ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΚΥΚΛΟΣ, ΕΝΟΤΗΤΑ ΙV: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 8ο εξάμηνο, Διάλεξη 16η, 11/5/2017 Διδάσκουσα: Ασημίνα Χριστοφόρου

ΔΙΑΛΕΞΗ 16: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 2000-2006 Ι. ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΔΙΑΛΕΞΗΣ Ποιοι είναι οι νέοι κανονισμοί που διέπουν τη διαρθρωτική πολιτική της ΕΕ; Ποιες οι επιπτώσεις της εφαρμογής των προγραμμάτων 2000-2006 στην άσκηση κοινοτικής περιφερειακής πολιτικής και στη μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων;

ΔΙΑΛΕΞΗ 16: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 2000-2006 ΙΙ. ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΩΝ ΤΑΜΕΙΩΝ Α. Η προοπτική της διεύρυνσης προς Ανατολάς Η στρατηγική της σύνδεσης της πορείας της διεύρυνσης με τη μεταρρύθμιση της διαρθρωτικής πολιτικής ήταν όχι μόνο δικαιολογημένη, αλλά και επιβεβλημένη. Για μία πολιτική, όπως η περιφερειακή, που οργανώνεται και υλοποιείται σε περιοχικούς όρους, οποιοσδήποτε αναπροσδιορισμός του χώρου ευθύνης της είναι δυνατόν να οδηγεί σε μεταβολές που θίγουν τόσο τη δημοσιονομική της διάσταση όσο και την ίδια της τη φύση. Η Επιτροπή υποστήριξε ότι η προοπτική της διεύρυνσης προς τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης υποχρεώνει την Ένωση να ανανεώσει τη δέσμευσή της για την προώθηση της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής κατά τρόπο που θα εξασφαλίσει την ενσωμάτωση των νέων μελών στο κοινοτικό σύστημα.

ΔΙΑΛΕΞΗ 16: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 2000-2006 Β. Agenda 2000 (1997) 1. Πρόγραμμα δράσης με σκοπό την ενίσχυση των κοινοτικών πολιτικών και το σχεδιασμό ενός νέου χρηματοοκονομικού πλαισίου για την περίοδο 2000-2006 έναντι της επικείμενης διεύρυνσης προς Ανατολάς: Μεταρρύθμιση της ΚΑΠ Αύξηση αποδοτικότητας διαρθρωτικών ταμείων και Ταμείου Συνοχής Ενδυνάμωση προ-ενταξιακής στρατηγικής Νέο χρηματοοικονομικό πλαίσιο/ δημοσιονομική πειθαρχία 2. Η Επιτροπή προτείνει τη σταθεροποίηση των διαρθρωτικών δαπανών στο 0,46% του ΑΕΠ της Ένωσης για δύο λόγους: α. τους δημοσιονομικούς περιορισμούς που θέτει η εγκαθίδρυση της ΟΝΕ β. την απροθυμία των περισσότερο εύπορων κρατών μελών να αυξήσουν τη συνεισφορά τους στον κοινοτικό προϋπολογισμό. 3. Οι πόροι αυτοί θα αποδειχθούν επαρκείς, εφόσον η ΕΕ βελτιώσει την οικονομική αποτελεσματικότητα των διαρθρωτικών παρεμβάσεων.

ΔΙΑΛΕΞΗ 16: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 2000-2006 Γ. Δέσμη προτάσεων Επιτροπής (1998) Συγκέντρωση των παρεμβάσεων των Ταμείων, αποκέντρωση/ απλοποίηση διαρθρωτικού προγραμματισμού, βελτίωση της οικονομικής αποτελεσματικότητας των διαρθρωτικών ταμείων. Προενταξιακή ενίσχυση των 10 υποψήφιων χωρών με τη σύσταση νέων δημοσιονομικών εργαλείων: α. Μέσο Προενταξιακών Διαρθρωτικών Πολιτικών (ISPA - Pre-Accession Structural Instrument) β. Μέσο Προενταξιακής Γεωργικής Πολιτικής (SAPARD - Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development) 3. Πρόγραμμα PHARE (Poland and Hungary: Assistance for the Restructuring of the Economy) επεκτείνεται σε όλες τις χώρες της Αν. Ευρώπης για προσαρμογή των υποψήφιων χωρών στο «κοινοτικό κεκτημένο» (acquis communautaire).

