Φύλο και Νέα Εκπαιδευτικά και Εργασιακά Περιβάλλοντα Πανεπιστήμιο Αιγαίου ΠΜΣ Φύλο και Νέα Εκπαιδευτικά και Εργασιακά Περιβάλλοντα στην Κοινωνία της Πληροφορίας Διερεύνηση της επαγγελματικής κατάστασης των εκπαιδευομένων στα ΣΔΕ μετά την αποφοίτηση τους από αυτά Μελέτη περίπτωσης: ΣΔΕ Τυλίσου Ηρακλείου Κρήτης Ρόδος, 2011 Σταματάκη Χαρίκλεια

Πανεπιστήμιο Αιγαίου ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Οι λόγοι προσέλευσης στα ΣΔΕ, σχετίζονται άμεσα με την επαγγελματική αποκατάσταση ή βελτίωση και είναι στηριζόμενοι πρωταρχικά σε οικονομικού χαρακτήρα κίνητρα; Η έλλειψη απασχόλησης ή η απασχόληση υπό επαχθείς συνθήκες ή με μειωμένες αποδοχές, είναι θέματα που διαφοροποιούνται μετά την φοίτηση στα ΣΔΕ; Η προσπάθεια αυτή των πολιτών που ήδη εργάζονται, έχει κάποια οικονομικά οφέλη ή κάποια επαγγελματική εξέλιξη; Σε ποιες αλλαγές, προσωπικές και επαγγελματικές, εστιάζουν οι ίδιοι οι απόφοιτοι του ΣΔΕ, ότι συνείσφερε η φοίτηση τους στα ΣΔΕ; Η έλλειψη απολυτηρίου Γυμνασίου, είναι παράγοντας κοινωνικού αποκλεισμού, πως το βίωσαν τα άτομα αυτά και πως είναι μετά την αποφοίτηση τους από το ΣΔΕ, οι κοινωνικές συμπεριφορές απέναντι τους; Η φοίτηση στα ΣΔΕ λειτουργεί ως παράγοντας εξομάλυνσης κάποιων από τις ανισότητες που βιώνουν οι γυναίκες όσο αναφορά την επαγγελματική τους αποκατάσταση ή τον κοινωνικό τους αποκλεισμό;

Πανεπιστήμιο Αιγαίου Μέθοδος έρευνας Για την συγκεκριμένη μελέτη υιοθετείται η ποιοτική προσέγγιση, η οποία είναι μία εναλλακτική προσέγγιση που αναπτύχθηκε κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1960, ως αποτέλεσμα μιας τάσης για αμφισβήτηση απέναντι στην ορθολογική προσέγγιση της έρευνας. Είδος ποιοτικής έρευνας Το είδος ποιοτικής έρευνας που χρησιμοποιείται είναι η συνέντευξη, δεδομένου του ότι λειτουργεί όχι μόνο σαν μέθοδος συλλογής αλλά και παραγωγής ποιοτικών δεδομένων. Στην παρούσα μελέτη, ακολουθείται η μεθοδολογία της ημιδομημένης συνέντευξης, η οποία επιτρέπει, αφενός, την εξαγωγή πληροφοριών για ζητήματα που εξετάζονται και τα οποία μπορούν να αποτελέσουν συγκρίσιμα δεδομένα, ενώ ταυτόχρονα αφήνει περιθώρια ευελιξίας, ώστε είναι δυνατόν να προκύπτουν παράμετροι που δεν θα μπορούσαν να προεξοφληθούν και είτε αφορούν τα υπό διερεύνηση ζητήματα είτε δίνουν τροφή για περαιτέρω μελέτη σχετικών φαινόμενων

Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σχέση ερευνήτριας και ερωτώμενων Η διεξαγωγή των συνεντεύξεων στην παρούσα μελέτη, πραγματοποιήθηκε από τη υπογράφουσα η οποία ήταν διδάσκουσα στο συγκεκριμένο ΣΔΕ που χρησιμοποιείται ως μελέτη περίπτωσης και καθηγήτρια και για τους δύο κύκλους σπουδών, στους απόφοιτους που αποτελούν το δείγμα. Για αυτό το λόγο δεν μπορούσε να υπάρξει μια ερευνητική «αποστασιοποίηση», ενώ παράλληλα λόγω της γνωριμίας μεταξύ ερευνήτριας και ερευνώμενων, η διαδικασία της συνέντευξης ήταν πιο φιλική. Παρόλα αυτά η ερευνήτρια αντιμετώπισε διλήμματα που αφορούσαν το διπλό της ρόλο, καθώς και το κατά πόσο οι συντευξιαζόμενοι απαντούσαν μη λαμβάνοντας υπόψη την ιδιότητα της.

Πανεπιστήμιο Αιγαίου Δείγμα Επιλέγεται ως να γίνει μελέτη περίπτωσης στο ΣΔΕ Ν. Ηρακλείου Κρήτης. Το δείγμα αποτελείται από 14 άτομα, έξι άνδρες και οκτώ γυναίκες. Στην προκειμένη περίπτωση έγινε προσπάθεια να υπάρχουν υποκείμενα από 5 ηλικιακές ομάδες και συγκεκριμένα αυτή των 50-59 ετών, 40-49, 30-39, 20-29 και αυτών που ήταν μικρότεροι των 20 ετών. Το δείγμα επιλέχτηκε ανάμεσα στα άτομα που αποφοίτησαν σε δύο έτη και συγκεκριμένα τον Ιούνιο του 2009 και τον Ιούνιο του 2010, στοχεύοντας στην προσέγγιση της επαγγελματικής κατάστασης αυτών, έξι και δώδεκα μήνες μετά την αποφοίτηση τους από το ΣΔΕ.

Πανεπιστήμιο Αιγαίου Ζητήματα δεοντολογίας Πριν την έναρξη της διαδικασίας των συνεντεύξεων ενημερώθηκαν σε πρώτο στάδιο όλοι/ες οι απόφοιτοι μέσω τηλεφωνικής επικοινωνίας, για την εν λόγω μελέτη, το πλαίσιο, το θέμα της συνέντευξης ενώ παράλληλα σχολιάστηκε η σημασία της συμμετοχής τους στην έρευνα. Η χρήση των ερευνητικών δεδομένων και της μελέτης, που θα προκύψει από αυτά, αποτέλεσαν ακόμα ένα σημείο που διευκρινίστηκε στους/τις υποψήφιους συνεντευξιαζόμενους/ες. Οι εκπαιδευόμενοι/ες, αφού έκαναν σχετικές ερωτήσεις, έλαβαν τη διαβεβαίωση για την ανωνυμία των συμμετεχόντων/ουσών αλλά και για τη διασφάλιση της εμπιστευτικότητας της διαδικασίας. Ικανοποιήθηκαν τα ερωτήματα των υποψήφιων συμμετεχόντων/ουσών που αφορούσαν τη διαδικασία, καθώς επίσης και σχετικούς με αυτή κανόνες δεοντολογίας. Επισημάνθηκε η δυνατότητα πρόσβασής τους στα αποτελέσματα της έρευνας, όταν θα έχει πλέον ολοκληρωθεί. Κλήθηκαν να δηλώσουν όσοι/ες επιθυμούσαν συμμετοχή στη συνέντευξη. Συμφωνήθηκε ο χρόνος και ο τόπος συνάντησης όπου και πραγματοποιήθηκαν οι συνεντεύξεις με καταγραφή του μικρού τους ονόματος και της ηλικίας τους.

