Ελληνική Βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006 Φθίνουσες βιομηχανικές περιοχές: πλεονάζων χώρος, ανθρώπινο δυναμικό και η συμβολή της γνώσης Ειρήνη Κλαμπατσέα Εντεταλμένη Διδασκαλίας βάσει Π.Δ. 407/80 Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ

Ελληνική Βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006 Το εγχείρημα της αναδιάρθρωσης της ελληνικής παραγωγής σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης θέτει αναμφίβολα υπό «νέους όρους» την εξελικτική πορεία της. Διερευνώνται ερωτήματα, όπως: Η συνεχιζόμενη έως σήμερα αναδιάρθρωση εστιαζόμενη στην καινοτομία και τη γνώση κατά πόσο μπορεί να λειτουργήσει αποτρεπτικά σε πιθανή επανάληψη αντίστοιχων φαινομένων (δημιουργίας θυλάκων βιομηχανικής αποδιάρθρωσης) που συνιστούν τελικά ένα ιδιόμορφο τύπο «πλεονάζοντος χώρου», με συνεπακόλουθες επιπτώσεις στο ανθρώπινο δυναμικό; Υπό ποιούς όρους και προϋποθέσεις μπορεί να διασφαλιστεί η θετική συμβολή της γνώσης σε μια βιώσιμη αναπτυξιακή προοπτική της ελληνικής βιομηχανίας;

Ελληνική Βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006 Μεθοδολογική προσέγγιση Με στόχο τη διαμόρφωση μιας μεθοδολογίας ανάγνωσης και ερμηνείας της εξελικτικής πορείας φθινουσών βιομηχανικών περιοχών της σύγχρονης Ελλάδας, θεωρήθηκαν ως κύριοι συντελεστές οι ακόλουθοι:  το πληθυσμιακό δυναμικό τους  το παραγωγικό υπόβαθρό τους  τα ποιοτικά χαρακτηριστικά και οι ιδιομορφίες της τοπικής αγοράς εργασίας  η ύπαρξη και διαδικασία ανάδειξης τοπικού συγκριτικού πλεονεκτήματος  ο βαθμός ενσωμάτωσης καινοτομιών και χρήσης νέων τεχνολογιών στην παραγωγική διαδικασία.

Ελληνική Βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006 Υποστηρίζεται ότι η διαμόρφωση πλεονάζοντος χώρου και δυναμικού συσχετίζεται με συγκεκριμένη διαδικασία μετατροπής ενός τοπικού συγκριτικού πλεονεκτήματος αρχικά σε αναπτυξιακή δυναμική και εν συνεχεία σε αναπτυξιακό αδιέξοδο - αναπτυξιακή παθογένεια

Ελληνική Βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006 η μελέτη περίπτωσης και η εμπειρική έρευνα Χαρακτηριστική περίπτωση εξειδικευμένης ανάπτυξης της εξορυκτικής βιομηχανίας στην περιοχή της Βορειοκεντρικής Εύβοιας με επίκεντρο τον οικισμό του Μαντουδίου Η έρευνα πεδίου πραγματοποιήθηκε σε δείγμα 20% των 400 περίπου εργαζομένων στην επιχείρηση μετά την οριστική παύση λειτουργίας της, στη βάση κατάλληλα δομημένου ερωτηματολογίου

Ελληνική Βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006 Αποτελέσματα έρευνας Εξαιρετική δυσκολία εύρεσης εργασίας λόγω χαμηλής ειδίκευσης ή και αποειδίκευση των απασχολουμένων στη δραστηριότητα αυτή. Το 50% είναι απόφοιτοι Δημοτικού, ενώ το 22% απόφοιτοι τεχνικής σχολής. Το 50% του πληθυσμού του δείγματος προσανατολιζόταν προς την εύρεση οποιασδήποτε εργασίας, το 19% της ίδιας με την παλαιότερη, το 17% δεν ξέρει ακόμη, ενώ επιθυμούσαν πρόωρη συνταξιοδότηση όσοι ηλικιακά είχαν αυτή τη δυνατότητα. Η ηλικιακή σύνθεση των εργαζομένων αποτελεί έναν πρόσθετο ανασταλτικό παράγοντα αλλαγής εργασίας καθώς σε ποσοστό 30% είναι άνω των 50 ετών, ενώ από 40 έως 49 ετών είναι το 40% των πρώην εργαζομένων.

Ελληνική Βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006 Αποτελέσματα έρευνας -Κομβικό σημείο της έρευνας η σχέση των ερωτώμενων με τον τόπο τους και η άρνηση για εξαναγκαστική μετακίνηση. -Ο εξαναγκασμός για εύρεση εργασίας τους ωθούσε για μετακίνηση προς οποιαδήποτε περιοχή της χώρας ή και του εξωτερικού το 43%, προς την Αθήνα το 22% και τη Χαλκίδα το 11%, ως μεγάλα αστικά κέντρα με μεγαλύτερη πιθανότητα εξεύρεσης «οποιασδήποτε» εργασίας ή και σχετικά μικρής απόστασης από τον τόπο τους, ενώ αποκλειστικά στην Εύβοια αναμένεται να αναζητήσει εργασία το 24% των πρώην εργαζομένων.

