ΚΕΝΤΡΑ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΚΕΝΤΡΑ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ – ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ – ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ Καθαράκης Γιώργος Παπασάββα Βαλέρια Διημερίδα Ορφανοτροφείο Βόλου 19-20 Απριλίου 2013 «Ίδρυμα & Παιδική Προστασία στην Ελλάδα σήμερα. Δημιουργία δικτύου προστασίας για τα παιδιά και τα δικαιώματα τους»

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι Μονάδες Κοινωνικής Φροντίδας (ΜΚΦ) και ειδικότερα τα Κέντρα Προστασίας Παιδιού, αποτελούν Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου και εποπτεύονται από τη Γενική Γραμματεία Πρόνοιας. Οι εν λόγω ΜΚΦ φιλοξενούν παιδιά ηλικίας 0-16 ετών, αλλά παρέχεται η δυνατότητα να παραμείνουν στο Κέντρο μέχρι περατώσεως των σπουδών τους.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπό έχουν την προστασία: παιδιών που μεγαλώνουν σε περιβάλλον ακατάλληλο για την σωματική και ψυχική τους υγεία παιδιών που στερούνται οικογενειακής φροντίδας απροστάτευτων παιδιών ή εγκαταλελειμμένων μέχρι την προσαρμογή τους σε περιβάλλον που εγγυάται την καλύτερη δυνατή ανάπτυξή τους μέσω της τοποθέτησής τους σε ανάδοχη οικογένεια ή μέσω του θεσμού της υιοθεσίας.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Παράλληλα, λειτουργούν και Ιδρύματα Παιδικής Προστασίας, ως Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου (Ν.Π.Ι.Δ.). Τα εν λόγω Ιδρύματα κατόπιν πιστοποίησης παροχής υπηρεσιών στον χώρο της Πρόνοιας από την αρμόδια υπηρεσία της Γενικής Διεύθυνσης Πρόνοιας (Το ΕΚΚΑ είναι ο αρμόδιος φορέας για την γνωμοδότηση των ΝΠΙΔ μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα), εποπτεύονται από τη Γενική Γραμματεία Πρόνοιας και χρηματοδοτούνται από τις Περιφέρειες

Θεσμικό Πλαίσιο   Η Ελλάδα, έχοντας κυρώσει με το ν.2101/1992 τη Διεθνή Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού, εφαρμόζει ένα πλέγμα μέτρων κοινωνικού χαρακτήρα μέσω των Κέντρων Προστασίας Παιδιού, όπου φιλοξενούνται παιδιά ανεξαρτήτου εθνικότητας. Το κανονιστικό πλαίσιο που διέπει τα Κέντρα Προστασίας Παιδιού είναι το Β.Δ.273/1973 «Περί μετατροπής των Εθνικών Ορφανοτροφείων και Οικοτροφείων σε Κέντρα Παιδικής Μέριμνας».

Θεσμικό Πλαίσιο Το 2011, με το άρθρο 1 του ν.4025 πραγματοποιήθηκε διοικητική, ανά Νομό, συνένωση των Μονάδων Κοινωνικής Φροντίδας καθώς και λειτουργική και επιστημονική διασύνδεση αυτών για τη διενέργεια διαδικασιών υιοθεσίας και αναδοχής. Το 2013, με το άρθρο 9 του ν.4109, οι 12 Μονάδες Κοινωνικής Φροντίδας που προέκυψαν από τη συγχώνευση του ν. 4025, εντάχθηκαν ως αποκεντρωμένες διοικήσεις (παραρτήματα) σε 12 νέα Ν.Π.Δ.Δ. Αναφορικά με τα Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου διέπονται από τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα, του Ν.Δ.111/1972 και την ιδρυτική τους πράξη.

Πολιτικές - προγράμματα Πολιτικές - προγράμματα   Για την εφαρμογή σύγχρονων μεθόδων ανάπτυξης πολιτικών και υπηρεσιών πρόνοιας, με προτεραιότητα στις ανάγκες για κοινωνική φροντίδα και προστασία και την αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου λειτουργίας των ιδρυμάτων παιδικής προστασίας, η Γενική Γραμματεία Πρόνοιας επεξεργάζεται : α) νέες προϋποθέσεις λειτουργίας των Μονάδων Κοινωνικής Φροντίδας και β) βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας των υπηρεσιών που παρέχονται στα παιδιά ώστε να προληφθούν οι κίνδυνοι και να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες τους.

