Κεφάλαιο 5: Χρηματοδότηση της Εκπαίδευσης στην Ελλάδα ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Κεφάλαιο 5: Χρηματοδότηση της Εκπαίδευσης στην Ελλάδα

Εισαγωγικά στοιχεία Η χρηματοδότηση της εκπαίδευσης μπορεί να είναι Εισαγωγικά στοιχεία Η χρηματοδότηση της εκπαίδευσης μπορεί να είναι έμμεση (μέσω της φορολογίας), άμεση (από τους εκπαιδευόμενους) ή να βασίζεται σε δωρεές εν ζωή, σε κληροδοτήματα ή σε εισφορές από πιστούς, ιδεολόγους, πολιτικά δραστηριοποιημένους κλπ. Κάθε μορφή παρουσιάζει βέβαια διάφορες υποκατηγορίες. Η έμμεση χρηματοδότηση π.χ. μπορεί να γίνεται με παροχή δωρεάν παιδείας, όπως στην Ελλάδα, με πληρωμή διδάκτρων αλλά και ταυτόχρονη χορήγηση πλουσιοπάροχων υποτροφιών στο σύνολο σχεδόν των σπουδαστών, όπως σε μεγάλο βαθμό συμβαίνει στη Μεγάλη Βρετανία, με χορήγηση μακρόχρονων δανείων, όπως γίνεται σε μεγάλο βαθμό στις σκανδιναβικές χώρες. Κάθε μορφή διαφέρει ως προς την αξιοποίηση των πόρων που διατίθενται και στις κοινωνικές επιπτώσεις.

Το Σύγχρονο Συνταγματικό Πλαίσιο για την Εκπαίδευση στην Ελλάδα Α. Το Θεσμικό Πλαίσιο Η Ελληνική Πολιτεία οργανώνει, ελέγχει και κατευθύνει σε μεγάλο βαθμό το περιεχόμενο της Εκπαίδευσης . Έτσι, ελέγχει και διακινεί συνολικά στο χώρο της Εκπαίδευσης το Ανθρώπινο Δυναμικό, τους οικονομικούς πόρους και τα υλικά μέσα. Σύμφωνα με το άρθρο 16 παράγραφος 4 του ισχύοντος Συντάγματος, όλοι οι Έλληνες έχουν δικαίωμα δωρεάν παιδείας, σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, στα κρατικά εκπαιδευτήρια. Το κράτος ενισχύει όσους σπουδαστές, φοιτητές, μαθητές διακρίνονται για τις ικανότητες και επιδόσεις τους. Η δωρεάν παροχή Εκπαίδευσης σε όλες τις βαθμίδες της εκπαιδευτικής κλίμακας θεσμοθετήθηκε το 1964 (ΝΔ 4379/1964). Η παροχή αυτή κατοχυρώθηκε ως δικαίωμα των πολιτών και υποχρέωση του κράτους με το Σύνταγμα του 1975. Προγενέστερη σχετική συνταγματική κατοχύρωση είχε γίνει με το Σύνταγμα του 1911, αλλά αφορούσε ειδικά την πρωτοβάθμια εκπαίδευση

Δωρεάν Παιδεία Το περιεχόμενο της έννοιας της ΔΩΡΕΑΝ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Στην έννοια, Δωρεάν Παιδεία εμπίπτει η απαλλαγή από την υποχρέωση καταβολής οιουδήποτε τέλους για απόκτηση δικαιώματος φοίτησης στους νέους, από τα τέλη εξετάσεων και αξιολόγησης γνώσεων και, στη συνέχεια, λήψης αποδεικτικού επιτυχούς φοίτησης. Δεν ανήκουν, ωστόσο, στο περιεχόμενο της έννοιας της Δωρεάν Παιδείας οι κάθε είδους περαιτέρω παροχές από την Πολιτεία, όπως υποτροφίες, δωρεάν σχολικά βιβλία, συσσίτιο, φτηνή κατοικία, εκδρομές, εξωσχολικά μαθήματα, κτλ. Για να συνειδητοποιηθεί το μέγεθος της δαπάνης φοίτησης άλλων εποχών, παρατίθεται το παρακάτω παράδειγμα: κατά τη δεκαετία του 1950 το ποσό που έπρεπε να πληρώσει ένας φοιτητής του Πανεπιστημίου για την εγγραφή του, για τις τμηματικές και πτυχιακές εξετάσεις και για να λάβει το πτυχίο του, ισοδυναμούσε, χονδρικά, με τις ετήσιες απολαβές ενός μέσου δημοσίου υπαλλήλου.  

