ΙΣΤΑΜΕ- Ανδρέας Παπανδρέου, Απρίλιος 2007 Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Μια κριτική ματιά της χρονιάς που πέρασε ΙΣΤΑΜΕ- Ανδρέας Παπανδρέου, Απρίλιος 2007

Το παρόν κείμενο αποτελεί μία συνοπτική αξιολόγηση της περιβαλλοντικής πολιτικής της περιόδου 2006-2007 στην Ελλάδα. Η ανάλυση επικεντρώνεται σε εκείνα τα ζητήματα που έχουν χαρακτηριστεί ως ζητήματα προτεραιότητας σε α) διεθνές επίπεδο όπως η κλιματική αλλαγή, β)ευρωπαϊκό επίπεδο όπως ο ενεργειακός σχεδιασμός, η προστασία βιοποικιλότητας, η διαχείριση των υδάτινων πόρων και γ) εθνικό επίπεδο όπως ο χωροταξικός σχεδιασμός και η διαχείριση των στερεών αποβλήτων.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Α. ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ Με βάση το Σενάριο Αναμενόμενης Εξέλιξης που αναλύεται στο κείμενο αναθεώρησης του «2ου Εθνικού Προγράμματος Μείωσης Εκπομπών Αερίων του Θερμοκηπίου – Εκτίμηση της ανάγκης αξιοποίησης των μηχανισμών του Πρωτοκόλλου του Κιότο» οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου έχουν ήδη υπερβεί τον εθνικό στόχο (+25%). Συγκεκριμένα, για την περίοδο 2008-2012 οι εκπομπές εκτιμώνται ότι θα ανέλθουν στο +37,2% σε σχέση με το έτος βάσης. Και το 2006, η εφαρμογή του Εθνικού Προγράμματος εμφάνισε σοβαρές υστερήσεις κυρίως στη διείσδυση του φυσικού αερίου και στην εξοικονόμισης ενέργειας στα κτήρια.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Α. ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ Η Ευρωπαϊκή Ένωση ζήτησε από την Ελλάδα περικοπή στα δικαιώματα εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα. Συγκεκριμένα στο εθνικό σχέδιο δράσης που υποβλήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2006 προβλέπονταν ως όρια εκπομπής οι 75,5 εκατ. τόνοι για την περίοδο 2008-2012. Αξιολογώντας την εθνική, όμως, έκθεση η Επιτροπή όρισε τα όρια εκπομπής ρύπων στους 69,1 εκατ. τόνους. Η πολιτική του ΥΠΕΧΩΔΕ για τις κλιματικές αλλαγές περιορίζεται στην αγορά δικαιωμάτων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, επιλέγεται δηλαδή η δαπάνη 80 εκ. ευρώ το 2006 και περίπου 120 εκ. ευρώ το 2007, αντί στην επένδυση σε νέες, μη ρυπογόνες μορφές παραγωγής ενέργειας. Επίσης, έμμεσα δηλώνεται η πρόθεση να συντηρηθεί η εξάρτηση της χώρας από τα ορυκτά καύσιμα.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Α. ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Β. ΥΔΑΤΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ Η Οδηγία 2000/60/ΕΚ για τα Νερά θέτει υψηλές απαιτήσεις και προδιαγραφές για στοιχεία, αναλύσεις, μοντέλα που αφορούν ένα σύνολο επιμέρους συνιστωσών (επιφανειακά, υπόγεια και θαλάσσια ύδατα, οικοσυστήματα). Πρόκειται για ένα είδος «καταστατικού χάρτη» για τα νερά με τον οποίο όλες οι ευρωπαϊκές χώρες και φυσικά η Ελλάδα είναι υποχρεωμένες να συμμορφωθούν. Με μεγάλη καθυστέρηση (Φεβρουάριος και Μάρτιος 2007 αντίστοιχα), έγινε η προκήρυξη για την «Ανάπτυξη δικτύων και παρακολούθηση ποιότητας των επιφανειακών εσωτερικών, των μεταβατικών και των παράκτιων υδάτων της χώρας – Αξιολόγηση/ Ταξινόμηση της οικολογικής τους κατάστασης» και η έκδοση του Προεδρικού Διατάγματος υπ’αριθμ. 51/2007 (ΦΕΚ 54Α/8-3-2007) για την ενσωμάτωση των διατάξεων και των ρυθμίσεων των Παραρτημάτων της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Β. ΥΔΑΤΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ Η πρόσφατη εξαγγελία του ΥΠΕΧΩΔΕ να θέσει υδρομετρητές στα αγροτικά τεμάχια, είναι καταρχάς θετική αλλά το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης κρίνεται ιδιαίτερα αργό, ενώ δε λύνει το μεγάλο πρόβλημα των παράνομων γεωτρήσεων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποφάσισε να συνεχίσει τη νομική διαδικασία εναντίον της Ελλάδας για τη μη υποβολή εκθέσεων για σοβαρές πτυχές της Ευρωπαϊκής Οδηγίας σχετικά με την προστασία των υδάτινων συστημάτων.