«Ανοιχτό Σχολείο, δημιουργικότητα και εκπαιδευτικές πρακτικές» Ελένη ΜΟΥΣΕΝΑ Δρ Εκπαιδευτικής Πολιτικής Σχολική Σύμβουλος Προσχολικής Αγωγής 53ης Περιφέρειας Επιμορφωτική ημερίδα: Πέμπτη 1 Νοεμβρίου 2012

Εισαγωγικά Το ανοιχτό και δημιουργικό σχολείο προβάλλει ως αναγκαιότητα στις σύγχρονες συνθήκες των ραγδαίων αλλαγών διεθνώς σε πολιτικό, κοινωνικοοικονομικό και τεχνολογικό επίπεδο. Στις συγκεκριμένες συνθήκες όπου η μάθηση και η γνώση το υπερβαίνουν, ένα σχολείο προσανατολισμένο στον φορμαλισμό και τον εγκυκλοπαιδισμό δεν έχει νόημα ύπαρξης. Η απάντηση στον προβληματισμό «το σχολείο να κλείσει» (Illich,1979) έρχεται με την πρόταση του ανοίγματός του και την προώθηση της δημιουργικότητας.

Ορισμοί Ο όρος «ανοικτή εκπαίδευση» με την πάροδο του χρόνου έλαβε διάφορες σημασίες, όπως εκδημοκρατισμό, αυξανόμενη πρόσβαση, περισσότερες ευκαιρίες και επιλογές για όλους (Liyoshi and Kumar, 2008). Το «ανοικτό σχολείο» χαρακτηρίζεται από αποκεντρωτική διάσταση, ευελιξία των εκπαιδευτικών, διαπραγμάτευση βιωματικών καταστάσεων, εμπλοκή των γονέων και της κοινωνίας στη μαθησιακή διαδικασία, ομαδοσυνεγατική, παιδοκεντρική, ευχάριστη και δημιουργική μάθηση (Tuetken, 1978).

Τομείς ανοίγματος του σχολείου και της εκπαίδευσης «Ανοικτές εκπαιδευτικές πρακτικές» (Open Educational Practices) «Ανοικτό εκπαιδευτικό περιεχόμενο» (Open Educational Content) «Ανοικτή εκπαιδευτική τεχνολογία» (Open Educational Technology)

«Ανοικτές εκπαιδευτικές πρακτικές» (Open Educational Practices) Αποτελούν βασική προϋπόθεση της ανοικτής εκπαίδευσης. Χαρακτηρίζονται από την καλλιέργεια ενός πνεύματος συνεργασίας και συμμετοχής στην απόκτηση της γνώσης και της δημιουργικότητας, που είναι απαραίτητα στη ραγδαία αναπτυσσόμενη κοινωνία της γνώσης (Richardson, 2008:283). Επιπλέον χαρακτηρίζονται από την ανοιχτή ανταλλαγή ιδεών, απόψεων μεταξύ των εκπαιδευτικών, την ευέλικτη και συνεργατική μάθηση, την ανοιχτή πρόσβαση στις πηγές πληροφοριών και γνώσεων, την κατανόηση και την υποστήριξη των καινοτομιών.

«Ανοικτό εκπαιδευτικό περιεχόμενο» (Open Educational Content) Η πρόσβαση στο περιεχόμενο δεν είναι αρκετή, η κοινωνική υποστήριξη είναι απαραίτητη για τη μάθηση (Lane, 2008). Το περιεχόμενο ως αναπαράσταση της διδασκαλίας συμπεριλαμβανομένων των περιβαλλόντων μάθησης και των κατάλληλων παιδαγωγικών πρακτικών, μπορούν να οδηγήσουν σε επιτυχία το κίνημα Open Educational Resources (OER) (Thille, 2008). Η επιτυχία για το άνοιγμα του εκπαιδευτικού περιεχομένου απαιτεί παιδαγωγική γνώση και σωστή χρήση των υλικών (Carey and Hamley, 2008).