Πανεπιστήμιο Αιγαίου Αποτελέσματα Κωδικοποίηση Μετά την απομαγνητοφώνηση των συνεντεύξεων ακολούθησε η επεξεργασία τους. Τα κείμενα των συνεντεύξεων αποκωδικοποιήθηκαν (κωδικοποίηση α' τάξης) και στη συνέχεια ομαδοποιήθηκαν κατά τέτοιο τρόπο (κωδικοποίηση β΄τάξης, meta- meanings), ώστε να προκύπτουν τόσο οι κατηγορίες των ζητημάτων, που αποκαλύπτονταν μέσω των απαντήσεων των ερωτηθέντων/εισών, όσο και η συγκεκριμένη στάση τους απέναντι στα ζητήματα αυτά. Από τις πρώτες κιόλας κωδικοποιήσεις ήταν εμφανής η επανάληψη μοτίβων, που επέτρεψαν την εξαγωγή σχετικών συμπερασμάτων.

Πανεπιστήμιο Αιγαίου Ηλικιακή ομάδα Στοιχεία 50 – 59 ετών Μαρίνα / έγγαμη / περιοδικά εργαζόμενη – τώρα άνεργη / επαρχία Βαγγελιώ / έγγαμη / εργαζόμενη μέχρι πρόσφατα σε δική της επιχείρηση / Ηράκλειο 40-49 ετών Αιμιλία / διαζευγμένη / περιοδικά εργαζόμενη – τώρα άνεργη / Ηράκλειο Ελένη / έγγαμη / περιοδικά εργαζόμενη / Ηράκλειο Γιώργος / έγγαμος /εργαζόμενος / Ηράκλειο Μαρία / έγγαμη / εργαζόμενη / Ηράκλειο 30-39 ετών Βασίλης / άγαμος / εργαζόμενος αγρότης σε δική του επιχείρηση / Ηράκλειο Φραγκίσκος / έγγαμος / εργαζόμενος σε δική του επιχείρηση / επαρχία Μαρία / χήρα / εργαζόμενη σε δική της επιχείρηση / επαρχία Ματίνα / έγγαμη / εργαζόμενη / Ηράκλειο 20-29 ετών Γιώργος / άγαμος / εργαζόμενος / Ηράκλειο Γιώργος / έγγαμος / εργαζόμενος αγρότης / επαρχία Μαρίνος / άγαμος / εργαζόμενος σε δική του επιχείρηση / επαρχία Μαρίνα / άγαμη / εργαζόμενη / Ηράκλειο

Συμπεράσματα Πανεπιστήμιο Αιγαίου Γενικότερα συμπεράσματα από τη διαδικασία των συνεντεύξεων Κάποιοι από τους εθελοντές κατά την διάρκεια της συνέντευξης, έδειξαν να αισθάνονται τον κίνδυνο της «εισβολής» στη ζωή τους, σε προσωπικά τους δεδομένα Οι συνεντευξιαζόμενοι/ες αισθάνονταν κάποιου είδους πίεση να πουν «κάτι σημαντικό» για την προσωπική τους ζωή. Σε κάποιους εκπαιδευόμενους άρεσε ιδιαίτερα η διαδικασία της συνέντευξης, κυρίως γιατί ήταν την ευκαιρία να μιλήσουν για τον εαυτό τους και τα βιώματα τους και έτσι, να νιώσουν σημαντικοί μέσω των λεγομένων τους, που κάποιες φορές δεν ήταν απόλυτα σχετικά με τις ερωτήσεις της συνέντευξης.

Συμπεράσματα Πανεπιστήμιο Αιγαίου Συμπεράσματα ως προς την τροποποίηση στόχων, μετατόπιση ενδιαφερόντων και γενικότερης συμβολής του ΣΔΕ Ενώ ο αρχικός στους στόχος ήταν αποκλειστικά και μόνο, ο τυπικός τίτλος σπουδών, στην πορεία της φοίτησής τους φάνηκε να αξιολογούν θετικά και να αυξάνεται το ενδιαφέρον τους για τις γνώσεις, αλλά και τις εμπειρίες που μπορεί να τους προσφέρει το ΣΔΕ. Ιδιαίτερη σημασία για όλους/ες φαίνεται να έχει η κοινωνικοποίηση τους, που επιτυγχάνεται μέσα από τους γραμματισμούς και τις δράσεις, στα πλαίσια του τμήματος και του σχολείου γενικότερα, καθώς και ενίσχυση της αυτοπεποίθησής τους.

