Επιστημονικός Συνεργάτης ΚΑΝΕΠ-ΓΣΕΕ Στοιχεία για την εκπαίδευση ενηλίκων και τη ΔΒΜ στην Ελλάδα. Προκλήσεις & Προοπτικές Δρ. Χρήστος Ζάγκος Επιστημονικός Συνεργάτης ΚΑΝΕΠ-ΓΣΕΕ Αθήνα, 16 Οκτωβρίου 2017

Οι βασικές παραδοχές Η δια βίου εκπαίδευση αποτελεί συστατικό στοιχείο ενός αποτελεσματικού συστήματος για την Παιδεία. Ειδικότερα μέσω της δια βίου εκπαίδευσης το ενήλικο άτομο αναπτύσσει τις ικανότητές του εμπλουτίζει τις γνώσεις του, βελτιώνει τα τεχνικά και επαγγελματικά του προσόντα Ο θεσμός της δια βίου εκπαίδευσης αποτελεί σοβαρό μέσο αναπλήρωσης κενών (ίσως και ανισοτήτων) της αρχικής εκπαίδευσης, τόσο σε επίπεδο βασικής γνώσης, όσο και σε επίπεδο εξειδίκευσης. Είναι ένας θεσμός, ίσως ο μοναδικός, επανακοινωνικοποίησης του πολίτη και ειδικά των ευάλωτων ομάδων πολιτών.

Η Ελλάδα την περίοδο της κρίσης οι απασχολούμενοι (3.610.549) υπολείπονται των οικονομικά μη ενεργών και ανέργων (4.749.690) κατά περισσότερο από 1 εκατομμύριο (1.139.141) το ποσοστό των «νεοεισερχόμενων ανέργων» ανέρχεται στο 23% του συνόλου ενώ οι μακροχρόνια άνεργοι αποτελούν αντίστοιχα το 66,8% η ανεργία για την ηλικιακή ομάδα 25 έως 29 ετών ανέρχεται σε 44,4% «διαρροή Εγκεφάλων» (brain drain) για την Ελλάδα αλλά και για την Ε.Ε έμμεση απώλεια χρηματικών πόρων και παραγωγικών πηγών βίαιη και αναγκαστική μετανάστευση και όχι επιθυμητή «κινητικότητα»

εργατικό δυναμικό και επίπεδα προσόντων Πηγή: Cedefop Skills forecast 2013 – βασικό σενάριο 4 Λουκάς Ζαχείλας, Cedefop

στο πεδίο της δια βίου μάθησης η Ελλάδα κατατάσσεται στις τελευταίες θέσεις της ΕΕ-27 σημαντική η υστέρηση στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων δεν συμμετέχουν : 11 στους 12 ανέργους 6 στους 7 αυτοαπασχολούμενους 4 στους 5 μισθωτούς 9 στους 10 πολίτες δεν συμμετέχουν σε προγράμματα γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων

Ταυτότητα της έρευνας για τα κίνητρα και τα εμπόδια συμμετοχής σε προγράμματα ΔΒΜ Μέγεθος δείγματος: 1.200 άτομα. Χρονικό διάστημα συλλογής στοιχείων: 18 Ιανουαρίου έως και 2 Φεβρουαρίου 2012. Περιοχές διεξαγωγής: Μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας (Λεκανοπέδιο Αττικής, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Ηράκλειο, Λάρισα). Μέθοδος δειγματοληψίας: Πολυσταδιακή τυχαία δειγματοληψία με χρήση quota με βάση τη θέση στην απασχόληση, το φύλο και τη γεωγραφική κατανομή. Μέθοδος συλλογής στοιχείων: Τηλεφωνικές συνεντεύξεις βάσει του ερωτηματολογίου. Φορείς υλοποίησης: ΙΝΕ-ΓΣΕΕ, ΚΑΝΕΠ-ΓΣΕΕ, ΙΜΕ-ΓΣΕΒΕΕ Επιστημονικά υπεύθυνος: Θ. Καραλής

