Σύγχρονες μεθοδολογικές προσεγγίσεις στη Διδακτική της Ιστορίας Σύγχρονες μεθοδολογικές προσεγγίσεις στη Διδακτική της Ιστορίας Κωνσταντίνος Μπαντίκος Med Σχολικός Σύμβουλος 2ης Περιφέρειας Δημοτικής Εκπ/σης Ξάνθης

Η ιστορία αποτελεί μια διανοητική κατασκευή Η ιστορία αποτελεί μια διανοητική κατασκευή. Το παρελθόν είναι παρελθόν… Δεν έχει πλέον μια πραγματική υπόσταση. Δεν υπάρχουν παρά ίχνη του και όποια και να είναι η αυθεντικότητα των υπολειμμάτων αυτών και η μεθοδολογική αυστηρότητα της εργασίας του ιστορικού, η ιστορία είναι φόρου υποτελής στο παρόν. Δεν εκφράζει παρά τη σχέση παρόντος- παρελθόντος, μια σχέση φαντασιακή (Moniot, H., 2002)

Σύγχρονη διδακτική της Ιστορίας Τι ιστορία πρέπει να διδάσκουμε; 2) Πώς πρέπει να διδάσκουμε; 3) Γιατί πρέπει να διδάσκουμε ιστορία;

Η διδασκαλία της Ιστορίας στη Γαλλία τον 19ο αιώνα «Τις περισσότερες φορές δεν πρόκειται παρά για την ανάγνωση και την απομνημόνευση, λέξη προς λέξη, εγχειριδίων στα οποία παρατίθενται γραμμικά γεγονότα, ημερομηνίες και προσωπικότητες, διανθισμένα στην καλύτερη περίπτωση με ανέκδοτα και με ιστορικά αποφθέγματα. Οι γνώσεις των μαθητών ελέγχονται με ερωτήσεις και χρονολογικές ταυτίσεις» ( Παληκίδης Α. 2011)

ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΜΕΘΟΔΟΙ (Παληκίδης Α. 2011) Ποια χαρακτηριστικά έχει σήμερα η διδασκαλία της Ιστορίας στο ελληνικό σχολείο; ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΜΕΘΟΔΟΙ -Εθνοκεντρισμός -Έμφαση στα πολιτικο- στρατιωτικά γεγονότα -Μεγάλες εθνικές αφηγή-σεις με βάση την αρχή του αξιοσημείωτου -Φρονηματισμός -Μονοδιάστατη ανάγνωση του παρελθόντος -Η αλήθεια είναι μια και μοναδική -Παρελθοντολογισμός (Παληκίδης Α. 2011) -Μετωπική διδασκαλία-αφήγηση -Αποστήθιση -Σχήμα εξέταση-παράδοση -Αποκλειστική χρήση του ενός και μοναδικού σχολικού εγχειριδίου -Τα παραθέματα επιβεβαι-ώνουν την «αλήθεια» της αφήγησης -Αξιολόγηση: ανάκληση πληροφοριών

Σύγκρουση δύο αντιλήψεων για την Ιστορία Μετωπική διδασκαλία Αποστήθιση Πολιτικοστρατιωτικά Γεγονότα Μεγάλες Εθνικές Αφηγήσεις Ιστορία Προσωπικοτήτων Μονοδιάστατη Ανάγνω- ση του Παρελθόντος Η Αλήθεια είναι μία και Μοναδική Παρελθοντολογισμός Μαθητοκεντρική διδασκαλία Κριτική κατανόηση Όλοι οι τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας Πολυμέρεια-θεματικές προσεγγίσεις Εξανθρωπισμός της ιστορίας Πολυπρισματική-διαθεματική εστίαση Οι αλήθειες είναι πολλές Διασύνδεση του ιστορικού παρελθόντος με το παρόν και το μέλλον

Σκοπός της Εκπαίδευσης για την Ιστορία Καλλιέργεια της ιστορικής συνείδησης και της ιστορικής σκέψης των μαθητών, ώστε να καταστούν ιστορικά εγγράμματοι (ιστορικός εγγραμματισμός): Με στόχο: α. να είναι σε θέση να παρακολουθούν και να κατανοούν τη γλώσσα ενός ιστορικού κειμένου, β. να κατέχουν τη βασική εννοιολογική υποδομή της Ιστορίας και γ. να καλλιεργούν δεξιότητες (μεθοδολογική γνώση), αντιλήψεις και στάσεις.

