Προπτυχιακά προγράμματα σπουδών φύλου και ισότητας, ΤΕΙ συγχρηματοδοτείται: Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο Πάτρας, ΕΠΕΑΚ ΙΙ: Η πράξη (Ε.Κ.Τ.)-Εθνικοί Πόροι Εργατικό Δίκαιο: Προστασία δικαιωμάτων της γυναίκας στον εργασιακό χώρο Π.Ε. 6. Εμπλουτισμός Μαθημάτων με την Οπτική του Φύλου. Καθηγητής: Ιωάννης Παναγόπουλος σε συνεργασία με τη Δρ. Στέλλα Παπαμιχαήλ

Θεσμικό πλαίσιο και ευρωπαϊκή πολιτική για την ισότητα των φύλων στην απασχόληση Σύμφωνα με το ελληνικό Σύνταγμα του 2001(ΦΕΚ 85/Α/18-4-2001) και το Άρθρο 4 παρ.2: «Οι Έλληνες και οι Ελληνίδες έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις.» Επίσης σχετικά με τη λήψη μέτρων για την καταπολέμηση της ανισότητας αναφέρεται ότι, σύμφωνα με το Άρθρο 116 παρ.2: «Δεν αποτελεί διάκριση λόγω φύλου η λήψη θετικών μέτρων για την προώθηση της ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών. Το Κράτος μεριμνά για την άρση των ανισοτήτων που υφίστανται στην πράξη, ιδίως σε βάρος των γυναικών.»

Θεσμικό πλαίσιο και ευρωπαϊκή πολιτική για την ισότητα των φύλων στην απασχόληση Το ελληνικό κράτος έχει θεσπίσει νόμους για την ισότητα των φύλων σε διάφορους τομείς της κοινωνικής ζωής. Έτσι υπάρχουν νόμοι με στόχο την εξασφάλιση της ισότητας σε σχέση με: την απασχόληση και τις εργασιακές σχέσεις τη βία κατά των γυναικών την εμπορία ανθρώπων την Κοινωνική Ασφάλιση το οικογενειακό Δίκαιο τη συμμετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων την υγεία την πρόνοια και την προστασία της οικογένειας.

Η Ευρωπαϊκή νομοθεσία Η προσπάθεια για προώθηση της ισότητας ενισχύθηκε σημαντικά μετά την έναρξη της ισχύος την Συνθήκης του Άμστερνταμ την 1η Μαΐου 1999. Σύμφωνα με σχετικά άρθρα της συνθήκης, η προαγωγή της ισότητας ορίζεται ως θεμελιώδες καθήκον της κοινότητας, θεσπίζεται η πολιτική της ενσωμάτωσης της διάστασης του φύλου σε όλους τους τομείς (gender mainstreaming), κατοχυρώνεται η αρχή για ίση αμοιβή για εργασία ίσης αξίας και όχι μόνο για όμοια εργασία, προβλέπεται η θέσπιση μέτρων που ορίζουν ειδικά πλεονεκτήματα για τη διευκόλυνση του υπο-εκπροσωπούμενου φύλου και διατυπώνεται ρητή εντολή για ανάληψη δράσης για την καταπολέμηση των διακρίσεων. Στο ίδιο πλαίσιο κινούνται και μια σειρά οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την εφαρμογή της αρχής των ίσων ευκαιριών και της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών στην πρόσβαση σε εργασία και απασχόληση (Οδηγία 2006/54/ΕΚ), για την πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες (Οδ. 2004/113/ΕΚ) κ.ά.

Η Ευρωπαϊκή νομοθεσία Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας (Μάρτιος 2000) έθεσε ως στόχο την αύξηση της απασχόλησης των γυναικών σε 60% έως το 2010, από 53% που είναι σήμερα, στο πλαίσιο της αντιμετώπισης του δημογραφικού προβλήματος της Ευρώπης. Αυτό αποτελεί μια ιδιαίτερα φιλόδοξη επιδίωξη, η οποία απαιτεί λήψη μέτρων και ευαισθητοποίηση υπευθύνων σε πολλά επίπεδα (εργασία, εκπαίδευση, Μ.Μ.Ε., συνδικαλιστικά όργανα, εργαζόμενοι/ες).

