ΝικοΣ ΦωτοπουλοΣ Επικ. ΚαθηγητηΣ Πανεπιςτημιου Δυτ. ΜακεδονιαΣ «Εκπαίδευση και κοινωνικές ανισότητες: διερευνώντας το ρόλο της εκπαιδευτικής πολιτικής σε συνθήκες κρίσης» ΝικοΣ ΦωτοπουλοΣ Επικ. ΚαθηγητηΣ Πανεπιςτημιου Δυτ. ΜακεδονιαΣ

αφετηριακό πλαίσιο και περίγραμμα της συλλογιστικής η εισήγησή μας αποσκοπεί: στην ανάδειξη της προβληματικής ανάμεσα στη σχέση εκπαίδευσης, ανισότητας & εκπαιδευτικής πολιτικής στη διατύπωση ενός σχεδίου διερεύνησης μιας ρηξικέλευθης εκπαιδευτικής πολιτικής σε συνθήκες κρίσης

κοινωνική παθογένεια περίγραμμα ενός εννοιολογικού πλαισίου φαινόμενα που διαταράσσουν τη μορφή και το περιεχόμενο της κοινωνικής συνοχής (ανισότητα, βία, παραβατικότητα, σχολική διαρροή, απαξίωση των κοινωνικών αγαθών, διάλυση του κεφαλαίου κοινωνικής εμπιστοσύνης) η έκθεση σε κινδύνους η οποία οδηγεί σε μη αποδεκτές συνθήκες διαβίωσης οι δυσάρεστες συνέπειες που προκαλούνται εξαιτίας της επενέργειας παραγόντων που δρομολογούν αρνητικές καταστάσεις ή επιδεινώσουν ήδη υπάρχουσες

η θέωρηση της κοινωνικής παθογένειας: «δύο ασύμπτωτα ιδεολογικά σύμπαντα» λογιστικό ζήτημα; (ως ζήτημα μιας ποσοτικής διευθέτησης η οποία εδράζεται στο επαναπροσδιορισμό των κονδυλίων με στόχο την εφήμερη και ad hoc αντιμετώπιση κοινωνικών μορφών παθογένειας) ή κοινωνικό ζήτημα; (ως ζήτημα που εδράζεται σε δομικούς παράγοντες συγκρότησης και λειτουργίας της κοινωνικής πραγματικότητας μέσω βασικών θεσμικών χώρων οι οποίοι νοσούν με συνέπεια την αναπαραγωγή φαινομένων εκμετάλλευσης, φτώχειας, δομικού κοινωνικού αποκλεισμού)

στρατηγικές αντιμετώπισης της κοινωνικής παθογένειας λογιστικό ζήτημα (επαναπροσδιορισμός της χρηματοδότησης με στόχο την εφήμερη αντιμετώπιση του συμπτώματος) κοινωνικό ζήτημα (αξιακός και δομικός επαναπροσδιορισμός των κοινωνικών ιεραρχήσεων - ριζική επαναθεμελίωση των κοινωνικών πρακτικών με στόχο την αντιμετώπιση της γενεσιουργού αιτίας πρόκλησης της κοινωνικής παθολογίας)

εν κατακλείδι αναφερόμενοι στο ζήτημα των εκπαιδευτικών ανισοτήτων εστιάζουμε σε διαστάσεις: ταξικές, έμφυλες, πολιτισμικές, γεωγραφικές & περιφερειακές

διαχρονικές συνιστώσες της κρίσης του εκπαιδευτικού συστήματος το εκπαιδευτικό σύστημα: υπο-χρηματοδοτείται σταθερά μέσα από μια πορεία μείωσης των δημοσίων δαπανών αλλά και ανορθολογικής κατανομής των πόρων είναι άνισο τόσο ως προς τις ευκαιρίες όσο και ως προς τα αποτελέσματα που παράγει παραμένει ένα «ακριβοπληρωμένο» εκπαιδευτικό σύστημα μέσα από την αφαίμαξη των ιδιωτικών οικογενειακών προϋπολογισμών διέπεται από την έλλειψη στρατηγικού σχεδιασμού και την προώθηση ενός παιδαγωγικού οράματος

παραμένει γνωσιο-κεντρικό μέσα από την έμφαση στη μετάδοση της γνώσης με επίκεντρο το δάσκαλο και την από έδρας διδασκαλία (έλλειψη κριτικής σκέψης, σύνθεσης και ανάλυσης - όχι έμφαση σε δεξιότητες, ικανότητες, καλλιέργεια θετικών στάσεων) είναι συγκεντρωτικό και εξαρτώμενο στενά από την κρατική υπαλληλία παρέχοντας ελάχιστο βαθμό παιδαγωγικής αυτονομίας παραμένει φοβικό απέναντι στην καινοτομία και δύσκολο να ανταποκριθεί στη δυναμική της ετερότητας διέπεται από χαμηλής και αναποτελεσματικής ποιότητας διοικητική και τεχνική υποστήριξη

το ζήτημα των εκπαιδευτικών ανισοτήτων: το ζήτημα των εκπαιδευτικών ανισοτήτων: αναδεικνύεται έντονα όχι μόνο ως θεωρητικό ζήτημα / διακύβευμα αλλά ως νέα υλική πραγματικότητα αφού άμεσα συσχετιζόμενοι δείκτες διαμόρφωσαν μια εντελώς διαφορετική πραγματικότητα

παράγοντες όπως : η ανθρωπιστική κρίση η φτώχεια η ανεργία και ανεργία νέων η μετανάστευση νέων (brain drain) διόγκωσαν τις ήδη υπάρχουσες εκπαιδευτικές και κοινωνικές ανισότητες, ενώ ειδικότερα απαξίωσαν περαιτέρω (συμβολικά & ουσιαστικά) το αγαθό της γνώσης

Εν κατακλείδι το πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής τεκμηριώθηκε στις διαρθρωτικές αδυναμίες και χρόνιες παθογένειες του συστήματος με στρατηγικό στόχο την επιβολή θεσμικών ανατροπών, οι οποίες σε συνάρτηση με την ισχνή και άνευρη παρουσία αναπτυξιακών πολιτικών, επιδείνωσαν δραματικά το βιοτικό επίπεδο μεγάλου μέρους της ελληνικής κοινωνίας. με τον τρόπο αυτό οξύνθηκαν ακόμη περισσότερο τα ήδη υπαρκτά προβλήματα της ανεργίας, της φτώχειας και του διαρκώς διευρυνόμενου χάσματος των εκπαιδευτικών ανισοτήτων.

(Μακρο)οικονομική και κοινωνική κατάσταση στην Ελλάδα) πηγή: ΙΝΕ/ΓΣΕΕ, 2014 ΜΕΓΕΘΗ ΕΤΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ/ΕΞΕΛΙΞΗ ΑΕΠ 2008-13 -25% Ακαθάριστες Επενδύσεις Παγίου Κεφαλαίου 2007-13 -62% Όγκος Παραγωγής -23,5% Εγχώρια Ζήτηση 2009-13 -31,3% Αγοραστική Δύναμη Μισθωτών -37,2% Ιδιωτική Κατανάλωση -30% Δείκτης Τιμών Καταναλωτή +7,60% Δείκτης Πραγματικής Σύγκλισης 90%(2009) – 83,2%(2013) Απώλεια 19,7 εκατ. μονάδες «Λουκέτα» 2010-12 100.000 επιχειρήσεις Καθαρά Κέρδη Εμπορικών Επιχειρήσεων -86%

(Μακρο)οικονομική και κοινωνική κατάσταση στην Ελλάδα Πηγή: ΙΝΕ/ΓΣΕΕ, 2014 ΜΕΓΕΘΗ ΕΤΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ/ΕΞΕΛΙΞΗ Κοινωνικές Δαπάνες 2009-13 -26,99% Φτώχεια 2011 30,9% Άστεγοι 2009-11 +25% Δείκτης Τιμών Καταναλωτή +7,60% Μη εξυπηρετούμενα (κόκκινα) δάνεια 2013 (1ο Τριμ) 29%

ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΖΩΝΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ με βάση τη ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ εκπαίδευσης και ευημερίας (πηγή: ΚΑΝΕΠ/ΓΣΕΕ : 2010) Επείγουσας Προτεραιότητας Άμεσης Προτεραιότητας Επείγουσας Προτεραιότητας Άμεσης Προτεραιότητας Β. Περιοχές με υψηλό Συνθετικό Δείκτη Ευημερίας Ανάπτυξης (ΣΔΕΑ) Στη Ζώνη ΕΠΕΙΓΟΥΣΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ, περιλαμβάνονται περιοχές (νομοί) με υψηλή κατάταξη στο Δείκτη Ευημερίας και ιδιαίτερα χαμηλό Δείκτη Πρόσβασης. Συγκεκριμένα περιλαμβάνονται οι ακόλουθοι 3 Νομοί: Σάμος, Κέρκυρα, Ζάκυνθος. Στη Ζώνη ΑΜΕΣΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ, περιλαμβάνονται περιοχές (νομοί) με υψηλή κατάταξη στο Δείκτη Ευημερίας και χαμηλό Δείκτη Πρόσβασης. Συγκεκριμένα περιλαμβάνονται οι ακόλουθοι Νομοί: Κυκλάδων, Ηρακλείου, Δωδεκανήσου, Κεφαλληνίας. Α.Περιοχές με χαμηλό Συνθετικό Δείκτη Ευημερίας Ανάπτυξης (ΣΔΕΑ) Στη Ζώνη ΕΠΕΙΓΟΥΣΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ, περιλαμβάνονται περιοχές (νομοί) με ιδιαίτερα χαμηλή κατάταξη στο Δείκτη Ευημερίας και ιδιαίτερα χαμηλό Δείκτη Πρόσβασης. Συγκεκριμένα περιλαμβάνονται οι ακόλουθοι 7 Νομοί: Ροδόπης, Ξάνθης, Ευρυτανίας, Κιλκίς, Γρεβενά, Καστοριά, Χαλκιδική Στη Ζώνη ΑΜΕΣΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ, περιλαμβάνονται περιοχές (νομοί) με ιδιαίτερα χαμηλή κατάταξη στο Δείκτη Ευημερίας και χαμηλό Δείκτη Πρόσβασης Συγκεκριμένα περιλαμβάνονται οι ακόλουθοι Νομοί: Ηλείας, Φλώρινας, Φωκίδας, Φθιώτιδας, Κοζάνης, Πιερίας, Ημαθίας, Βοιωτίας, Ρεθύμνης

Όψεις της εκπαιδευτικής ανισότητας στην Ελλάδα Οι γκρίζες ζώνες της εκπαίδευσης, στις οποίες τοποθετούνται οι νομοί Ροδόπης, Ξάνθης, Κέρκυρας, Σάμου, Ευρυτανίας, Χαλκιδικής, Κυκλάδων, Δωδεκανήσου, Λευκάδας, Φλώρινας και οι περιοχές Πειραιά και Δυτικής Αττικής. (Πηγή : KANEΠ/ΓΣΕΕ /γράφημα Το Βήμα, 2009)

Άτομα με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο (μέχρι προσχολική, πρωτοβάθμια και κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ως εκατοστιαίο ποσοστό του πληθυσμού ηλικίας άνω των 15 ετών)

Διά βίου μάθηση - συμμετοχή των ενηλίκων ηλικίας 25-64 ετών σε εκπαίδευση και κατάρτιση (ως % του συνολικού πληθυσμού)

γιατί η εκπαίδευση ; θεμελιώδες ατομικό και κοινωνικό δικαίωμα θεμελιώδες ατομικό και κοινωνικό δικαίωμα βασικό εργαλείο κοινωνικοποίησης βασικός μοχλός κοινωνικής ενσωμάτωσης και κοινωνικής συνοχής μηχανισμός (ανοδικής) επαγγελματικής και κοινωνικής κινητικότητας συνδέεται με το αξίωμα της αυτοπραγμάτωσης (θεμελιακή ανάγκη)

Οι νέοι όροι - σχέση εκπαίδευσης και αγοράς εργασίας Συστήματα Πρότυπα, Ευρωπαϊκά εργαλεία Εκπαίδευση & κατάρτιση Αγορά εργασίας Μαθησιακά αποτελέσματα Ατομικά Προσόντα (πτυχία, διπλώματα) Ατομικές γνώσεις, δεξιότητες και Ικανότητες Άτομα 19 Λουκάς Ζαχείλας, Cedefop

?

σε σχέση με την ελληνική περίπτωση η αλλαγή φιλοσοφίας προσέγγισης της εκπαίδευσης και η αντιμετώπισή της ως ολιστικού συστήματος που αρχίζει από την προσχολική ηλικία και προχωράει μέχρι την τρίτη ηλικία. (τυπική, μη τυπική, άτυπη). με τον τρόπο αυτό οι παρεμβάσεις στον τρόπο αντιμετώπισης και πρόσληψης του σχολείου δεν μπορεί να είναι αποσπασματικές και αποκομμένες από την ολότητα του εκπαιδευτικού συστήματος, αλλά να αποβλέπουν στη συνολική βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσματικότητάς του.

είναι αναγκαίο το σχολείο να καταστεί ένας χώρος φιλικός, φιλόξενος και απόλυτα ταυτόσημος με την κοινωνική ζωή των νέων ανθρώπων, με τρόπο που η παραμονή και η εξέλιξη μέσα στο μαθησιακά περιβάλλοντα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης να αποτελούν ένα δεδομένο σταθερό και ακλόνητο.

αλλαγή εκπαιδευτικού μοντέλου αλλαγή της κυρίαρχης εξετασιοκεντρικής φιλοσοφίας που πνίγει τη δημιουργικότητα και την δυναμική της εκπαίδευσης με στόχο την απελευθέρωση των αναλυτικών προγραμμάτων από τη ψυχαναγκαστική πειθαρχία της εξεταστικής προετοιμασίας και του μονόδρομου του Πανεπιστημίου. το σχολείο να καταστεί ένας φιλικός και ενδιαφέρων χώρος για τους μαθητές και για τους νέους συνολικότερα αφού η συγκράτηση του μαθητικού πληθυσμού στις τάξεις, συνδέεται ευθέως με την περιστολή φαινομένων όπως η τροφοδότηση της νεανικής παραβατικότητας, η βία και η εγκληματικότητα των νέων.

ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας

ζώνες κοινωνικής και εκπαιδευτικής προτεραιότητας θεσμική αναγνώριση ζωνών κοινωνικής και εκπαιδευτικής προτεραιότητας σε επίπεδο τοπικής κοινωνίας, προκειμένου να ενισχυθούν οι παρεμβάσεις στις περιοχές που οι εκπαιδευτικοί δείκτες είναι χαμηλοί. η δράση θα συμβάλει στην άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων στο σύνολο της χώρας και θα ανακουφίσει περιοχές που πλήττονται διαχρονικά από την καθυστέρηση και την υπανάπτυξη.

Άμεση ενίσχυση των περιοχών και των κοινωνικών ομάδων με χαμηλούς δείκτες εκπαίδευσης, μέσα από την παροχή Χρηματοδότησης για υποδομές, εκπαιδευτικό προσωπικό και προγράμματα αντιμετώπισης της σχολικής διαρροής, των χαμηλών επιδόσεων, της σχολικής βίας και παραβατικότητας, της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών των κρουσμάτων ξενοφοβίας και ρατσισμού

εξορθολογισμός του μοντέλου κατανομής των πόρων για την εκπαίδευση εξορθολογισμός του μοντέλου κατανομής των πόρων για την εκπαίδευση η αύξηση των δημοσίων δαπανών για την εκπαίδευση και την κατάρτιση καθώς και ο εξορθολογισμός του μοντέλου κατανομής των πόρων για την εκπαίδευση με την υιοθέτηση ενός «άνισα» διαφοροποιημένου συστήματος χρηματοδότησης των περιοχών εκείνων που αποδεδειγμένα πλήττονται από τον κοινωνικό και εκπαιδευτικό και πολιτιστικό αποκλεισμό

επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση η ενίσχυση της τεχνικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης σε υλικοτεχνικές υποδομές, ανθρώπινο δυναμικό και αναλυτικά προγράμματα με στόχο την αναβάθμιση της εικόνας και της εκπαιδευτικής αποτελεσματικότητας στα Τεχνικά Λύκεια και τις επαγγελματικές σχολές. στρατηγική θα πρέπει να αποτελεί το γεγονός ότι απαιτείται να διαλυθεί το κοινωνικό στερεότυπο της θεώρησης της επαγγελματικής εκπαίδευσης ως υποδεέστερης και κοινωνικά απαξιωμένης.

ο ρόλος της δια βίου εκπαίδευσης η ενίσχυση της δια βίου εκπαίδευσης σε ολόκληρο το εργασιακό φάσμα και η σύνδεση του κόσμου της εργασίας με τη δια βίου μάθηση ως ενεργητική πολιτική αντίστασης στην κοινωνία της ημιμάθειας, της τηλεοπτικής δημοκρατίας, της απάθειας για τα κοινά και τα δημόσια τεκταινόμενα. η δια βίου εκπαίδευση μπορεί να αποτελέσει το κρίσιμο εργαλείο για τη σύνδεση της εκπαίδευσης και κατάρτισης με την απασχόληση με στρατηγικό στόχο τη μείωση της ανεργίας και την πολύπλευρη στήριξη των τοπικών οικονομιών με κριτήριο αιχμής τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους.

επιτελικός συντονισμός δράσεων: εκπαίδευση-κατάρτιση-προσόντα-απασχόληση η δημιουργία ενός επιτελικού, αξιόπιστου και θεσμικά έγκριτου συστήματος διερεύνησης των αναγκών της ελληνικής οικονομίας σε εθνικό και τοπικό επίπεδο για τον εναρμονισμό προσφοράς και ζήτησης ειδικοτήτων και επαγγελμάτων με στόχο την ασφαλή μετάβαση στην απασχόληση, σε συνδυασμό με τη λειτουργία ενός εθνικού συστήματος πιστοποίησης των επαγγελματικών προσόντων. ισότιμη συνεννόηση και συνεργασία των εμπλεκόμενων φορέων, σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο (αρμόδια υπουργεία, κοινωνικοί εταίροι, παραγωγικοί φορείς, εκπαιδευτική κοινότητα, τοπικοί φορείς, συνδικάτα και εργατικά κέντρα)

ανοικτή πρόσβαση στη μάθηση απαιτείται η έμφαση στην παροχή εκπαιδευτικών ευκαιριών σε κοινωνικές κατηγορίες που τις χρειάζονται, με στόχο την άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας (Γυμνάσιο –Λύκειο) Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης Νέοι Θεσμοί στο πλαίσιο ενός διευρυμένου Εθνικού Συστήματος Δια Βίου Εκπαίδευσης πρόσβαση από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, όπως οι παλιννοστούντες, οι μετανάστες, οι λειτουργικά και τεχνολογικά αναλφάβητοι, οι μονογονεϊκές οικογένειες, οι φυλακισμένοι, τα άτομα με ειδικές ανάγκες, οι (πρώην) χρήστες εξαρτησιογόνων ουσιών, οι εθνικές – πολιτισμικές μειονότητες κ.ά.

η εκπαίδευση ως «κοινωνική πολιτική»; θεμελιώδες και αδιαμφισβήτητο δικαίωμα ή παροχή αντισταθμιστική; κοινωνικό και δημόσιο αγαθό (δημόσια πολιτική) ή εξατομικευμένη ευθύνη αποσπασμένη από το κοινωνικό σύνολο; κοινωνικό αγαθό παρεχόμενο ελεύθερα και ανεμπόδιστα (δημόσια και δωρεάν) ή ανάλογα με το οικονομικό - κοινωνικό υπόβαθρο του καθενός;

κοινωνική παθογένεια και εκπαιδευτική πολιτική κοινωνική παθογένεια και εκπαιδευτική πολιτική το πολυπαραγοντικό ζήτημα της κοινωνικής παθογένειας στις σχολικές κοινότητες δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί μονομερώς από την εκπαίδευση και την εκπαιδευτική πολιτική οι εκπαιδευτικοί μηχανισμοί υπό συγκεκριμένες συνθήκες και σε ένα εντελώς διαφορετικό πολιτικό πλαίσιο μπορούν να συμβάλλουν ενεργητικά στην πρόληψη και την αντιμετώπιση της κοινωνικής παθογένειας η εκπαίδευση ως θεμελιώδες κοινωνικό αξίωμα μπορεί να συμβάλλει μακροπρόθεσμα στη δρομολόγηση θετικών εξελίξεων οι οποίες σφυρηλατούν την κοινωνική συνοχή και ανάπτυξη του τόπου

η καταπολέμηση των εκπαιδευτικών ανισοτήτων αποτελεί ζήτημα ποιότητας και ουσίας της ίδιας της δημοκρατίας μας