Εκπαιδευτικές Δαπάνες. Η χρηματοδότηση της εκπαίδευσης γίνεται μέσω: α) του Κρατικού Προϋπολογισμού Λειτουργικών Δαπανών. Ο Προϋπολογισμός αυτός περιλαμβάνει όλες τις τρέχουσες λειτουργικές δαπάνες της Δημόσιας Εκπαίδευσης όλων των βαθμίδων, β) του Προϋπολογισμού Δημοσίων Επενδύσεων. Οι δαπάνες αυτές περιλαμβάνουν τα κονδύλια για αντικείμενα που διαρκούν περισσότερο από ένα οικονομικό έτος πάγια, π.χ. οικόπεδα, κτίρια, έπιπλα και άλλα.

Χρηματοδότηση μέσω του Κρατικού Προϋπολογισμού Λειτουργικών Δαπανών Η χρηματοδότηση του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων (ΥΠΕΠΘ) γίνεται από πιστώσεις που εγγράφονται στον Κεντρικό Προϋπολογισμό του Στον προϋπολογισμό του ΥΠΕΠΘ εγγράφονται κυρίως πιστώσεις για τις αποδοχές του εκπαιδευτικού προσωπικού (πρωτοβάθμιας, δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας), δαπάνες λειτουργίας της κεντρικής υπηρεσίας του ΥΠΕΠΘ, επιχορηγήσεις των ΑΕΙ, και άλλων οργανισμών και ΝΠΔΔ, που ανήκουν στο παραπάνω υπουργείο, όπως και δαπάνες για την ενίσχυση των προϋπολογισμών των αποκεντρωμένων του υπηρεσιών. Επίσης, δαπάνες για καινούργια προγράμματα του ΥΠΕΠΘ, θέματα σχετικά με τις αποδοχές των εκπαιδευτικών, που πρόκειται να διοριστούν κατά τη διάρκεια του οικονομικού έτους, που εκτελείται ο προϋπολογισμός και τέλος δαπάνες τις οποίες ορίζει ο Υπουργός. Κύριος υπεύθυνος της εκτέλεσης του κεντρικού προϋπολογισμού του ΥΠΕΠΘ είναι ο Υπουργός. Οι πιστώσεις που εγγράφονται στους Προϋπολογισμούς των αποκεντρωμένων υπηρεσιών αφορούν μισθώματα κτιρίων, μεταφορά μαθητών και άλλα λειτουργικά έξοδα. 

Χρηματοδότηση μέσω κονδυλίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης 1 Η οικονομική συνδρομή της Ε.Ε. περιλαμβάνει τομείς της Εκπαίδευσης οι οποίοι δεν αφορούν πρωτίστως την Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, αλλά κυρίως την Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση των Ενηλίκων. Οι χρηματοδοτούμενες από την ΕΕ δραστηριότητες εντάσσονται στη λεγόμενη Δια Βίου Εκπαίδευση/Κατάρτιση και αποσκοπούν στην ενίσχυση του εργατικού δυναμικού με στόχο τη μεγαλύτερη απόδοση του στην αγορά εργασίας.

Χρηματοδότηση μέσω κονδυλίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2 Πάραυτα, υπάρχουν [ή υπήρξαν στο παρελθόν] ορισμένες δραστηριότητες-δράσεις που αναφέρονται στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση και στηρίζονται οικονομικά από επιχορηγήσεις της ΕΕ. Τέτοιες δράσεις είναι το Ολοήμερο Νηπιαγωγείο και Δημοτικό, η Πρόσθετη Διδακτική Στήριξη, κλπ. Η ΕΕ χρηματοδοτεί τις συγκεκριμένες δράσεις χωρίς να παρεμβαίνει στην ουσία και το ακριβές περιεχόμενο σπουδών τους, αλλά τις αντιμετωπίζει ως συνθήκες που επιτρέπουν τη δυνατότητα παραμονής των γονέων στον εργασιακό τους χώρο για μακρύτερο χρόνο. Εντάσσονται, ως εκ τούτου, οι δράσεις αυτές στο πλαίσιο ενός ευρύτερου οικονομικού προγραμματισμού της ΕΕ, πράγμα απολύτως φυσικό, αφού η ΕΕ έχει ως πρωταρχικό στόχο την οικονομική ανάπτυξη και ευημερία των πολιτών των – μελών της.