«Ανοικτή εκπαιδευτική τεχνολογία» (Open Educational Technology) Η έννοια πηγαίνει πιο πέρα από την απλή χρήση της τεχνολογίας, τα εκπαιδευτικά λογισμικά ανοικτού κώδικα και τις πληροφορίες μέσω του διαδικτύου. Αναφέρεται στις ανοικτές προσεγγίσεις στη διδασκαλία και τη μάθηση που επιχειρούν να προσπεράσουν πολιτιστικούς φραγμούς και παραδοσιακές άκαμπτες εκπαιδευτικές συμπεριφορές. Διευρύνει τις έννοιες της διδασκαλίας και της μάθησης εμπλουτίζοντάς τες με νέα ορολογία και συμπεριφορές ανταλλαγής και συνεργασίας (McGrath, 2008).

Πηγές: 1. Le Monde de l’ education n 330, 2004 2. Προσωπικό αρχείο

Συνεργασία με γονείς…

Πηγές: 1. Le Monde de l’ education n 359, 2007 2. Προσωπικό αρχείο

Πηγή: Le Monde de l’ education n 368, 2008

Συμμετοχική κουλτούρα… Το ουσιαστικό στοιχείο για το άνοιγμα της εκπαίδευσης και του σχολείου είναι η συνεργασία και το άνοιγμα των σχέσεων μεταξύ των εκπαιδευτικών. Το σημαντικότερο από τα αποτελέσματα που αξιολογούμε είναι η καλύτερη εκπαιδευτική πρακτική για την προώθηση της μάθησης (Richardson 2008:279). Η καλλιέργεια της συμμετοχικής κουλτούρας στα εκπαιδευτικά δρώμενα της σύγχρονης τεχνοτρονικής εποχής μπορεί να υποστηρίξει το άνοιγμα του σχολείου και της εκπαίδευσης.

Χαρακτηριστικά της συμμετοχικής κουλτούρας: περιορισμό των ορίων για έκφραση και συμμετοχή, υποστήριξη της δημιουργικότητας και της ανταλλαγής, διακριτική καθοδήγηση, διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος όπου τα μέλη πιστεύουν στη συνεισφορά όλων, και διασυνδέσεις με άλλα άτομα (Jenkins, 2006:7).

Στοιχεία ερευνών Ερευνητές εξετάζοντας εκπαιδευτικά παραδείγματα και βασικά στοιχεία της κουλτούρας των εκπαιδευτικών επισημαίνουν την ανάγκη για αλλαγή και την προώθηση συγκεκριμένων εκπαιδευτικών πρακτικών (Bass and Bernstein, 2008, Oblinger and Lomardi, 2008). Μέσω των δικτύων και των ηλεκτρονικών εργαλείων που είναι διαθέσιμα σήμερα γίνεται εφικτή η αλληλοϋποστήριξη των εκπαιδευτικών και η ανταλλαγή επιτυχημένων εκπαιδευτικών πρακτικών (Laurillard, 2008).

Στοιχεία ερευνών (συνέχεια…) Όταν περισσότεροι εκπαιδευτικοί συμβάλλουν τότε τα projects και γενικότερα οι εργασίες γίνονται μεστότερες, οι ιδέες και οι πρακτικές γίνονται περισσότερο αξιόπιστες και αυτό συμβάλλει στη διεύρυνση του νοήματός τους (Bass and Bernstein, 2008). Η εκπαίδευση είναι μια πολιτική δραστηριότητα που συσφίγγει τις ηθικές αξίες στην κοινωνία (Laurillard, 2008).

«Το άνοιγμα των εκπαιδευτικών πρακτικών στην προσχολική εκπαίδευση» Εμπειρική έρευνα «Το άνοιγμα των εκπαιδευτικών πρακτικών στην προσχολική εκπαίδευση»

Σκοπός της έρευνας Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να αναδείξει αν και σε ποιο βαθμό οι εκπαιδευτικές πρακτικές στα ελληνικά Νηπιαγωγεία σήμερα ανταποκρίνονται στο θεσμικό αίτημα του ανοίγματος του σχολείου στο περιβάλλον και την ανάπτυξη της δημιουργικότητας. Διερευνώνται οι απόψεις των νηπιαγωγών δημοσίων και ιδιωτικών Νηπιαγωγείων της Αττικής και της Αχαΐας.