Συμπεράσματα Πανεπιστήμιο Αιγαίου Συμπεράσματα ως προς την τροποποίηση στόχων, μετατόπιση ενδιαφερόντων και γενικότερης συμβολής του ΣΔΕ Αισθάνονται πως η ζωή τους μπήκε σε νέα βάση, όπου οι νέοι στόχοι και η αναθεώρηση της στάσης ζωής σε αυτές τις κρίσιμες ηλικίες, είχε αποτελεσματικά δράση στο συναισθηματικό τους τομέα. Αλλαξαν στοχοθεσία και έδωσαν ιδιαίτερη βαρύτητα στην προσωπική τους ικανοποίηση και την ολιστική τους ανάπτυξη, «δραπετεύοντας» από το μικρόκοσμό τους και τα καθημερινά τους προβλήματα. Ικανοποίηση Βιώματα ψυχολογικής σύγκρουσης Ανάπτυξη δεξιοτήτων επικοινωνίας και καλλιέργεια στρατηγικών για την αντιμετώπιση και διαχείριση των προβλημάτων της καθημερινότητας τόσο σε επίπεδο οικογένειας, όσο και σε επίπεδο εργασίας. Θεωρούν ιδιαίτερα δημιουργικό το χρόνο φοίτησης τους στο ΣΔΕ όλοι/ες συμφωνούν ότι ήταν μια μοναδική εμπειρία

Συμπεράσματα Πανεπιστήμιο Αιγαίου Συμπεράσματα ως προς την βελτίωση της Απασχόλησης μετά το ΣΔΕ τουλάχιστον οι μισοί/ές επισημαίνουν ότι η συνέχιση των σπουδών τους είναι απαραίτητη, για να επιτύχουν ένα καλύτερο εργασιακό καθεστώς ή μια δεύτερη δουλειά. ξεκινώντας την φοίτηση τους στο ΣΔΕ, πίστευαν ότι θα αλλάξει, εξαιτίας του ότι μετά την αποφοίτηση τους, πίστευαν ότι θα έχουν την δυνατότητα να έχουν μια εργασία με περισσότερες πρωτοβουλίες αλλά και χρήματα. οι περισσότεροι/ες από τους ερωτηθέντες/ησες, ανεξαρτήτου ηλικίας, μάλλον καταβάλλουν μεγάλη προσπάθεια για να είναι σε θέση να διεκδικούν συνεχώς μια θέση στην αγορά εργασίας. φαίνεται να συμμετέχουν στο πρόγραμμα του ΣΔΕ, στηριζόμενοι σε υπολογισμούς που κάνουν για τα οικονομικά οφέλη που θα προκύψουν από την εκπαίδευση ή/και κατάρτιση που θα λάβουν.

Συμπεράσματα Πανεπιστήμιο Αιγαίου Συμπεράσματα ως προς την βελτίωση της Απασχόλησης μετά το ΣΔΕ ο σημαντικότερος παράγοντας από τον οποίο πηγάζει η έλλειψη επαγγελματικής ικανοποίησης και, παράλληλα, συνιστά το λόγο που τους/ις ώθησε στο να φοιτήσουν στο ΣΔΕ είναι η αδυναμία να ανταπεξέλθουν ικανοποιητικά στα έξοδα διαβίωσής τους. πολλοί/ές από αυτούς/ές, εξαιτίας του ότι άλλαξαν διάφορες θέσεις εργασίας κατά τη διάρκεια του επαγγελματικού τους βίου, αναπροσάρμοσαν τους στόχους τους ως προς την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση τους η πλειοψηφία των συμμετεχόντων/ουσών δεν παρουσίασε αλλαγές βελτίωσης στην επαγγελματική της κατάσταση, ή αυτό παρουσιάστηκε ως περιστασιακό φαινόμενο. Φαίνεται οι απόφοιτοι/ες του ΣΔΕ να μην επιτυγχάνουν το ζητούμενο ως προς την εργασία τους, είτε αυτό είναι ένας καλύτερος μισθός είτε μια επαγγελματική εξέλιξη, ανεξάρτητα αν οι περισσότεροι/ες ευελπιστούν ότι κάποια στιγμή θα το επιτύχουν.