Χρηματοδότηση Σχολικών Μονάδων 1 Χρηματοδότηση Σχολικών Μονάδων 1 1. Κατασκευή, συντήρηση, αναβάθμιση και εξοπλισμος Κτιριακών Εγκαταστάσεων (διδακτήρια, αίθουσες πολλαπλών χρήσεων, γυμναστήρια, κλπ) Το έργο της κατασκευής των σχολικών μονάδων είναι ευθύνη ενός ανεξάρτητου οργανισμού, ο οποίος έφερε την επωνυμία Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων (ΟΣΚ) από την ίδρυση το 1962 έως και το 2013. Από το Νοέμβριο του 2013 κι εξής έχει την ονομασία ΚΤΙΡΙΑΚΕΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ ΑΕ. Πρόκειται για μια Ανώνυμη Εταιρεία, η οποία ανήκει κατά κύριο λόγο στο δημόσιο [Δημόσια Τεχνική Εταιρεία]. Όσον αφορά τα νέα σχολικά κτίρια, μετά την κατασκευή τους, η κυριότητα τους μεταβιβάζεται στον οικείο Δήμο. Οι Κτιριακές Υποδομές ΑΕ φροντίζουν επίσης και για τον [ομοιόμορφο] εξοπλισμό των σχολικών μονάδων όλων των βαθμίδων με τα απαραίτητα έπιπλα, εποπτικό υλικό κλπ. Ειδικώς για την Προσχολική Εκπαίδευση, προμηθεύει τρεις κατηγορίες ειδών : α. εξοπλιστικά είδη (θρανία, κρεμάστρες, κα), β. εποπτικά είδη (τηλεοράσεις, video, κλπ), γ. παιδαγωγικά παιχνίδια (http://www.osk.gr/index.php?menu_id=137)

Χρηματοδότηση Σχολικών Μονάδων 2 Χρηματοδότηση Σχολικών Μονάδων 2 2. Μισθοί Διδασκόντων Τα κονδύλια που αφορούν τη μισθοδοσία του μονίμου διδακτικού προσωπικού προέρχονται κατ’ ευθείαν από τον προϋπολογισμό του ΥΠΕΠΘ, και καταβάλλονται στους δικαιούχους βάσει των στοιχείων τους (που υπάρχουν σε κάθε Διεύθυνση Εκπαίδευσης) μέσω τραπέζης χωρίς την [λογιστική] ανάμειξη της σχολικής μονάδας στην οποία υπηρετούν. Υπάρχουν και άλλες κατηγορίες διδακτικού προσωπικού, οι αναπληρωτές και οι ωρομίσθιοι εκπαιδευτικοί, οι οποίοι εργάζονται με σύμβαση εργασίας ιδιωτικού δικαίου ορισμένου χρόνου και προσλαμβάνονται περιστασιακά για να καλύψουν έκτακτες ανάγκες έλλειψης διδακτικού προσωπικού. Οι μεν πρώτοι, οι αναπληρωτές, πληρώνονται κατ’ ευθείαν από τη Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας ή Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, η οποία φροντίζει και για τη λογιστική έκδοση του μισθού. Στην περίπτωση όμως των ωρομισθίων, ο Διευθυντής της οικείας σχολικής μονάδας αποστέλλει στη Διεύθυνση Εκπαίδευσης μηνιαία κατάσταση των ωρών εργασίας, δηλαδή των ωρών που δίδαξαν στη συγκεκριμένη σχολική μονάδα, και η αμοιβή τους υπολογίζεται στη βάση της ωριαίας αντιμισθίας. Μια τρίτη [πρόσφατη] κατηγορία εκπαιδευτικών προσλαμβάνεται για σύντομο χρονικό διάστημα για διοικητικές [όχι διδακτικές] ανάγκες . Η συγκεκριμένη κατηγορία αμείβεται μέσω των κονδυλίων του ΕΣΠΑ 2007-2013: Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση [Αξονας 2, Πράξη: Διερεύνηση των παραμετρων αναμορφωσης και εξορθολογισμου της διδακτέας ύλης και του εκπαιδευτικού υλικού στη Βθμια εκπαίδευση, Υποεργο: Οργάνωση, Διοίκηση, Εφαρμογή και Παράμετροι υλοποίησης της Πραξης]  

Χρηματοδότηση Σχολικών Μονάδων 2 Χρηματοδότηση Σχολικών Μονάδων 2 ΟΤΑ – Σχολική Επιτροπή/ α Με το άρθρο 103 του Ν. 3852/2010 (Καλλικράτης) οι  σχολικές επιτροπές κάθε δήμου συγχωνεύονται σε δύο νομικά πρόσωπα, ένα για τις σχολικές μονάδες της πρωτοβάθμιας και ένα για τις σχολικές μονάδες της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Στους δήμους με πληθυσμό άνω των τριακοσίων χιλιάδων (300.000) κατοίκων μπορεί να συσταθούν αντίστοιχες σχολικές επιτροπές για καθεμία δημοτική κοινότητα. Η Σ.Ε. αποτελείται από 5 έως 15 μέλη, τα οποία μαζί με τους αναπληρωτές τους ορίζονται από το δημοτικό συμβούλιο. Με την ίδια απόφαση του δημοτικού ή του κοινοτικού συμβουλίου ορίζονται ο πρόεδρος, ο αντιπρόεδρος καθώς και τα υπόλοιπα μέλη της Σ.Ε. Μέλη του διοικητικού συμβουλίου της Σ.Ε. είναι δημοτικοί ή κοινοτικοί σύμβουλοι και δημότες ή κάτοικοι του οικείου δήμου ή της κοινότητας. Είναι χαρακτηριστικο, όπως φαινεται κι από την επομενη διαφανεια, ότι οι Διευθυντές των σχολικών μονάδων [κι άμεσα ενδιαφερομενοι] ΔΕΝ συμμετεχουν με κανένα θεσμικό ρολό στις Σχολικες Επιτροπες. Η συνηθης πρακτική είναι να προσκαλουνται στις Συνεδρισασεις ως απλοι παρατηρητες ή –σπανιοτερα- για να υποστηριξουν, διασαφηνισουν, κλπ ένα συγκεκριμένο αιτημα τους.

Χρηματοδότηση Σχολικών Μονάδων 3 Χρηματοδότηση Σχολικών Μονάδων 3 3. ΟΤΑ – Σχολική Επιτροπή/ β- συγκρότηση, μέλη Πρόεδρος της σχολικής επιτροπής είναι ο δήμαρχος ή ο πρόεδρος της κοινότητας ή άλλο αιρετό ή μη μέλος που ορίζεται από αυτούς. Ο εκπρόσωπος των γονέων στη Σ.Ε. εκλέγεται με τον αναπληρωτή του από τη γενική συνέλευση (Ν. 1566/85 άρθρο 53 παρ.1 και 2), η οποία συγκαλείται για το σκοπό αυτό από το Δ.Σ του συλλόγου. Σε περίπτωση που δεν υπάρχει σύλλογος γονέων, ο διευθυντής του σχολείου συγκαλεί γενική συνέλευση για το σκοπό αυτό,  σύμφωνα με το άρθρο 53 παρ.14 του Ν. 1566/85. Τα πρόσωπα που εκλέγονται από τη γενική συνέλευση ως εκπρόσωποι των γονέων στη Σ.Ε., γνωστοποιούνται στο δήμο ή στην κοινότητα με έγγραφο του Δ.Σ. του συλλόγου ή αν δεν υπάρχει διοίκηση με έγγραφο της εφορευτικής επιτροπής που διενήργησε την εκλογή.  Το έγγραφο πρέπει να συνοδεύεται από αντίγραφο του πρακτικού της γενικής συνέλευσης, επικυρωμένο από τον πρόεδρο της εφορευτικής επιτροπής. (Εγκ. ΥΠΕΠΘ Δ4/778/19-12-1985). Ο εκπρόσωπος των μαθητών στη Σ.Ε. ορίζεται από το 15μελές μαθητικό συμβούλιο του σχολείου και συμμετέχει ισότιμα με τα υπόλοιπα μέλη της Σ.Ε. στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων.  (Γνωμ. Ν.Σ.Κ. 315/93). Ένας (1) τουλάχιστον από τα μέλη της Σχολικής Επιτροπής ορίζεται από την μειοψηφία του δημοτικού ή κοινοτικού συμβουλίου και εάν τα μέλη είναι περισσότερα από 5 ορίζονται δύο (2). Τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου μπορούν να αντικατασταθούν κατά τη διάρκεια της θητείας τους, με απόφαση δημοτικού συμβουλίου για σοβαρό λόγο που ανάγεται στην άσκηση των καθηκόντων τους. Η θητεία των μελών της Σ.Ε. ορίζεται με την απόφαση του δημοτικού ή του κοινοτικού συμβουλίου. Συνήθως ακολουθεί τη θητεία του δημοτικού ή κοινοτικού συμβουλίου. Λήγει πάντοτε με την εγκατάσταση της νέας Σχολ. Επιτροπής. 