Προγράμματα Προστασίας Παιδιού - Αναδοχή Η αναδοχή αποτελεί μορφή παιδικής προστασίας αναγνωρισμένη από το κράτος (ν.2082/1992, ν.2447/1996 και Π.Δ.86/2009). Η αναδοχή διαφέρει από την υιοθεσία, δεδομένου ότι το παιδί δεν ανήκει νομικά στους ανάδοχους γονείς, χωρίς να αποκλείεται η υιοθεσία του από αυτούς ως εξέλιξη της σχέσης τους ή η μετέπειτα ανάληψη της επιμέλειας του παιδιού από αυτούς. Η ηλικία των παιδιών που τοποθετούνται σε αναδοχή ποικίλει από τη νηπιακή ηλικία μέχρι την πρώτη παιδική ηλικία. Η αναδοχή μπορεί να είναι προσωρινή ή μόνιμη και τα περισσότερα παιδιά παραμένουν στις ανάδοχες οικογένειες και μετά την ενηλικίωση τους. ©Κ. Ε. Κιουλάφας

Προγράμματα Προστασίας Παιδιού - Αναδοχή Οι ανάδοχες οικογένειες λαμβάνουν: μηνιαίο επίδομα κλιμακούμενο ανάλογα με τις ειδικές ανάγκες του παιδιού, πλήρη ιατροφαρμακευτική και νοσηλευτική κάλυψη, κάλυψη ειδικών θεραπειών, κάλυψη ένδυσης, υπόδησης, ιματισμού και ειδών πρώτης εγκατάστασης του παιδιού στην οικογένεια, κάλυψη σχολικών δαπανών. ©Κ. Ε. Κιουλάφας

Προγράμματα Προστασίας Παιδιού - Αναδοχή Προβλήματα: Ο θεσμός της αναδοχής εφαρμόζεται σε περιορισμένο βαθμό, κυρίως λόγω της έλλειψης κοινωνικών υπηρεσιών και συστήματος υποστήριξης της επιλογής, εκπαίδευσης, παρακολούθησης και υποστήριξης των αναδόχων γονέων, αλλά και της έλλειψης επαρκών κρατικών πόρων. Προτάσεις: Ενίσχυση της εφαρμογής του θεσμού της αναδοχής, τόσο για παιδιά που εντάσσονται σε ιδρύματα, περιλαμβάνοντας και τα παιδιά με χρόνιες παθήσεις / αναπηρίες, όσο και για παιδιά που χρειάζεται να απομακρυνθούν για ένα διάστημα από τις οικογένειές τους, χωρίς αναγκαστικά να εισάγονται σε ιδρύματα, αλλά να τοποθετούνται σε ανάδοχες οικογένειες με εισαγγελική εντολή ή δικαστική απόφαση.

Προγράμματα Προστασίας Παιδιού - Αναδοχή Πρωτοβουλία: Είναι σε τελικό στάδιο υπογραφών από την πολιτική ηγεσία, η τροποποίηση του Π.Δ.86/2009 με το οποίο: α) δίνεται δυνατότητα σε κοινωνικές υπηρεσίες των Ο.Τ.Α. όλης της χώρας να υποστηρίζουν την αναδοχή ανηλίκων αντί της τοποθέτησης τους σε ιδρύματα, β) προβλέπεται η λειτουργία του αρχείου αναδόχων οικογενειών στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης, γ) προβλέπεται συστηματική ακρόαση των απόψεων των παιδιών, εφόσον έχουν την κατάλληλη ηλικία και ωριμότητα, ως προς την εισαγωγή τους σε ένα ίδρυμα, την τοποθέτησή τους σε μια ανάδοχη οικογένεια ή την υιοθεσία τους.

Προγράμματα Προστασίας Παιδιού - Υιοθεσία Η υιοθεσία αποσκοπεί στην οικογενειακή και κοινωνική αποκατάσταση του παιδιού που για διάφορους λόγους δεν μπορεί να ζήσει με τη φυσική του οικογένεια (ν.610/1970, ν.2447/1996 και Π.Δ. 226/1999). Στη χώρα μας υιοθετούνται λιγότερο από 500 παιδιά κάθε χρόνο. Εξ αυτών, το 1/5 αφορά σε παιδιά που προστατεύονται σε Ιδρύματα. Οι Μονάδες Κοινωνικής Φροντίδας παιδιών με χρόνιες παθήσεις και αναπηρίες έχουν στην αρμοδιότητά τους την προώθηση υιοθεσιών των παιδιών. Παράλληλα, πραγματοποιούνται οι επιτρεπόμενες από το νόμο ιδιωτικές υιοθεσίες, οι οποίες έχουν ταχύτερη έκβαση, αλλά υποκρύπτουν σε αρκετές περιπτώσεις οικονομικές συναλλαγές και ευνοούν την ανάπτυξη της εμπορίας βρεφών. Επιπλέον, εφαρμόζεται ο θεσμός της διακρατικής υιοθεσίας μέσω του Αυτοτελούς Τμήματος Διακρατικών Υιοθεσιών που υπάγεται στη Γενική Γραμματεία Πρόνοιας, σύμφωνα με τις προβλέψεις της, κυρωμένης από την Ελλάδα, Σύμβασης της Χάγης.