Συμπεράσματα Πανεπιστήμιο Αιγαίου Φοίτηση στα ΣΔΕ, απασχόληση και η διάσταση του φύλου Οι εκπαιδευόμενες που ρωτήθηκαν για τη διακοπή των σπουδών τους, απέδωσαν το γεγονός στη δημιουργία οικογένειας και άρα ήταν αδύνατη η συνέχιση της φοίτησης τους, οπότε αναφέρουν την φοίτησή τους στο ΣΔΕ και την συνέχιση των σπουδών τους ως απωθημένο. Οι άντρες εκπαιδευόμενοι φαίνεται να διέκοψαν τις σπουδές τους κυρίως για οικονομικούς λόγους, ενώ υποστηρίζουν ότι άργησαν να πάρουν την απόφαση να φοιτήσουν στο ΣΔΕ γιατί ήταν άνεργοι ή δεν είχαν σταθερή δουλειά Σημαντικός καθοριστικός παράγοντας που φαίνεται να ανακόπτει την πορεία ενός ατόμου από την εκπαίδευση και την μάθηση, είναι αυτός του οικονομικού επιπέδου

Συμπεράσματα Πανεπιστήμιο Αιγαίου Φοίτηση στα ΣΔΕ, απασχόληση και η διάσταση του φύλου Όσο αναφορά φαινόμενα κοινωνικού αποκλεισμού, η διακοπή φοίτησης στο σχολείο φαίνεται να είναι αιτία κοινωνικού αποκλεισμού και η συνέχιση και ολοκλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης εμφανίζεται ως απωθημένο οι γυναίκες θεωρούν γενικά πως δεν έχουν βιώσει τον κοινωνικό αποκλεισμό, σε αντίθεση με τους άνδρες, οι γυναίκες είτε δεν αντιλαμβάνονται την περιθωριοποίηση, που ούτως ή άλλως υφίστανται ως γυναίκες περιορισμένες στις κατ' οίκον ασχολίες, είτε πραγματικά δεν την βιώνουν επειδή η κοινωνία αποδέχεται ευκολότερα μία αναλφάβητη γυναίκα απ' ό,τι έναν αναλφάβητο άνδρα. Σε σχέση με τους άνδρες, οι γυναίκες είναι κατά μία έννοια εξοικειωμένες με την κατάσταση αυτή σε βαθμό που να την θεωρούν κανονική. Όσο αναφορά την εργασία και την βελτίωση της, φαίνεται να υπάρχει μια έμφυλη διάσταση, εξαιτίας του ότι για τις γυναίκες αυτό δεν αποτελεί άμεση προτεραιότητα.

Συμπεράσματα Πανεπιστήμιο Αιγαίου Φοίτηση στα ΣΔΕ, απασχόληση και η διάσταση του φύλου οι γυναίκες απόφοιτοι του ΣΔΕ, σε μια προσπάθεια να συνδυάσουν τις οικογενειακές υποχρεώσεις με την εργασία, δεν ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για την επαγγελματική τους βελτίωση, αλλά για εργασίες μειωμένου ωραρίου που τους παρέχουν την δυνατότητα αυτή την οποία οι καταναγκασμοί της πατριαρχικής κοινωνίας καθιστούν «υποχρεωτική» για τις γυναίκες στην περίπτωση της διερεύνησης των αλλαγών που επιφέρει η φοίτηση των ΣΔΕ στις γυναίκες, ως επί το πλείστον, οι αλλαγές αφορούν τη βελτίωση της αυτοπεποίθησης και της αυτοεικόνας τους, με αποτέλεσμα να αισθάνονται περισσότερο ικανές να αντιμετωπίσουν την καθημερινότητα και τις δυσκολίες της και όχι τόσο στην βελτίωση της επαγγελματική τους ζωής

Πανεπιστήμιο Αιγαίου Αντί Επιλόγου Τα ΣΔΕ από την αρχή που θεσμοθετήθηκαν και λειτούργησαν στηρίχτηκαν σε παιδαγωγικές αντιλήψεις που εστιάζουν στο άτομο και τις ανάγκες του και είχαν ως βασική τους προτεραιότητα την παροχή κάθε δυνατής γνώσης και εμπειρίας, δίνοντας έμφαση στην απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων αλλά και νέων που απαιτούνται σήμερα., παρέχοντας τίτλο ισότιμο του Γυμνασίου. Αποτελούν ένα σημαντικό εγχείρημα που καλείται να επιλύσει προβλήματα κοινωνικού αποκλεισμού μέσω της εκπαίδευσης, επανασύνδεση με την τυπική εκπαίδευση, διαμόρφωσης θετικής στάσης προς τη μάθηση και απόκτησης βασικών γνώσεων και δεξιοτήτων για την πρόσβαση στην αγορά εργασίας. Σίγουρα κανείς δεν θα μπορούσε να αμφισβητήσει την θετική συμβολή του σε πολλούς τομείς της προσωπικής και κοινωνικής ζωής των ατόμων που φοιτούν σε αυτά. Τα άτομα που φοιτούν στα ΣΔΕ αποκτούν δεξιότητες και πίστη στον εαυτό τους, μειώνεται ο αναλφαβητισμός, αλλά οι ανάγκες τους ως προς την βελτίωση της εργασία τους ή ως προς την ένταξη τους στην αγορά εργασίας παραμένουν μάλλον, χωρίς ικανοποίηση.

Πανεπιστήμιο Αιγαίου Αντί Επιλόγου Η πορεία του θεσμού θα καθοριστεί σίγουρα από τις εξελίξεις τόσο σε εθνικό, όσο και σε ευρωπαϊκό, κοινοτικό σχεδιασμό. Εντούτοις, ίσως κάποιες παρεμβάσεις να ήταν σε θέση να βελτιώσουν την αποτελεσματικότητα του θεσμού ως προς αυτόν τον τομέα, όπως το να λαμβάνεται υπόψη η αποκτημένη στα Σ∆Ε εμπειρία, εφόσον τα ΣΔΕ εντάξουν στο πρόγραμμα τους περισσότερες διαδικασίες κατάρτισης και επαγγελματικής εξειδίκευσης. Κάτι τέτοιο βέβαια, μπορεί να μην είναι αρκετό στην εποχή των ραγδαίων εξελίξεων στην αγορά εργασία και της διαρκούς προσπάθειας για απόκτηση δεξιοτήτων και προσόντων, αλλά ίσως είναι μια μικρή προσπάθεια της σύνδεσης της δομής αυτής της ΔΒΜ με την αγορά εργασίας. Στην παρούσα μελέτη έγινε μια προσπάθεια να αποτιμηθεί ο ρόλος των ΣΔΕ στην επαγγελματική κατάσταση των ατόμων που φοιτούν σε αυτά. Στόχος της ήταν περισσότερο να συμβάλει στην ευρύτερη συζήτηση για το θέμα αυτό και όχι να δώσει απαντήσεις. Τα ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα και χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης καθώς η περίοδος που διανύουμε τα καθιστούν άμεσης προτεραιότητας.