Εμπόδια συμμετοχής (όλες οι επιλογές)

Κίνητρα συμμετοχής (3 επιλογές)

Παράγοντες που διευκολύνουν τη συμμετοχή % Βελτίωση του μισθού 39,3 Περισσότερη πληροφόρηση για τα σεμινάρια που πραγματοποιούνται 27,3 Να γίνονται με εξ αποστάσεως εκπαίδευση 26,9 Αναγνώριση των προσόντων που αποκτώνται με την παρακολούθηση 23,4 Διευκολύνσεις από την εργασία Καλύτερη ποιότητα σεμιναρίων 17,2 Υπηρεσίες απασχόλησης παιδιών κατά το σεμινάριο 9,9 Άλλο 3,4

Ταυτότητα έρευνας για τη διαρροή από τις Δομές ΔΒΜ Ανάθεση: ΚΑΝΕΠ/ΓΣΕΕ Τύπος έρευνας: Computer assisted τηλεφωνικές συνεντεύξεις. Περιοχή έρευνας: Πανελλαδικά. Πληθυσμός έρευνας: Άνδρες και Γυναίκες που έχουν διακόψει τη συμμετοχή τους σε προγράμματα δια βίου εκπαίδευσης από τους φορείς εκπαίδευσης ΓΣΒΕΕ/ΕΣΕΕ/ΙΝΕ/ΚΑΝΕΠ/ΚΕΚ. Μέγεθος δείγματος: 481 άτομα. Επιλογή δείγματος: Τυχαία δειγματοληψία από βάση του ΚΑΝΕΠ/ΓΣΕΕ με άτομα που ανήκουν στον πληθυσμό έρευνας. Στοιχεία διεξαγωγής: Η έρευνα διεξήχθη την περίοδο 6 Δεκεμβρίου 2012 με 31 Ιανουαρίου 2013 από 3 επόπτες και 31 ερευνητές. Έλεγχοι ποιότητας: 27% των συνεντεύξεων ελέχθησαν μέσω συνακρόασης και 100% ηλεκτρονικά. Μέγιστο δειγματοληπτικό σφάλμα (ΜΔΣ): ±4,0% στο σύνολο του δείγματος.

Βάση: Όλοι οι ερωτώμενοι Λόγοι συμμετοχής Βάση: Όλοι οι ερωτώμενοι

Λόγοι μη ολοκλήρωσης προγράμματος Για ποιους λόγους, κατά σειρά προτεραιότητας, δεν ολοκληρώσατε αυτό το πρόγραμμα Δ.Β.Ε. (δια βίου εκπαίδευσης); ΑΥΘΟΡΜΗΤΕΣ, ΠΟΛΛΑΠΛΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Ομαδοποίηση λόγων διαρροής: Ομάδα 1: Επαγγελματικές υποχρεώσεις Ομάδα 2: Περιεχόμενο, μέσα, συνθήκες διεξαγωγής Ομάδα 3: Τοποθεσία, διάρκεια, ώρες διεξαγωγής Ομάδα 4: Οικογενειακή/προσωπικοί λόγοι & λόγοι υγείας % Βάση: Όλοι οι ερωτώμενοι

Επιθυμητά χαρακτηριστικά προγράμματος Δ.Β.Ε. Στο μέλλον εάν ήταν να συμμετάσχετε σε κάποιο αντίστοιχο πρόγραμμα τι θα θέλατε να σας εξασφαλίζει; ΑΥΘΟΡΜΗΤΕΣ, ΠΟΛΛΑΠΛΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ % Βάση: Όλοι οι ερωτώμενοι

Νέοι εκτός εκπαίδευσης, κατάρτισης και απασχόλησης στην Ελλάδα (Neets): το σύγχρονο κοινωνικό περιθώριο

Γράφημα 1: Η κατανομή του νεανικού πληθυσμού στην Ελλάδα και το ποσοστό των Neets Πηγή: GPO & ΚΕΑΔΙΚ 2013: 9 Αξίζει να σημειωθεί ότι το βασικό αυτό εύρημα της Έρευνας «Βαρόμετρο Απόντων» συγκλίνει με την αντίστοιχη αποτίμηση του Eurofound, η οποία βασίζεται στην επεξεργασία δευτερογενών στοιχείων (συγκεκριμένα 17,4% σύμφωνα με το Eurofound). Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα ανησυχητικό εύρημα, «που προκαλεί ευθέως το πλέγμα των δημόσιων πολιτικών, προκειμένου αυτό να δώσει αξιόπιστες απαντήσεις» (Παπαδάκης 2013: 8). 16 16 16

Γράφημα: Ποσοστό των νέων (ηλικίας 15-34 ετών και 15-24 ετών) εκτός εκπαίδευσης/κατάρτισης (τυπικής και μη-τυπικής) και εκτός εργασίας (NEETs) στα 28 κράτη-μέλη της ΕΕ το 2015 1η θέση 5η θέση Πηγή: EUROSTAT – UOE (LFS ηλικιακές ομάδες 18-24 και 15-34 ετών) Επεξεργασία: ΚΑΝΕΠ/ΓΣΕΕ Πλήρης πρόσβαση στην Ετήσια έκθεση για την εκπαίδευση 2015 με δικαίωμα αποθήκευσης & εκτύπωσης στη διεύθυνση: www.kanep-gsee.gr

Πίνακας 2: Γεωγραφική κατανομή NEETs Διοικητικές Περιφέρειες Ποσοστό NEETs Αν Μακεδονία & Θράκη 17,1% Κεντρική Μακεδονία 19,1% Δυτική Μακεδονία 13,6% Θεσσαλία 13,7% Ήπειρος 13,4% Ιόνιο 20,9% Δυτική Ελλάδα 18,3% Στερεά Ελλάδα 22,2% Πελοπόννησος Βόρειο Αιγαίο 15,8% Νότιο Αιγαίο 27,4% Κρήτη Αττική 13% Θεσσαλονίκη 14,6% Οι Neets φαίνεται να συγκεντρώνονται σε νησιωτικές περιοχές στις οποίες κυριαρχεί έντονα το φαινόμενο της εποχικής και της προσωρινής απασχόλησης και η οικονομία τους βασίζεται κυρίως στον τριτογενή τομέα παραγωγής (Νότιο Αιγαίο και Ιόνια Νησιά). Επιπλέον, παρατηρείται ότι η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου και η Περιφέρεια της Στερεάς Ελλάδος έχουν τη μεγαλύτερη συσσώρευση πληθυσμού NEETs απ’ όλη την Ελλάδα. 18 18 18 Πηγή: GPO & ΚΕΑΔΙΚ, 2013: 10

Το μορφωτικό επίπεδο των Neets . Πηγή: GPO & ΚΕΑΔΙΚ 2012: 20

Πίνακας 3: Οικογενειακό εισόδημα των Neets Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι οι Neets στην πλειοψηφία τους ζουν σε νοικοκυριά με χαμηλό ή ιδιαίτερα χαμηλό. Πιο συγκεκριμένα, το 41% των Neets προέρχονται από οικογένειες με ιδιαίτερα χαμηλό εισόδημα (κάτω των 1000 ευρώ), ενώ 11,1% από οικογένειες με μηνιαίο εισόδημα 1000-1500 ευρώ. Συγχρόνως δεν υπάρχουν καθόλου Neets σε οικογένειες με υψηλό εισόδημα, άνω των 3000 ευρώ. Επιβεβαιώνεται έτσι η υπόθεση για διαγενεακή μεταβίβαση της φτώχειας. Πίνακας 3: Οικογενειακό εισόδημα των Neets 0-500 € 14,9% 501-1.000 € 26,2% 1.001-1.500 € 11,1% 1.501-2.000 € 4,6% 2.001-2.500 € 2,2% 2.501-3.000 € 1,2% Πάνω από 3.001€ 1,4% Δ.Ξ./Δ.Α. 38,5%

Οικονομική στήριξη των Neets

Διαμονή Neets

Ο Έλληνας neet επιγραμματικά ανήκει συχνότερα στην ηλικιακή κατηγορία 20-24 έχει κατά μείζονα λόγο ελληνική υπηκοότητα έχει κυρίως μέτριο μορφωτικό επίπεδο (με καθόλου αμελητέο όμως και το ποσοστό των αποφοίτων Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης) διαθέτει συχνότατα προγενέστερη εργασιακή εμπειρία προέρχεται από οικογένεια με χαμηλό (κατά κύριο λόγο) εισόδημα δεν έχει παρακολουθήσει (στη μεγάλη πλειοψηφία) κάποιο πρόγραμμα κατάρτισης. στηρίζεται από την οικογένεια του δεν νιώθει κοινωνικά αποκλεισμένος είναι απολύτως δύσπιστος απέναντι στο Κοινωνικό Κράτος είναι δύσπιστος ως προς τη λειτουργία και τις ευκαιρίες που προσφέρει η σφαίρα (εκπαίδευση - κατάρτιση - απασχόληση) από την οποία απέχει (όχι από προσωπική βούληση, κατά κύριο λόγο)

το σύστημα επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης στην Ελλάδα

το σύστημα επαγγελματικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα το σύστημα επαγγελματικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα συνεχίζει να αποτελεί σταθερά, μια υποβαθμισμένη βαθμίδα του εκπαιδευτικού Συστήματος χαμηλού κύρους και γοήτρου εκπαιδευτική επιλογή - επιλογή «των αποτυχημένων μαθητών» εμφανίζει διαχρονική έλλειψη ελκυστικότητας κάτω από το 30% του μαθητικού δυναμικού επιλέγει να ακολουθήσει αυτήν τη διαδρομή σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό Μ.Ο. 50% (ΚΑΝΕΠ/ΓΣΕΕ 2015) ειδικά μεταξύ 2002-2014 η συμμετοχή στην Τεχνική και Επαγγελματική Εκπαίδευση μειώθηκε κατά 44% (ΚΑΝΕΠ/ΓΣΕΕ 2015)

λόγοι μη εύρεσης εργασίας Ποιοι νομίζετε ότι είναι οι κύριοι λόγοι που δεν βρήκατε εργασία μέσα σε χρονικό διάστημα 6 μηνών από την ολοκλήρωση του προγράμματος; ΠΟΛΛΑΠΛΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Kek (ν=714) Ιek (ν=547) % Βάση: 1261 ερωτώμενοι που δήλωσαν ότι δεν βρήκαν εργασία μέσα σε 6 μήνες από την ολοκλήρωση του προγράμματος

συνάφεια προγράμματος κατάρτισης με αντικείμενο πρώτης εργασίας (για εργασία μετά το πρόγραμμα σε διάστημα μέχρι και 6 μήνες) Kek (ν=205) Ιek (ν=239) Δεικτησ συναφειασ: 27% Δεικτησ συναφειασ: 31% Βάση: 444 ερωτώμενοι που δήλωσαν ότι βρήκαν εργασία μέσα σε 6 μήνες από την ολοκλήρωση του προγράμματος %

% αξιοποίηση γνώσεων προγράμματος στην πρώτη εργασία (για εργασία μετά το πρόγραμμα σε διάστημα μέχρι και 6 μήνες) Kek (ν=205) Ιek (ν=239) Δεικτησ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ: 21% Δεικτησ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ: 32% % Βάση: 444 ερωτώμενοι που δήλωσαν ότι βρήκαν εργασία μέσα σε 6 μήνες από την ολοκλήρωση του προγράμματος

