Γλωσσική πολυμορφία και γλωσσική διδασκαλία στο Δημοτικό Σχολείο Μάθημα 5: Κατανόηση γραπτού λόγου Διδάσκουσα: Βασιλάκη Ευγενία ΠΤΔΕ, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

μαθησιακοί στόχοι να αντιληφθούν οι φοιτητές την κατανόηση γραπτού λόγου ως διαδικασία δημιουργίας νοήματος να συνειδητοποιήσουν τις ιδιαιτερότητες της διδασκαλίας της δεξιότητας σε μαθητές της δεύτερης γλώσσας να γνωρίσουν και να εφαρμόσουν τεχνικές διδασκαλίας της κατανόησης γραπτού λόγου σε μαθητές δεύτερης γλώσσας Λέξεις κλειδιά: κατανόηση γραπτού λόγου, πλαισιακή υποστήριξη, τεχνικές διδασκαλίας ΚΓΛ

η δεξιότητα της κατανόησης γραπτού λόγου  διαδικασία εξαγωγής και κατασκευής νοήματος μέσω της αλληλεπίδρασης με τη γραπτή μορφή της γλώσσας αναγνώστης, κείμενο, στόχος κοινωνικο-πολιτισμικό πλαίσιο  ο ρόλος της ΚΓΛ στην ακαδημαϊκή επιτυχία (ο μαθητής «διαβάζει για να μάθει») διαδικασία: πριν, κατά, μετά (μαθητές Γ2: εφαρμογή μιας δεδομένης ρουτίνας: αίσθημα ασφάλειας)

“η ανάγνωση του κόσμου προηγείται της ανάγνωσης της λέξης” (Freire στο Baynham 2002:210) υποδεξιότητες επίγνωση: φωνημική επίγνωση της γλώσσας ως κοινωνικής πρακτικής αποκωδικοποίηση της γλώσσας ως κοινωνικής διαδικασίας ευχέρεια λεξιλόγιο της οργάνωσης του κειμένου κατανόηση (γνωστικές στρατηγικές) της λεξικογραμματικής οργάνωσης της γραφοφωνολογικής οργάνωσης παράδειγμα: μια συνταγή μαγειρικής (ρόλοι για άνδρες και γυναίκες, στόχος κειμένου “πώς να το κάνεις”, σχηματική οργάνωση ενός τέτοιου κειμένου (υλικά, εκτέλεση, εικόνες), χαρακτηριστική γραμματική και λεξιλόγιο, γραφοφωνολογικά σχήματα της γλώσσας

πριν την ανάγνωση οι προαναγνωστικές δραστηριότητες που δημιουργούν τις προϋποθέσεις για την εδραίωση του απαραίτητου γνωστικού υποβάθρου και την ανάπτυξη του λεξιλογίου πριν την ανάγνωση, είναι αυτές που προσφέρουν στους μαθητές την κατάλληλη υποστήριξη για την αποτελεσματική ανάγνωση  σχήμα Cummins, πλαισιακή υποστήριξη

πριν την ανάγνωση (ειδικότεροι στόχοι) ενεργοποίηση προϋπάρχουσας γνώσης σχετικά με το θέμα του κειμένου, ώστε να δημιουργηθεί ένα εννοιολογικό πλαίσιο σύνδεσης προηγούμενης και νέας γνώσης επέκταση των γνώσεων με παροχή πληροφοριών σχετικά με το κείμενο ένταξη του κειμένου στο ανάλογο κειμενικό είδος (αφήγηση, περιγραφή, εκθετικό κείμενο, λογοτεχνία κτλ.) εκ των προτέρων διδασκαλία λεξιλογίου α) θεματικού λεξιλογίου κρίσιμου για την κατανόηση του περιεχομένου και β) «λειτουργικού» λεξιλογίου κρίσιμου για την κατανόηση του συγκεκριμένου κειμενικού είδους και των δομικών συμβάσεών του αξιοποίηση πληροφοριών περί το κείμενο για τη διατύπωση προβλέψεων για το περιεχόμενο και το κειμενικό είδος καθορισμός αναγνωστικών στόχων

πριν την ανάγνωση (επισημάνσεις) παρατηρείται συχνά μια αναντιστοιχία ανάμεσα στην πραγματική προηγούμενη γνώση των μαθητών και στις υποθέσεις των δασκάλων και των συντακτικών ομάδων των σχολικών εγχειριδίων σχετικά με αυτή τη γνώση η έλλειψη προηγούμενης γνώσης, η οποία συχνά είναι ακαδημαϊκού τύπου, έχει αρνητικές επιπτώσεις και για τη γνώση του σχετικού με το θέμα λεξιλογίου η αποτελεσματική διδασκαλία του λεξιλογίου απαιτεί τόσο άμεση όσο και έμμεση καθοδήγηση οι δάσκαλοι οφείλουν να καθοδηγήσουν τους μαθητές πώς να συνάγουν τις σημασίες των νέων λέξεων από το συγκείμενο (διδασκαλία στρατηγικών λεξιλογίου)

πριν την ανάγνωση, τεχνικές (1) λέξη/ φράση στον πίνακαλέξεις που συνειρμικά συνδέονται με αυτήσημασιολογικό δίκτυο στο οποίο μπορεί να ενσωματωθεί από τον διδάσκοντα και νέο λεξιλόγιο τίτλος ή αρχική πρόταση για τη διατύπωση προβλέψεων ως προς το είδος και το περιεχόμενο χαρακτηριστική εικόνα και συζήτηση σε ομάδες για τον σχολιασμό της ακολουθία εικόνων σχετικών με το κείμενο τις οποίες οι μαθητές θα πρέπει να τοποθετήσουν στη σωστή σειρά τίτλος ή εικόνα και διατύπωση ερωτήσεων από τους μαθητές, οι οποίες αναμένεται να απαντηθούν από το κείμενο

πριν την ανάγνωση, τεχνικές (2) σε αφηγηματικά κείμενα, προφορική αφήγηση της ιστορίας πριν την ανάγνωση προφορική αφήγηση της ιστορίας στην Γ1 των μαθητών για πληροφοριακά κείμενα, συμπλήρωση ενός διαγράμματος του τύπου ξέρω-θέλω να μάθω-έμαθα (K-W-L)  οι προβλέψεις που διατυπώνονται από τους μαθητές δεν είναι απαραίτητο να επαληθεύονται από το κείμενο

κατά την ανάγνωση (ειδικότεροι στόχοι) γρήγορη ανάγνωση για αναζήτηση του γενικού νοήματος αναζήτηση συγκεκριμένων ειδικών πληροφοριών προσεκτική ανάγνωση για τη λεπτομερή κατανόηση των βασικών ιδεών για την κατανόηση του νοήματος μιας ή περισσότερων προτάσεων

κατά την ανάγνωση: στρατηγικές διατύπωση προβλέψεων διαρκής έλεγχος κατανόησης ερωτήσεις από τον διδάσκοντα ή διατυπωμένες από τον μαθητή/ αναγνώστη για την επεξεργασία του κειμένου νοητική αναπαράσταση (mental imagery) καταγραφή σημειώσεων / περίληψη

κατά την ανάγνωση: τεχνικές ο εκπαιδευτικός ως πρότυπο αναγνώστη κατά τη λεπτομερή ανάγνωση: υπογράμμιση λέξεων ή φράσεων που δυσκολεύουν τον μαθητή και συζήτηση σε ζευγάρια στρατηγικές για την αναζήτηση της σημασίας άγνωστων λέξεων: από το συγκείμενο, από τα μορφολογικά χαρακτηριστικά , από το λεξικό συλλογική ανάγνωση (κρυμμένες λέξεις) παζλ ανάγνωσης (jigsaw reading)

μετά την ανάγνωση (ειδικότεροι στόχοι) απόδοση/ ανασύνθεση του νοήματος εμβάθυνση στο θέμα του κειμένου δημιουργικές “ανταποκρίσεις” στο περιεχόμενο του κειμένου ανασυνδυασμός (αξιοποίηση γλωσσικών στοιχείων του κειμένου για την παραγωγή λόγου)

μετά την ανάγνωση: τεχνικές ξαναφτιάχνω την ιστορία με διαφορετικούς χαρακτήρες ξαναφτιάχνω το τέλος της ιστορίας συμπληρώνω ένα γραφικό οργανωτή υποδύομαι την ιστορία (διαβάζοντας τους διαλόγους, δημιουργώντας τους διαλόγους, υποδυόμενος έναν χαρακτήρα από τον οποίο οι συμμαθητές μου παίρνουν συνέντευξη) δημιουργώ ένα κόμικ συμπληρώνω ένα κείμενο με κενά (cloze text) ανακατασκευάζω το κείμενο από κομμένες φράσεις αναδιηγούμαι το κείμενο βασισμένος σε εικόνες

Βασική βιβλιογραφία Gibbons, P. 2002. Scaffolding language, scaffolding learning: Teaching second language learners in the mainstream classroom. Portsmouth, US: Heinemann. Roit, M. 2006. Essential comprehension strategies for English learners. In T. A. Young & N. L. Hadaway (Eds.), Supporting the literacy development of English learners. Increasing success in all classrooms. 80-95. Newark, DE: International Reading Association. Βασιλάκη, Ε. 2013. Κατανόηση γραπτού λόγου στο μάθημα της Γλώσσας σε μικτές γλωσσικά και πολιτισμικά τάξεις: διαφοροποίηση της διδασκαλίας. Στο Σ. Παντελιάδου & Δ. Φιλιππάτου (Επιμ.). Διαφοροποιημένη Διδασκαλία: Θεωρητικές προσεγγίσεις και εκπαιδευτικές πρακτικές. 283-313. Αθήνα: Πεδίο.

Δραστηριότητα ενότητας Στο ακόλουθο κείμενο (Γλώσσα Δ´Δημοτικού, τεύχ. β, ενότητα “Η ελιά”), σχεδιάστε δραστηριότητες για τις τρεις φάσεις διδασκαλίας της κατανόησης γραπτού λόγου (πριν, κατά και μετά), κατάλληλες για μαθητές από διαφορετικό γλωσσικό και πολιτισμικό υπόβαθρο, οι οποίοι βρίσκονται σε μέσο επίπεδο ελληνομάθειας.

Δραστηριότητα ενότητας (κείμενο)