OΙ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΟΜΕΝΩΝ Σ. Καραταπάνης Α’ Παθολογική Κλινική Γ.Ν. Ρόδου Διημερίδα : Ιατρικές Σπουδές στο Αιγαίο Ρόδος, 21-22 Οκτωβρίου 2008

Άξονες Ομιλίας (OVERVIEW) Εισαγωγή Προβλήματα και Ανάγκες Ειδικευομένων Προβλήματα Εκπαίδευσης Προτεινόμενα Μέτρα Συμπεράσματα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ (1) Οι ειδικευόμενοι γιατροί διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στο σύστημα υγείας της χώρας μας και της παρεχόμενης ιατρικής περίθαλψης Παρά τη σημαντική τους συμβολή στο σύστημα υγείας, η επίσημη Πολιτεία δεν έχει ενσκήψει με προσοχή και συνέπεια στην πλειάδα των προβλημάτων και αναγκών που αντιμετωπίζουν

ΕΙΣΑΓΩΓΗ (2) Οι ανάγκες των ειδικευομένων πηγάζουν τόσο από την ιδιαιτερότητα της φάσης εξέλιξης που ευρίσκονται (ανάγκες εκπαίδευσης) όσο και από τις ανάγκες τους ως εργαζομένων στο χώρο της υγείας (εργασιακά προβλήματα). Οι ειδικευόμενοι γιατροί αποτελούν το μέλλον της χώρας μας γιαυτό και η αντιμετώπιση και επίλυση των προβλημάτων τους θα συνδράμει σημαντικά στην ανύψωση και των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας στον ελληνικό πληθυσμό.

ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ (1)      Η Ελλάδα είναι η πρώτη χώρα σε ιατρούς σε αναλογία πληθυσμού, και η τελευταία σε αναλογία νοσηλευτικού προσωπικού στην ευρωπαϊκή ένωση.       Η μέση αναμονή σήμερα για τους νέους πτυχιούχους ιατρούς μέχρι την έναρξη της ειδικότητας είναι περίπου 5-6 χρόνια.   Σε ειδικότητες που αποτελούνται από 2 ή 3 σκέλη όπως πχ καρδιολογία ή ψυχιατρική η αναμονή μπορεί να ξεπεράσει τα 7 – 8 χρόνια.

ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ (2)     Δεν υπάρχει κανένας σχεδιασμός για τις ανάγκες της χώρας ως προς το ιατρικό προσωπικό με βάση τις πραγματικές ανάγκες σε βάθος χρόνου (εικοσαετία) και ανά γεωγραφικό διαμέρισμα (υγειονομικός χάρτης), αλλά ούτε και ως προς το σύστημα που θα ακολουθηθεί (οικογενειακός ιατρός; πολιτική στη ψυχική υγεία; ιατρός εργασίας)      Ο βασικός μισθός του ειδικευομένου σήμερα μαζί με τα επιδόματα είναι περίπου 1050 ευρώ. Φορολογείται ακόμη και το επίδομα βιβλιοθήκης.       Οι ώρες εργασίας υπερβαίνουν κατά πολύ την κοινοτική οδηγία.

ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ (3)     Οι θέσεις για αγροτικό ιατρείο έχουνε μειωθεί σημαντικά μετά το διορισμό γενικών ιατρών.      Οι εξετάσεις του ΔΙΚΑΤΣΑ που αποτελούσαν κάποιο φραγμό έχουνε χάσει από πολλού την αξιοπιστία τους. Επίσης με την είσοδο των 10 νέων κρατών στην Ευρωπαϊκή Ένωση παύουν να έχουν το χαρακτήρα φραγμού που είχαν παλιά.    Δεν υπάρχει καθηκοντολόγιο αλλά ούτε και κώδικας ευθύνης του ειδικευομένου ιατρού.

ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ (4) Δεν υπάρχει αναλυτικό πρόγραμμα εκπαιδεύσεως για το κάθε στάδιο της ειδικότητας, δεν υπάρχει μηχανισμός ελέγχου αλλά ούτε και βιβλιάριο εκπαιδεύσεως (logbook) ειδικευομένου που να καταγράφει την εξέλιξη της εκπαίδευσης του και να μπορεί να ελεγχθεί ανά πάσα στιγμή. Η λίστα αναμονής δημιουργεί σήμερα φραγμό στη λήψη της ειδικότητας.

ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ (5) Με τα υπάρχοντα δεδομένα ο σημερινός πρωτοετής φοιτητής ιατρικής έχει ελάχιστες πιθανότητες να ασκήσει την ιατρική πριν από τα 40 του χρόνια. Και μέχρι να καταφέρει να καθιερωθεί και αν αποκατασταθεί πραγματικά μπορεί και να φτάσει τα 50. Αν συνυπολογίσουμε την ανάγκη για δημιουργία οικογένειας για ηθική ικανοποίηση και σε τελική ανάλυση για οικονομική εξασφάλιση ο νέος ή η νέα που στα 18 μπαίνει στην ιατρική έχει περάσει το κρίσιμο βιολογικό ηλικιακό όριο της προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο

ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ (6) Η κατάσταση αυτή οδηγεί σε κατασπατάληση ανθρώπινου δυναμικού στην πλέον παραγωγική, από ηλικιακή άποψη, φάση του Σε έντονα εργασιακά προβλήματα (χαμηλοί μισθοί, υποαπασχόληση, ιατρική ανεργία) Παραγωγή γιατρών διαφορετικών ταχυτήτων Διαφυγή αρκετών νέων γιατρών σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες (brain-drain)

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Μεγάλες αναμονές Ανεπάρκεια προγραμμάτων εκπαίδευσης Ανομοιογένεια εκπαιδευτικών κέντρων Ανομοιογένεια εκπαιδευτών Ευρωπαϊκές προτάσεις

Ανεπάρκεια προγραμμάτων εκπαίδευσης (1) Πολύ λίγες είναι οι κλινικές που υποβάλλουν τους ειδικευόμενους ιατρούς σε συγκεκριμένο πρόγραμμα εκπαίδευσης. Είναι επίσης λίγες οι κλινικές που θέτουν συγκεκριμένες προδιαγραφές δεξιοτήτων, τις οποίες πρέπει να κατέχει ο "ειδικός" ιατρός που τελειώνει ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης (Π.χ. ποιες χειρουργικές τεχνικές θα πρέπει να κατέχει ο ειδικός χειρουργός μετά από 5 χρόνια ειδίκευσης και πόσα χειρουργεία θα πρέπει να έχει διεκπεραιώσει ή ποιες δεξιότητες θεωρούνται απολύτως απαραίτητες για τον ειδικό παθολόγο;).

Ανεπάρκεια προγραμμάτων εκπαίδευσης (2) Χαρακτηριστικό της έλλειψης προγράμματος σπουδών είναι η απουσία μαθημάτων (θεωρητικών και πρακτικών) από το καθημερινό πρόγραμμα του ειδικευόμενου ιατρού. Αντίθετα το καθημερινό του πρόγραμμα φαίνεται πολλές φορές να κατασπαταλάται σε γραμματειακά και νοσηλευτικά καθήκοντα για να μην αναφερθούμε στο θέμα των ατελείωτων εφημεριών που εξουθενώνουν και περιορίζουν εξαιρετικά τον προσωπικό χρόνο μελέτης. Τελικά η εκπαίδευση του ειδικευόμενου στηρίζεται στην φιλοτιμία και στην επιστημονική εκπαιδευτική επάρκεια των διευθυντών και επιμελητών.

Ανομοιογένεια εκπαιδευτικών κέντρων Τα διάφορα περιφερειακά και νομαρχιακά νοσοκομεία της χώρας παρουσιάζουν σημαντικές ανομοιότητες ως προς τον αριθμό αλλά και ως προς το είδος των περιστατικών που αντιμετωπίζουν. Ο τυπικός χαρακτηρισμός τους ως 2οβάθμια, 3οβάθμια κέντρα πολλές φορές δεν αντανακλά και το είδος των υπηρεσιών που προσφέρουν, με αποτέλεσμα το ίδιο γνωστικό αντικείμενο να προσφέρεται στους ειδικευόμενους σε εντελώς άνισες συνθήκες στα διάφορα νοσοκομεία της χώρας. Επομένως στο σημερινό σύστημα εκπαίδευσης υπάρχει μεγάλη ετερογένεια κέντρων εκπαίδευσης, κάτι που ενδεχομένως να συνεπάγεται και ετερογένεια ποιότητας ειδικών ιατρών.

ΑΝΟΜΟΙΓΕΝΕΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΩΝ Η κύρια λειτουργική μονάδα κάθε συστήματος εκπαίδευσης είναι ο εκπαιδευτής. Στα πλαίσια της ιατρικής, εκπαιδευτής μπορεί να είναι οποιοσδήποτε ανώτερος σε εμπειρία και σε χρόνια ιατρός (από τους τελειόφοιτους ειδικευόμενους, έως τους διευθυντές μιας κλινικής). Το πρόβλημα στο σημερινό σύστημα εκπαίδευσης είναι ότι οι εκπαιδευτές δεν είναι ουσιαστικά θεσμοθετημένοι, με αποτέλεσμα να επαφίεται στην προσωπική επιθυμία των εμπειρότερων ιατρών να διδάξουν. Ποιός ελέγχει τον εκπαιδευτή και πως μπορούμε να μιλάμε για ισότητα στην εκπαίδευση των ιατρών;

Ευρωπαϊκές Προτάσεις (1) Η προσπάθεια ενιαιοποίησης των εκπαιδευτικών προγραμμάτων έχει αρχίσει με βραδείς ρυθμούς από το 1985. Την υλοποίηση της έχει αναλάβει η Ευρωπαϊκή Ένωση Ιατρικών Ειδικοτήτων (EUMS) σε συνεργασία με την Advisory Committee of Medical Training. Σύμφωνα λοιπόν με τις συστάσεις των Επιτροπών Ιατρικής Εκπαίδευσης στην Ευρώπη ένα ιδανικό πρόγραμμα ειδικοτήτων πρέπει να περιλαμβάνει:

Ευρωπαϊκές Προτάσεις (2) Κριτήρια εισαγωγής στις Ιατρικές ειδικότητες. Π.χ. εξετάσεις, βιογραφικό, βαθμός πτυχίου Καθορισμός κέντρων ικανών να παρέχουν ειδικότητα και διαχωρισμός τους σε 1βάθμια, 2βάθμια και 3βάθμια Δημιουργία συγκεκριμένων προγραμμάτων και καθορισμός χρόνου και εκπαιδευτικού αντικειμένου για κάθε ειδικότητα από ειδικές επιτροπές Κριτήρια επιλογής των εκπαιδευτών Συνεχής αξιολόγηση του ειδικευομένου, του εκπαιδευτή αλλά και του εκπαιδευτικού κέντρου Ορθολογική κατανομή του ανθρώπινου ιατρικού δυναμικού ανά ειδικότητα και ανά γεωγραφική θέση. Ενίσχυση των λιγότερο δημοφιλών ειδικοτήτων (Γενική ιατρική, ιατρική της εργασίας, γηριατρική κ.α.). Ενίσχυση της επαρχίας.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ (1) Το ερώτημα είναι τι μπορεί να γίνει για να βελτιωθεί η κατάσταση. Σκοπός φυσικά δεν είναι το επιθυμητό αλλά το εφικτό στα πλαίσια της λογικής για την καλύτερη λειτουργία του συστήματος και κατά προέκταση της κοινωνίας. Καταρχήν να ξεπεράσει η ελληνική οικογένεια την επικρατούσα άποψη ότι η ιατρική η νομική και η αρχιτεκτονική είναι οι μόνες επιστήμες που έχουν οικονομική αποκατάσταση και προσφέρουν κύρος. Με τα σημερινά δεδομένα μόνο αυτό δεν συμβαίνει. Τα αίτια της σημερινής τραγικής επαγγελματικής αποκατάστασης όχι μόνο στον ιατρικό κόσμο αλλά και στις άλλες παραδοσιακά καλές επιστήμες είναι βαθύτερα και πηγάζουν από την επικρατούσα λογική ότι το παιδί πρέπει να γίνει ιατρός και πολλές φορές μάλιστα παρά τη θέλησή του. 

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ (2) Ένα ακόμη σημείο που πρέπει να γίνει καλά αντιληπτό είναι ότι το πανεπιστήμιο δεν είναι χώρος άσκησης πολιτικής από την εκάστοτε κυβέρνηση. Χρειάζονται τολμηρές αποφάσεις ανεξάρτητα από το πολιτικό κόστος για περιορισμό των εισακτέων με βάση τις εκτιμήσεις των ιατρικών σχολών και τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας και όχι με βάση τις εκτιμήσεις από την πολιτική απήχηση που θα έχει η αύξηση των εισακτέων.  Γιατί πέρα από την υπερπληθώρα ιατρών τίθεται και θέμα επαρκούς εκπαίδευσης αφού οι δυνατότητες είναι περιορισμένες.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ (3) Οι παραπάνω σκέψεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι κάτι πρέπει να αλλάξει. Πέρα από το Πανεπιστήμιο και την εκπαίδευση των προπτυχιακών φοιτητών ιατρικής, κάτι που αφορά τα υπουργεία Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Παιδείας, στο σχεδιασμό και στη πολιτική για την συνέχεια της εκπαίδευσης στην ειδικότητα σε μια ευρύτερη αναπροσαρμογή και σχεδιασμό του ΕΣΥ και γενικότερα της υγείας με βάση τους σύγχρονους προβληματισμούς στο χώρο.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ (4) Να καταρτιστεί υγειονομικός χάρτης της χώρας σε 20ετή σχεδιασμό με βάση την νοσηρότητα αλλά και την γεωγραφική κατανομή του πληθυσμού. Να αναδιοργανωθεί το ΕΣΥ σε νέα βάση. Να εφαρμοστεί άμεσα η ευρωπαϊκή οδηγία για τις 58 ώρες εβδομαδιαίως. Αυτό θα δημιουργήσει ανάγκες για πρόσληψη νέων ιατρών από τους άνεργους ειδικούς, θα αποσυμφορήσει τη λίστα αναμονής αφού θα δημιουργήσει θέσεις για ειδικότητα και θα μειώσει το χρόνο αναμονής.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ (5) Αύξηση του βασικού μισθού στα 1500 ευρώ και αύξηση του ποσού που πληρώνεται η κάθε εφημερία. Το ποσό αυτό να υπολογίζεται με βάση τις ώρες εργασίας και να ανέρχεται σε 30 ευρώ ανά ώρα. Να εφαρμοστεί το ανθυγιεινό επίδομα. Ο μέγιστος αριθμός συνεχόμενων ωρών εργασίας να ανέρχεται σε 12. Η υπέρβαση να απαγορεύεται. (Σήμερα υπάρχουν ειδικευόμενοι που ξεπερνούν τις 48 συνεχόμενες ώρες εργασίας).

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ (6) Όλες οι τοποθετήσεις για ειδικότητα να είναι ενιαίες ώστε να μην διακόπτεται στη μέση η εκπαίδευση.       Να καταρτιστεί σε συνεργασία με την ευρωπαϊκή ένωση και τις ευρωπαϊκές ιατρικές εταιρίες μνημόνιο με τα αντικείμενα εκπαιδεύσεως ανά ειδικότητα και ανά χρόνο ώστε να υπάρχει σημείο αναφοράς και εξίσωση του επιπέδου σε όλα τα κέντρα.       Να εφαρμοστεί το βιβλιάριο εκπαιδεύσεως (logbook) όπου ο κάθε ειδικευόμενος θα καταγράφει τις δραστηριότητες και την εκπαίδευση του.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ (7) Να δημιουργηθεί μηχανισμός ελέγχου που θα ελέγχει την εγκυρότητα και την τήρηση του βιβλιαρίου αλλά και την ποιότητα παροχής εκπαίδευσης του κάθε κέντρου. Με αυτό τον τρόπο θα δοθεί ώθηση αλλά και άμιλλα στα διάφορα κέντρα για άνοδο του επιπέδου εκπαιδεύσεως. Επίσης θα αξιολογείται η επάρκεια του κέντρου που χορηγεί την ειδικότητα. Να εισαχθεί ο θεσμός της χρηματοδοτούμενης έρευνας στην ειδικότητα σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο που να οδηγεί στη απόκτηση μεταπτυχιακού τίτλου. Να εφαρμοστεί καθηκοντολόγιο ανά ειδικότητα.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ (8) Να αυξηθεί ο χρόνος ειδικότητας στα επαρχιακά νοσοκομεία. Να περιοριστούν οι εισακτέοι στις ιατρικές σχολές με κριτήριο τις προτάσεις της κάθε σχολής και μόνο. Να εφαρμοσθούν σταδιακά με προγραμματισμό, αδιάβλητες αντικειμενικές με βάση τα πρότυπα των Πανελληνίων Εξετάσεων για τη λήψη της ειδικότητας

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Να υπάρξει άμεση παρέμβαση της πολιτείας σε συνεργασία με τους αρμόδιους φορείς για άρση της σημερινής απαράδεκτης πραγματικότητας Η παρέμβαση αυτή πρέπει να είναι πολυεπίπεδη (ιατρικές σχολές για παραγωγή νέων γιατρών, αναμόρφωση ΕΣΥ, γεωγραφικός χάρτης υγείας) Άμεση επίλυση των εργασιακών και εκπαιδευτικών προβλημάτων των ειδικευομένων Η μείωση της παραγωγής νέων γιατρών, οι εξετάσεις πριν από την ειδικότητα, η ενιαία και ελεγχόμενη για την ποιότητα της εκπαίδευση, απαραίτητες προϋποθέσεις για έναρξη προσπάθειας αναβάθμισης

ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