Οι χρονικές περίοδοι για την ισότητα στον εργασιακό χώρο, σε Ευρωπαϊκό και Εθνικό επίπεδο. 1970-1980: Η περίοδος των ατομικών δικαιωμάτων Η ισότητα μεταξύ των δυο φύλων την δεκαετία του 1970 στηρίχθηκε: Στα ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες Στην ισότητα των αμοιβών. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο η πρώτη οδηγία δόθηκε το 1975 για την ισότητα των αμοιβών η οποία προέβλεπε ότι «..η ίση εργασία ίσης αξίας πρέπει να αμείβεται με τον ίδιο τρόπο… Όταν χρησιμοποιείται σύστημα επαγγελματικής κατατάξεως για τον καθορισμό των αμοιβών, το σύστημα αυτό πρέπει να βασίζεται σε κοινά κριτήρια για τους εργαζομένους άνδρες και γυναίκες και να επιβάλλεται κατά τρόπο που να αποκλείει τις διακρίσεις που βασίζονται στο φύλο..» Αν και οι νόμοι της παραπάνω δεκαετίας ήταν αποτελεσματικοί για να καταπολεμηθούν κάποιες μορφές διακρίσεων, δεν ήταν αρκετοί για να εξασφαλίσουν την ισότητα καθώς τα ίσα δικαιώματα για τα δυο φύλα σημαίνουν ίση μεταχείριση, η οποία μεταχείριση δεν μπορεί να συντελεστεί όταν οι άνδρες και οι γυναίκες ξεκινούν από διαφορετικά επίπεδα.

Οι χρονικές περίοδοι για την ισότητα στον εργασιακό χώρο, σε Ευρωπαϊκό και Εθνικό επίπεδο. 1980-1990: Η περίοδος των συγκεκριμένων δράσεων Τη δεκαετία του ‘80 τα νομοθετήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης άρχισαν να συγκεκριμενοποιούνται με δράσεις που αφορούσαν στην εκπαίδευση, τις θετικές δράσεις, και την βελτίωση της πρόσβασης των γυναικών σε κέντρα λήψεως αποφάσεων. Σε εθνικό επίπεδο θεσπίστηκε νόμος για την «…εξάλειψη κάθε μορφής διάκρισης, άμεσης ή έμμεσης, στις εργασιακές σχέσεις, που βασίζεται στο φύλο.. η δυνατότητα πρόσβασης στην απασχόληση με ίδιες προϋποθέσεις για άνδρες και γυναίκες..»

Οι χρονικές περίοδοι για την ισότητα στον εργασιακό χώρο, σε Ευρωπαϊκό και Εθνικό επίπεδο. 1990-2000: Η περίοδος της ενσωμάτωσης της διάστασης του φύλου Οι συγκεκριμένες δράσεις που υιοθετήθηκαν την δεκαετία του ‘80 προς όφελος των γυναικών δεν απέδωσαν τα μέγιστα. Αυτό οδήγησε σε μια νέα περίοδο, αυτή της ενσωμάτωσης της διάστασης του φύλου σε όλες τις πολιτικές, όπου ο προσανατολισμός μετατοπίστηκε στις προσωπικές ανάγκες των ανδρών και γυναικών εργαζομένων, αναγνωρίζοντας πως τα δυο φύλα έχουν διαφορετικές ανάγκες . Μέσα από αυτήν την αναγνώριση η Ευρωπαϊκή Ένωση εφάρμοσε μια σειρά οδηγιών προς τον σχεδιασμό, εφαρμογή, παρακολούθηση και αποτίμηση της οπτικής του φύλου σε όλες τις δράσεις και πολιτικές. Βαρύτητα δόθηκε ιδιαίτερα στην συμφιλίωση επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής, όπου προστατεύονται οι γυναίκες και οι άνδρες εργαζόμενοι με οικογενειακές υποχρεώσεις. Σε εθνικό επίπεδο θεσπίστηκε νόμος για την διευκόλυνση των εργαζομένων με οικογενειακές υποχρεώσεις ο οποίος προβλέπει «… χορήγηση γονικής άδειας σε κάθε γονέα… Χορήγηση άδειας για ασθένεια παιδιών ή άλλων μελών της οικογενείας… Χορήγηση άδειας για παρακολούθηση σχολικής επίδοσης παιδιών… Απαγόρευση απόλυσης εγκύου κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης και ένα χρόνο μετά τον τοκετό…»

Οι χρονικές περίοδοι για την ισότητα στον εργασιακό χώρο, σε Ευρωπαϊκό και Εθνικό επίπεδο. 2000-έως σήμερα: Η περίοδος της διττής προσέγγισης μέσα από την διαφορετικότητα και την ευαισθητοποίηση Η περίοδος που διανύουμε αποτελεί συγκερασμό των θετικών δράσεων και της ενσωμάτωσης του φύλου σε όλες τις διαστάσεις της κοινωνίας, τόσο σε δημόσιο όσο και σε ιδιωτικό επίπεδο / επιχειρήσεις, κοινωνικούς εταίρους, συνδικαλιστικούς τομείς κλπ, μέσα από δράσεις ευαισθητοποίησης για την προώθηση της διαφορετικότητας. Η ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου σε συνδυασμό με ειδικές νομοθετικές ενέργειες και χρηματοδοτικά προγράμματα, αποτελούν την διττή προσέγγιση για την αποτελεσματική προώθηση της ισότητας ανδρών και γυναικών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιλαμβανόμενη πως η νομοθεσία από μόνη της δεν αρκεί για να κερδισθεί η μάχη κατά των διακρίσεων δραστηριοποιήθηκε υποστηρίζοντας την εφαρμογή των νόμων με συγκεκριμένες δράσεις, όπως για παράδειγμα το Κοινοτικό Πρόγραμμα Δράσης για την καταπολέμηση των διακρίσεων. Το πρόγραμμα εφαρμόστηκε από το 2001 έως και το 2006 προκειμένου να βοηθήσει στην εφαρμογή των πολιτικών κατά των διακρίσεων στην πράξη. Σε επίπεδο Οδηγιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν γίνει πιο συγκεκριμένες όσον αφορά τους όρους πρόσβασης στην απασχόληση, της επαγγελματικής ζωής, της επαγγελματικής κατάρτισης και επαγγελματικού προσανατολισμού, τις συνθήκες απασχόλησης και εργασίας, του συνδυασμού συμφιλίωσης επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής, της σεξουαλικής παρενόχλησης.

