Εκμάθηση της Ελληνικής ως δεύτερης /ξένης γλώσσας σε δημόσια σχολεία Μ Εκμάθηση της Ελληνικής ως δεύτερης /ξένης γλώσσας σε δημόσια σχολεία Μ.Ε. της Κύπρου 2012-2013 Ενημερωτικές συναντήσεις διδασκόντων και υπεύθυνων Β.Δ. Διεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης Υ.Π.Π. & Τομέας Επιμόρφωσης Π.Ι.Κ. Σεπτέμβριος 2012

Ομάδα Υ.Π.Π. Εποπτεία: Ε.Μ.Ε. Φιλολογικών Μαθημάτων: Παναγιώτης Μαύρος, Π.Λ.Ε. Ε.Μ.Ε. Φιλολογικών Μαθημάτων: Πέτρος Πέτρου Λοΐζος Αναστασιάδης Λουκία Χατζημιχαήλ Σύμβουλοι Φιλολογικών Μαθημάτων: Γιάννος Σωκράτους Κώστας Κωνσταντίνου

Ομάδα Π.Ι. Εποπτεία: Παυλίνα Χατζηθεοδούλου-Λοϊζίδου, Προϊσταμένη Τομέα Επιμόρφωσης Συντονισμός: Μαρία Παπαλεοντίου, Φιλόλογος – Λειτουργός Π.Ι. Ομάδα στήριξης, Φιλόλογοι – Λειτουργοί Π.Ι.: Κρίγκος Ανδρέας Ορφανίδης Γιώργος Παπακυριακού Κάκια Παπαλεοντίου Μαρία Σάββα Παναγιώτης Χατζηγεωργίου Έλλη 3

Οργανόγραμμα συνάντησης Ενημέρωση για τη λειτουργία του ισχύοντος Προγράμματος Εκμάθησης της Ελληνικής & για τα νέα πιλοτικά προγράμματα ενίσχυσης των αλλόγλωσσων μαθητών σε σχολεία Μ.Ε. Διευκρινίσεις για οργανωτικά – διαδικαστικά θέματα // ο ρόλος των υπεύθυνων Β.Δ. Ο ρόλος των λειτουργών του Π.Ι. - μορφές στήριξης σε σχολική βάση Σημαντικά ζητήματα-ζητούμενα για τη διδακτική πράξη Κατ’ ιδίαν συνάντηση διδασκόντων και Β.Δ. με τον υπεύθυνο για κάθε ομάδα λειτουργό του Π.Ι. 4

Προγράμματα εκμάθησης της Ελληνικής ως δεύτερης/ξένης γλώσσας σε δημόσια σχολεία Μ.Ε. της Κύπρου Ισχύουσα εφαρμογή για πέμπτη χρονιά σε σχολεία με μεγάλο αριθμό αλλόγλωσσων μαθητών – εκμάθηση Ελληνικής: 5 περιόδους την εβδομάδα για Γυμνάσια & 4 για Λύκεια /Τεχνικές Σχολές. Πιλοτική εφαρμογή για πρώτη χρονιά προγράμματος υποδοχής σε δύο σχολεία της Λ/κας (Ευρυβιάδειο Γυμνάσιο & Λύκειο Βεργίνας) – εκμάθηση Ελληνικής: 4 περιόδους την ημέρα {υπεύθυνος: Παναγιώτης Μαύρος, Π.Λ.Ε.} Πιλοτική εφαρμογή για πρώτη χρονιά σε τέσσερα σχολεία (Λ/σία: Γυμν. Πέρα Χωρίου-Νήσου, Λ/σός: Τσίρειο Γυμνάσιο, Λ/κα: Γυμν. Πετράκη Κυπριανού, Πάφος: Γυμν. Έμπας) - εκμάθηση Ελληνικής: 8 περιόδους την εβδομάδα (ευελιξία) {υπεύθυνος: Κυπριανός Λούης, Π.Λ.Ε.} 5

Ρόλος ΒΔ στο Πρόγραμμα Συντονιστικός – Διοικητικός (παρακολούθηση απουσιών, υλικοτεχνική υποδομή, διδακτικό υλικό) Παιδαγωγικός (στήριξη, διασύνδεση με το σχολείο, διασύνδεση γνωστικών αντικειμένων)