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Β. ΥΔΑΤΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΩΝ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Γ. ΣΤΕΡΕΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ Και το 2006, απουσιάζουν οι διαδικασίες για την οριστική παύση λειτουργίας των χωματερών, καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δώσει παράταση στην Ελλάδα για το κλείσιμο και την αποκατάσταση τους έως τα τέλη του 2008. Παράλληλα δεν έχει αναπτυχθεί κανένας μηχανισμός που να ελέγχει την εκ νέου δημιουργία τους.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Γ. ΣΤΕΡΕΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ Το ΥΠΕΧΩΔΕ, τον τελευταίο χρόνο, περιορίστηκε στη δημοσίευση του Εθνικού Σχεδιασμού για τα Επικίνδυνα Απόβλητα. Τονίζεται, όμως, ότι η διαδικασία επί παραβάσει που είχε κινηθεί κατά της Ελλάδας δεν αφορούσε αποκλειστικά την έλλειψη σχεδίου διαχείρισης, αλλά και την εν γένει αδυναμία επεξεργασίας των στερεών αποβλήτων, καθώς και την έλλειψη σχεδίου διαχείρισης επικίνδυνων αποβλήτων για την περιοχή του Θριάσιου Πεδίου. Δεν έχει σημειωθεί καμία ουσιαστική πρόοδος αναφορικά με τη δημιουργία ΧΥΤΑ στην Αττική και γενικότερα ενός πλαισίου ολοκληρωμένης διαχείρισης των απορριμμάτων του Λεκανοπεδίου όπου συγκεντρώνεται το 50% και πλέον της παραγωγής.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Γ. ΣΤΕΡΕΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Δ. ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Παρά τις πολιτικές δεσμεύσεις για θεσμοθέτηση εντός του 2006 πέντε ειδικών χωροταξικών σχεδίων, καθώς και του Γενικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού, σήμερα μόνο το χωροταξικό σχέδιο για τις ΑΠΕ έχει παρουσιαστεί, και όχι θεσμοθετηθεί. Καμία εξέλιξη δεν υπάρχει αναφορικά με τη δημιουργία του Μητροπολιτικού Πάρκου του Ελληνικού αλλά και του Παράκτιου πάρκου στο Φάληρο. Αντίθετα το 2006, χαρακτηρίζεται ως η χρονιά που το νέο δόγμα «Κάθε ελεύθερος χώρος και εμπορικό κέντρο» κατοχυρώνεται ως επίσημη πολιτική Κυβέρνησης. Και το 2006, απουσιάζει οιαδήποτε συγκροτημένη πολιτική για την αξιοποίηση των ελεύθερων χώρων και των χώρων πρασίνου παρότι τα μεγάλα ελληνικά αστικά κέντρα βρίσκονται στις τελευταίες θέσεις παγκοσμίως αναφορικά με το ποσοστό πρασίνου που αναλογεί σε κάθε κάτοικο.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Δ. ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Για την προστασία της παράκτιας ζώνης θετικό βήμα αποτελεί καταρχάς η ολοκλήρωση της Εθνικής Έκθεσης για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιων Ζωνών, όμως, το νέο νομοσχέδιο του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών για τον αιγιαλό και την παραλία κινείται προς διαφορετική κατεύθυνση, υποθηκεύοντας κατά μείζονα και μη αναστρέψιμο τρόπο το παράκτιο απόθεμα της χώρας. Καμία εξέλιξη δεν υπάρχει όσον αφορά την επικαιροποίηση του Ρυθμιστικού Σχεδίου της Αθήνας, τον έλεγχο της αυθαίρετης δόμησης, τη δημιουργία Δασολογίου, καθώς και την τύχη του συστήματος Εθνικού Παρατηρητηρίου για τον πολεοδομικό σχεδιασμό της χώρας.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Δ. ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΘΗΝΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΧΩΡΟΙ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Ε. ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Η ψήφιση του Ν. 3468/2006 για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας δημιουργεί ένα βελτιωμένο κλίμα αναφορικά με τις επενδύσεις σε έργα ΑΠΕ. Παραμένει, όμως, δύσκολο να ικανοποιηθεί ο στόχος το ποσοστό των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή το 2010 να είναι 20,1% κι αυτό γιατί η εμπειρία του παρελθόντος δείχνει ότι η σημερινή εγκατεστημένη ισχύς (2006) αντιπροσωπεύει το 10% της αδειοδοτημένης ισχύος και μόλις το 2% της αιτηθείσας. Παράλληλα προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία η μαζική προώθηση επενδύσεων ΑΠΕ (φωτοβολταικά και ανεμογεννήτριες) σε περιοχές της χώρας, χωρίς προηγούμενα να έχει προσδιορισθεί η φέρουσα ικανότητα της εκάστοτε περιοχής αλλά και η τελική ισορροπία μεταξύ των επενδύσεων ΑΠΕ και της προστασίας του φυσικού και οικιστικού περιβάλλοντος. Η πρόσφατη απόφαση για τη Σέριφο, αποδεικνύει ακριβώς αυτή την έλλειψη.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Ε. ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Η ενεργειακή εξάρτηση βαίνει αύξουσα. Με το σημερινό ρυθμό η ενεργειακή εξάρτηση θα φθάσει στο 71% το 2010 και να σκαρφαλώσει στο 76% το 2030 (69% το 2000). Ζητούμενα του εθνικού ενεργειακού σχεδιασμού αποτελούν, επίσης, η διαχείριση των απωλειών του δικτύου, η αποκέντρωση των μονάδων παραγωγής ενέργειας, η διαχείριση της αυξανόμενης ζήτησης της πρωτογενούς ενέργειας, η θέσπιση πολιτικών μέτρων για την εξοικονόμηση ενέργειας. Για κανένα από αυτά τα ζητούμενα δε σημειώθηκε πρόοδος το τελευταίο έτος.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Ε. ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΣΤ. ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η θεσμοθέτηση 4 προστατευόμενων περιοχών σε διάστημα ενός έτους είναι καταρχήν θετικό βήμα, όμως ΔΕΝ ΕΠΑΡΚΕΙ. Μεγάλο πρόβλημα παραμένει η διασφάλιση της προστασίας των θεσμοθετημένων περιοχών μέσω της βιωσιμότητας των Φορέων Διαχείρισης. Εκκρεμεί άλλωστε η στελέχωσή τους με προσωπικό, καθώς δεν έχει υπογραφεί η ΚΥΑ "καθορισμού θέσεων προσωπικού" η οποία προβλέπεται από το άρθρο 15 παρ.6 του Ν.2742/1999 (ΦΕΚ 207Α) και έχει συνταχθεί από το 2004.    Σε κατάσταση υπολειτουργίας βρίσκεται και η Ειδική Υπηρεσία Επιθεωρητών Περιβάλλοντος, καθώς διενεργούνται μόλις 135 έλεγχοι ετησίως σε εθνικό επίπεδο. Κατά τα άλλα προωθείται η πρόσληψη 7500 αγροφυλάκων (για τη στελέχωση της ΕΥΕΠ το 2006 προκηρύχθηκαν μόλις 21 θέσεις απόσπασης προσωπικού), που αποδεικνύει ότι το πρόβλημα δεν είναι η έλλειψη κονδυλίων για προσλήψεις αλλά η έλλειψη πολιτικής βούλησης για την προστασία της φύσης.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΣΤ. ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η προστασία των δασών, η οποία θα μπορούσε να συγκαταλεχθεί στα μέτρα αντιμετώπισης των κλιματικών αλλαγών και να συμβάλλει στην αναβάθμιση του αστικού και περιαστικού τοπίου, υπονομεύεται χάριν ιδιωτικών οικονομικών και όχι κοινωνικών συμφερόντων με τη διαδικασία αναθεώρησης του άρθρου 24 του Συντάγματος. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να προσφύγει κατά της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για την ελλιπή προστασία των ζωνών ειδικής προστασίας βάσει της ευρωπαϊκής οδηγίας για τα άγρια πτηνά (79/409/ ΕΟΚ) .

