Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Κυκλάδων Έμφυλη ισότητα στο σχολείο: ανάγκες και κατακτήσεις. Μελέτες περίπτωσης από τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση ΥΠΠΕΘ, ΙΕΠ, ΓΓΙΦ 2/12/2017 Βιβή Δεληκάρη Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Κυκλάδων

Έμφυλη ισότητα στο σχολείο: Πού; → Στις ταυτότητες μαθητών και μαθητριών και τις σχέσεις τους → Στις ταυτότητες των εκπαιδευτικών, ανδρών και γυναικών, και τις προσδοκίες τους από τους μαθητές και τις μαθήτριες → Στις διδακτικές πρακτικές και μεθοδολογίες → Στα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών & στο Κρυφό Αναλυτικό Πρόγραμμα → Στο θεσμικό πλαίσιο & στα σχολικά εγχειρίδια → Στη σχολική γνώση και στις διαδικασίες παραγωγής και διάχυσής της → Στη γλώσσα → Στον επαγγελματικό προσανατολισμό → Στη διοικητική και συνδικαλιστική εκπαιδευτική ιεραρχία

Πώς ορίζεται; Εκπαιδευτικές πολιτικές που → προωθούν και ενσωματώνουν τη διαμόρφωση ενός αξιακού συστήματος που ενισχύει την έμφυλη ισότητα, αίροντας τις όποιες διχοτομικές προσλήψεις και κοινωνικές διακρίσεις βάσει φύλου, φυλής, θρησκεύματος, τάξης → αξιοποιούν την εκπαιδευτική διαδικασία στην καταπολέμηση των στερεοτυπικών αντιλήψεων, προώθηση της ισόρροπης συμμετοχής των φύλων στην εκπαίδευση, την επιστήμη και την έρευνα, ενίσχυση και αξιοποίηση του συνόλου του ανθρώπινου δυναμικού (Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων 2016-2020)

Ενδεικτικές εκπαιδευτικές πολιτικές/δράσεις «Από το 1994, το ΚΕΘΙ, σε συνεργασία με τη ΓΓΙΦ, το Υπουργείο Παιδείας και με Πανεπιστήμια της Ελλάδας και της Ευρώπης, εργάζεται συστηματικά στην κατεύθυνση της άρσης των έμφυλων ανισοτήτων στην εκπαίδευση Τη δεκαετία του 2000 έχει την ευκαιρία να διαχύσει τη συσσωρευμένη γνώση, μέσω της υλοποίησης ενός πανελλαδικού προγράμματος επιμόρφωσης/ ευαισθητοποίησης εκπαιδευτικών και πραγματοποίησης παρεμβατικών δράσεων, σε σχολικές μονάδες της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (7.000 σχολεία σε όλη τη χώρα)» (έως 2008)

Ενδεικτικές εκπαιδευτικές πολιτικές/δράσεις Παρατηρητήριο για την Ισότητα στην εκπαίδευση (2006-2008, ΚΕΘΙ) «Επιμόρφωση Στελεχών της Δημόσιας Διοίκησης ως Gender Experts» (2014-2015, ΓΓΙΦ, ΙΝΕΠ ΕΚΔΔΑ) (gender expert και στο ΥΠΠΕΘ) Ευαισθητοποίηση και Επιμόρφωση των Στελεχών και των Εκπαιδευτικών της Προσχολικής και της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, σε θέματα ισότητας των φύλων και έμφυλων διακρίσεων (2015-2016, ΚΕΘΙ, ΕΚΔΔΑ)

Πολιτικό χάσμα Την περίοδο 2008-2015 παρά το γεγονός ότι εξακολουθούν να υλοποιούνται προγράμματα και δράσεις για το φύλο από τη ΓΓΙΦ («Εθνικό Πρόγραμμα για την ουσιαστική ισότητα των φύλων») Στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση υπάρχει ένα χάσμα, θεσμικό και πραγματικό, καθώς οι δυναμικές που δημιουργούνται με αφορμή τα προηγούμενα προγράμματα /δράσεις/πολιτικές αξιοποιούνται πια μόνο εξατομικευμένα από μεμονωμένα σχολεία και εκπαιδευτικούς

Μία θεσμική εξαίρεση χωρίς πλαισίωση Τα Προγράμματα Σπουδών για τη διδασκαλία της Λογοτεχνίας στην Α΄ Λυκείου (2011) εισάγουν ως μία από τις Θεματικές Ενότητες που μπορούν να διδαχθούν «Τα Φύλα στη Λογοτεχνία» και είναι ακόμη σε χρήση Είναι η μόνη απόπειρα θεσμοθέτησης της οπτικής του φύλου στη διδακτική ενός γνωστικού αντικειμένου χωρίς όμως θεωρητική θεμελίωση και επιμόρφωση ούτε των στελεχών ούτε των εκπαιδευτικών Με αποτέλεσμα απλαισίωτες πρωτοβουλίες και αντιδράσεις όπως: «δεν διδάσκουμε Κοινωνιολογία αλλά Λογοτεχνία» διατυπωμένες από πολλές εκπαιδευτικούς

Σήμερα Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων 2016-2020: Στόχος 1: Προώθηση της ισότητας των φύλων στην τυπική εκπαίδευση, την επιστήμη & την έρευνα Στόχος 2: Προώθηση της Ισότητας των Φύλων στη Δια Βίου Μάθηση και στην Άτυπη Εκπαίδευση (ΓΓΙΦ)

Σήμερα Επικαιροποιημένα στατιστικά στοιχεία για την ισότητα των φύλων στην Ε.Ε. στο πλαίσιο της Ατζέντας 2030 (EUROSTAT, Νοέμβριος 2017) http://ec.europa.eu/eurostat/documents/3217494/8461633/KS-04-17-780-EN-N.pdf/f7694981-6190-46fb-99d6-d092ce04083f Η ισότητα των φύλων αποτελεί διακριτό στόχο και αναλύεται στις σελίδες 107-125 της έντυπης έκδοσης (Στρατηγικός Στόχος 5 «Επίτευξη της ισότητας των φύλων και ενδυνάμωση όλων των γυναικών και κοριτσιών») (πηγή: www.isotita.gr)

EUROSTAT 2017 Εκπαίδευση: με έτος αναφοράς το 2016, καταγράφεται έμφυλο χάσμα 3 ποσοστιαίων μονάδων σε βάρος των ανδρών, αναφορικά με την πρόωρη εγκατάλειψη της σχολικής φοίτησης (μείωση 0,8 μονάδας σε σχέση με το 2011) 9,5 ποσοστιαίων μονάδων σε βάρος των ανδρών σε σχέση με την επίδοση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση (αύξηση 1,9 μονάδας σε σχέση με το 2011) 4,8 ποσοστιαίων μονάδων σε βάρος των γυναικών αναφορικά με την κάλυψη θέσεων εργασίας από κατόχους πρόσφατων τίτλων σπουδών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (αύξηση 0,6 μονάδας σε σχέση με το 2011).

EUROSTAT 2017 Απασχόληση: με έτος αναφοράς το 2016, καταγράφεται έμφυλο χάσμα 11,6 ποσοστιαίων μονάδων στον τομέα της απασχόλησης σε βάρος των γυναικών (μείωση 1,2 μονάδας σε σχέση με το 2011) το μισθολογικό χάσμα μεταξύ γυναικών και ανδρών στην Ε.Ε. ήταν της τάξης του 16,3% το 2015 (μείωση 0,1 ποσοστιαίας μονάδας από το 2010) το 2016 οι ευθύνες φροντίδας παιδιών και ενηλίκων στέρησαν την είσοδο στην αγορά εργασίας σε ποσοστό 30,7% για τις γυναίκες (αύξηση 3,2 μονάδων από το 2011) και μόλις 4,3% για τους άνδρες (αύξηση 0,9 μονάδας από το 2011) της ηλικιακής ομάδας 20-64 ετών

EUROSTAT 2017 Θέσεις ευθύνης: με έτος αναφοράς το 2017, μόλις το 28,9% των μελών των εθνικών Κοινοβουλίων είναι γυναίκες (αύξηση 3,6 ποσοστιαίων μονάδων από το 2012) και μόλις το 24,6% των μελών των Διοικητικών Συμβουλίων επιχειρήσεων είναι γυναίκες (αύξηση 8,8 ποσοστιαίων μονάδων από το 2012).

Εκπαιδευτικές πολιτικές/δράσεις σήμερα Θεματική Εβδομάδα «Σώμα και Ταυτότητα» (2016-2017) «η ευαισθητοποίηση και η ενημέρωση των μελών της σχολικής κοινότητας στην υποχρεωτική δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Γυμνάσιο) σε θέματα που άπτονται της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη και εστιάζουν σε τρεις βασικούς άξονες α) τη διατροφή και την ποιότητα ζωής, β) την πρόληψη του εθισμού και των εξαρτήσεων, γ) τις έμφυλες ταυτότητες»

Θεματική Εβδομάδα 2016-2017 στο Νότιο Αιγαίο α) θετική στάση ως προς τη φιλοσοφία της Θ.Ε. β) αντιρρήσεις ως προς το χρόνο ανακοίνωσης της θεσμικής δράσης και την υποχρεωτικότητα. γ) επιφυλάξεις για την επάρκεια τους ως εκπαιδευτικών, να διαχειριστούν τη θεματολογία και τους άξονες της ΘΕ δ) αναγκαιότητα επιμόρφωσης ε) δυσκολίες εφαρμογής σε μικρά σχολεία στ) προβληματισμός ως προς την απώλεια διδακτικών ωρών ειδικά στα μικρά σχολεία ζ) Δεν υπάρχει εμπειρικό υλικό για τη γνώμη των μαθητών/τριών και των γονέων (1 σχολείο μόνο)

Θεματική Εβδομάδα 2016-2017 στο Νότιο Αιγαίο Όσον αφορά τη θεματική ενότητα Έμφυλες Ταυτότητες   α) όλα τα σχολεία τη συμπεριλαμβάνουν β) σε ποσοστό 98% επιλέγουν θεματολογία προτεινόμενη από το ΙΕΠ, και από υλικό που υπήρχε στα σχολεία στο πλαίσιο των Σχολικών Δραστηριοτήτων β) Από τους φορείς κλήθηκαν να συμμετάσχουν Ο Συνήγορος του παιδιού, Κέντρο Πρόληψης «Θησέας», Υπεύθυνες Σχολικών Δραστηριοτήτων, Συμβουλευτικός Σταθμός Νέων, Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Αγροτικοί Ιατροί (άνδρες, 2)

Θεματική Εβδομάδα 2016-2017 στο Νότιο Αιγαίο Απουσιάζουν οι Σχολικοί/Σχολικές Σύμβουλοι από την υλοποίησή της, που έχουν εποπτεία των σχολείων ευθύνης τους Δεν προσκλήθηκε η ΓΓΙΦ - παρά μόνον με δική μου πρωτοβουλία - και αφού ήρθαν στα χέρια μου τα πρώτα δεδομένα για το σε ποιους φορείς απευθύνονται τα σχολεία Η συζήτηση για την οπτική του φύλου στην εκπαίδευση αφήνεται στα χέρια μη ειδικών, συζητιέται αποσπασματικά και με όρους παθογένειας/παθολογικοποιείται (έμφυλη βία) λείπουν άλλες διαστάσεις της οπτικής

Συνοψίζοντας Στη Δευτεροβάθμια δεν έχει ενσωματωθεί η οπτική του φύλου στις εκπαιδευτικές διαδικασίες και εκπαιδευτικές ταυτότητες Οι εκπαιδευτικές αλληλεπιδράσεις επιτελούνται από τους/τις εκπαιδευτικούς, μαθητές, μαθήτριες, γονείς ως από «ασώματες κεφαλές» Δεν υπάρχει σε κανένα γνωστικό αντικείμενο –πλην της Λογοτεχνίας της Α΄Λυκείου- ρητή αναφορά στις έμφυλες ταυτότητες και σεξουαλικότητες των εκπαιδευτικών υποκειμένων

Συνοψίζοντας Ωστόσο, με τη θεσμοθέτηση της Θεματικής Εβδομάδας και την εισαγωγή της ενότητας των Έμφυλων Ταυτοτήτων επιχειρείται το γεφύρωμα του πολιτικού χάσματος που επισημάναμε παραπάνω, ξαναμπαίνει στην ατζέντα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης η συζήτηση της οπτικής του φύλου Νομιμοποιείται

Συνοψίζοντας Κάθε θεσμικό μέτρο προς την κατεύθυνση της έμφυλης ισότητας ανοίγει δυναμικές αδιόρατες αλλά υπαρκτές Παράδειγμα: Η σχολική γιορτή της 28ης Οκτωβρίου στο ΓΕΛ Μήλου εορτάστηκε θεματικά ως εξής: Δυο γυναίκες στην Αντίσταση: Από την Νορμανδία ως την Κρήτη, στον Αγώνα κατά του ναζισμού (με video conference των δύο αγωνιστριών που συναντήθηκαν στη Μήλο καλοκαίρι και βρήκαν το κοινό αγωνιστικό τους παρελθόν) https://www.youtube.com/watch?v=eyumXOD25R0&feature=youtu.be

Mind the Gap Το θεσμικό και πολιτικό χάσμα σχετικά με την ένταξη της οπτικής του φύλου σε όλα τα πεδία της εκπαιδευτικής ζωής μπορεί να ξεπεραστεί με: την ένταξη της διάστασης του φύλου στα ΑΠΣ * όπως συνέβη στην Κύπρο την ανάθεση στα χέρια των ειδικών (ΓΓΙΦ) της επιμόρφωσης των στελεχών, εκπαιδευτικών, δομών & γονέων/κηδεμόνων με τη συμπερίληψη της οπτικής του φύλου στην εκπαιδευτική πολιτική ως βασικού γνώμονα για την κατάκτηση της έμφυλης ισότητας στο δευτεροβάθμιο σχολείο

Mind the Gap Συνοψίζοντας την προσωπική μου τοποθέτηση θα δανειστώ τα λόγια της Ρεντετζή (2006,2) «Ωστόσο στην Ελλάδα οι γυναίκες— γιατί κατά κύριο λόγο ήταν γυναίκες εκείνες που ασχολήθηκαν με το γυναικείο ζήτημα στον ακαδημαϊκό χώρο (όπως και έξω από αυτόν)—βίωσαν τις γυναικείες σπουδές και σπουδές του φύλου ως χώρο πάλης παρά ως γνωστικό πεδίο…». Και στα δικά μου μάτια χώρο πάλης και διεκδικήσεων συγκροτεί η βίωση της οπτικής του φύλου στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Βιβλιογραφικές αναφορές (κατά σειρά εμφάνισης) Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων 2016-2020, ΓΓΙΦ https://www.eetaa.gr/via/anakoinoseis/ggif_ethniko_sxedio_drashs_2016_2020.pdf Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Β., Ζιώγου-Καραστεργίου, Σ. & Φρόση, Λ. (επιμ.) (2008) Φύλο και Εκπαιδευτική Πραγαμτικότητα στην Ελλάδα. Προωθώντας Εκπαιδευτικές Παρεμβάσεις για την Ισότητα των Φύλων στο Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα, Αθήνα: ΚΕΘΙ EUROSTAT (2017) http://ec.europa.eu/eurostat/documents/3217494/8461633/KS-04-17-780-EN-N.pdf/f7694981-6190-46fb-99d6-d092ce04083f Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων www.isotita.gr Γενικό Λύκειο Μήλου (2017) Δυο γυναίκες στην Αντίσταση: Από την Νορμανδία ως την Κρήτη, στον Αγώνα κατά του ναζισμού (σχολική γιορτή 28ης Οκτωβρίου) https://www.youtube.com/watch?v=eyumXOD25R0&feature=youtu.be Ρεντετζή, Μ. (2006) Εισαγωγή στην ελληνική έκδοση του: Londa Schiebinger (1989) Ο Νους Δεν Έχει Φύλο; Οι Γυναίκες στις Απαρχές της Νεωτερικής Επιστήμης, Αθήνα :Κάτοπτρο, 19-43 (The Mind Has No Sex? Women in the Origins of Modern Science, Cambridge: Harvard University Press) Στατιστικά στοιχεία (40% των Γυμνασίων Κυκλάδων και Δωδεκανήσου) Τμήμα Επιστημονικής και Παιδαγωγικής Καθοδήγησης, Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Περιφερειακή Διεύθυνση Εκπαίδευση Νοτίου Αιγαίου