιστική ανάλυση Ομαδοποίηση Fuzzy Primer Ταξιθέτηση Canoco Βιολογικά δεδομένα Δεδομένα RHS Ροή δεδομένων Επιστ. Υπεύθυνη : Μ. Λαζαρίδου - Εργαστήριο Ζωολογίας

Σημασία των ενδιατημάτων Μεγάλη ποικιλότητα ενδιαιτημάτων συνεπάγεται μεγάλη ποικιλότητα ειδών. Εάν η κατάσταση των ενδιαιτημάτων είναι καλή, δηλαδή φυσική, και ατροποποίητη τότε θα υπάρχει και ποικιλία χλωρίδας και πανίδας…. Εάν δεν είναι καλή προσπαθούμε να τα διαχειριστούμε και να τα αποκαταστήσουμε……

Αποκατάσταση μικρών χειμάρρων

Βιολογικοί Δείκτες Συστήματα αξιολόγησης που χρησιμοποιούν διάφορες κατηγορίες οργανισμών και αποφαίνονται για την ποιότητα του νερού Η τελική τους έκφραση είναι μια τιμή

Πλεονεκτήματα βενθικών μακροασπονδύλων: Είναι πολυπληθή, συλλέγονται και προσδιορίζονται εύκολα Δεν μετακινούνται σε μεγάλες αποστάσεις Πολλές ταξινομικές ομάδες με διαφορετικό βαθμό ευαισθησίας Ο κύκλος ζωής τους δεν είναι πολύ σύντομος Προσοχή : Ανομοιογενής κατανομή δύσκολες ποσοτικές δειγματοληψίες

3+1 ΜΙΝ KICK AND SWEEP

Βδέλλες Γαστερόποδα Πλεκόπτερα Εφημερόπτερα Ολιγόχαιτοι Το διαλυμένο στο νερό οξυγόνο έχει συγκέντρωση 30 φορές χαμηλότερη από αυτήν του αέρα  ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ Γαστερόποδα Βδέλλες Πλεκόπτερα Εφημερόπτερα Ολιγόχαιτοι

Lincoln, ENGLAND Σαπροβιοτικοί δείκτες (Q-δείκτης, ΒΕΟL, Κ 135) (Ολλανδία,Γερμανία, Ανατολική Ευρώπη) Εκτεταμένος Βιολογικός Δείκτης (ΕΒΙ, Αγγλία, 1978) (ΙΒΕ Ιταλία, 1980) Δείκτης Chandler (1970, Σκωτία) Βρετανικό Σύστημα Βαθμολογίας (BMWP) (M. Βρετανία, 1978) Τροποποιημένος BMWP (1979, M. Bρετανία) +ASPT Ιβηρικός BMWP’ (1988, Ισπανία) Βελγικός Βιολογικός Δείκτης ΒΒΙ, 1983 Trent Βιολογικός Δείκτης (TBI, Αγγλία, 1964) Βιολογικός Δείκτης Γαλλίας (ΙΒ, 1968) ΒΔ Γενικής Ποιότητας (IGB, Γαλλία, 1982) ΒΔ Παγκόσμιος (IGB, Γαλλία, 1985) Lincoln, ENGLAND (ASPT+BMWP) The Hellenic score’ (2000, GREECE)

Ελληνικό Σύστημα Αξιολόγησης / Hellenic evaluation System Vassilia Artemiadou and Maria Lazaridou (2005) Taxa P C A Scores of form J a) Capniidae, Chloroperlidae, b) Siphlonuridae, c) Aphelocheiridae, d) Blephariceridae e) Phryganeidae, Molanidae, Odontoceridae, Bareidae, Lepidostomatidae, Thremmatidae, Brachycentridae, Helicopsychidae 100 110 120 a) Leuctridae, Perlodidae, Perlidae, b) Sericostomatidae, Goeridae, c) Neoephemeridae 90 97 a) Nemouridae, Taeniopterygidae, b) Ephemeridae, Heptageniidae, Leptophlebiidae, c) Leptoceridae, Polycentropodidae, Psychomyidae, Philopotamidae, Limnephilidae, Rhyacophilidae, Glossosomatidae, Ecnomidae, d) Aeshnidae, Lestidae, Corduliidae, Libelulliidae, e) Athericidae, Dixidae, f) Scirtidae (Helodidae), Gyrinidae, Hydraenidae, g) Sialidae, h) Grapsidae, Potamonidae (Brachyura, i) Astacidae (Macrura) 80 86 a) Potamanthidae, b) Calopterygidae, Cordulegasteridae, c) Stratiomyidae, d) Hydrobiidae 70 75 78 a) Platycnemididae, Gomphidae, b) Tabanidae, Ceratopogonidae, Empididae, c) Elminthidae, d) Viviparidae, Neritidae, e) Unionidae, 60 64 67 a) Caenidae, Oligoneuriidae, Polymitarcidae, Isonychiidae, b) Hydropsychidae, c) Ancylidae, Acroloxidae, d) Gammaridae, Corophidae e) Atyidae, e) Planariidae, Dendrocoelidae, Dugesiidae, f) Dryopidae, Helophoridae, Hydrochidae, Clambidae, g) Psychodidae, Simuliidae 50 53 56 a) Ephemerellidae, Baetidae, b) Hydroptilidae, c) Tipulidae, Dolichopodidae, Anthomyidae, Limoniidae, d) Haliplidae, Curculionidae, Chrysomelidae, Hydroscaphidae, e) Hydracarina f) Piscicolidae, Glossiphonidae 40 38 35 a) Coenagrionidae, b) Chironomidae (not red)****, c) Dytiscidae, Hydrophilidae, Hygrobiidae, d) Corixidae, Hebridae, Veliidae, Mesoveliidae, Hydrometridae, Gerridae, Nepidae, Pleidae, Naucoridae, Notonectidae, Belostomatidae, e) Asellidae, Ostracoda, f) Physidae, Bythiniidae, Bythinellidae, Melaniidae (Thiaridae), Ellobiidae, g) Hirudinidae, h) Sphaeriidae, i) Oligochaeta ***** 30 25 20 a) Chironomidae (red), Rhagionidae, Culicidae, Muscidae, Thaumaleidae, Ephydridae, Chaoboridae b) Lymnaeidae, Planorbidae, c) Erpobdellidae 12 3 a) Tubificidae, b) Valvatidae, c) Syrphidae 10 2 1 P=0-1%, C=1,01-10%, A= >10%. ****Τα Chironomidae (όχι κόκκινα) και Oligochaeta (πλην Tubificidae) βαθμολογούνται όπως παραπάνω αλλά οι κατηγορίες αφθονιών είναι 0-10%, 10,01-20%, >20%.

δείγματα που συλλέχθηκαν από πολλούς τύπους ενδιαιτημάτων samples collected from many types of habitat ΕΣΑ X ΜΕΣΑ (Mέσος όρος ΕΣΑ) Y >1532 1326-1532 830-1325 341-829 0-340 5 4 3 2 1 >64,72 54,57-64,72 45,82-54,56 31,73-45,81 0-31,72 Δείγματα που συλλέχθηκαν από λίγους τύπους ενδιαιτημάτων Samples collected from few types of habitats >1052 756-1052 389-755 167-388 0-166 >55,69 45,18-55,69 35,33-45,17 27,50-35,32 0-27,49 Ημιάθροισμα Ερμηνεία 5 Πολύ καλή 4,5 4 Καλή 3,5 3 Μέτρια 2,5 2 Κακή 1,5 1 Πολύ κακή

Ποταμοί που έχουν μελετηθεί ως προς τις χημικές παραμέτρους, τα βενθοασπόνδυλα και τα ενδιαιτήματά τους

ΑΛΙΑΚΜΟΝΑΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1995 Yfantis G. , Artemiadou V ΑΛΙΑΚΜΟΝΑΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1995 Yfantis G., Artemiadou V., Lazaridou-Dimitriadou M., Mourelatos S., 1996

Φθινόπωρο 2003 και Άνοιξη 2004 Βέροια Χωριό Γεωργιανοί Πηγές Μαυρονερίου Ασπρονέρι Λιανοβρόχι Χωριό Τριπόταμος Στ. 1(PG) Στ. 2 (MG) Στ. 3 (M) Στ. 4 (SM) Στ. 5 (A) Στ. 6 (B) Στ. 7 (L) Στ. 9 (MB) Στ. 10 (ST66) Αλιάκμονας Τάφρος 66 Στ. 8 (SL) Άριστη κατάσταση Καλή κατάσταση Μέτρια κατάσταση Κακή κατάσταση Πολύ κακή κατάσταση Β Αστικά λύματα και βιομηχανικά απόβλητα Σταθμοί ΧΕΙΜΩΝΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ, 2005. Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία

Περιοχή έρευνας Στ. 10 Στ. 9 Στ. 7 Στ. 8 Στ. 6 Στ. 5 Στ.4 Στ.2 Στ. 3 Στ.1

  Πίνακας II Συνολικός αριθμός taxa (ταξινομικές ομάδες ) 0-1 2-5 6-10 11-15 15+ Eίδη σύμφωνα με την ευαισθησία τους ως προς το O2 (1)νύμφες από Plecoptera αριθμός ειδών >1 - 7 8 9 10 αριθμός ειδών =1 - 6 7 8 9 (2)νύμφες από Ephemeroptera εκτός από το Baetis rhodani* αριθμός ειδών >1 - 6 7 8 9 αριθμός ειδών =1 - 5 6 7 8 (3)προνύμφες από Trichoptera και τα Baetis rhodani αριθμός ειδών =1 4 4 5 6 7  (4) Oικογένεια Gammaridae (Kαρκινοειδή, Aμφίποδα του γλυκού νερού).Aπουσία των παραπάνω ειδών. 3 4 5 6 7   (5) Oικογένεια Asellidae (Kαρκινοειδή, Iσόποδα του γλυκού νερού). Aπουσία των παραπάνω ειδών. 2 3 4 5 6  (6) Προνύμφες της οικογένειας Chironomidae (Diptera). Aπουσία των παραπάνω ειδών. 1 2 3 4 5 (7) Aπουσία όλων σχεδόν των μορφών. (Παρουσία μερικών ανθεκτικών προνυμφών της τάξης Diptera, π.χ. του γένους Eristalis). 0 1 2 - -   * Tα Baetis rhodani είναι η κοινότερη νύμφη των εφημεροπτέρων. Aυτή όμως δεν είναι τόσο ευαίσθητη στη ρύπανση όσο οι άλλες νύμφες.

http://river.bio.auth.gr/index.html

Το νερό είναι εξίσου σημαντικό με τον αέρα Το νερό είναι εξίσου σημαντικό με τον αέρα. Ας το διαχειριστούμε ορθολογικά για να έχουμε να πιούμε.