ΔΙΑΛΕΞΗ 16: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 2000-2006 III. ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 2000-2006 Α. Νέοι Κανονισμοί Κανονισμός Πλαίσιο (1260/1999) 2. 1η Τροποποίηση (καν. 1447/2001) – Ελληνικά νησιά, Αιγαίο 3. 2η Τροποποίηση (καν. 1105/2003) – διαδικασία 4. 3η Τροποποίηση (καν. 173/2005) – παράταση του προγράμματος PEACE

ΔΙΑΛΕΞΗ 16: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 2000-2006 Β. Περιεχόμενο των μεταρρυθμίσεων 1. Χρηματοοικονομικές διατάξεις α. Το επίπεδο των ετήσιων χρηματοδοτήσεων των Ταμείων θα χαμηλώνει σταδιακά κατά τη διάρκεια της δημοσιονομικής περιόδου (29,4 δισ. € το 2000 σε 26,66 δισ. € το 2006), μείωση της τάξης του 9%. β. Οι ετήσιες εισροές κάθε κράτους μέλους από τα Διαρθρωτικά Ταμεία και το Ταμείο Συνοχής δεν υπερβαίνουν το 4% του εθνικού ΑΕΠ. Την ίδια στιγμή το μέσο επίπεδο κατά κεφαλήν υποστήριξης προς τις χώρες συνοχής διατηρείται στα επίπεδα του 1999. γ. Η κατανομή είναι τέτοια, ώστε να επιτυγχάνεται συγκέντρωση των πόρων στις περιφέρειες με αναπτυξιακή καθυστέρηση: Στόχος 1 → 69,7% Στόχος 2 → 11,5% Στόχος 3 → 12,3%

ΔΙΑΛΕΞΗ 16: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 2000-2006 2. Βασικές αρχές α. Συγκέντρωση i. Οι στόχοι προτεραιότητας συγχωνεύονται σε τρεις (Στόχοι 1, 2, 3): ΣΤΟΧΟΣ 1 ΟΡΙΣΜΟΣ: προώθηση της ανάπτυξης και της διαρθρωτικής προσαρμογής στις περιφέρειες με αναπτυξιακή καθυστέρηση ΚΡΙΤΗΡΙΟ: Περιφέρειες των οποίων το κατά κεφαλήν ΑΕΠ είναι ≤ 75% του κοινοτικού μέσου της ΕΕ-25, ιδιαίτερα απομακρυσμένες περιφέρειες του Στόχου 6, περιφέρειες του Στόχου 5α ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΑ ΜΕΣΑ: ΕΤΠΑ, ΕΚΤ, ΕΓΤΠΕ-Π, ΧΜΠΑ

ΔΙΑΛΕΞΗ 16: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 2000-2006 ΣΤΟΧΟΣ 2 ΟΡΙΣΜΟΣ: υποστήριξη της κοινωνικής και οικονομικής ανασυγκρότησης των περιφερειών που αντιμετωπίζουν διαρθρωτικές δυσκολίες ΚΡΙΤΗΡΙΟ: Σύνθεση των Στόχων 2, 5β της προηγούμενης περιόδου 1994-1999. Καλύπτεται το 18% του πληθυσμού της Ένωσης: 10% βιομηχανικές περιοχές 5% αγροτικές περιοχές 2% αστικές περιοχές 1% περιοχές που εξαρτώνται από αλιεία ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΑ ΜΕΣΑ: ΕΤΠΑ, ΕΚΤ, ΕΓΤΠΕ-Ε

ΔΙΑΛΕΞΗ 16: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 2000-2006 ΣΤΟΧΟΣ 3 ΟΡΙΣΜΟΣ: υποστήριξη της προσαρμογής και του εκσυγχρονισμού των πολιτικών και των συστημάτων που προωθούν την εκπαίδευση, την κατάρτιση και την απασχόληση ΚΡΙΤΗΡΙΟ: ποσοστά ανεργίας, αλλά το γεωγραφικό πεδίο δράσης δεν είναι το σύνολο του κοινοτικού εδάφους, αλλά όσες περιφέρειες δεν εντάσσονται στο Στόχο 2. ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΑ ΜΕΣΑ: ΕΚΤ

ΔΙΑΛΕΞΗ 16: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 2000-2006 ii. Οι περιφέρειες που ήταν επιλέξιμες για τους Στόχους 1, 2 και 5β, αλλά δεν ανταποκρίνονταν πλέον στα κριτήρια επιλεξιμότητας των νέων Στόχων 1 και 2, τυγχάνουν μεταβατικής στήριξης, η οποία μειώνεται σταδιακά και θα παύσει στο τέλος του 2005. Πρόκειται για τις λεγόμενες περιφέρειες «phasing out». Το αποτέλεσμα αυτό οφειλόταν όχι μόνο σε ανάπτυξη της περιφέρειας, αλλά και σε μείωση του μέσου της ΕΕ, λόγω της ένταξης των λιγότερο ανεπτυγμένων περιφερειών της Ανατολικής Ευρώπης (στατιστικό αποτέλεσμα). iii. Θυμίζουμε ότι υπάρχει και Ταμείο Συνοχής (κατά κεφαλήν GNI<90% του μέσου όρου των ΕΕ-25). iv. Μείωση Κοινοτικών Πρωτοβουλιών Διασυνοριακή, διεθνική, διαπεριφερειακή συνεργασία (INTERREG) Oικονομική και κοινωνική ανασυγκρότηση των πόλεων και των αστικών περιοχών υπό κρίση (URBAN) Αγροτική ανάπτυξη μέσω της εκδήλωσης πρωτοβουλιών τοπικού χαρακτήρα (LEADER) Καταπολέμηση του αποκλεισμού από την αγορά εργασίας (EQUAL)

ΔΙΑΛΕΞΗ 16: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 2000-2006 β. Διαρθρωτικός προγραμματισμός Αρχή της αποκέντρωσης και η αρχή της επικουρικότητας: ο ρόλος της Επιτροπής περιορίζεται στον καθορισμό και τον έλεγχο των γενικών κατευθύνσεων της διαρθρωτικής πολιτικής, ενώ τα κράτη μέλη έχουν τη συνολική ευθύνη για τη διαχείριση των επιμέρους προγραμμάτων. Διαχειριστική Αρχή (managing authority): ασκεί κατ’ αποκλειστικότητα την επίβλεψη της υλοποίησης κάθε μεμονωμένου προγράμματος, με τη συλλογή δεδομένων για την απόδοση του προγράμματος και την αποστολή τους στην Επιτροπή, την οργάνωση της αξιολόγησης και τον έλεγχο τήρησης των υποχρεώσεων που σχετίζονται με τη δημοσιότητα και το νόμο της Κοινότητας. Μαζί με την Επιτροπή και τις επιτροπές παρακολούθησης των κρατών μελών αναλαμβάνουν την παρακολούθηση της εφαρμογής των προγραμμάτων. Ορίζεται από τα κράτη μέλη. Δείκτες παρακολούθησης: καθιερώνονται για τον έλεγχο των προγραμμάτων, ορίζονται από τα κράτη μέλη και αντανακλούν αποδοτικότητα, διαχείριση, χρηματοοικονομική εφαρμογή και τη μέτρηση των ενδιάμεσων αποτελεσμάτων σε σχέση με το αρχικό χρονοδιάγραμμα Κανόνας n+2: πληρωμή με αυστηρότερους όρους, ώστε όσες πιστώσεις δεν έχουν απορροφηθεί μέσα σε διάστημα 2 ετών να αποδεσμεύονται.

ΔΙΑΛΕΞΗ 16: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 2000-2006 v. Θεωρίες που προσδιορίζουν το περιεχόμενο και το πνεύμα της κοινοτικής περιφερειακής πολιτικής – υπογραμμίζουν συστάσεις διεθνών οργανισμών [ex-post evaluation – synthesis report] Συμβολή οικονομικής ολοκλήρωσης, απελευθέρωσης διεθνούς εμπορίου και χρηματοοικονομικής σταθερότητας Ρόλος επένδυσης/ ευνοϊκού επιχειρηματικού περιβάλλοντος ως μηχανών ανάπτυξης - κίνητρα σε ΜμΕ και Α.Ξ.Ε. για κεφάλαια/ δάνεια ανάπτυξης, καινοτομίας [venture capital] Επέκταση ανθρώπινου κεφαλαίου με τη χρηματοδότηση της εκπαίδευσης και κατάρτισης για τη βελτίωση της ποιότητας του εργατικού δυναμικού Έμφαση σε έρευνα και τεχνολογία με μέτρα αύξησης δημόσιων και ιδιωτικών δαπανών σε Ε&Α και ενδυνάμωσης θεσμών και συνεργασίας μεταξύ επιχειρήσεων και ερευνητικών κέντρων Αναγνώριση θετικών επιδράσεων από οικονομίες συσσώρευσης πληθυσμού και πόρων με πολιτικές επέκτασης των τοπικών πλεονεκτημάτων και προσέλκυσης πόρων στις μειονεκτούσες περιφέρειες Σημασία θεσμικού περιβάλλοντος στις περιφέρειες λαμβάνοντας υπόψη τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές του διαστάσεις και προωθώντας μέτρα ενθάρρυνσης της συνεργασίας μεταξύ επιχειρήσεων, της επέκτασης της συμμετοχής στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και της ανάπτυξης αποδοτικών μηχανισμών/ φορέων διοίκησης Βιώσιμη ανάπτυξη (προστασία του περιβάλλοντος)

ΔΙΑΛΕΞΗ 16: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 2000-2006 ΙΙΙ. ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 2000-2006 – ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ Α. Ex-post αξιολόγηση των προγραμμάτων πολιτικής συνοχής 2000-2006 για Στόχους 1 & 2 (2010, Πίνακες σελ. 22, 25, 44, 49). Οι διαρθρωτικές παρεμβάσεις που διατέθηκαν για τους Στόχους 1 & 2 ανέρχονται σε 185,5 δισ. για την περίοδο 2000-2006 ή κατά μέσο όρο 26,5 δισ. ετησίως. Το 86% πήγε σε χώρες της ΕΕ-15. Το ΕΤΠΑ κάλυπτε το 60% των δαπανών, από το οποίο το 92,5% πήγε σε χώρες της ΕΕ-15. Τα προγράμματα για τις νεοεισερχόμενες χώρες του Αν. μπλοκ ξεκινούν το 2004. Η Πορτογαλία και η Ελλάδα ωφελήθηκαν περισσότερο ως περιφέρειες του Στόχου 1, λαμβάνοντας χρηματοδοτήσεις που αντιστοιχούσαν στο 1,3 με 1,4% του ΑΕΠ. Ως το τέλος του 2008, δαπανήθηκε το 89% των πόρων (αν. υποχρεώσεων) που κατανεμήθηκαν από το ΕΤΠΑ για το Στόχο 1 στις χώρες της ΕΕ-15. Για το Στόχο 2, το αντίστοιχο ποσοστό πέφτει στο 80-82%. Παρόμοια είναι τα ποσοστά και για τις νεοεισερχόμενες τότε χώρες της Αν. Ευρώπης.

ΔΙΑΛΕΞΗ 16: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 2000-2006 4. Ελλάδα: ευοίωνες προϋποθέσεις λόγω επέκτασης υποδομών που συνδέονται ιδιαίτερα με τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. Κρίνεται σημαντική η συμβολή των κοινοτικών κονδυλίων και στην εκπαίδευση, την ισότητα των φύλων, αστική ανάπτυξη, κουλτούρα προγραμματισμού και σχεδιασμού της περιφερειακής ανάπτυξης. Ανάγκη για βαθύτερη αλλαγή στη νοοτροπία των αρχών για άσκηση πολιτικής βάσει αξιολογικών κριτηρίων και ενδείξεων (evidence-based policy making). Το ενδιαφέρον είναι ότι για δημόσιο χρέος στην Ελλάδα δεν υπάρχει καμία νύξη ή ενδοιασμός. 5. Υπήρξε παράταση των προγραμμάτων της περιόδου αυτής λόγω της διεθνούς χρηματοοικονομικής κρίσης το 2007-2008.

ΔΙΑΛΕΞΗ 16: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 2000-2006 Β. Γενικότερα ας θυμηθούμε τις δυσκολίες ενός εγχειρήματος αποτίμησης των επιπτώσεων της περιφερειακής πολιτικής: α. Δυσκολία απομόνωσης της επίδρασης μίας μεμονωμένης πολιτικής από άλλες οικονομικές διαταραχές και πολιτικές που επηρεάζουν την οικονομία. β. Την απόδοση της Συνοχής ως μεταβολή και σύγκλιση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ περιφερειών, δεδομένων των μειονεκτημάτων που παρουσιάζει ο δείκτης (ως προς την αξιοπιστία, επάρκεια και καταλληλότητα). γ. Το μικρό ποσοστό των χρηματοδοτήσεων στο συνολικό ΑΕΠ της ΕΕ (0,1% το 1975-1988, 0,27% το 1989-1993, 0,46% το 1994-1999), αλλά και το μικρό ποσοστό του κοινοτικού προϋπολογισμού στο ΑΕΠ (λίγο πάνω από 1%). δ. Την κατανομή των δαπανών του προϋπολογισμού μεταξύ πολιτικών της ΕΕ, ώστε, παρά το γεγονός ότι οι διαρθρωτικές δράσεις είναι > 40%, το μεγαλύτερο μέρος, όπως για ΚΑΠ, ή Ε&Τ, να πηγαίνει σε ανεπτυγμένες χώρες. Παραβίαση όχι μόνο της αρχής της συγκέντρωσης, αλλά και της αρχής του συντονισμού πολιτικών.