«Κοινωνική επιχειρηματικότητα και καινοτομία: ευκαιρίες και προκλήσεις» Δημήτρης Τζελέπης, Επίκουρος Καθηγητής, Επιστημονικός Υπεύθυνος ΜΟΚΕ ΠΠ Ελένη Καρφάκη, Ερευνήτρια, Υποψήφια Διδάκτωρ Ειρήνη Μανωλοπούλου, Ερευνήτρια, Υποψήφια Διδάκτωρ

Ανεργία των νέων στην Ευρώπη Eurostat, 2013

Επιχειρηματικές ευκαιρίες το επόμενο εξάμηνο (% πληθυσμού )

Επιχειρηματικότητα : καλή επιλογή σταδιοδρομίας (% πληθυσμού )

Φόβος αποτυχίας (% πληθυσμού ):

Τι είναι η Κοινωνική Επιχειρηματικότητα ?  Η επιχειρηματική δραστηριότητα που αποσκοπεί στη δημιουργία κοινωνικής προστιθέμενης αξίας μέσω της παροχής λύσεων σε κοινωνικά προβλήματα (European Commission, 2012)  Ανακούφιση μειωνεκτικών ομάδων  Παροχή υπηρεσιών φροντίδας  Προστασία περιβάλλοντος  Ανάληψη πολιτιστικών δράσεων  Αξιοποίηση τοπικής παραγωγής κτλ

Προφίλ κοινωνικού επιχειρηματία  τα νεαρά άτομα καθώς και αυτά υψηλού μορφωτικού επιπέδου φαίνονται να είναι πιο διατεθειμένα να ρισκάρουν και να προβούν σε ένα κοινωνικού περιεχομένου εγχείρημα (Prabhu, 1999; IOBE, 2010).

Παραδοσιακή Επιχειρηματικότητα Κοινωνική Επιχειρηματικότητα Πρωταρχικός Σκοπός Δημιουργία οικονομικού πλούτου Δημιουργία κοινωνικής αξίας Εμπορική δραστηριότηταΜεγιστοποίηση πλούτουΜέσο επίτευξης βιωσιμότητας Μέτρηση Επίδοσης Χρηματοοικονομικό αποτέλεσμα Κοινωνικός αντίκτυπος Ομάδα – ΣτόχοςΙδιοκτήτες, εταίροιΕυρύτερο κοινωνικό σύνολο Χρονικός ορίζοντας Βραχυπρόθεσμη κυρίως κάλυψη αναγκών Αλλαγές μεγάλης κλίμακας μακροπρόθεσμου ορίζοντα Διάθεση προϊόντων και υπηρεσιών Έμφαση όχι πάντα στην διαφοροποίηση Έμφαση στην διαφοροποίηση και την καινοτομία Κοινωνική vs Παραδοσιακή Επιχειρηματικότητα Πηγή: Μελέτη ΤΟΠΣΑ Πάτρας, 2014

Κοινωνική Οικονομία στην Ευρώπη Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013

Η στρατηγική « Ευρώπη 2020»  Αποβλέπει στη μετατροπή της Ευρώπης σε μια :  Έξυπνη και διατηρήσιμη οικονομία  χωρίς αποκλεισμούς  με υψηλά επίπεδα απασχόλησης,  παραγωγικότητας και  κοινωνικής συνοχής.

Θεσμικό πλαίσιο  Ν. 4019/2011  για την Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα  Κοινωνική Συνεταιριστική επιχείρηση ( Κοιν. Σ. Επ )  Αστικός συνεταιρισμός με κοινωνικό σκοπό και εμπορική ιδιότητα

Ανάλογα με το σκοπό τους διακρίνονται σε :  Κοιν. Σ. Επ Ένταξης  Ένταξη ατόμων ευάλωτων ομάδων  Κοιν. Σ. Επ Κοινωνικής φροντίδας  Παροχή υπηρεσιών κοινωνικού χαρακτήρα  Κοιν. Σ. Επ Συλλογικού και παραγωγικού σκοπού  Παραγωγή προιόντων & υπηρεσιών για τις ανάγκες της συλλογικότητας

Διανομή Κερδών και φορολογία  Δεν διανέμονται στα μέλη  Το 5% διατίθεται για αποθεματικό  Έως 35% διανέμεται στους εργαζόμενους  Το υπόλοιπο διατίθεται για τις δραστηριότητες της Κοιν. Σ. επ  Δεν φορολογούνται για το μέρος των κερδών που παρακρατούν ως αποθεματικό ή για την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων τους.