Ρόλος ΒΔ στο Πρόγραμμα Δεν υπάρχει η κατάλληλη υλικοτεχνική υποδομή… Δεν γίνεται να ξεκινά το πρόγραμμα, να πηγαίνουμε στα Γυμνάσια και να μην έχουμε μια αίθουσα για το μάθημα. Κάνουμε μάθημα εδώ μέσα σε αποθήκες!... μέσα σε αποθήκες όπου ο πίνακας βρίσκεται πάνω σε μερικές καρέκλες... ο οποίος πολλές φορές πέφτει κάτω. Και κάθε φορά που γράφουμε πέφτει κάτω. Ή στη χειρότερη των περιπτώσεων κάνουμε το γύρο του σχολείου, χάνοντας δέκα λεπτά, μέχρι να βρούμε μια αίθουσα να μπούμε να κάνουμε μάθημα. (σχολείο 4)

Ρόλος ΒΔ στο Πρόγραμμα «Εγώ μπορώ να πω ότι βρήκα καλές συνθήκες διότι ενημερώθηκαν από την αρχή οι καθηγητές από τη διεύθυνση ότι πρόκειται να λειτουργήσει αυτό το πιλοτικό πρόγραμμα στο σχολείο και έτσι είναι και πιο επιεικείς με τα παιδιά. Τους επιτρέπουν να έρχονται στα μαθήματα και συνεννοούνται και μαζί μας. Ας πούμε, οι πιο πολλές καθηγήτριες που διδάσκουν τα Νέα Ελληνικά, όταν γράψουν έκθεση στη τάξη έρχονται και μου τις φέρνουν και τις βλέπουμε μαζί.» (σχολείο 8) «Η αίθουσα διδασκαλίας, κατάλληλα διαμορφωμένη και διακοσμημένη με το ανάλογο υλικό έπαιξε θετικό ρόλο στην προσέλκυση των μαθητών» (σχολείο 1)

Ενημέρωση και αξιοποίηση του προφίλ του σχολείου Χαρτογράφηση της περιοχής - Πολιτισμική ατμόσφαιρα – ποιοι είναι οι αλλόγλωσσοι Σχέση σχολείου και κοινωνίας Σχέση διεύθυνσης με προσωπικό – διαμεσολαβητικός ρόλος για εκπαιδευτικούς - Δομές επικοινωνίας Σχολικό κλίμα - δραστηριότητες – σύνδεση με γνωστικά αντικείμενα Αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών και «παραπρόγραμμα» Αντιλήψεις και δράσεις εκπαιδευτικών στην αίθουσα διδασκαλίας

Ο ρόλος των λειτουργών του Π.Ι. Χ Ο Ι Σ Τ Η στήριξη των εκπαιδευτικών σε θέματα διδασκαλίας της Ελληνικής ως δεύτερης /ξένης γλώσσας και διαχείρισης της ετερότητας, ώστε να μπορούν να χειρίζονται πιο αποτελεσματικά θέματα που αφορούν τους αλλόγλωσσους μαθητές. 10

Στήριξη διδασκόντων από την ομάδα του Π.Ι. Επικοινωνία εκπαιδευτικών με τον υπεύθυνό τους λειτουργό του Π.Ι. (επικοινωνία τηλεφωνική, ηλεκτρονική μέσω e-mail /πλατφόρμας moodle, κατ’ ιδίαν συναντήσεις, επισκέψεις σε σχολική βάση), με στόχο κυρίως: τη συζήτηση - ανταλλαγή απόψεων για θέματα που αφορούν τη διδακτική πράξη (καλές πρακτικές /στρατηγικές αποτελεσματικής διδασκαλίας και διαχείρισης τάξης) την καθοδήγηση για πηγές άντλησης εκπαιδευτικού υλικού & δημιουργίας γλωσσικών φακέλων την καθοδήγηση - συζήτηση για την αξιολόγηση της διδασκαλίας και την τήρηση στοιχείων προόδου των μαθητών. 11

Μορφές στήριξης διδασκόντων Ειδικότερα: συμβολή λειτουργών Π.Ι. στον σχεδιασμό μαθημάτων για αλλόγλωσσους μαθητές παρακολούθηση διδασκαλίας και παροχή ανατροφοδότησης οργάνωση συνδιδασκαλίας με τους εμπλεκόμενους εκπαιδευτικούς οργάνωση δειγματικών διδασκαλιών σε συνεργασία με τους διδάσκοντες 12

Βασικά ζητήματα-ζητούμενα για τη διδακτική πράξη Πώς προγραμματίζω τη διδασκαλία μου; Ποιο πρόγραμμα σπουδών ακολουθώ; Ποια διδακτικά εγχειρίδια χρησιμοποιώ; Από πού αντλώ διδακτικό - εκπαιδευτικό υλικό; Με ποια κριτήρια επιλέγω θεματικές ενότητες /κείμενα /υλικό για τη διδασκαλία μου; Πώς οργανώνω τη μαθησιακή διαδικασία; Πώς αξιολογώ τη διδασκαλία μου; 13

Προγραμματισμός διδ/λίας – Πρόγραμμα σπουδών Για το υφιστάμενο Πρόγραμμα Εκμάθησης της Ελληνικής ως δεύτερης /ξένης γλώσσας σε σχολεία Μ.Ε. της Κύπρου, έχει υιοθετηθεί το «Πρόγραμμα Σπουδών για την ελληνόγλωσση εκπαίδευση στη Διασπορά» του Παν/μίου Κρήτης (Ε.ΔΙΑ.Μ.ΜΕ, επιστημ. υπεύθυνος: Μιχ. Δαμανάκης). Πιο συγκεκριμένα, έχει επιλεγεί το Πρόγραμμα για διδασκαλία της Ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας σε ταχύρρυθμα τμήματα στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Σ’ αυτό παρουσιάζονται μεθοδολογικές επισημάνσεις, καθώς και το σκεπτικό συγγραφής των βιβλίων. Επιπρόσθετα, παρατίθενται αναλυτικά οι επικοινωνιακές λειτουργίες και οι γλωσσικές δομές που προωθούνται μέσα από τα εν λόγω βιβλία. Το θεωρητικό πλαίσιο, καθώς και τα προτεινόμενα βιβλία, είναι αναρτημένα στην ιστοσελίδα του Ε.ΔΙΑ.Μ.ΜΕ: www.uoc.gr/diaspora και www.ediamme.edc.uoc.gr 14

Προτεινόμενο Πρόγραμμα Σπουδών Δαμανάκης Μ. (επιμ.) Παιδεία Ομογενών, Θεωρητικό Πλαίσιο και Προγράμματα Σπουδών για την ελληνόγλωσση εκπαίδευση στη Διασπορά, ΟΕΔΒ, Αθήνα 2006 (βλ. συγκεκριμένα σσ. 139-154) Διατίθεται και σε ηλεκτρονική μορφή: http://www.ediamme.edc.uoc.gr/diaspora2/index.php?id=23,65,0,0,1,0 (αρχείο Β1 – Προγράμματα για την Ελληνική ως 2η)

Διδακτικό υλικό http://www.ediamme.edc.uoc.gr/diaspora/index.php?yliko 16 16

Προτεινόμενα διδακτικά εγχειρίδια (α) «Ελληνικά με την παρέα μου 1»: για το πρώτο επίπεδο (για ψευδοαρχάριους 12 ετών και άνω, σε 15 ενότητες, με επιπλέον επαναληπτικές ασκήσεις και πίνακες γραμματικής). «Ελληνικά με την παρέα μου 2»: για το δεύτερο επίπεδο (για αρχάριους 12 ετών και άνω, σε 16 ενότητες, με επιπλέον επαναληπτικές ασκήσεις και πίνακες γραμματικής). Ολοκληρώνει την ταχύρρυθμη διδασκαλία της Ελληνικής. «Ελληνικά από κοντά - 20 (γλωσσικά) μυστήρια για τον επιθεωρητή Σαχίνη… κι εσένα»: για το τρίτο επίπεδο (για νέους με επαρκή γνώση της Ελληνικής, στοχεύει σε συστηματοποίηση των γλωσσικών φαινομένων και περαιτέρω εμβάθυνση). 17

Προτεινόμενα διδακτικά εγχειρίδια (β) «Βήματα μπροστά 1» (για άτομα 13-14 ετών, με βασική γνώση της Ελληνικής, σε 16 ενότητες) και «Βήματα μπροστά 2» (για άτομα 14-15 ετών, με βασική γνώση της Ελληνικής, σε 12 ενότητες): για το τέταρτο επίπεδο. Η σειρά περιλαμβάνει βιβλίο μαθητή, τετράδιο δραστηριοτήτων, CD ήχου και οδηγίες για τον εκπαιδευτικό. «Κλειδιά της Ελληνικής Γραμματικής»: συμπληρωματικό υλικό και για τα τέσσερα επίπεδα (ελληνοαγγλική και ελληνορωσική έκδοση, για άτομα 15-18 ετών, σε 30 ενότητες, για συνολική θεώρηση της δομής της γλώσσας). Βασίζεται στη σύζευξη μορφολογίας - σημασίας - χρήσης 18

Προσοχή! Τα προτεινόμενα βιβλία δεν θα πρέπει να αποτελέσουν τυφλοσύρτη για τον εκπαιδευτικό και «διδακτέα ύλη» που αναμένεται να «καλύψει». Ο ίδιος θα επιλέξει, θα προσαρμόσει και θα εμπλουτίσει το υλικό του με βάση το επίπεδο, τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του συγκεκριμένου μαθητικού πληθυσμού που καλείται να διδάξει. Παράλληλα, θα λάβει υπόψη το κοινωνικοπολιτισμικό συγκείμενο της σύγχρονης κυπριακής πραγματικότητας. Εν τέλει, ο εκπ/κός θα διαμορφώσει το δικό του πρόγραμμα σπουδών.

Ενδεικτικές πηγές άντλησης υλικού (α) www.greek-language.gr (Πύλη για την ελληνική γλώσσα) > Νέα Ελληνικά > Η Ελληνική ως ξένη /δεύτερη: Διδασκαλία – Εκπαίδευση: στρατηγικές μάθησης και διδακτικές προτάσεις (για τη διδ/λία των τεσσάρων γλωσσικών δεξιοτήτων) κ.ά. http://www.keda.uoa.gr («Ένταξη παιδιών Παλιννοστούντων και Αλλοδαπών στο σχολείο» - Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών) > Εκπαιδευτικό υλικό > Υλικό Γυμνασίου (λ.χ. Κείμενα για νέους σε απλά ελληνικά, σειρά Υπόθεση Γλώσσα, σειρά Μαζί) κ.ά. http://www.ilsp.gr/ Ινστιτούτο Επεξεργασίας Λόγου > Διαδικτυακές εφαρμογές > Φιλογλωσσία: Μαθαίνω Ελληνικά στο Διαδίκτυο (σειρά μαθημάτων για αρχάριους, με χρήση πολυμέσων και γλώσσα υποστήριξης την αγγλική), στο http://www.xanthi.ilsp.gr/filog/ 20

Ενδεικτικές πηγές άντλησης υλικού (β) www.museduc.gr (Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων) > Εκπαιδευτικό υλικό > Υλικό Γυμνασίου > Εκπαιδευτικό υλικό > Σχολικό > Βιβλία /υλικά για το Γυμνάσιο: Γλώσσα (προσαρμόζει το περιεχόμενο των βιβλίων Νεοελληνικής Γλώσσας του ΟΕΔΒ) //Ασκήσεις Γραμματικής //Λογοτεχνία //Ιστορία κ.ά. Επίσης, στον σύνδεσμο Υποστηρικτικό υλικό εντοπίζει κανείς χρήσιμο υλικό: Τρίγλωσσο Ορολογικό Λεξικό (πάνω από 6.000 όρους για όλα τα μαθήματα του Γυμνασίου), Λεξικό Ελληνικής ως ξένης, Γραμματική της Ελληνικής κ.ά. Το πιο πάνω υλικό είναι βοηθητικό για τη σύνδεση των μαθημάτων Ελληνικής σε αλλόγλωσσους μαθητές με τα υπόλοιπα γνωστικά αντικείμενα της τάξης τους, κάτι στο οποίο κρίνεται σκόπιμο να δοθεί έμφαση για τη φετινή χρονιά. 21

Ενδεικτικές πηγές άντλησης υλικού (γ) http://www.pi.ac.cy (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου) > Τομέας Επιμόρφωσης > Προγράμματα – Σεμινάρια > Πρόγραμμα Ταχύρρυθμης Εκπαίδευσης της Ελληνικής (ανάμεσα σε άλλα: Υλικό Επιμορφωτικού Σεμιναρίου 14-15 Μαρτίου 2012). http://paragoges.pi.ac.cy/?home (Τομέας Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας Π.Ι.Κ.) & http://www.edutv.gr/ (Ελληνική Εκπαιδευτική Τηλεόραση) > Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση: βιντεοταινίες για διάφορες θεματικές ενότητες (Γλώσσα – Λογοτεχνία, Ιστορία – Αρχαιολογία, Θέατρο, Τέχνη, Ολυμπιακή Παιδεία, Κοινωνικά Θέματα κ.ά.). Δυνατότητα προβολής αλλά και λήψης των περισσότερων ταινιών. http://www.moec.gov.cy/ (Υπουργείο Παιδείας Κύπρου) > Εκπαιδευτικό σύστημα > Μέση Εκπαίδευση > Εκπαιδευτικό υλικό > Νέα Ελληνικά (Γλώσσα //Λογοτεχνία): τράπεζα κειμένων, διδακτικά σενάρια σύμφωνα με τη φιλοσοφία των Ν.Α.Π. κ.ά. 22

Κριτήρια επιλογής ενοτήτων /κειμένων /υλικού Επιλογή θεματικών ενοτήτων που να συνδέονται με την καθημερινή σχολική - προσωπική - κοινωνική ζωή των αλλόγλωσσων μαθητών (λ.χ. οι μαθητές και το σχολείο, το οικογενειακό και φιλικό τους περιβάλλον, ο ελεύθερος χρόνος και τα ενδιαφέροντά τους, η ζωή τους στον τόπο εγκατάστασης -γνωριμία με το κοινωνικο-πολιτισμικό πλαίσιο της χώρας υποδοχής– το δικό τους πολιτισμικό «κεφάλαιο»). Ανταπόκριση κειμένων & υλικού στο ηλικιακό – γνωστικό – γλωσσικό επίπεδο των συγκεκριμένων μαθητών και παράλληλα συσχέτιση με τα βιώματα, τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντά τους. Συνάφεια κειμένων με τους εκάστοτε γλωσσικούς – επικοινωνιακούς στόχους που θέτει ο εκπαιδευτικός. Νοείται, βεβαίως, ότι λαμβάνεται υπόψη ο προβλεπόμενος διδακτικός χρόνος, η επικαιρότητα, η υλικοτεχνική υποδομή... 23

Οργάνωση μαθησιακής διαδικασίας (α) Σύνδεση διδασκαλίας με τη ζώσα πραγματικότητα και τα βιώματα των αλλόγλωσσων μαθητών – ενίσχυση της αυτοεικόνας τους. Οργάνωση κυρίως μαθητοκεντρικών και ομαδοσυνεργατικών δραστηριοτήτων με επικοινωνιακό προσανατολισμό (υπόδυση ρόλου, μίμηση περίστασης επικοινωνίας, γλωσσικά παιχνίδια, τραγούδια κτλ.) - ενεργός εμπλοκή των μαθητών. Διαφοροποιημένη διδασκαλία (διαφοροποίηση στόχων – υλικού – μεθόδων - αξιολόγησης κτλ.). Αξιοποίηση νέων τεχνολογιών - εμπλουτισμός διδασκαλίας με εποπτικό, οπτικοακουστικό και πολυμεσικό υλικό για προσέλκυση του ενδιαφέροντος των μαθητών και ευκολότερη πρόσληψη του περιεχομένου. 24

Οργάνωση μαθησιακής διαδικασίας (β) Διαθεματική εξακτίνωση θεμάτων σε άλλα γνωστικά αντικείμενα & μορφές τέχνης – σύνδεση με τα υπόλοιπα μαθήματα που διδάσκονται (λ.χ. εξοικείωση με έννοιες-κλειδιά, ειδική επιστημονική ορολογία). Καλλιέργεια και των τεσσάρων γλωσσικών δεξιοτήτων, προσληπτικών και παραγωγικών (ακρόαση, ομιλία, ανάγνωση, γραπτή έκφραση). Γενικά, ο εκπαιδευτικός θέτει συγκεκριμένους και εφικτούς στόχους, ενθαρρύνει και εμψυχώνει τους μαθητές του, επιδιώκοντας μια γεύση επιτυχίας (για αυτούς αλλά και για τον ίδιο). 25

Αξιολόγηση διδασκαλίας (α) Αξιολογώ αυτό που διδάσκω και προετοιμάζω τους μαθητές μου γι΄ αυτό. Δίνω έμφαση όχι μόνο στην τελική αξιολόγηση αλλά κυρίως στην αρχική-διαγνωστική και στη συντρέχουσα-διαμορφωτική. Για κάθε μαθητή τηρώ στοιχεία προόδου, εστιάζοντας σε περιγραφική περισσότερο αξιολόγηση παρά ποσοτική. Προσέχω να είναι ενδοατομική η αξιολόγηση του μαθητή - σε σύγκριση με τον εαυτό του παρά με τους υπόλοιπους συμμαθητές του. Υιοθετώ ποικίλους και εναλλακτικούς τρόπους αξιολόγησης (λ.χ. προφορικές ερωτήσεις, συνέντευξη δομημένη /ημιδομημένη, κατ’ οίκον εργασία, σύντομα τεστ, γραπτά δοκίμια αξιολόγησης τετραμήνου, φάκελο επιτευγμάτων). 26

Αξιολόγηση διδασκαλίας (β) Καταβάλλω προσπάθεια, ώστε να αξιολογώ και τις τέσσερις γλωσσικές δεξιότητες: α) κατανόηση προφορικού λόγου, β) κατανόηση γραπτού λόγου γ) παραγωγή γραπτού λόγου και δ) παραγωγή προφορικού λόγου. Προσέχω σε ένα γραπτό δοκίμιο ελληνομάθειας (αρχικό-διαγνωστικό /τετραμήνου /τελικό) οι ερωτήσεις να είναι διαβαθμισμένης δυσκολίας και ποικίλου τύπου (λ.χ. πολλαπλής επιλογής, ορθού – λάθους, συμπλήρωσης κενών, σύντομης και εκτενούς απάντησης). Βλ. ενδεικτικά το διαγνωστικό δοκίμιο ελληνομάθειας για αλλόγλωσσους μαθητές Γυμνασίου, το οποίο ετοιμάστηκε από το Κ.Ε.Ε.Α. -σε συνεργασία με λειτουργό του Π.Ι.- και χορηγήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2011. 27

Αξιολόγηση διδασκαλίας (γ) Επεξεργάζομαι και αξιολογώ τον λόγο (προφορικό /γραπτό) των μαθητών μου με βάση τα κριτήρια της καταλληλότητας και της αποδεκτότητας του λόγου ως προς την επικοινωνιακή περίσταση (π.χ. πώς θα ταίριαζε καλύτερα;) αλλά και με βάση το κριτήριο της γλωσσικής ορθότητας. Ομαδοποιώ τα λάθη των μαθητών και παρέχω θεραπευτική εργασία. Παρέχω τη δυνατότητα στους μαθητές μου για αυτοδιόρθωση /ετεροδιόρθωση του λόγου τους. Αξιοποιώ τα αποτελέσματα της αξιολόγησης για στήριξη των μαθητών και βελτίωση της διδασκαλίας μου. Ενημερώνω τους γονείς για την πρόοδο των παιδιών τους. 28

Επιμέλεια παρουσίασης: Μαρία Παπαλεοντίου Σας ευχαριστούμε για τη συνεργασία και καλή συνέχεια Επιμέλεια παρουσίασης: Μαρία Παπαλεοντίου papaleontiou.m@cyearn.pi.ac.cy