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΣΤ. ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Το ΙΣΤΑΜΕ τον Ιούνιο του 2006 είχε δημοσιεύσει κείμενο έρευνας με τίτλο «Η κατάσταση του περιβάλλοντος στην Ελλάδα». Αξιοποιώντας τα δεδομένα της εν λόγω μελέτης και συγκρίνοντάς τα με τα δεδομένα του τελευταίου έτους, εξάγονται χρήσιμα συμπεράσματα για την εξέλιξη της περιβαλλοντικής πολιτικής ανά θεματική ενότητα, τα οποία και αποτυπώνονται στους πίνακες που ακολουθούν. Η αξιολόγηση βασίζεται κατά κύριο λόγο σε ποιοτικά δεδομένα και λιγότερο σε ποσοτικά, καθώς υπάρχει έλλειψη καταγεγραμ-μένων περιβαλλοντικών δεδομένων και δεικτών που να αποτυπώνουν την εξέλιξη σε ετήσια βάση. Για την αξιολόγηση της κατάστασης του περιβάλλοντος σε κάθε επιμέρους θεματική ενότητα χρησιμοποιήθηκαν συγκεκριμένα σχήματα αποτύπωσης: Το βέλος που έχει φθίνουσα κατεύθυνση αποτυπώνει την επιδείνωση του περιβάλλοντος, την ανεπάρκεια πολιτικών μέτρων ικανών να επιφέρουν θετικά αποτελέσματα στον υπό εξέταση τομέα, Το βέλος σε ευθεία γραμμή δηλώνει ότι η κατάσταση μπορεί να χαρακτηριστεί στάσιμη, καθώς ακόμα κι αν έχουν αναληφθεί κάποιες πρωτοβουλίες αυτές δεν έχουν δώσει κάποιο μετρήσιμο ποσοτικό ή ακόμα και ποιοτικό αποτέλεσμα, Το βέλος με ανοδική κατεύθυνση αναπαριστά μία βελτιωμένη κατάσταση του περιβάλλοντος ή κάποιες δράσεις ικανές να αναστρέψουν τις περιβαλλοντικά ανεπιθύμητες συνθήκες.

ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΘΗΝΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΧΩΡΟΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ Η εικόνα που συντηρείται για ακόμα μία χρονιά σχετικά με την εθνική πολιτική σε θέματα περιβάλλοντος ακυρώνει κάθε προσπάθεια εδραίωσης ενός σύγχρονου, αναπτυξιακού και ποιοτικού εθνικού προφίλ. Αν και κάποια θετικά βήματα καταγράφηκαν στη χρονιά που πέρασε, το ισοζύγιο ως προς την προστασία του περιβάλλοντος εξακολουθεί όχι μόνο να είναι αρνητικό αλλά και να επιδεινώνεται. Αν κάτι ισχυροποιήθηκε μέσα στο 2006 ως προς το περιβάλλον, είναι η έλλειψη εθνικού περιβαλλοντικού προσανατολισμού.