Καλλιέργεια της ιστορικής σκέψης και της ιστορικής συνείδησης Ιστορική σκέψη: αφορά την κατανόηση των ιστορικών γεγονότων μέσα από την εξέταση αιτίων και αποτελεσμάτων, ενώ Ιστορική συνείδηση: αφορά την κατανόηση της συμπεριφοράς των ανθρώπων σε συγκεκριμένες καταστάσεις και τη διαμόρφωση αξιών και στάσεων που οδηγούν στην εκδήλωση υπεύθυνης συμπεριφοράς στο παρόν και το μέλλον.

Ιστορική σκέψη Ιστορική σκέψη έχει ο άνθρωπος που αντιστέκεται στο κοινότοπο πνεύμα, που αποδομεί και ανασυνθέτει, που δεν εξιδανικεύει ούτε δαιμονοποιεί, που προδίδει συνειδητά όλα τα δόγματα αναζητώντας σαν τον Σίσυφο την ιστορική αλήθεια, που μαθητεύει στην υπευθυνότητα, την αλληλεγγύη, την ελευθερία, την ισότητα και τη δημοκρατία…» Γιώργος Κόκκινος

Καλλιέργεια ιστορικών δεξιοτήτων Περιγραφή-ανάλυση-σύνθεση Διακρίβωση της αιτιότητας μεταξύ των ιστορικών γεγονότων Επιχειρηματολογία και τεκμηρίωση Κατανόηση της ιστορικότητας των γεγονότων και φαινομένων Διαπραγμάτευση ιστορικών ζητημάτων ως προβλήματα προς επίλυση, υποθέσεις εργασίας Ενσυναίσθηση Κριτική επεξεργασία και αναίρεση στερεοτύπων και προκαταλήψεων Κατανόηση της ετερότητας

Τι ιστορία πρέπει να διδάσκουμε; Όλοι οι τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας Πολυμέρεια-θεματικές προσεγγίσεις Εξανθρωπισμός της ιστορίας Πολυπρισματική-διαθεματική εστίαση Οι αλήθειες είναι πολλές Διασύνδεση του ιστορικού παρελθόντος με το παρόν και το μέλλον

Συναισθηματικοί Στόχοι Αξίες Συναισθήματα Στάσεις Δημοκρατικές Αξίες Αλληλοκατανόηση Ετερότητα/ Ανεκτικότητα Ανθρώπινα Δικαιώματα

Πως πρέπει να διδάσκουμε; (1) Τηρούμε δύο από τις σπουδαιότερες διδακτικές αρχές: Ξεκινάμε τη διδασκαλία από την εμπειρία των μαθητών Η αρχή της «χρονικής εκκίνησης»

Πώς πρέπει να διδάσκουμε; (2) Μαθητοκεντρική διδασκαλία Ενεργητικές μέθοδοι-παιδαγωγική των δραστηριοτήτων Βιωματικές προσεγγίσεις (π.χ. υπόδυση ρόλων, δραματοποίηση) Μύηση στην ιστορική μέθοδο Κριτική προσέγγιση ιστορικών πηγών

Ικανότητα ανάλυσης και αξιοποίησης ποικιλόμορφων ιστορικών πηγών Επίσημες αρχειακές πηγές Χάρτες επιστολές Ημερολόγια Γελοιογραφίες Έργα τέχνης Λογοτεχνία Εφημερίδες

Ιστορικές πηγές Κατηγοριοποίηση των ιστορικών πηγών: α) γραπτές πηγές (π.χ. αφηγηματικές πηγές, επίσημα κρατικά έγγραφα, ιδιωτικά έγγραφα, εφημερίδες, περιοδικά, διαδίκτυο, κ.ά.) β) παραστατικές πηγές (π.χ. εικόνες, σκίτσα, χάρτες, διαγράμματα, διαδίκτυο, κ.ά.) γ) απτικές πηγές (π.χ. νομίσματα, σφραγίδες όπλα, κτήρια, τείχη, κ.ά.)

Πότε αξιοποιούμε τις ιστορικές πηγές • Στην αρχή της νέας διδακτικής ενότητας ως ερέθισμα ή προβληματισμό: δίνονται οι πηγές και μέσω αυτών καλούνται οι μαθητές να συγκεντρώσουν τις ιστορικές πληροφορίες και να οδηγηθούν σε εξαγωγή συμπερασμάτων Ενδιάμεσα, μέσα στη ροή του μαθήματος, για εμπέδωση της ιστορικής αφήγησης, ή για προβληματισμό, ανάλυση, έρευνα και εντοπισμό ιστορικών στοιχείων. • Στο τέλος, ως εμπέδωση της διδακτικής ενότητας αξιοποιώντας και τις ερωτήσεις του εγχειριδίου.