Ελληνική Βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006

Η συμβολή της γνώσης στην αποφυγή ανάλογων καταστάσεων μεγάλη απόκλιση της διαμορφωθείσας κατάστασης σε μια ιδιότυπη περίπτωση φθίνουσας βιομηχανικής περιοχής από αυτήν που χαρακτηρίζει μια προωθούμενη τοπική οικονομία γνώσης. η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας της πληροφορικής και η κατεύθυνση για γενικευμένη χρήση δεν «άγγιξε» τη συγκεκριμένη δραστηριότητα και περιοχή, η γνώση δεν αποτέλεσε βαρύνουσας σημασίας συντελεστή παραγωγής, αντίθετα η έμφαση παρέμεινε «στενά» στην εξασφάλιση έντασης εργασίας με τελικό αποτέλεσμα την εξαφάνιση της τοπικής απασχόλησης, η γνώση δεν αποτέλεσε ούτε μοχλό ανάπτυξης της ευρύτερης χωρικής ενότητας έρευνας, ούτε και αντικείμενο της ανάπτυξης, η ανάπτυξη της περιοχής βασιζόμενη αποκλειστικά στο τοπικό πλεονέκτημα με τον τρόπο που αναλύθηκε προηγουμένως, δεν ενσωματώθηκε ως βασικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα η όποια ικανότητα αξιοποίησης της γνώσης με στόχο την απασχόληση, την παραγωγή και την ποιότητα ζωής.

Ελληνική Βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006 Συμπεράσματα Η παραγωγή όπως και η διάχυση της γνώσης θα μπορούσαν να παίξουν σημαντικό ρόλο σε μια προοπτική βιώσιμης ανάπτυξης τοπικών κοινωνιών που καλούνται σήμερα να ανταπεξέλθουν σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης. Ορος για έναν τέτοιο ρόλο αποτελεί η οριζόντια ενεργοποίηση της γνώσης στο τρίπτυχο «κοινωνία-οικονομία-περιβάλλον» και η ενίσχυση της προσπάθειας για ισότιμη πρόσβαση στη γνώση, η οποία δεν αποτελεί κεκτημένο δικαίωμα των κοινωνιών σήμερα. Η «ανταγωνιστικότερη και δυναμικότερη οικονομία της γνώσης ανά την υφήλιο, ικανή για βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, με περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας και με μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή» ως νέος στρατηγικός στόχος της Ευρωπαϊκής Ενωσης (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Λισσαβώνας, 2000), χρήζει προσεκτικής και κατάλληλα σχεδιασμένης εφαρμογής, ώστε να μην αποτελεί ευχή αλλά στρατηγική.

Ελληνική Βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006 Συμπεράσματα Η οικονομία της γνώσης μπορεί να αποτελέσει το ασφαλές περιβάλλον για επιχειρήσεις και εργαζομένους, ώστε να αποτραπεί η επανάληψη παρόμοιων καταστάσεων με αυτές που βίωσαν οι χαρακτηριζόμενες ως φθίνουσες βιομηχανικές περιοχές της χώρας; Η διαδικασία επίτευξης της οικονομίας της γνώσης δεν είναι αυτονόητη και δεν αδρανοποιεί προφανώς τις υφιστάμενες συνθήκες παγκοσμιοποίησης και διεθνούς ανταγωνισμού. Η προσαρμογή και ευελιξία της ελληνικής βιομηχανίας στην κατεύθυνση της οικονομίας της γνώσης αποτελεί ζητούμενο. Παραμένουν ακόμη προς διερεύνηση θέματα, όπως: «Εργασία για όλους ή μαζική ανεργία; Ο ρόλος της πληροφορικής στην τεχνολογική αλλαγή» ή ποιό «το τέλος της εργασίας και το μέλλον της»;

Ελληνική Βιομηχανία: προς την οικονομία της γνώσης, ΤΕΕ, Αθήνα, 3-5 Ιουλίου 2006 Συμπεράσματα Η χωρική έκφραση μιας επόμενης κρίσης στην ελληνική βιομηχανία, πιθανά να μην αναπαραχθεί με τη μορφή εκτεταμένων φθινουσών βιομηχανικών περιοχών αλλά μικρότερων θυλάκων αποδιάρθρωσης σε επίπεδο συγκεκριμένων μονάδων, μη μαζικού χαρακτήρα. Αυτό δεν διαφοροποιεί όμως τις επιπτώσεις σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο, που σε συνθήκες «προώθησης της οικονομίας και κοινωνίας της γνώσης» οφείλουμε – στη βάση της εμπειρίας του παρελθόντος- να προβλέψουμε και να προσπαθήσουμε να αποτρέψουμε.