Χρηματοδότηση Σχολικών Μονάδων 4 Χρηματοδότηση Σχολικών Μονάδων 4 3. ΟΤΑ – Σχολική Επιτροπή/ γ- Έργο κάθε Σ.Ε. είναι: η διαχείριση των πιστώσεων που της διατίθενται για την κάλυψη των δαπανών λειτουργίας των αντίστοιχων σχολείων (θέρμανσης, φωτισμού, ύδρευσης, τηλεφώνων, αποχέτευσης, αγοράς αναλώσιμων υλικών κλπ.) η αμοιβή των καθαριστριών (αυτών που δεν κατατάχτηκαν σε κενές οργανικές θέσεις προσωπικού ιδιωτικού δικαίου αορίστου χρόνου κατ' εφαρμογή του Π.Δ. 164/2004), μικροεπισκευές και μικροσυντηρήσεις του διδακτηρίου ο εξοπλισμός των  σχολείων με εποπτικά μέσα, η διαχείριση των εσόδων από την ενδεχόμενη εκμετάλλευση των σχολικών κυλικείων, καθώς και η λήψη κάθε άλλου μέτρου που κρίνεται αναγκαίο για τη στήριξη της διοικητικής λειτουργίας των σχολικών μονάδων. Την επισκευή και συντήρηση των σχολικών κτιρίων οι οποίες απαιτούν μεγάλα ποσά (μόνωση ταράτσας επεμβάσεις στο φέροντα οργανισμό κ.ά.) κατά κανόνα πραγματοποιούν οι υπηρεσίες του δήμου από το πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων.

Κρατική Παρέμβαση και Εκπαίδευση-Σύνοψη Η έντονη κρατική δραστηριότητα στα πεδία των ελευθεριών του άρθρου 16 του Συντάγματος δικαιολογείται από το γεγονός ότι το κράτος θέλει να διασφαλίζει ζωτικά αγαθά (όπως την διαρκή άνοδο του μορφωτικού επιπέδου του πληθυσμού, ή την ισότητα των ευκαιριών στην εκπαίδευση), και να μη μεταθέτει το βαρύ οικονομικό κόστος της εκπαιδεύσεως στο κοινωνικό σύνολο. Η θέση αυτή απηχεί την νεοκλασική προσέγγιση της κρατικής παρέμβασης και της δικαιολόγησης των εκπαιδευτικών δαπανών, Όπου όμως το κράτος αναλαμβάνει σημαντικές πρωτοβουλίες, ελλοχεύουν κίνδυνοι. Η κρατική παρέμβαση είναι ωφέλιμη, όταν προωθεί και όχι όταν εμποδίζει, όταν εξασφαλίζει και όχι όταν περιορίζει την ελευθερία της τέχνης και της επιστήμης, της έρευνας και της διδασκαλίας, της παιδείας. Ακόμη και στον τομέα της εκπαιδεύσεως, όπου η πολιτεία ασκεί κυριολεκτικά καθοριστικές αρμοδιότητες, όπως προκύπτει και από την αντιπαράθεση των παραγράφων 1 και 2 του άρθρου 16, πρέπει να παραμένει χώρος για ελεύθερη δράση. Σε αντιδιαστολή προς τους άλλους κλάδους του Ειδικού Διοικητικού Δικαίου (του υπαλληλικού δικαίου, του δικαίου της δημόσιας τάξεως και ασφάλειας, του χωροταξικού και πολεοδομικού δικαίου), το Δίκαιο της Παιδείας προϋποθέτει μεγαλύτερη αυτονομία, ελευθερία, και απόσταση από τον κρατικό καταναγκασμό.(Σκουρής, 1995: 20-21)