Άξονες διερεύνησης Ενδοσχολική συνεργασία και σχέσεις μεταξύ εκπαιδευτικών Διασχολικές ανταλλαγές και εκπαιδευτικές δημιουργικές δραστηριότητες Πρακτικές ανοίγματος του σχολείου στην οικογένεια και το ευρύτερο περιβάλλον.

Σημαντικότητα της διερεύνησης του θέματος Το κίνημα του ανοικτού σχολείου αναζωογονείται σήμερα με τις προκλήσεις της τεχνολογίας και της πολυπολιτισμικότητας και επεκτείνεται ως κίνημα της ανοικτής εκπαίδευσης. Το άνοιγμα του σχολείου στο περιβάλλον αποτελεί ζητούμενο της εκπαιδευτικής πολιτικής και είναι η βασική αρχή του Διαθεματικού Ενιαίου Πλαισίου Προγραμμάτων Σπουδών και των Αναλυτικών Προγραμμάτων Σπουδών (ΔΕΠΠΣ, ΑΠΣ, ΦΕΚ 304 τ.β΄ 13-3-2003). Επιπλέον, κεντρικό στόχο των Αναλυτικών Προγραμμάτων Σπουδών αποτελεί η ανάπτυξη της δημιουργικότητας.

Μεθοδολογία της έρευνας Η παρούσα έρευνα είναι εμπειρική. Εφαρμόστηκε η μέθοδος της επισκόπησης (Neuman, 1994). Ερωτηματολόγιο με 30 ερωτήσεις, από τις οποίες προέκυψαν 42 μεταβλητές. Νηπιαγωγεία Αττικής και Αχαΐας, δημόσια και ιδιωτικά. Χρόνος πραγματοποίησης: Άνοιξη 2011.

Παρουσίαση και ανάλυση των ερευνητικών δεδομένων

Στατιστική Ανάλυση SPSS 13 (Statistical Package for the Social Sciences) Frequencies multiple responses Crosstabs, (Pearson Chi-Square - χ2, p) T-Test Independent Samples Test One-Way ANOVA Correlations

Γράφημα 1: Κατανομή της ηλικίας των νηπιαγωγών

Γράφημα 2: Κατανομή Επιπέδου σπουδών

Γράφημα 3. Κατανομή της διδακτικής εμπειρίας Γράφημα 3. Κατανομή της διδακτικής εμπειρίας

Γράφημα 4: Κατανομή αριθμού νηπιαγωγών ανά Νηπ

Πίνακας 1. Συχνότητες μεταβλητών f % Χαρακτηρισμός νηπιαγωγείων Ολοήμερα 125 Κλασικά 51 29,0 71,0 Πρόγραμμα τμημάτων Ολοήμερο 89 Κλασικό 87 50,6 49,4 Φορέας νηπιαγωγείου Δημόσιο 154 Ιδιωτικό 22 87,5 12,5 Τόπος Αττική 148 Αχαΐα 28 84,1 15,9

Πίνακας 2. Κατανομή συχνοτήτων για ενδοσχολική και διασχολική συνεργασία Καθόλου Σπάνια/Ελάχιστα Συχνά/ Πολύ Πολύ Συχνά/ Πάρα πολύ Σύνολο f %   Από κοινού δραστηριότητες 5 2,8 9 5,1 63 35,8 95 54,0 176 100,0 Ανταλλαγή ιδεών για ΑΠΣ 2 1,1 6 3,4 73 41,5 90 97,2 Ανταλλαγή εκπαιδευτικού υλικού 1 ,6 4 2,3 58 33,0 109 97,7 Θετικό συναδελφικό κλίμα 65 36,9 101 57,4 Δραστηριότητες με άλλο Νηπιαγωγείο 96 54,5 67 38,1 Δραστηριότητες με Δημοτικό Σχολείο 106 60,2 54 30,7 11 6,3

Γραφήματα 5 και 6. Διμεταβλητές συσχετίσεις Ενδοσχολική συνεργασία + θέση Προϊσταμένης

Διμεταβλητές συσχετίσεις Γράφημα 7 Διμεταβλητές συσχετίσεις Γράφημα 7. Διδακτική εμπειρία + Εμπλοκή γονεών Γράφημα 8. Διδ. εμπειρία + Υλοποίηση καινοτόμων προγραμ.

Multiple responses Ενδιαφέροντα, ικανότητες και κλίσεις N Percent Percent of cases Εικαστικά, ζωγραφική, χειροτεχνίες 72 26,5% 45,9% Κοινωνικές δεξιότητες 47 17,3% 29,9% Δραματική τέχνη, κουκλοθέατρο, κά. 42 15,4% 26,8% Μουσική 27 9,9% 17,2% Λογοτεχνία, ποίηση, γλώσσα 26 9,6% 16,6% Κίνηση, χορός, ρυθμός 16 5,9% 10,2% Εφαρμογή καινοτόμων προγραμμάτων 15 5,5% 9,6% Οργανωτικότητα, προγραμματισμός 14 5,1% 8,9% Νέες τεχνολογίες 13 4,8% 8,3% Total 272 100,0% 173,2%

Πίνακας 2. Κατανομή συχνοτήτων για εκπαιδευτικές δραστηριότητες και άνοιγμα του σχολείου στους γονείς Καθόλου Σπάνια/Ελάχιστα Συχνά/ Πολύ Πολύ Συχνά/ Πάρα πολύ Σύνολο f %   Πολιτιστικές εκδηλώσεις - 3 1,7 95 54,ο 78 44,3 176 100,0 Εκπαιδευτικές επισκέψεις 9 5,1 36 20,5 54,0 Υλοποίησηση καινοτόμων προγραμμάτων 26 14,8 66 37,5 46 26,1 38 21,6 Συμβολή γονέων σε λειτουργικά 17 9,7 49 27,8 83 47,2 27 15,3 Εμπλοκή γονέων σε εκπαιδευτική διαδικασία 15 8,5 61 34,7 81 46,0 19 10,8 Συνεργασία με φορείς 85 48,3 45 25,6 10 5,7

Γράφημα 8. Διμεταβλητή συσχέτιση: Ολοήμερο/κλασικό + Συμβολή στα λειτουργικά Υπόθεση ανεξαρτησίας (Ηο) = Η συμβολή των γονέων στα λειτουργικά είναι ανεξάρτητη από το πρόγραμμα του νηπιαγωγείου Αποτελέσματα: χ2 (2, n = 176) = 14,020, p = 0,003 Η υπόθεση ανεξαρτησίας απορρίπτεται.

T-Test Independent Samples Test) Τόπος (Αττική, Αχαΐα) + Δραστηριότητες από κοινού με συναδέλφους. Η ανάλυση έδειξε ότι δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά. Δεκτή η Ho F=1,51 t-value=-,017 Two-tailed p=-,003 Τόπος (Αττική, Αχαΐα) + Ανταλλαγή εκπαιδευτικού υλικού. Η ανάλυση έδειξε ότι υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά. F=7,143 t-value=-1,416 Two-tailed p=-,168, Απόρ. Ho

T-Test Independent Samples Test) Τόπος (Αττική, Αχαΐα) + Δραστηριότητες με Δημοτικό Σχολ. Η ανάλυση έδειξε ότι υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά. F=12,543 t-value=-3,317 Two-tailed p=-,002, Απόρ. Ho Τόπος (Αττική, Αχαΐα) + Υλοποίηση καινοτόμων προγραμμάτων. F=7,908 t-value=-6,792 Two-tailed p= ,000