Προγράμματα Προστασίας Παιδιού - Υιοθεσία Προβλήματα:   Οι δημόσιες υιοθεσίες είναι πολύ χρονοβόρες, ενώ στις ιδιωτικές υποκρύπτονται πολλές φορές οικονομικές συναλλαγές, όπως προαναφέρθηκε. Παρά την υπογραφή και τις προβλέψεις της Σύμβασης της Χάγης, η διοίκηση απαιτεί επικύρωση από ελληνικό δικαστήριο των αποφάσεων υιοθεσίας αλλοδαπών δικαστηρίων. Πρωτοβουλίες - Προτάσεις: Προώθηση των υιοθεσιών παιδιών με χρόνιες παθήσεις και αναπηρίες. Επιτάχυνση των διαδικασιών της δημόσιας υιοθεσίας, με υποστήριξη από κατάλληλες και επαρκείς κοινωνικές υπηρεσίες και να δρομολογηθεί η κατάργηση της ιδιωτικής υιοθεσίας. Βελτίωση του θεσμικού πλαισίου για την υλοποίηση των διακρατικών υιοθεσιών, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η κατάλληλη επιλογή και υποστήριξη των θετών γονέων και η προστασία των δικαιωμάτων των υιοθετούμενων παιδιών.

Ειδική ομάδα – στόχος Παιδιά υπηκόων τρίτων χωρών Βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας (ν.3386/1995) νοσοκομεία, θεραπευτήρια και κλινικές μπορούν να παρέχουν υπηρεσίες σε αλλοδαπούς ανηλίκους χωρίς άδεια διαμονής στη χώρα. Η έλλειψη άδειας διαμονής ωστόσο δημιουργεί πρόβλημα στην παροχή ιατροφαρμακευτικής και νοσηλευτικής περίθαλψης. Σύμφωνα με το Π.Δ.220/2007, οι αρμόδιες αρχές και οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης φροντίζουν για την ειδική μεταχείριση των νεοεισερχόμενων υπηκόων τρίτων χωρών και ειδικότερα των αιτούντων που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες, όπως οι ανήλικοι και οι ασυνόδευτοι ανήλικοι […]. Οι αρμόδιες αρχές υποδοχής και φιλοξενίας εξασφαλίζουν την πρόσβαση σε Μονάδες Κοινωνικής Φροντίδας σε ανήλικους που είναι θύματα κάθε μορφής κακοποίησης, αμέλειας, εκμετάλλευσης, βασανιστηρίων ή σκληρής, απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης ή ενόπλων συγκρούσεων και εξασφαλίζουν την παροχή σε αυτούς της κατάλληλης ψυχολογικής φροντίδας και εξειδικευμένης θεραπείας.

Ειδική ομάδα – στόχος Παιδιά υπηκόων τρίτων χωρών Πρόβλημα: Η αμφίβολη παροχή προστασίας προς τους ανηλίκους, αναφορικά με την νομιμοποίηση της παραμονής τους στη χώρα, συμβάλλει κατά πολύ μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξη παραπληροφόρησης και επικίνδυνων «εναλλακτικών» (όπως αναζήτηση τρόπου παράνομης εξόδου από τη χώρα), αφού η επιλογή της νόμιμης παραμονής στη χώρα μας καταλήγει να αποτελεί το πλέον αβέβαιο σενάριο. Πρωτοβουλίες - Προτάσεις: Άμεση υπεράσπιση των ανηλίκων που χρήζουν Διεθνούς Προστασίας, σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις (Διεθνής Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού, Π.Δ. 220/2007 και Π.Δ.90/2008). Όλα τα παιδιά να λαμβάνουν ιατροφαρμακευτική και νοσηλευτική περίθαλψη ανεξάρτητα του καθεστώτος ασφαλιστικής τους κάλυψης. Στα αλλοδαπά παιδιά, όταν υπάρχει αδυναμία κάλυψης νοσηλίων, να χορηγείται πιστοποιητικό απορίας ανεξάρτητα από τη νομιμότητα της παραμονής τους στη χώρα.

