Το νέο μαθησιακό περιβάλλον: Συνεργατική μάθηση και Η/Υ

οι οποίες με τη σειρά τους απαιτούν αλλαγές: Η εισαγωγή των ΝΤ στην εκπαίδευση μπορούν να επιφέρουν αλλαγές στο μαθησιακό περιβάλλον: από τη μετωπική στην ομαδοσυνεργατική διδασκαλία από την ομοιόμορφη στην εξατομικευμένη διδασκαλία από την αποστήθιση στην κατανόηση, στη διερεύνηση και στην οικοδόμηση γνώσης από την παθητική στην ενεργή συμμετοχή οι οποίες με τη σειρά τους απαιτούν αλλαγές: στο ρόλο του εκπαιδευτικού και στον τρόπο αξιολόγησης της εκπαιδευτικής διαδικασίας

Συνεργατική Μάθηση Τι είναι η συνεργατική μάθηση; Πότε μπορώ να χρησιμοποιήσω συνεργατική μάθηση; Γιατί να χρησιμοποιούμε μορφές συνεργατικής μάθησης στην τάξη; Τι δείχνει η έρευνα για τα αποτελέσματα της συνεργατικής μάθησης με χρήση Η/Υ; Τι δυσκολίες μπορεί να προκύψουν; Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για να είναι αποτελεσματική η συνεργατική μάθηση με Η/Υ; Πώς μπορώ να προωθήσω την ισότητα στη χρήση Η/Υ;

Συνεργατική μάθηση: Τι είναι; Ομάδες 2 ή περισσότερων μαθητών και μαθητριών εργάζονται μαζί για να πετύχουν έναν ή περισσότερους κοινούς εκπαιδευτικούς στόχους. Οι μαθητές αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Οι μαθητές αλληλεξαρτώνται: η επιτυχία του καθενός εξαρτάται από την επιτυχία των υπόλοιπων μελών της ομάδας.

Συνεργατική μάθηση: Πότε; Σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα: Για εκμάθηση νέου υλικού. Για επανάληψη και εξάσκηση. Για την εκτέλεση μιας εργασίας (π.χ. οι μαθητές αναλαμβάνουν να λύσουν ένα «ανοικτού τύπου» πρόβλημα, να «εκτελέσουν» ένα πείραμα ή να αναζητήσουν, να μελετήσουν, να συνθέσουν και να παρουσιάσουν πληροφορίες για ένα θέμα).

Συνεργατική μάθηση: Γιατί; Για να αναπτύξουν οι μαθητές κοινωνικές δεξιότητες. Για να αναπτύξουν κίνητρα για μάθηση. Για να μάθουν καλύτερα. Για να αναπτύξουν ανώτερες δεξιότητες και στρατηγικές μάθησης. Για να ενταχθούν καλύτερα στην τάξη οι μαθητές που έχουν ειδικές ανάγκες και που προέρχονται από μειονοτικές ομάδες.

Τι δείχνει η έρευνα για τα οφέλη της συνεργατικής μάθησης γενικά; Οι μαθητές μπορούν να αναπτύξουν γνωστικές στρατηγικές και να βελτιώσουν την επίδοσή τους. Βελτιώνονται οι σχέσεις μεταξύ των μαθητών και των μαθητριών και το κλίμα της τάξης. Διευκολύνεται η ένταξη μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες και άλλα προβλήματα μάθησης. Περιορίζονται προβλήματα συμπεριφοράς και αυξάνεται η ενεργητική συμμετοχή στη μάθηση. Αναπτύσσονται κίνητρα για μάθηση: ενισχύεται η αυτοεκτίμηση και η άποψη των μαθητών ότι μπορούν να πετύχουν ακαδημαϊκούς στόχους καταβάλλοντας προσπάθεια. Οι μαθητές αναπτύσσουν κοινωνικές δεξιότητες.

…. ωστόσο, Τα αποτελέσματα της συνεργατικής μάθησης εξαρτώνται από το είδος της αλληλεπίδρασης μεταξύ των μαθητών και των μαθητριών: Τα αποτελέσματα είναι μεγαλύτερα για τους μαθητές που παρέχουν εξηγήσεις ή διδάσκουν τους άλλους. Οι μαθητές με χαμηλή επίδοση ωφελούνται όταν κάνουν κατάλληλες ερωτήσεις και δέχονται εξηγήσεις. Οι μαθητές με υψηλή επίδοση όπως και αυτοί με χαμηλή επίδοση και με Μ.Δ. ωφελούνται περισσότερο από ετερογενείς ομάδες. Οι μαθητές με μέτρια επίδοση ωφελούνται περισσότερο από ομοιογενείς ομάδες ή από ομάδες όπου το εύρος της επίδοσης δεν είναι μεγάλο.

Τι δυσκολίες και προβλήματα μπορεί να προκύψουν; Οι μαθητές με υψηλή επίδοση ή ηγετική προσωπικότητα επιβάλλουν τη γνώμη τους ή αναλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της εργασίας. Ορισμένοι μαθητές αποσύρονται και αφήνουν τους άλλους να εκτελέσουν την εργασία. Οι μαθητές με χαμηλή επίδοση και δυσκολίες μάθησης δεν μπορούν να συμβάλλουν το ίδιο, με αποτέλεσμα να αμβλύνονται οι αντιθέσεις στην επίδοση. Ορισμένοι μαθητές δε συμπεριφέρονται με εποικοδομητικό τρόπο. Οι μαθητές δε γνωρίζουν πώς να παρέχουν ή να ζητούν βοήθεια από τα μέλη της ομάδας. Ορισμένοι μαθητές μπορεί να θεωρούν ότι αυτή η μορφή μάθησης δεν τους ευνοεί ή δεν τους ταιριάζει. Οι μαθητές μπορεί να μεταφέρουν τις δικές τους λαθεμένες ιδέες στους συμμαθητές τους.

Τι δείχνει η έρευνα για τη μάθηση και τη χρήση Η/Υ; Το πρόβλημα του ψηφιακού Χάσματος (Digital Divide) Υπάρχουν σημαντικές διαφορές ως προς την πρόσβαση, το ενδιαφέρον, τη χρήση, τις στάσεις και τις γνώσεις για τις ΝΤ μεταξύ παιδιών και ενηλίκων διαφορετικού φύλου και κοινωνικής προέλευσης. Η χρήση των Η/Υ στο σχολείο γεφυρώνει ή αναπαράγει το χάσμα; Μαθητές και μαθήτριες από οικογένειες χαμηλού εισοδήματος και από ορισμένες μειονοτικές ομάδες: είναι λιγότερο πιθανό να διαθέτουν Η/Υ στο σπίτι έχουν λιγότερες εξωσχολικές εμπειρίες και λιγότερες γνώσεις σχετικά με τον Η/Υ

Γενικά, συγκριτικά με τα αγόρια τα κορίτσια είναι λιγότερο πιθανό να διαθέτουν προσωπικό Η/Υ στο σπίτι και σύνδεση με το ίντερνετ χρησιμοποιούν λιγότερο συχνά τον Η/Υ στο σπίτι ενδιαφέρονται λιγότερο και αναγνωρίζουν σε μικρότερο βαθμό τη χρησιμότητα του Η/Υ ακόμη κι αν έχουν τις ίδιες γνώσεις και εμπειρίες, έχουν χαμηλότερη εκτίμηση για τις ικανότητές τους στον Η/Υ δεν επιλέγουν μαθήματα, σπουδές και επαγγέλματα που έχουν σχέση με τις ΦΕ και τους Η/Υ

Επίσης, γενικά οι γυναίκες εκπαιδευτικοί: Πού οφείλεται το Ψηφιακό χάσμα ανάμεσα στα δύο φύλα; Άνιση μεταχείριση των δύο φύλων στο σχολείο Ορισμένοι εκπαιδευτικοί έχουν διαφορετικές προσδοκίες από τα κορίτσια στα μαθήματα που χρησιμοποιούνται Η/Υ: απευθύνονται λιγότερο συχνά στα κορίτσια (με ερωτήσεις & ανατροφοδότηση) θεωρούν ότι τα αγόρια τα καταφέρνουν καλύτερα στις ΦΕ και στις ΝΤ θεωρούν ότι οι άνδρες εκπαιδευτικοί είναι πιο ικανοί από τις γυναίκες για να διδάξουν με τον Η/Υ ή μαθήματα ΦΕ Επίσης, γενικά οι γυναίκες εκπαιδευτικοί: έχουν χαμηλότερη εκτίμηση στις ικανότητες και τις γνώσεις τους για τη χρήση Η/Υ είναι λιγότερο πιθανό να διδάξουν μαθήματα χρήσης Η/Υ ή να αναλάβουν την ευθύνη του εργαστηρίου Η/Υ Τα σχολικά βιβλία και αρκετά λογισμικά περιέχουν σεξιστικά στερεότυπα