T-Test Independent Samples Test) Φορέας (Δημόσιο, ιδιωτικό) + Δραστηριότητες με Δημοτικό Σχολ. Η ανάλυση έδειξε ότι υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά. F=6,57 t-value=-2,750 Two-tailed p=,011, Απόρ. Ho Δραστηριότητες κοινές με Δημοτικά σχ. στα ιδιωτικά περισσότερο Φορέας (Δημόσιο, ιδιωτικό) + Εμπλοκή γονέων σε εκπαιδευτικές δραστηριότητες F=5,548 t-value=,696 Two-tailed p=0,02, Απόρ. Ho, Εμπλοκή γονέων περισσότερο στα δημόσια

T-Test Independent Samples Test) Εμπειρία (έως 15, 15 και άνω) + Ανταλλαγή εκπ. υλικού. Η ανάλυση έδειξε ότι υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά. F=5,350 t-value=-1,815 Two-tailed p=,02, Απόρ. Ho Εμπειρία (έως 15, 15 και άνω) + Πραγματοποίηση εκπ. επισκέψεων F=9,083 t-value=-1,93 Two-tailed p=0,003, Απόρ. Ho, Συμπέρασμα: Οι νηπιαγωγοί με μεγαλύτερη διδακτική εμπειρία πιο ανοικτές

Correlations

Συμπεράσματα

Ενδοσχολική συνεργασία Εμφανίζεται ικανοποιητική για θέματα υλοποίησης δραστηριοτήτων και αναλυτικού προγράμματος. Διαφοροποιήσεις διακρίνονται ως προς ορισμένους παράγοντες όπως: Ο ρόλος της Προϊσταμένης του νηπιαγωγείου, όπου δίδονται μικρότερα ποσοστά ικανοποίησης Το είδος του προγράμματος, στο ολοήμερο δίδονται περισσότερο αυξημένες τιμές ως προς την ικανοποίηση και τις σχέσεις μεταξύ των εκπαιδευτικών.

Ενδιαφέροντα και κλίσεις των εκπαιδευτικών Κατά σειρά αύξοντα βαθμού προτίμησης: Εικαστικά Κοινωνικές δεξιότητες Δραματική τέχνη Μουσική Λογοτεχνία Κίνηση, χορός Εφαρμογή καινοτομιών Οργάνωση, προγραμματισμός Χρήση νέων τεχνολογιών

Διασχολικές ανταλλαγές Η συνεργασία μεταξύ σχολικών μονάδων εμφανίζεται πολύ χαμηλή. Διαφοροποιούνται τα ιδιωτικά νηπιαγωγεία στα οποία δίδονται ελαφρώς μεγαλύτερες τιμές συνεργασίας με τα δημοτικά σχολεία.

Εκπαιδευτικές επισκέψεις Η συχνότητα των εκπαιδευτικών επισκέψεων καταγράφεται αρκετά αυξημένη, με διαφοροποιήσεις ως προς τους παράγοντες: -διδακτική εμπειρία → μεγαλύτερη συχνότητα -ρόλος προϊσταμένης → μικρότερη συχνότητα -ολοήμερα νηπιαγωγεία → μεγαλύτερη συχνότητα -ιδιωτικά νηπιαγωγεία → μεγαλύτερη συχνότητα

Πολιτιστικές εκδηλώσεις στο χώρο του σχολείου Πολύ ικανοποιητική καταγράφεται η συχνότητα πραγματοποίησης πολιτιστικών εκδηλώσεων στο χώρο του σχολείου. Οι εκπαιδευτικοί δηλώνουν σε σημαντικό βαθμό ότι οι εκδηλώσεις συμβάλλουν στην ανάπτυξη της δημιουργικότητα.

Συνεργασία με την οικογένεια Το επίπεδο συνεργασίας των εκπαιδευτικών με την οικογένεια των παιδιών καταγράφεται ικανοποιητικό. Ελαφρώς μικρότερες τιμές δίνουν οι προϊσταμένες των νηπιαγωγείων. Η συμμετοχή των γονέων στα λειτουργικά θέματα του σχολείου εμφανίζεται ικανοποιητική, με μεγαλύτερη ένταση στα ολοήμερα νηπιαγωγεία. Η εμπλοκή των γονέων στην εκπαιδευτική διαδικασία εμφανίζεται περιορισμένη, με μεγαλύτερη συμμετοχή στα κλασικά νηπιαγωγεία. Η εμπλοκή άλλων ενηλίκων στην εκπαιδευτική διαδικασία εμφανίζεται περιορισμένη. Η συνεργασία με τους φορείς πολύ περιορισμένη, ενώ οι προϊσταμένες δίνουν ελαφρώς μεγαλύτερες τιμές.

Εν κατακλείδι Το αίτημα του ανοίγματος των εκπαιδευτικών πρακτικών και της ανάπτυξης συμμετοχικής κουλτούρας στα ελληνικά νηπιαγωγεία εμφανίζει διαβαθμίσεις. Στις ενδοσχολικές σχέσεις και συνεργασίες το άνοιγμα είναι καταγράφεται θετικό, με διαφοροποιήσεις ως προς ορισμένους παράγοντες. Στις διασχολικές σχέσεις περιορισμένο έως ανύπαρκτο. Στις ευρύτερες κοινωνικές σχέσεις και συνεργασίες αρκετά περιορισμένο. Το άνοιγμα στην τεχνολογία επίσης πολύ περιορισμένο.

Συμβολή της έρευνας Οι διαπιστώσεις της έρευνας εκτιμάται ότι θα συμβάλουν: Στην αύξηση της γνώσης σχετικά με τις ανοικτές εκπαιδευτικές πρακτικές στην Προσχολική Εκπαίδευση Στην προώθηση ανοικτών εκπαιδευτικών πρακτικών, και Στη γενικότερη συζήτηση για ένα ανοικτό και δημιουργικό σχολείο.

Αναφορές -Bass, R., Bernstein, D. (2008). “The Middle of Open Spaces: Generating Knowledge about Learning through Multiple Layers of Open Teaching Communities” in” Iiyoshi, T., Kumar, M. S. V., (Eds.), The name assigned to the document by the author. This field may also contain sub-titles, series names, and report numbers.Opening up Education. MIT Press. Cambridge -Canning, N. (2010) 'The influence of the outdoor environment: den-making in three different contexts', European Early Childhood Education Research Journal, 18: 4, 555 — 566 -Clifford, L. (2008). "Digital Libraries, Learning Communities, and Open Education" in: Iiyoshi, T., Kumar, M. S. V., (Eds.), The name assigned to the document by the author. This field may also contain sub-titles, series names, and report numbers.Opening up Education. MIT Press. Cambridge -Ehlers, Ulf-D. (2011), From Open Educational Resources to Open Educational Practices, eLearning Papers 23 -Haynes, N.M. & Emmons, C. (1997). The School Climate Scales: Students, parents and staff versions. New Haven: Yale Child Study Center. -Laurillard D. (2008). “Open Teaching: The Key to Sustainable and Effective Open Education” in: Iiyoshi, T., Kumar, M. S. V., Ed. (Eds.), The name assigned to the document by the author. This field may also contain sub-titles, series names, and report numbers.Opening up Education. MIT Press. Cambridge -McMartin F. (2008). “Open Educational Content: Tranforming Access to Education” in: Iiyoshi, T., Kumar, M. S. V., (Eds.), The name assigned to the document by the author. This field may also contain sub-titles, series names, and report numbers.Opening up Education. MIT Press. Cambridge -Organisation For Economic Co-Operation and Development (2007). Giving Knowledge for Free, The Emergence of Open Educational Resources. -Richardson C.R. (2008). "Open Educational Knowledge: More than Opening the Classroom Door" in: Iiyoshi, T., Kumar, M. S. V., (Eds.), The name assigned to the document by the author. This field may also contain sub-titles, series names, and report numbers.Opening up Education. MIT Press. Cambridge -Thille, C (2008). "Building Open Learning as a Community-based Research Activity" in: Iiyoshi, T., Kumar, M. S. V., (Eds.) The name assigned to the document by the author. This field may also contain sub-titles, series names, and report numbers.Opening up Education. MIT Press. Cambridge -UNESCO (2002). Forum on the Impact of Open Courseware for Higher Education in Developing Countries. Paris:UNESCO.

Σας ευχαριστώ!