Εργαλεία 1. Εθνική Γραμμή Παιδικής Προστασίας 1. Εθνική Γραμμή Παιδικής Προστασίας Στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης λειτουργεί η Εθνική Γραμμή Παιδικής Προστασίας με τη δωρεάν χρήση του αριθμού *1107* σε 24ωρη καθημερινή βάση, μέσω της οποίας παρέχεται επείγουσα συμβουλευτική, ψυχολογική και κοινωνική στήριξη σε ανηλίκους, οι οποίοι ενημερώνονται για θέματα που τους απασχολούν και διασυνδέονται, όταν απαιτείται, με τις κατάλληλες εξειδικευμένες Υπηρεσίες Παιδικής Προστασίας. Επίσης, κοινωνικοί λειτουργοί και ψυχολόγοι υποδέχονται αιτήματα και αναφορές για ανήλικους που βρίσκονται σε κίνδυνο ή αντιμετωπίζουν καταστάσεις κρίσης, συνεργάζονται με τις αρμόδιες εισαγγελικές, δικαστικές, αστυνομικές και άλλες υπηρεσίες για την άμεση κοινωνική προστασία των παιδιών και εφήβων σε κίνδυνο καθώς και με τις Ομάδες Προστασίας Ανηλίκων και με άλλους δημόσιους φορείς σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο για τη διενέργεια κοινωνικών ερευνών, τη διερεύνηση των συνθηκών διαβίωσης και τον εντοπισμό των κινδύνων που απειλούν τους ανήλικους για τους οποίους υπήρξαν αιτήματα, αναφορές και εισαγγελικές εντολές. 2. Ολοκληρωμένο σύστημα ηλεκτρονικής διασύνδεσης και διαδραστικότητας υπηρεσιών πρόνοιας: «E-pronoia» 

Εργαλεία Διαδραστικό εργαλείο που επιτυγχάνει τη συγκέντρωση και διάθεση στοιχείων για τις υπηρεσίες και τους φορείς παιδικής προστασίας όλης της χώρας, η διευκόλυνση της διασύνδεσης μεταξύ τους και πραγματοποίησης παραπομπών, η καταγραφή περιστατικών με κοινή μεθοδολογία, η τήρηση εθνικών μητρώων παιδιών σε ιδρύματα, αναδοχή και υιοθεσία, και αναδόχων γονέων, η εξαγωγή στατιστικών στοιχείων, κ.λπ. ΕΣΠΑ 2014-2020. Χρηματοδοτούμενα Προγράμματα. Στα περισσότερα Ιδρύματα παρατηρείται έλλειψη προσωπικού καθώς και επιστημονικής εξειδίκευσης δυναμικό, ενώ κάποια στελεχώνονται πρωτίστως από εθελοντές. Βασικό εργαλείο στην αναστροφή του κλίματος αυτού αποτελεί το πρόγραμμα ΕΣΠΑ μέσω του οποίου είναι δυνατή η χρηματοδότηση και δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, η επιστημονική κατάρτιση του προσωπικού σε θέματα παιδικής προστασίας του προσωπικού που εργάζεται σε ΜΚΦ, ΝΠΙΔ καθώς και στους ΟΤΑ.

Θεσμικές παρεμβάσεις Βελτίωση του θεσμικού πλαισίου που διέπει τη λειτουργία των Μονάδων Κοινωνικής Φροντίδας ειδικά όσο αφορά στον προσδιορισμό των ελαχίστων προδιαγραφών ως προς την παρεχόμενη φροντίδα, τις εγκαταστάσεις, το προσωπικό και τους κανόνες λειτουργίας τους. Βελτίωση του θεσμικού πλαισίου που ρυθμίζει τις προϋποθέσεις και τη διαδικασία αδειοδότησης, τον έλεγχο ποιότητας υπηρεσιών και τήρησης των όρων λειτουργίας.

Συστημικές παρεμβάσεις Αποκέντρωση των υπηρεσιών φροντίδας, με ενίσχυση και εξειδίκευση των κοινωνικών υπηρεσιών στους δήμους όλης της χώρας με ταυτόχρονη διευκρίνιση των αρμοδιοτήτων τους σε θέματα παιδικής προστασίας. Ανάπτυξη τοπικών δικτύων και συνεργασιών μεταξύ των δημοσίων και πιστοποιημένων μη κυβερνητικών φορέων παιδικής προστασίας. Βελτίωση του συστήματος παραπομπών σε ιδρύματα παιδικής προστασίας και τοποθέτησης σε ανάδοχες οικογένειες. Διασφάλιση της απαιτούμενης ειδικής φροντίδας στα ιδρύματα όπου φιλοξενούνται ασυνόδευτα παιδιά υπηκόων τρίτων χωρών, με μεταφραστές, νομικούς αρωγούς και σύστημα υποστήριξης της εκπαιδευτικής και κοινωνικής τους συμμετοχής.

ΚΕΝΤΡΑ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΚΕΝΤΡΑ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ – ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ – ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ Καθαράκης Γιώργος Παπασάββα Βαλέρια Διημερίδα Ορφανοτροφείο Βόλου 19-20 Απριλίου 2013 «Ίδρυμα & Παιδική Προστασία στην Ελλάδα σήμερα. Δημιουργία δικτύου προστασίας για τα παιδιά και τα δικαιώματα τους»