Διαφορές στα δύο φύλα ως προς τις προτιμήσεις τους για δραστηριότητες με Η/Υ Γενικά τα κορίτσια: προτιμούν παιχνίδια με στοιχεία περιπέτειας, δημιουργικότητας, φιλίας, πολύπλοκων σεναρίων, προσωπικής εξερεύνησης και φιλικού συναγωνισμού σε ομαδικές εργασίες επικεντρώνονται στη συνεργασία, στην οργάνωση της δουλειάς και την επίλυση συγκρούσεων Γενικά τα αγόρια: προτιμούν παιχνίδια με στοιχεία δράσης, ανταγωνισμού, κινδύνου και σύγκρουσης σε ομαδικές εργασίες επικεντρώνονται στην εκτέλεση του έργου στον Η/Υ, αρπάζουν οποιαδήποτε ευκαιρία για να χρησιμοποιήσουν τον Η/Υ και δείχνουν λιγότερο ενδιαφέρον για τις ομαδικές διαδικασίες

Συνεργατική μάθηση με τη βοήθεια Η/Υ Η μάθηση είναι πιο αποτελεσματική όταν οι μαθητές/τριες συνεργάζονται σε ομάδες παρά όταν εργάζονται ατομικά στον Η/Υ: Οι μαθητές/τριες μένουν προσηλωμένοι/ες στο στόχο, χρησιμοποιούν πιο συχνά στρατηγικές, παράγουν καλύτερα προϊόντα, αναπτύσσουν θετικές στάσεις για τη συνεργασία και για τους συμμαθητές τους. Τα αποτελέσματα είναι μεγαλύτερα όταν οι ομάδες είναι ετερογενείς ως προς την επίδοση όταν οι ομάδες είναι μικρές όταν οι μαθητές/τριες έχουν προηγούμενες εμπειρίες συνεργατικής μάθησης για μαθητές/τριες υψηλής ή χαμηλής επίδοσης όταν στα παιδιά έχουν δοθεί οδηγίες για τον τρόπο συνεργασίας όταν η εργασία με τη βοήθεια Η/Υ έχει συγκεκριμένους στόχους Όσον αφορά το φύλο των μαθητών/τριών, τα δεδομένα των μέχρι τώρα ερευνών είναι αντιφατικά ως προς την αποτελεσματικότητα των μεικτών ή των ομοιογενών ομάδων.

Μέτρα παρέμβασης για την προώθηση της ισότητας Να λαμβάνονται υπόψη οι προτιμήσεις των κοριτσιών και να αποφεύγονται τα σεξιστικά στερεότυπα στο σχεδιασμό λογισμικών και παιχνιδιών για τον Η/Υ Να δίνεται στα κορίτσια η δυνατότητα να αποκομίζουν θετικές εμπειρίες από τους Η/Υ Να παρέχονται ίσες ευκαιρίες και δυνατότητες σε όλα τα παιδιά να μαθαίνουν για τις ΤΠΕ ακόμα κι αν δεν δείχνουν ενδιαφέρον Να προβάλλεται ο Η/Υ ως εργαλείο χρήσιμο και προσιτό σε όλους/ες Να ανατίθενται στα κορίτσια παραδοσιακά ανδρικές δραστηριότητες Να γίνεται εκπαίδευση των εκπαιδευτικών και των γονέων σε θέματα ισότητας

Συνεργατική μάθηση: Προϋποθέσεις Στόχοι Σύνθεση ομάδας Αλληλεξάρτηση μελών Κανόνες συμπεριφοράς Υπευθυνότητα Επίβλεψη και καθοδήγηση Αξιολόγηση

Οι ομάδες εργάζονται αποτελεσματικά όταν: Έχουν σαφείς, συγκεκριμένους και ρεαλιστικούς στόχους. Είναι ετερογενείς. Οι μαθητές έχουν συγκεκριμένους ρόλους που τους κάνουν να αλληλεξαρτώνται. Οι μαθητές έχουν εκπαιδευτεί στο πώς να συνεργάζονται. Οι μαθητές ακολουθούν κανόνες συμπεριφοράς. Ο εκπαιδευτικός επιβλέπει και καθοδηγεί. Η αξιολόγηση είναι ατομική και ομαδική. Ο εκπαιδευτικός αξιολογεί την αποτελεσματικότητα της εργασίας και κάνει αναγκαίες τροποποιήσεις (στους στόχους, στη σύνθεση των ομάδων, στους κανόνες συμπεριφοράς, κλπ).

Σύνθεση ομάδας Ζευγάρια εργάζονται πιο αποτελεσματικά στον Η/Υ συγκριτικά με ομάδες 3-5 ατόμων. Τα αποτελέσματα είναι συνήθως μεγαλύτερα όταν οι ομάδες είναι ετερογενείς ως προς την επίδοση και τα κοινωνικά χαρακτηριστικά των μαθητών. Στη διαμόρφωση των ομάδων πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι προτιμήσεις των μαθητών. Είναι καλύτερο η διαμόρφωση των ομάδων να γίνεται από την εκπαιδευτικό.

Αλληλεξάρτηση Παραδείγματα: Μέθοδος jigsaw Ανάθεση συγκεκριμένων ρόλων Διδασκαλία μεταξύ συνομηλίκων (peer tutoring)

Προετοιμασία για συνεργασία Διδάσκουμε τεχνικές για το πώς πρέπει οι μαθητές να ζητούν και να παρέχουν βοήθεια με εποικοδομητικό τρόπο: Κάνω συγκεκριμένες ερωτήσεις και επιμένω μέχρι να πάρω ικανοποιητική απάντηση. Παρέχω συγκεκριμένη ανατροφοδότηση, δε δίνω την απάντηση αλλά παρέχω νύξεις που βοηθούν τη συμμαθήτριά μου να τη βρει μόνη της, παρέχω πλήρεις και κατανοητές εξηγήσεις. Παρέχουμε καθοδήγηση με φύλλα εργασίας και με ερωτήσεις που εστιάζουν τη συζήτηση και τη χρήση του λογισμικού σε συγκεκριμένα σημεία. Διαμορφώνουμε σε συνεργασία με τα παιδιά τους κανόνες της συνεργασίας.

Καθοδήγηση και επίβλεψη Συμμετέχουν ενεργά όλα τα παιδιά; Χρησιμοποιούν όλοι/ες τον Η/Υ; Περιμένουν υπομονετικά τη σειρά τους; Ακούν το ένα τη γνώμη του άλλου; Εμπιστεύονται το ένα το άλλο; Μπορούν να αποδεχτούν αντίθετες γνώμες; Ασκούν εποικοδομητική κριτική; Βοηθούν με αποτελεσματικό τρόπο; Παρέχουν κατανοητές εξηγήσεις; Κάνουν ερωτήσεις όταν δεν καταλαβαίνουν; Εργάζονται για έναν κοινό στόχο;

Αξιολόγηση Αξιολογούμε τι έμαθε το κάθε μέλος της ομάδας χωριστά αλλά και το ομαδικό προϊόν. Π.χ.: Δίνουμε έναν ατομικό βαθμό και επιπλέον βαθμούς στο κάθε παιδί αν όλα τα μέλη της ομάδας πετύχουν τους ατομικούς τους στόχους. Αξιολογούμε την πρόοδο του κάθε παιδιού συγκριτικά με την προηγούμενη επίδοσή του. Ζητάμε από τα παιδιά να αξιολογήσουν τη συμπεριφορά τους και τη λειτουργία της ομάδας τους κατά τη διάρκεια της εργασίας: Άκουγα τη γνώμη των άλλων; Συμμετείχα ενεργά; Ακούγαμε η μία τη γνώμη ης άλλης; Συμμετείχαν όλες; Άφησα το συμμαθητή μου να αλληλεπιδράσει με τον Η/Υ;