ΜΟΚΕ ΠΠ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ  Εκδηλώσεις Επιχειρηματικότητας (Mentoring Days, Ημερίδες) (Mentoring Days, Ημερίδες)  Σεμινάρια Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας  Εργαστήρια Ανάπτυξης Επιχειρηματικότητας  Μαθήματα Επιχειρηματικότητας  Επισκέψεις σε επιχειρήσεις και παραγωγικούς φορείς  Υπηρεσίες Συμβουλευτικής Μονάδα Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας Πανεπιστημίου Πατρών

Κοινωνική Καινοτομία  Καινοτόμες δραστηριότητες και υπηρεσίες που έχουν ως κίνητρο την κάλυψη κοινωνικών αναγκών και αναπτύσσονται μέσω οργανισμών με κοινωνικούς στόχους Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013

10 Κοινωνικές καινοτομίες που άλλαξαν τον κόσμο 1. Εκπαίδευση: The Open University 2. Εμπόριο: Fair trade 3. Περιβάλλον: Greenpeace 4. Μίκρο - χρηματοδότηση κοινοτήτων : Grameen 5. Ανθρώπινα δικαιώματα : Amnesty International 6. Πείνα: Oxfam (Oxford Committee for Relief of Famine) 7. Ισότητα φύλων: The Women’s Institute 8. Τεχνολογία Πληροφορικής: Linux software – Wikipedia και Ohmynews 9. Υγεία: NHS Direct 10. Διακυβέρνηση: Participatory budgeting models Skoll centre for social entrepreneurship, 2007

Ανοικτά Μαζικά Εξ’ Αποστάσως Μαθήματα (Massive Open Online Courses)

Διαδικασία της κοινωνικής καινοτομίας (BEPA, 2010) 1. Αναγνώριση μιας νέας ή αναξιοποίητης κοινωνικής ανάγκης 2. Ανάπτυξη νέων λύσεων ως ανταπόκριση σε αυτή την ανάγκη 3. Αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των νέων λύσεων που απαντούν σε κοινωνικές ανάγκες 4. Κλιμάκωση αποτελεσματικών κοινωνικών καινοτομιών Οι Murray et al. (2010) αναλύουν περαιτέρω την αλληλουχία με κορύφωση τη συστημική αλλαγή του κλάδου ή και ολόκληρης της οικονομίας.

Η επιχειρηματική διαδικασία

Φάσμα οργανωσιακών μορφών κοινωνικών επιχειρήσεων

Αναγνώριση ευκαιριών για κοινωνική καινοτομία Προϋπόθεση κοινωνικής καινοτομίας  ο κοινωνικός προβληματισμός Αναζήτηση ευκαιριών  μέσω της ανάλυσης του εξωτερικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος Πηγή έμπνευσης για κοινωνική καινοτομία  η μελέτη καλών πρακτικών από την Ελλάδα και το εξωτερικό

Fair trade KHAMA:

Γεφυρώνοντας τις ανάγκες των γενεών Aconchego:

Βιώσιμες μεταφορές La Petite Reine:

Τεχνολογία για όλους Arduino:

Αναγνώριση δικαιωμάτων Your Identity – a change for legal rights:

Κατανομή κοινωνικών επιχειρήσεων ανά περιφέρεια της Ελλάδας Σύνολο Κοιν.Σ.Επ. 414

Κατανομή κοινωνικών επιχειρήσεων ανά τομέα δραστηριότητας στην Ελλάδα Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας 18 κοινωνικές επιχειρήσεις 0% ένταξης, 28% κοινωνικής φροντίδας, 72% συλλογικού σκοπού

Καλές πρακτικές Κοιν. Σ. Επ. 30 Ένταξης  Κοινωνικός Συνεταιρισμός Περιορισμένης Ευθύνης Τομέα Ψυχικής Υγείας Δωδεκανήσου Κοινωνικής Φροντίδας  Αμφιτρίτη  Μικροί Γίγαντες  Γαληνός  Συνεταιρισμός Γονέων Χαλανδρίου Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού  Ανακυκλώνω στην πηγή  Καλλονή – Κελλιά  Μαίναλον  Στέγη Αργυροχρυσοχοΐας Στεμνίτσας  Γυναικείος συνεταιρισμός « το Καστρί »  Women on Top  Μυγδονία  Ελλάδα Παντού  ΓΗ ΘΕΣΣΑΛΙΣ  ΦΙΛΑΔΕΛΦΟΣ Δράμας

Μέσα χρηματοδότησης

Μέσα χρηματοδότησης (συνέχεια…)  Κεφάλαια ενδιάμεσης χρηματοδότησης Πρόκειται για ένα ενδιάμεσο τύπο μεταξύ ιδίων και δανειακών κεφαλαίων. Συνήθως υπάρχει μια συγκεκριμένη υποχρέωση αποπληρωμής (κομμάτι όμοιο των δανειακών κεφαλαίων), ενώ προβλέπεται περαιτέρω υποχρέωση που συνδέεται με την επίδοση της κοινωνικής επιχείρησης (κομμάτι όμοιο των ιδίων κεφαλαίων).  Υβριδικά κεφάλαια Συνδυάζουν τα στοιχεία των ιδίων και δανειακών κεφαλαίων καθώς και των δωρεών.

Μέσα χρηματοδότησης (συνέχεια…)  Υβριδικά Κεφάλαια --Ανακτήσιμες επιχορηγήσεις (Recoverable grants). Πρόκειται για μορφή δανείου, το οποίο αποπληρώνεται μόνο σε περίπτωση επιτυχίας της κοινωνικής επιχείρησης. Αντίθετα, σε ενδεχόμενη αποτυχία μετατρέπεται σε επιχορήγηση. --Μετατρέψιμες επιχορηγήσεις (Convertible grants). Ομοιάζουν με το προηγούμενο προϊόν, με την διαφορά ότι στο ενδεχόμενο επιτυχίας μετατρέπονται σε ίδια κεφάλαια. --Δάνεια που παραβλέπονται (Forgivable loans). Ο εν λόγω μηχανισμός λειτουργεί αντίστροφα, καθώς το δάνειο παραβλέπεται αν ικανοποιηθούν συγκεκριμένοι προ- συμφωνηθέντες όροι. --Συμφωνίες νομής εσόδων (Revenue share agreements). O επενδυτής λαμβάνει μέρος των εσόδων του έργου που χρηματοδοτεί και επομένως μοιράζεται το όποιο κίνδυνο με την κοινωνική επιχείρηση.

Μέσα χρηματοδότησης (συνέχεια…)  Ομόλογο Κοινωνικού Αντίκτυπου Είναι μια μορφή συμβολαίου στενά συνδεδεμένου με το αποτέλεσμα της επιχείρησης. Στο εν λόγω μέσο συμμετέχουν 4 μέρη- ιδιωτικοί επενδυτές, ένας ενδιάμεσος, o δημόσιος τομέας και η κοινωνική επιχείρηση. Στην περίπτωση επιτυχούς απόδοσης της κοινωνικής επιχείρησης, οι οικονομικές αποδόσεις αποδίδονται από τον δημόσιο τομέα στους επενδυτές ενώ στο ενδεχόμενο αποτυχίας δεν υπάρχει αποπληρωμή της επένδυσης.

Μέσα χρηματοδότησης (συνέχεια…)  Προγράμματα επιδοτήσεων-επιχορηγήσεων «Ολοκληρωμένη παρέμβαση για την στήριξη της Γυναικείας Απασχόλησης μέσω ενίσχυσης της Επιχειρηματικότητας», (Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Εθνικό Αποθεματικό Απροβλέπτων» με συγχρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου και του ελληνικού δημοσίου)  Προέβλεπε επιχορήγηση νέων κοινωνικών επιχειρήσεων με συμμετοχή των δικαιούχων άνω του 51%. «Τοπικά σχέδια για την απασχόληση, προσαρμοσμένα στις ανάγκες των τοπικών αγορών εργασίας − ΤοπΣΑ» και «Τοπικές δράσεις κοινωνικής ένταξης για ευάλωτες ομάδες – ΤοπΕΚΟ», (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και εθνικοί πόροι)  Προβλέπει ανάμεσα στους δικαιούχους χρηματοδότησης και τους Κοινωνικούς Συνεταιρισμούς (ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ).

Αγορά Κοινωνικού Κεφαλαίου  Ηθικές τράπεζες (Ethical Banks) Έχουν ως βασική αποστολή την επένδυση στην κοινωνία που δίνει αξία στον άνθρωπο, στο περιβάλλον, στην ευρύτερη κοινωνική συνοχή. Δίνουν την δυνατότητα στους επενδυτές τους να επιλέξουν μεταξύ βιώσιμων και κοινωνικά προσανατολισμένων πεδίων που η τράπεζα επιδιώκει να χρηματοδοτήσει. Αντίστροφα, κατά την παροχή δανείων χρησιμοποιούνται κοινωνικά ή περιβαλλοντικά κριτήρια.  Ταμεία Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας (Social Investment Funds) Παρέχουν χρηματοδότηση σε κοινωνικές επιχειρήσεις που ενεργούν ως καταλύτες κοινωνικών αλλαγών. Πραγματοποιούν ειδικές επενδύσεις στοχεύοντας κυρίως στην δημιουργία θετικού κοινωνικού αντίκτυπου.

Αγορά Κοινωνικού Κεφαλαίου (συνέχεια…)  Φιλανθρωπικά Επιχειρηματικά κεφάλαια (Venture Philanthropy Funds) Στοχεύουν στην ενίσχυση των κοινωνικών επιχειρήσεων παρέχοντας χρηματοοικονομική ή μη στήριξη με επιδίωξη την ενδυνάμωση του κοινωνικού αντίκτυπου. Διαδραματίζουν κομβικό ρόλο στην πρώτη φάση των κοινωνικών εγχειρημάτων, διερευνώντας «την αγορά» και αναπτύσσοντας κερδοφόρα επιχειρηματικά μοντέλα.  Κοινωνικό Χρηματιστήριο (Social Stock Exchange) Φέρνουν σε επαφή επιχειρήσεις με θετικό κοινωνικό αντίκτυπο και επενδυτές που αναζητούν, εκτός από την χρηματοοικονομική απόδοση, την δημιουργία κοινωνικών αλλαγών.

Μέθοδοι μέτρησης της επίδοσης κοινωνικών επιχειρήσεων  Μέθοδος Κοινωνικής Απόδοσης της Επένδυσης (Social Return on Investment method-SROI method) Η εν λόγω τεχνική στηρίζεται στις ευρύτερες λογιστικές αρχές καθώς και στην ανάλυση κόστους-οφέλους. Ουσιαστικά η μέθοδος δίνει χρηματική αξία στις περιβαλλοντικές και κοινωνικές αποδόσεις όντας σε συνάφεια με την ευρύτερη δημιουργία αξίας. Η μέτρηση της κοινωνικής απόδοσης επιτυγχάνεται μέσω του λόγου του κοινωνικού οφέλους προς το αντίστοιχο κόστος: SROI = Καθαρά παρούσα αξία κοινωνικού οφέλους Καθαρά παρούσα αξία επένδυσης Επομένως, ένας λόγος 3:1 συνεπάγεται ότι επένδυση 1 χρηματικής μονάδας οδηγεί σε κοινωνικό όφελος 3 χρηματικών μονάδων.

Μέθοδοι μέτρησης της επίδοσης κοινωνικών επιχειρήσεων (συνέχεια…)  Μέθοδος αναφοράς κοινωνικού ελέγχου (Social Audit method) O κοινωνικός έλεγχος (social audit) δίνει έμφαση στην αναφορά της προόδου του φορέα απέναντι στην εκπλήρωση των σκοπών του. Λειτουργεί ως διαχρονική αναφορά αξιολόγησης της εσωτερικής επίδοσης και τείνει να βασίζεται σε περιγραφικά δεδομένα καθώς και σε κάποιους χρηματοοικονομικούς δείκτες.  Προσαρμοσμένη Ισορροπημένη Σκοροκάρτα (Balanced Scorecard) Το προσαρμοσμένο για τις κοινωνικές επιχειρήσεις μοντέλο παρουσιάζει τέσσερις οπτικές: 1) οπτική κοινωνικής απόδοσης, 2) οπτική εμπλεκόμενων μερών, 3) οπτική εσωτερικών δραστηριοτήτων και 4) οπτική οργανισμού εκμάθησης, βάσει του οποίου διαμορφώνονται δείκτες μέτρησης της επίδοσης του κοινωνικού φορέα (Kaplan and Norton, 1996; Bull, 2007).

Μέθοδοι μέτρησης της επίδοσης κοινωνικών επιχειρήσεων (συνέχεια…)  Μέθοδος Αντίκτυπου Αλυσίδας Αξίας (Impact Value Chain method) Η εν λόγω ανάλυση συμβάλλει στην καταλυτική διάκριση των διαφορών μεταξύ: α) κοινωνικής απόδοσης (έμφαση σε εισροές και εκροές), β) κοινωνικών αποτελεσμάτων (βραχυχρόνια αποτελέσματα που συνδέονται με επωφελούμενους), γ) κοινωνικού αντίκτυπου (μακροχρόνια αποτελέσματα και συστηματική κοινωνική αλλαγή που οφείλονται στην κοινωνική επιχείρηση)(Mair and Sharma, 2012).

 Θεσμική υποχρέωση πληροφόρησης (reporting) Γαλλία: Yποχρεωτική από το 1977 η δημοσίευση κοινωνικής αναφοράς (billan social) για κάθε επιχείρηση που υπερβαίνει τα 300 άτομα. Ισπανία: Μη υποχρεωτική η δημοσίευση κοινωνικής αναφοράς, με αυτονομία απόφασης στην κάθε περιοχή. Βέλγιο: Πρόβλεψη για ενσωμάτωση στον ετήσιο απολογισμό ενός μέρους κοινωνικής απόχρωσης (Rapport spécial) χωρίς όμως καθορισμένη δομή. Μεγάλη Βρετανία: Υποχρεωτική σύνταξη κοινωνικής αναφοράς (annual community interest report) με πολύ συγκεκριμένο περιεχόμενο. Ελλάδα: Υποχρεωτική σε ετήσια βάση η υποβολή στο τμήμα Μητρώου του Ετήσιου Προγράμματος Δραστηριοτήτων και Απολογισμού, το οποίο περιλαμβάνει τον προγραμματισμό των μελλοντικών δράσεων, καθώς και τον απολογισμό του προηγούμενου έτους.

Ευχαριστούμε πολύ για την προσοχή σας !  Στοιχεία Επικοινωνίας  Δημήτριος Β. Τζελέπης Επίκουρος Καθηγητής Τμήματος Οικονομικών Επιστημών Επιστημονικός Υπεύθυνος ΜΟΚΕ Π.Π.  Ελένη Καρφάκη, Ερευνήτρια, Υποψήφια Διδάκτωρ  Ειρήνη Μανωλοπούλου, Ερευνήτρια, Υποψήφια Διδάκτωρ