τα δύο (2) σημαντικότερα επιθυμητά χαρακτηριστικά μελλοντικής εργασίας Kek (ν=714) Ιek (ν=547) % Βάση: 1261 ερωτώμενοι που δήλωσαν ότι δεν βρήκαν εργασία μέσα σε 6 μήνες από την ολοκλήρωση του προγράμματος

Αποδοχή εργασίας που δεν πληροί επιθυμητά χαρακτηριστικά Σε περίπτωση που βρίσκατε κάποια εργασία που δεν πληροί κάποιους από τους παράγοντες που αναφέρατε θα την αποδεχόσασταν; Kek (ν=714) Ιek (ν=547) Βάση: 1261 ερωτώμενοι που δήλωσαν ότι δεν βρήκαν εργασία μέσα σε 6 μήνες από την ολοκλήρωση του προγράμματος % 30

στο πεδίο της επαγγελματικής κατάρτισης παρατηρείται πολύ χαμηλή σύνδεση των συστημάτων επαγγελματικής κατάρτισης, αρχικής και συνεχιζόμενης, με την απασχόληση. Συγκεκριμένα: χαμηλή η πρόσβαση – απορρόφηση των αποφοίτων καταρτιζομένων στην απασχόληση (ΣΕΚ: 15,7%, ΑΕΚ: 21,8%). Δείκτης Απορρόφησης από την απασχόληση. χαμηλή η σχέση / συνάφεια του αντικειμένου κατάρτισης με το επάγγελμα / ειδικότητα εργασίας αυτών που τελικά βρήκαν εργασία (ΣΕΚ: 27%, ΑΕΚ: 31%). Δείκτης Συνάφειας χαμηλή η διατηρησιμότητα της εργασίας αυτών που τελικά βρήκαν εργασία. Περίπου μέσα σε 18 μήνες για τη ΣΕΚ: 81,5% και την ΑΕΚ: 81,2% έχασαν την εργασία τους. Στο πρώτο εξάμηνο, στη ΣΕΚ: 29,3% και την ΑΕΚ: 37,7% έχασαν την εργασία τους. Δείκτης Διατηρησιμότητας. χαμηλή η αξιοποίηση των γνώσεων που λήφθηκαν από την κατάρτιση προς την εργασία τους (ΣΕΚ: 21%, ΑΕΚ: 32%). Δείκτης Αξιοποίησης

Κομβικά σημεία, «γκρίζες ζώνες» και προκλήσεις η εκπαίδευση ενηλίκων απαιτείται να ιδωθεί ως ένα υποστηρικτικό συμπληρωματικό εργαλείο και όχι υποκατάστατο των κοινωνικών λειτουργιών της εκπαιδευτικής πολιτικής Η πιστοποίηση προσόντων, οφείλει να συμβάλει στην ενίσχυση του εργατικού δυναμικού και όχι να λειτουργήσει ως μηχανισμός προώθησης περαιτέρω ευελιξίας στις εργασιακές σχέσεις και την αγορά εργασίας (ελαστικότητα χωρίς ασφάλεια και αντισταθμιστικές πολιτικές) Κίνδυνος ελλιπούς σύνδεσης των επαγγελματικών περιγραμμάτων, με το σχεδιασμό των προγραμμάτων κατάρτισης και την πιστοποίηση προσόντων Αναγκαιότητα πλήρους και ανεμπόδιστης ενημέρωσης των εργαζομένων και ανέργων για τα απαιτούμενα προσόντα, γνώσεις, δεξιότητες που απαιτούνται για ένα επάγγελμα / ειδικότητα καθώς και για τις εναλλακτικές εκπαιδευτικές διαδρομές 32

σε σχέση με την ελληνική περίπτωση αλλαγή φιλοσοφίας προσέγγισης της εκπαίδευσης και η αντιμετώπισή της ως ολιστικού συστήματος που αρχίζει από την προσχολική ηλικία και προχωράει μέχρι την τρίτη ηλικία. (τυπική, μη τυπική, άτυπη). η ενίσχυση της τεχνικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης & κατάρτισης σε υλικοτεχνικές υποδομές, ανθρώπινο δυναμικό και αναλυτικά προγράμματα, καθώς στρατηγική θα πρέπει να αποτελεί το γεγονός ότι απαιτείται να διαλυθεί το κοινωνικό στερεότυπο της θεώρησης της επαγγελματικής εκπαίδευσης ως υποδεέστερης και κοινωνικά απαξιωμένης. η ενίσχυση της δια βίου μάθησης και η σύνδεση του κόσμου της εργασίας με τη δια βίου μάθηση απαιτείται να λειτουργεί όχι ως άλλοθι απέναντι στην αναποτελεσματικότητα του συστήματος τυπικής εκπαίδευσης, αλλά ως ενεργητική πολιτική αντίστασης στην κοινωνία της ημιμάθειας.

οι εργαζόμενοι με χαμηλά προσόντα, ακόμα κι αν έχουν εγκαταλείψει πρόωρα τις δομές εκπαίδευσης και κατάρτισης και κατέχουν επαγγελματικές εμπειρίες, θα πρέπει να μπορούν να πιστοποιούν τις γνώσεις, τις δεξιότητες και τις ικανότητές τους και θα μπορούν να επανα-διεκδικούν το δικαίωμα στην εργασία πραγματοποιώντας μια ανοδική και θετικά κατευθυνόμενη κινητικότητα στους χώρους δουλειάς. η λειτουργία ενός Εθνικού Πλαισίου Προσόντων στη βάση μιας συστημικής συνεννόησης και λειτουργικότητας των επιμέρους πεδίων που συνθέτουν το πλαίσιο μπορεί να συμβάλει στην ενίσχυση των ασθενέστερων και όλων όσων υφίστανται τον εργασιακό αποκλεισμό λόγω αδυναμίας αναγνώρισης προσόντων.

ανοικτή πρόσβαση στη μάθηση μέσα από θεσμούς συνεχούς ενημέρωσης, υποστήριξης και συμβουλευτικής, αυξάνονται οι δυνατότητες για κάθε ενήλικο να έχει πρόσβαση: τόσο στα επίπεδα του εκπαιδευτικού συστήματος τα οποία δίνουν μια δεύτερη ευκαιρία στους πολίτες (όπως το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας ή τα Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης) όσο σε όλους τους θεσμούς του Εθνικού Συστήματος Δια Βίου Εκπαίδευσης μέσω του οποίου αναπτύσσονται ολοκληρωμένες υπηρεσίες εκπαίδευσης, κατάρτισης και επιμόρφωσης οι οποίες απευθύνονται και σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, (παλιννοστούντες, μετανάστες, λειτουργικά και τεχνολογικά αναλφάβητοι, μονογονεϊκές οικογένειες, φυλακισμένοι, άτομα με ειδικές ανάγκες, οι (πρώην) χρήστες εξαρτησιογόνων ουσιών, οι εθνικές – πολιτισμικές μειονότητες κ.ά.

δημόσιο και κοινωνικό έλεγχο η ΔΒΜ οφείλει να αποτελεί μια δημόσια ενεργητική πολιτική η οποία να εγγυάται το κοινωνικό συμφέρον η δημιουργία μιας «κοινής γλώσσας» στο χώρο δια βίου μάθησης και απασχόλησης προϋποθέτει: αξιοπιστία εγκυρότητα διαφάνεια δημόσιο και κοινωνικό έλεγχο κοινές διαδικασίες αντιστοίχισης και αναγνώρισης διευρυμένη κοινωνική και πολιτική συναίνεση 36

Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας