Η καθημερινή ζωή στην Αρχαία Ρώμη Ερευνητική εργασία 2ου τετραμήνου των μαθητών του τμήματος ΑΥ (Οικονομίας και Διοίκησης) του 1ου ΕΠΑ.Λ. Ζωγράφου (Σχ. Έτος 2014-2015). Υπεύθυνη καθηγήτρια: Φωτεινή Μπιστόλα (ΠΕ02 Φιλόλογος) Εργάστηκαν οι μαθητές: Βουτσάι Μελέκ, Γλύκης Αδαμάντιος, Διακομής Ευάγγελος, Καλουμένου Δέσποινα, Κούρτι Ενέα, Λόλη Θεανώ, Λύτρας Παύλος, Μακρής Ιωάννης, Μενελάου Πέτρος, Μιχαηλίδου Σοφία, Μούτσκο Κωνσταντίνα, Ράκου Λεωνίδας, Σαχάι Μελισόν, Σούλη Αγγελική, Τσολάκης Γεώργιος, Χαράπι Αλμπάν.

Το ξεκίνημα Η Ρώμη ήταν η "καρδιά" του ρωμαϊκού κράτους και βρισκόταν περίπου στο κέντρο του.  

Ήταν κτισμένη πλάι στον Τίβερη ποταμό...

...και στολισμένη με ναούς, ωραία κτήρια και έργα τέχνης

…Πάνθεον

…Κολοσσαίο

… παρατηρητές Ιστορίας

Στην περίοδο ακμής της αυτοκρατορίας ο πληθυσμός της (πολίτες, δούλοι, ξένοι) πλησίαζε το ενάμισι εκατομμύριο.

Ο λαός έμενε σε μικρά διαμερίσματα σε πολυκατοικίες...

Ο λαός έμενε σε μικρά διαμερίσματα σε πολυκατοικίες...

...ενώ οι πλούσιοι σε βίλλες πιο μακριά από το κέντρο ή στην εξοχή.

...ενώ οι πλούσιοι σε βίλλες πιο μακριά από το κέντρο ή στην εξοχή.

Στον Παλατίνο λόφο ήταν κτισμένο το παλάτι των αυτοκρατόρων.

Οι κάτοικοι της υπαίθρου ήταν γεωργοί, βοσκοί, τεχνίτες και μικροέμποροι

Οι κάτοικοι της υπαίθρου ήταν γεωργοί, βοσκοί, τεχνίτες και μικροέμποροι

Οι μικροϊδιοκτήτες καλλιεργούσαν μόνοι τους τα κτήματά τους και ζούσαν από τα λιγοστά προϊόντα της παραγωγής τους

Οι μεγαλοϊδιοκτήτες γεωργοί είχαν μεγάλα αγροκτήματα Οι μεγαλοϊδιοκτήτες γεωργοί είχαν μεγάλα αγροκτήματα. Μέσα σε αυτά ήταν κτισμένα τα σπίτια των ιδιοκτητών και κοντά τους στάβλοι, ορνιθώνες και αποθήκες για τους καρπούς και τις ζωοτροφές. Όλα αυτά τα φρόντιζαν οι δούλοι που έμεναν εκεί

Τα παιδιά τους συνήθως εγκατέλειπαν την ύπαιθρο και αναζητούσαν εργασία και καλύτερη τύχη στον στρατό...

... στην πόλη...

... ή στα δημόσια έργα που γίνονταν στην αυτοκρατορία

... ή στα δημόσια έργα που γίνονταν στην αυτοκρατορία

Αντίθετα, τα παιδιά των πλουσίων σπούδαζαν, έχοντας ως δασκάλους μορφωμένους δούλους, κυρίως από την Ελλάδα

Όλοι οι κάτοικοι, πλούσιοι και φτωχοί, πήγαιναν συχνά στην Ρώμη για να πάρουν μέρος στις γιορτές και τους αγώνες που γίνονταν εκεί. Το κράτος φρόντιζε να κρατά απασχολημένο το μυαλό τού λαού με βάρβαρα θεάματα, για να μην επαναστατεί ενάντια στις άσχημες συνθήκες ζωής του. Του έδινε δηλαδή "άρτον και θεάματα", όπως έμειναν στην ιστορία.

Τα μεγάλα αυτά θεάματα γίνονταν στον ιππόδρομο

Συχνές ήταν οι μονομαχίες μεταξύ δούλων ή το ακόμα πιο βάρβαρο θέαμα να αγωνίζονται δούλοι εναντίον πεινασμένων θηρίων

Η ρωμαϊκή ενδυμασία

Οι Ρωμαίοι στις κοινωνικές τους εκδηλώσεις συνήθιζαν να φορούν ένα μάλλινο ύφασμα σε σχήμα ημικυκλικό με το οποίο κάλυπταν το σώμα από τους ώμους έως τα πόδια. Μόνο το δεξιό χέρι άφηναν ακάλυπτο. Πάνω από την τόνγκα, όπως ονομαζόταν το ένδυμα αυτό, κάποιοι φορούσαν την τήβεννο. Συνηθισμένος όμως ήταν και ο χιτώνας, που έμοιαζε με τον ελληνικό, δηλαδή δυο κομμάτια ύφασμα ραμμένα μαζί. Πίσω πήγαινε ως το ύψος των γονάτων, ενώ μπροστά πήγαινε πιο χαμηλά. Ο γυναικείος χιτώνας ήταν ποδήρης. Μια ζώνη δεμένη πάνω από τη μέση ήταν απαραίτητη.

Το ρωμαϊκό δείπνο

Γευστικές ακροβασίες των Ρωμαίων Οι αρχαίοι Ρωμαίοι μυήθηκαν στα πολυτελή γεύματα και στις εξωτικές λιχουδιές μέσω των πολέμων με τους Ασιάτες. Ως τότε, τα γεύματά τους ήταν μάλλον απλά. Μέχρι το 174 π.Χ. δεν υπήρχαν στη Ρώμη επαγγελματίες μάγειρες. Μετά τους πολέμους άρχισαν να αγοράζουν σκλάβους που ήταν μάγειρες, ζαχαροπλάστες και φουρνάρηδες οι οποίοι πωλούνταν σε πολύ ψηλές τιμές, ταυτόχρονα άρχισαν και να επηρεάζονται από τους Έλληνες και τις συνήθειές τους σχετικά με την κατανάλωση κρασιού και τελετουργίας στο φαγητό.

Με τις ρωμαϊκές κατακτήσεις σε Ανατολή και Δύση, άρχισαν να φτάνουν και στην πρωτεύουσα υλικά, τεχνικές και συνταγές από όλο τον μέγα κόσμο. Σιγά σιγά η γνώση των υλικών αλλά και η σύνθεση του τραπεζώματος έγινε τέχνη που απαιτούσε γνώση και ήταν πολύ εκτιμητέα. Ψάρια, στρείδια, σαλιγκάρια, μύδια και άλλα οστρακοειδή σε ποικιλία πολύ πιο μεγάλη από αυτή που έχουμε σήμερα ερχόταν από τα πέρατα της γης και οι γνώστες ήξεραν από πού έρχονται τα καλύτερα και τους πιο λεπτούς τρόπους παρασκευής τους. Τα γατόψαρα, που θεωρούνταν πολύ εκλεκτά ψάρια, ερχόταν στο τραπέζι ζωντανά ώστε να πείσουν για το πόσο φρέσκα είναι. Στις ρωμαϊκές βίλλες εκτρέφονταν χήνες στο σκοτάδι και πάπιες που μεγάλωναν με χουρμάδες και σύκα. Σε κλουβιά μεγάλωναν πιτσούνια, φασιανοί και μικρότερα πουλιά. Πελαργοί, φλαμίνγκο και ειδικά παγώνια ήταν συχνά εδέσματα στα ρωμαϊκά τραπέζια. Ο Απίκιος, ο διάσημος καλοφαγάς που έφαγε τα λεφτά του τρώγοντας, όταν έμεινε με το τελευταίο του εκατομμύριο αυτοκτόνησε, επειδή η ζωή δεν άξιζε πια. Πριν πεθάνει έφαγε ένα πιάτο από γλώσσες φλαμίνγκο.

Συχνά τα αγριογούρουνα σερβίρονταν ολόκληρα και οι γκουρμέ της εποχής μπορούσαν να καταλάβουν από ποια περιοχή ήταν το ζώο. Τα λουκάνικα ήταν επίσης πολύ αγαπητά, ζεστά και κρύα, μάλιστα προσφερόταν και στο δρόμο από πλανόδιους, οι οποίοι τα έψηναν πάνω σε καυτές πέτρες. Επίσης υπήρχε τεράστια ποικιλία σε λαχανικά και πρασινάδες: τα σπαράγγια ήταν πολύ αγαπητά και καλλιεργούνταν συστηματικά, ακόμα πολλά είδη λάχανου, αγκινάρες, κολοκύθες και αγγούρια, φασόλια και αρακάς, μανιτάρια, τρούφες και πολλά πολλά μυρωδικά για γεύση.

Το δείπνο ήταν το κυρίως γεύμα της ημέρας και όταν ήταν οικογενειακή υπόθεση κρατούσε μία ώρα. Η ώρα φαγητού ήταν γύρω στις 5 το απόγευμα, όταν όλες οι δουλειές είχαν τελειώσει. Αν υπήρχαν καλεσμένοι όμως, το γεύμα κρατούσε πολλές ώρες. Οι καλεσμένοι έφερναν μαζί τους και την πετσέτα τους, που δεν ήταν υποχρέωση του οικοδεσπότη, η οποία χρησίμευε για σκούπισμα αλλά στο τέλος γινόταν και σακουλίτσα για τα περισσεύματα τα οποία προοριζόταν για το σκύλο (ή για νυχτερινό σνακ). Μόλις έφταναν οι καλεσμένοι έπλεναν τα χέρια τους και άλλαζαν ρούχα και σανδάλια που τους έδιναν οι οικοδεσπότες. Μέσα στην τραπεζαρία υπήρχαν 3 ανάκλιντρα γύρω από ένα ή περισσότερα τραπέζια και κάθε ανάκλιντρο χωρούσε 3 άτομα. Αυτό σημαίνει ότι δημιουργούνταν παρέες των 9 ατόμων κάθε φορά, όσο μεγάλωνε η λίστα των καλεσμένων, αυξανόταν και οι εννιάδες. Οι παρέες σχηματιζόταν ανάλογα με την κοινωνική θέση του καθένα, όσο πιο κοντά στον οικοδεσπότη, τόσο πιο σημαντικός ο καλεσμένος.

Το φαγητό τοποθετούνταν στο κέντρο κάθε παρέας και ο καθένας σερβιριζόταν μόνος του. Τα πηρούνια χρησίμευαν μόνο για σερβίρισμα, το φαγητό τρωγόταν με κουτάλια ή με τα χέρια. Οι ρωμαϊκες συνταγές είναι καταγεγραμμένες από τον Απίκιο και από άλλους, όμως είναι χωρίς ποσότητες και μερικές φορές με κάπως δυσεύρετα υλικά – δεν εννοώ μόνο τις γλώσσες φλαμίνγκο. Ο Patrick Faas μετέφρασε 150 συνταγές στα σημερινά δεδομένα.

Υγιεινή και άθληση

Κατά τον 2ο π.Χ. αιώνα εμφανίστηκαν στη Ρώμη οι Θέρμες, που ήταν δημόσιες εγκαταστάσεις με χώρους για την καθαριότητα και την υγιεινή του σώματος. Πολλοί αυτοκράτορες μερίμνησαν για πολυτελείς κατασκευές Θερμών και παροχή στο λαό δωρεάν εισιτηρίων εισόδου σ’ αυτές. Οι καλύτερες, από τις διατηρούμενες σήμερα, χτίστηκαν από τον Διοκλητιανό και τον Καρακάλλα. Σε πολλές από αυτές, εκτός από τα κυρίως λουτρά (για κρύο, χλιαρό και ζεστό μπάνιο) και τις παλαίστρες, υπήρχαν καταστήματα, κήποι, βιβλιοθήκες και χώροι για περιπάτους.

Η θρησκεία Η ρωμαϊκή θρησκεία ήταν ένα κράμα θεοτήτων των ντόπιων ιταλικών φυλών και των ελληνικού πανθέου. Οι Ρωμαίοι δεν δίστασαν να υιοθετήσουν και νέους θεούς από τους κατακτημένους λαούς, ό­πως τις μυστηριακές λατρείες της Ανατολής προς τι­μή της Μεγάλης Μητέρας θεάς, της φρυγικής Κυ­βέλης, της αιγυπτιακής Ίσιδας. Τηρούσαν επίσης με μεγάλη τυπικότητα το τελετουργικό των θρησκευτι­κών τους εορτών, σημαντικότερες από τις οποίες ήταν τα Paternalia, κατά την οποία τιμούσαν τους προγό­νους, τα Cerialia, αφιερωμένα στη γεωργία και τα Campitalia προς τιμήν των θεοτήτων των οδών. Πα­ράλληλα, οι υπήκοοι των επαρχιών της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ήταν ελεύθεροι να ακολουθούν τη δι­κή τους θρησκεία και να τελούν τις δικές τους γιορ­τές σύμφωνα με το ημερολογιακό τους έτος. Ο Αύγουστος, γοητευμένος από τις μυστηριακές λατρείες, στάθηκε ιδιαίτερα ευνοϊκός απέναντί τους και μάλιστα ταξίδεψε ο ίδιος στην Αθήνα για να μυηθεί στα Ελευσίνια Μυστήρια. Ανέλαβε επίσης την αναδιοργάνωση παλαιότερων λατρειών, κυρίως των θεοτήτων των οδών και την ανοικοδόμηση να­ών. Από την εποχή του και σε όλη τη διάρκεια της αυτοκρατορικής περιόδου, παρουσιάστηκε έξαρση της λατρείας των αφηρημένων εννοιών, όπως της Ειρήνης (Pax), της Τύχης (Fortuna), της Ομόνοιας (Concordia), της Αφθονίας (Ops). Η λατρεία τους εξυπηρετούσε κυρίως την πολιτική προπαγάνδα και είχε μεγάλη απήχηση σε όλη την αυτοκρατο­ρία, καθώς οι υπήκοοι είχαν πειστεί ότι μόνο κάτω από μια ισχυρή Ρώμη, όπως αυτή εμφανιζόταν την εποχή του Αυγούστου, θα μπορούσαν οι ιδέες αυτές να πραγματωθούν. Η συστηματοποίηση της λατρείας του αυτοκράτορα ως θεού, μετά το θάνατό του, πραγματοποιήθηκε στη Ρώμη από τον Αύγουστο και βρήκε μεγάλη απήχηση στις επαρχίες, κυρίως τις ανατολικές όπου ανάλογες τιμές αποδίδονταν στους ηγεμόνες ήδη α­πό την εποχή του Μ. Αλεξάνδρου. Έτσι, τιμούσαν τους Ρωμαίους αυτοκράτορες με αγώνες, λατρευτικά αγάλματα, ναούς και θυσίες προς τιμήν τους, πράξεις κυρίως πολιτικού – διπλωματικού και λιγότερο θρησκευτικού χαρακτήρα. Τέλος, ο Αύγουστος συγκέντρωσε στο πρόσωπό του όλα τα ανώτατα ιερατικά αξιώματα, συνδέοντας έτσι τη ρωμαϊκή θρησκεία με το πρόσωπό του. Επωμίστηκε μάλιστα όλες τις δαπάνες για την ανοικοδόμηση και επισκευή ναών, ανυψώνοντας τον εαυτό του σε μέγιστο προστάτη της θρησκείας και αναδεικνύοντας τη μοναδική του σχέση με το θεό.

Παιχνίδια Το μεγάλο πάθος των Ρωμαίων ή­ταν τα τυχερά παιχνίδια, τα οποία μάλιστα ελέγχονταν από τον Αύγουστο και απαγορεύονταν εκτός από την περίοδο των Σατουρναλίων. Δημοφιλή ήταν τα ζάρια, τα κότσια και το τάβλι, καθώς και ένα παιχνίδι με καρύδια που διασκέδαζε μικρούς και με­γάλους. Συναγωνίζονταν να ανοίξουν τα καρύδια χωρίς να τα σπάσουν ή άλλοτε με βολή ακριβείας να στήσουν το καρύδι τους σε ένα σωρό από αυτά χωρίς να τα διαλύσουν ή, τέλος, να χτυπήσουν με έ­να καρύδι εκείνα των αντιπάλων τους.

Τοιχογραφία σπιτιού από την Πομπηία Πορτραίτο νέα γυναίκας-Πομπηία