Οι χρονικές περίοδοι για την ισότητα στον εργασιακό χώρο, σε Ευρωπαϊκό και Εθνικό επίπεδο. 2000-έως σήμερα: Η περίοδος της διττής προσέγγισης μέσα από την διαφορετικότητα και την ευαισθητοποίηση Σε εθνικό επίπεδο, θεσπίστηκε νέος νόμος – Νομοθέτημα Ν 3488/2006 όπου τηρεί πλήρως της οδηγίες της Ευρωπαϊκής ένωσης ώστε να επιτευχθεί πλήρως η αρχή της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών στον εργασιακό χώρο. Επίσης για πρώτη φορά τον Ιούνιο του 2006 ψηφίστηκε η νομική κατοχύρωση της προστασίας από παρενόχληση στο χώρο της εργασίας. Σύμφωνα με το σχέδιο νόμου αντιμέτωποι με ποινές φυλάκισης από έξι μήνες έως τρία χρόνια θα βρίσκονται τα άτομα που στους χώρους εργασίας, παρενοχλούν σεξουαλικά συναδέλφους τους καθώς και προσωρινή αναστολή λειτουργίας της επιχείρησης. Τέλος, το 2007 ορίστηκε ως Ευρωπαϊκό έτος ίσων ευκαιριών για όλους, όπου δίνεται μια νέα ώθηση κατά των διακρίσεων. Στόχος του είναι η ενημέρωση των ατόμων για τα δικαιώματα τους και η προώθηση της διαφορετικότητας και των ίσων ευκαιριών.

Βιβλιογραφικές παραπομπές Αθανασιάδου, Χ., Πετροπούλου, Σ. Μιμίκου, Γ., Οι συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης στην Ελλάδα: 1980-2000, ΚΕΘΙ, Αθήνα, 2001. Αρτινοπούλου Β., Παπαθεοδώρου Θ., «Η σεξουαλική παρενόχληση στους χώρους εργασίας» Αθήνα, Νομική Βιβλιοθήκη, 2006.  Βαϊου Ν., Στρατηγάκη Μ., (1989) «Η εργασία των γυναικών: Ανάμεσα σε δύο κόσμους». Σύγχρονα Θέματα, τ. 40: 14-23. Γιαννακούρου Μ. και Σουμελή Ε., Ισότητα των αμοιβών μεταξύ γυναικών και ανδρών στις συλλογικές διαπραγματεύσεις, Αθήνα, Οκτώβριος 2002. Ένωση Ελληνίδων Νομικών (2004) «Οδηγός για την ισότητα των φύλων στον τομέα της εργασίας και ειδικότερα στον τομέα του τουρισμού», υλικό που παράχθηκε στα πλαίσια της δράσης της Α.Σ. «Ίσες δυνατότητες- Ίσες ευκαιρίες», Κ.Π. EQUAL Α’ κύκλου. Ανακτήθηκε από την ιστοσελίδα της EQUAL: www.equal-greece.gr Leijenaar M., Η ένταξη της ισότητας σε όλες τις πολιτικές: από τη θεωρία στην πράξη, πρακτικά ευρωπαϊκού συνεδρίου με θέμα Στρατηγικές για την Ισότητα των Φύλων. Ευρώπη – Ελλάδα 1996 – 2005, Αθήνα, ΚΕΘΙ, 2001. Νίνα-Παζαρζή, Ε., «Φύλο και εργασιακές σχέσεις στην ευρωπαϊκή ένωση», ημερίδα Τ.Ε.Ι. Αθηνών, 7-12-2005, ιστοσελίδα: http://isotita.teiath.gr. Παπάζογλου-Μητροπούλου Αιμ., Η αρχή της ισότητας των φύλων και η εφαρμογή της κατά την πρόσβαση στην απασχόληση, Επιθεώρηση Εργασιακών Σχέσεων, τ. 6, Απρίλιος 1997, σ. 78-96. Στρατηγάκη Μ., Το φύλο της κοινωνικής πολιτικής, εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα, 2007. Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας, (επιμ. Μαγγανάρα, Ι.) Εργασία, Συνδικαλισμός και Ισότητα των Φύλων, Εισηγήσεις Σεμιναρίου, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα, Ιούλιος 1998.