Δημιουργία εννοιολογικών εννοιών. Ενδεικτικές Δραστηριότητες χωρίς ειδική προετοιμασία των μαθητών (1/2) Δημιουργία εννοιολογικών εννοιών. Παρατήρηση και «ανάγνωση» ιστορικών χαρτών, χρονολογικών πινάκων και διαγραμμάτων. Καταγραφή και ταξινόμηση ιστορικών γεγονότων και ενεργειών των ιστορικών προσώπων σύμφωνα με κάποιο κριτήριο (π.χ. χρόνου) και σύνταξη σχετικών πινάκων. Διατύπωση ερευνητικών ερωτημάτων για ιστορικά γεγονότα και καταστάσεις.

Περιληπτική παρουσίαση γεγονότων και καταστάσεων. Ενδεικτικές Δραστηριότητες χωρίς ειδική προετοιμασία των μαθητών (2/2) Περιληπτική παρουσίαση γεγονότων και καταστάσεων. Παρατήρηση και «ανάγνωση» εικόνων και έργων τέχνης. Ανάγνωση και σχολιασμός κειμένων-ιστορικών πηγών. Ανάγνωση και σχολιασμός λογοτεχνικών κειμένων. Ανάγνωση και σχολιασμός άρθρων από εφημερίδες και περιοδικά, με θέματα που σχετίζονται προς τη διδασκόμενη ενότητα.

Προβλήματα που αντιμετωπίζει ο μαθητής Ιστορικός λόγος = προϊόν αφηρημένων εννοιών Ως εκ τούτου παρατηρούνται προβλήματα: Διαχείρισης των ιστορικών εννοιών Του ιστορικού χρόνου Του ιστορικού τόπου Ένταξης των ιστορικών γεγονότων στη σημερινή πραγματικότητα

Προβλήματα που αντιμετωπίζει ο δάσκαλος Δεν διαθέτει τα μεθοδολογικά εργαλεία Είναι φορέας ιστορικών στερεοτύπων και προκαταλήψεων, τα οποία ενσυνείδητα ή ασυνείδητα, έμμεσα ή άμεσα μεταδίδει στους μαθητές του Όταν χρησιμοποιεί παιδαγωγικές στρατηγικές που παρεκκλίνουν από το μέσο όρο, δέχεται αρνητική κριτική από διάφορες πλευρές μέσα ή έξω από το σχολείο του Τα διδακτικά εργαλεία που διαθέτει δεν είναι κατάλληλα για καινοτόμες διδακτικές δραστηριότητες

Η ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΔΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ

Τα παιδιά, μέσα από διασκεδαστικές δραστηριότητες αποκομίζουν τις απαραίτητες γνώσεις ενώ παράλληλα καλλιεργείται η συναισθηματική τους νοημοσύνη, η συνεργατικότητα, η δημιουργικότητα, η κριτική σκέψη και αναπτύσσεται το αίσθημα της κοινωνικής ευθύνης. H ενεργός συμμετοχή των μαθητών στην εκπαιδευτική διαδικασία έχει αποδειχθεί ως ένας από τους καλύτερους τρόπους εκμάθησης.

Οι τέχνες και ιδιαίτερα το θέατρο παίζουν ένα σημαντικό ρόλο στην πρακτική που  προτείνεται καθώς αποτελούν ένα χώρο διαλόγου όπου  το βίωμα, η αλληλεπίδραση αλλά και η αξιοποίηση της αισθητικής είναι το μέσο δημιουργίας αλλά και  ο  κώδικας επικοινωνίας

Βασικό στοιχείο στην παιδαγωγική πράξη, που προτείνεται, είναι παιδαγωγοί και μαθητευόμενοι μαζί να πορεύονται σε μια διαδικασία μάθησης και κατανόησης του κόσμου, να αναπτύσσουν κοινούς προβληματισμούς, να μοιράζονται τις ανησυχίες τους και να βρίσκουν δημιουργικούς τρόπους να εκφράζονται.

Διαδικτυακές Εξερευνήσεις (Ιστοεξερευνήσεις) (Web Quest) Μάθηση βασισμένη σε Πηγές Resource-based Learning

Πληροφοριακός Εγγραμματισμός Ο Πληροφοριακός Eγγραμματισμός (information literacy) αναφέρεται σε συγκεκριμένες γνώσεις και δεξιότητες που καθιστούν ένα άτομο ικανό να: Αναγνωρίζει την ανάγκη για πληροφόρηση Διακρίνει τις διαθέσιμες πηγές Εντοπίζει την πληροφορία Αξιολογεί τις πηγές Αξιοποιεί δημιουργικά τις πηγές Γνωρίζει τους ηθικούς κανόνες και αναλαμβάνει την ευθύνη χρήσης των πηγών Κοινοποιεί και δημοσιοποιεί τα ευρήματα της αναζήτησης; Διαχειρίζεται τα ευρήματα μιας αναζήτησης πηγών

Τι είναι μια «ιστοεξερεύνηση» Οι ιστοεξερευνήσεις αποτελούν σενάρια κατευθυνόμενης διερεύνησης κατά τα οποία οι μαθητές αναλαμβάνουν να λύσουν ένα πρόβλημα και αξιοποιούν το Διαδίκτυο ως βασική πηγή πληροφορίας Στοχεύουν στην οργάνωση της δραστηριότητας των μαθητών κατά τη διάρκεια αναζήτησης υλικού στο Διαδίκτυο και στον προσανατολισμό του προς το ουσιαστικό, το χρήσιμο και το αξιόλογο, με βάση συγκεκριμένους διδακτικούς στόχους Σε μια δραστηριότητα αυτής της μορφής, η πληροφορία αποτελεί το πρωτογενές υλικό προς επεξεργασία και οικοδόμηση της νέας γνώσης Οι ιστοεξερευνήσεις παρέχουν στον εκπαιδευτικό μια μεθοδολογία σχηματισμού μαθημάτων που αξιοποιούν το Διαδίκτυο ως πηγή πληροφορίας, ορίζοντας τη δομή και τα συστατικά τους στοιχεία

Η δομή μιας Ιστοεξερεύνησης Εισαγωγή Παρουσιάζεται το γενικό πλαίσιο του σεναρίου με ελκυστικό τρόπο ώστε να «κεντρίζει» το ενδιαφέρον των μαθητών Εργασία Περιγράφεται γενικά ο στόχος της εργασίας, ο ρόλος των μαθητών και ορίζεται η εργασία που πρόκειται να αναλάβουν. Διαδικασία Περιγράφεται λεπτομερέστερα ο συγκεκριμένος τρόπος εργασίας, τα καθήκοντα κάθε μαθητή ανάλογα με το ρόλο του, τα παραδοτέα που πρέπει να αναπτυχθούν, εργαλεία για την αναζήτηση και οργάνωση της εργασίας, οι πηγές (αν δεν αναφέρονται ξεχωριστά όπως παρακάτω), κλπ. Πηγές Αναφέρονται ξεχωριστά οι πηγές που προτείνεται να χρησιμοποιηθούν Αξιολόγηση Περιγράφεται ο τρόπος αξιολόγησης των στόχων του μαθήματος, τα κριτήρια αξιολόγησης της δράσης των μαθητών και του τελικού παραδοτέου Συμπέρασμα Σύνοψη αυτών που οι μαθητές πέτυχαν ή έμαθαν κατά την εργασία

Σχεδίαση Ιστοεξερευνήσεων (α) Προτείνοντας κατάλληλες πηγές προς διερεύνηση (β) Θέτοντας κατάλληλα ερωτήματα (γ) Αναθέτοντας ρόλους και προωθώντας τη συνεργασία (δ) Ορίζοντας πλαίσιο αξιολόγησης

(α) Προτείνοντας κατάλληλες πηγές προς διερεύνηση Η ποιότητα & ποσότητα των προτεινόμενων πηγών (δικτυακών τόπων) παίζει καθοριστικό ρόλο στην επίτευξη των στόχων του σεναρίου Η επιλογή των προτεινόμενων δικτυακών τόπων θα πρέπει να γίνεται με άξονες: Τα κριτήρια αξιολόγησης δικτυακών τόπων Πατρότητα πηγής (Authority) Επικαιρότητα (Recency) Αντικειμενικότητα (Objectivity) Αξιοπιστία (Credibility) Το περιεχόμενό τους Τη μορφή τους

(β) Θέτοντας κατάλληλα ερωτήματα Είναι σημαντικό να απαιτούν για την επίλυσή τους την κριτική θεώρηση των διαθέσιμων πληροφοριών και τη σύνθεση προσωπικών νοημάτων και συμπερασμάτων από τους μαθητές, και όχι την άκριτη ‘κατανάλωση’ πληροφοριών, γεγονότων και απόψεων των άλλων Θα πρέπει να προλαμβάνεται και να αποθαρρύνεται η ‘αντιγραφή και επικόλληση’ πληροφοριών και ιδεών των άλλων (plagiarism) Η πρόκληση για τον εκπαιδευτικό: μετατόπιση από ερωτήματα του τύπου «τι γνωρίζετε για…» προς ερωτήματα/προβλήματα ανοικτού τύπου που απαιτούν από τους μαθητές να προτείνουν νέες ιδέες, να αναλύσουν, να συγκρίνουν, να συνθέσουν, να πάρουν αποφάσεις κλπ. αναπτύσσοντας τη δική τους οπτική

(γ) Αναθέτοντας ρόλους και προωθώντας τη συνεργασία Η ομαδοσυνεργατική δραστηριότητα των μαθητών συμβάλλει: (α) στην ενεργοποίηση γνωσιακών διεργασιών (cognitive processes), (β) στην ανάπτυξη κοινωνικών/επικοινωνιακών δεξιοτήτων (social/communicative skills) (γ) στην ανάπτυξη μεταγνωστικών δεξιοτήτων (metacognitive skills) Για να διασφαλιστεί η παραγωγική συνεργασία είναι σημαντικό τα μέλη κάθε ομάδας: Να αναλαμβάνουν ρόλους με συγκεκριμένα καθήκοντα Να τους αποδίδονται διακριτές ευθύνες ανάλογα με τα ενδιαφέροντά τους …με στόχο τη θετική αλληλεξάρτηση (positive interdependence) των συνεργατών

(δ) Ορίζοντας πλαίσιο αξιολόγησης Στις ιστοεξερευνήσεις η αξιολόγηση των μαθητών βασίζεται συνήθως σε ‘Ρουμπρίκες’ (Rubrics) ή ‘Διαβαθμισμένα κριτήρια’ Ο σχεδιασμός διαβαθμισμένων κριτηρίων απαιτεί τον προσδιορισμό: (α) κριτηρίων αξιολόγησης που καλύπτουν τους εκπαιδευτικούς στόχους (β) κλίμακας αξιολόγησης για τα προτεινόμενα κριτήρια (γ) συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που περιγράφουν τις αναμενόμενες επιδόσεις σε κάθε διαβάθμιση της κλίμακας αξιολόγησης

Ρουμπρίκα (Διαβαθμισμένα κριτήρια) για την αξιολόγηση παρουσιάσεων μέσω υπολογιστή

Κατασκευή, δημοσίευση και διακίνηση Ιστοεξερευνήσεων Συνήθως οι ιστοεξερευνήσεις παρέχονται μέσω Διαδικτύου και εμφανίζονται με τη μορφή ιστοσελίδας Τεχνικά μια ιστοεξερεύνηση μπορεί να κατασκευαστεί ως δικτυακός τόπος αλλά και σε έναν επεξεργαστή κειμένου, σε λογισμικό παρουσιάσεων, ή ακόμα και σε λογιστικό φύλλο. Επίσης μπορεί να δοθεί σε έντυπη μορφή ως ένα φύλλο εργασίας Παραδείγματα: WebQuest.com http://www.bestwebquests.com/ WebQuest Locator http://www.gecdsb.on.ca/d&g/DP/ Internet4Classrooms http://internet4classrooms.com/on-line_quest.htm

Πηγή Παπανικολάου, Κ. (2009). Μάθηση βασισμένη σε Πηγές: Πληροφοριακός Εγγραματισμός και Οργάνωση Διαδικτυακών Εξερευνήσεων. Στο Μ. Γρηγοριάδου, Ε. Γουλή και Α. Γόγουλου (επιμέλεια), “Διδακτικές Προσεγγίσεις και Εργαλεία για τη Διδασκαλία της Πληροφορικής” (σελ. 315-373). Αθήνα: Εκδόσεις Νέων Τεχνολογιών. Παληκίδης, Α.(2011). Υλικό εισηγήσεων στα ΠΑ.Κ.Ε Κεντρικής Μακεδονίας ΔΕΠΠΣ, ΑΠΣ για το μάθημα της Ιστορίας

Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας.