ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΠΟΤΑΜΩΝ ΚΑΙ ΡΕΜΑΤΩΝ ΜΑΙΡΗ ΧΡΥΣΗ Δρ Γεωλόγος ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΠΟΤΑΜΩΝ ΚΑΙ ΡΕΜΑΤΩΝ ΜΑΙΡΗ ΧΡΥΣΗ Δρ Γεωλόγος

ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ Τα υδατορέματα ή υδατορεύματα ή ρέματα σύμφωνα με το Σύνταγμα (άρθρο 24) πρέπει να προστατεύονται ως στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος προκειμένου να διατηρούνται στη φυσική τους κατάσταση και να διασφαλίζεται η επιτελούμενη από αυτά λειτουργία της απορροής των υδάτων. Το πρόβλημα στη χώρα μας με τα ρέματα επικεντρώνεται: στην έλλειψη ενιαίας καταγραφής της θέσης και των χαρακτηριστικών τους, στη πληθώρα και ασάφεια διάσπαρτων σχετικών νομοθετικών διατάξεων, που αναφέρονται στα ρέματα, στην πολυδιάσπαση των αρμοδιοτήτων για τη προστασία και τον έλεγχο των επεμβάσεων στα ρέματα. Κάθε πολεοδομικός σχεδιασμός πρέπει να λαμβάνει υπόψη τα ρέματα. Στο παρελθόν αυτό δυστυχώς δεν έχει τηρηθεί με αποτέλεσμα να υπάρχουν ρέματα σε εγκεκριμένα ρυμοτομικά σχέδια και οικισμούς μη οριοθετημένα.

ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ To πρώτο σημαντικό βήμα για την επικαιροποίηση της νομοθεσίας για τα ρέματα, έγινε από την ΕΓΥ με τη σύνταξη του ν.4528/2014 «Διαδικασία Οριοθέτησης και ρυθμίσεις θεμάτων για τα υδατορέματα − ρυθμίσεις Πολεοδομικής νομοθεσίας και άλλες διατάξεις». Ο νόμος, αντιμετωπίζει ένα βασικό θέμα που αφορά στην προστασία των ρεμάτων την οριοθέτησή τους. Οριοθέτηση: Η διαδικασία και η επικύρωση του καθορισμού των οριογραμμών του ρέματος, με στόχο την εξασφάλιση της απρόσκοπτης απορροής των νερών και την περιβαλλοντική προστασία του ρέματος. Οριογραμμές: οι πολυγωνικές γραμμές και από τις δύο πλευρές της βαθιάς γραμμής του ρέματος, που περιβάλλουν σωρευτικά: (α) τις όχθες του ρέματος, (β) τις γραμμές πλημμύρας και (γ) οποιοδήποτε φυσικό ή τεχνητό στοιχείο, που αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του ρέματος, το οποίο έχει περιβαλλοντική αξία και χρήζει προστασίας.

Ν. 4258/2014 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΥΔΑΤΟΡΕΜΑΤΑ ΣΤΟΧΟΣ Τροποποίηση - απλοποίηση της νομοθεσίας για τα ρέματα ιδιαίτερα της οριοθέτησης τους για την διασφάλιση της υδραυλικής και περιβαλλοντικής λειτουργίας τους: διασφάλιση της φυσικής τους μορφής, προστασία του οικοσυστήματός τους, πρόληψη υποβάθμισής τους, αναβάθμιση ή αποκατάστασή τους σε περιπτώσεις που έχουν υποστεί αυθαίρετες επεμβάσεις.

ΑΡΘΡΟ 1 - ΟΡΙΣΜΟΙ Ειδική τεχνική ορολογία για την ενιαία εφαρμογή των διατάξεων, του Νόμου. Καθορισμός των τεχνικών χαρακτηριστικά των «μικρών αποδεκτών», για τους οποίους δεν απαιτείται κατά αρχήν η τήρηση της διαδικασίας της οριοθέτησης τους, με εξαίρεση ειδικών και τεκμηριωμένων περιπτώσεων (αρθ.4 παρ.2).

ΑΡΘΡΟ 2 – ΦΑΚΕΛΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ Ορίζεται το περιεχόμενο του Φακέλου Οριοθέτησης, ο οποίος περιλαμβάνει: τοπογραφική αποτύπωση του προς οριοθέτηση τμήματος, υδρολογική, υδραυλική μελέτη έκθεση περιβάλλοντος για το συγκεκριμένο μήκος του ρέματος τεχνική έκθεση με αξιολόγηση εναλλακτικών λύσεων πρόταση οριοθέτησης (γραμμές πλημμύρας –οριογραμμές ρέματος). Καθορίζονται οι αρμόδιες Υπηρεσίες και Φορείς που έχουν την δυνατότητα εκπόνησης Φακέλου Οριοθέτησης: Υπουργεία (ΥΠΕΝ, ΥΠΥΜΕΔΙ) ΟΤΑ Α’ και Β’ βαθμού φυσικά και νομικά πρόσωπα Ορίζεται η τμηματική οριοθέτηση. Αναφέρεται ότι με ΚΥΑ θα καθοριστούν οι προδιαγραφές σύνταξης του Φακέλου Οριοθέτησης.

ΑΡΘΡΟ 3 – ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ χωρίς και με κατασκευή έργων Καθορίζονται οι διαδικασίες για την οριοθέτηση: χωρίς και με κατασκευή έργων Θεσμοθετείται η διαδικασία για τον καθορισμό και την επικύρωση των οριογραμμών. Ορίζονται οι αρμόδιες Υπηρεσίες για τον έλεγχο και την θεώρηση των απαιτούμενων τοπογραφικών διαγραμμάτων, μελετών, κλπ.. Ορίζεται ότι για την επικύρωση του καθορισμού οριογραμμών, με την κατασκευής έργων, πρέπει να έχει εκδοθεί η απαιτούμενη από τις διατάξεις του Ν.4014/2011 ΑΕΠΟ. Καθορίζονται οι διαδικασίες επικύρωσης του καθορισμού των οριογραμμών με ΠΔ.

ΑΘΡΟ 4 – ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ Καθορίζονται οι εργασίες που επιτρέπονται εντός της ζώνης υδατορέματος, για τις οποίες δεν απαιτείται η προηγούμενη τήρηση της διαδικασίας οριοθέτησής του χωρίς βέβαια να καταργεί άλλες μελέτες που απαιτούνται για την κατασκευή τους: Άρση προσχώσεων (πλην αμμοληψιών) Καθαρισμός κοίτης Συντήρηση-αποκατάσταση-επισκευή αντιπλημμυρικών έργων Καθαίρεση αυθαιρέτων κατασκευών Κατασκευή φραγμάτων Κατασκευή-επισκευή-καθαίρεση γεφυρών και οχετών Κατασκευή έργων υποδομής (π.χ. αγωγοί υδροληψίας) Κατασκευή έργων ορεινής υδρονομίας Έργα εθνικής άμυνας και αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών

ΑΡΘΡΟ 5 – ΕΙΔΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ Ειδικές διατάξεις για την: εκ’ νέου οριοθέτηση ρεμάτων, προσωρινή οριοθέτηση, τήρηση σχετικού ηλεκτρονικού αρχείου. Σε περιπτώσεις που έχει γίνει οριοθέτηση με τις προϋπάρχουσες διατάξεις και έχει επέλθει σημαντική μεταβολή των πραγματικών δεδομένων είναι δυνατός ο επανακαθορισμός των οριογραμμών. Η προσωρινή οριοθέτηση γίνεται μόνο κατόπιν σχετικής υδραυλικής μελέτης και εκτός προστατευόμενων περιοχών. Επιβάλλεται η τήρηση αρχείου των αποφάσεων καθορισμού οριογραμμών σε κάθε Αποκεντρωμένη Διοίκηση (Δ/νσεις Υδάτων) και εξασφαλίζεται η συνεχής ενημέρωσή του.

ΑΡΘΡΟ 6 – ΕΝΙΑΙΑ ΒΑΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΑΡΘΡΟ 7 – ΑΝΤΙΠΛΗΜΜΥΡΙΚΑ ΕΡΓΑ Με Απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος θα συσταθεί ενιαία βάση δεδομένων στην οποία θα καταχωρούνται όλες οι διοικητικές πράξεις και αιτήσεις για την οριοθέτηση οριστική ή προσωρινή των ρεμάτων της χώρας. ΑΡΘΡΟ 7 – ΑΝΤΙΠΛΗΜΜΥΡΙΚΑ ΕΡΓΑ Καθορίζονται οι αρμόδιοι φορείς και οι διαδικασίες εκτέλεσης αντιπλημμυρικών έργων και εργασιών συντήρησης στα ρέματα. Προβλέπεται ότι μπορούν να πραγματοποιηθούν (μελέτη-κατασκευή) έργα και από ιδιώτες και ορίζεται η διαδικασία που πρέπει να τηρηθεί, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, όπως έλεγχος και, έγκριση των απαιτούμενων μελετών από Δημόσια Αρχή και επίβλεψη της κατασκευής των έργων από αυτή.

ΑΡΘΡΟ 9 – ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΑΡΘΡΟ 8 Επιχειρηματικά πάρκα και Οργανωμένοι υποδοχείς μεταποιητικών - επιχειρηματικών δραστηριοτήτων ΑΡΘΡΟ 9 – ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ Έως την έκδοση του ΠΔ (δόμηση πλησίον ρεμάτων) που προβλέπεται στον Ν.4067/2012, οι αποστάσεις δόμησης από τις γραμμές πλημμύρας σε περίπτωση προσωρινής οριοθέτησης, ορίζονται ως εξής: Εντός σχεδίου πόλεως και ορίων οικισμού – 10 μ. Εκτός σχεδίου περιοχές – 20 μ.

ΕΠΟΜΕΝΑ ΒΗΜΑΤΑ Μετά τη ψήφισή του ν.4528/2014 και προκειμένου για τη διευκόλυνση της εφαρμογής του, αλλά και την αντιμετώπιση λοιπών θεμάτων που αφορούν στη προστασία των ρεμάτων, δρομολογήθηκε τη σύσταση ομάδας εργασίας με σκοπό την υλοποίηση των παρακάτω επιμέρους εργασιών: Σύνταξη υπουργικής απόφασης (ΥΑ) που θα καθορίζει τις λεπτομέρειες τεχνικής λειτουργίας και τη δημιουργία βάσης δεδομένων για όλα τα ρέματα της χώρας. Σύνταξη κοινής υπουργικής απόφασης (ΚΥΑ) για τις τεχνικές προδιαγραφές του φακέλου οριοθέτησης και της υδραυλικής μελέτης για την οριοθέτηση των ρεμάτων. Σύνταξη προεδρικού διατάγματος (ΠΔ) που θα καθορίζει τους όρους και τις προϋποθέσεις δόμησης πλησίον ρεμάτων. Εξέταση λοιπών θεμάτων που αφορούν στη προστασία των ρεμάτων όπως: διευθετήσεις, λήψη αδρανών υλικών, καθαρισμός, άρση επεμβάσεων, ανασύσταση – αποκατάσταση, έλεγχοι, κυρώσεις, αρμοδιότητες υπηρεσιών. ΚΥΑ 140055/2017 «Τεχνικές προδιαγραφές σύνταξης του περιεχομένου του φακέλου οριοθέτησης κατ’ εφαρμογή της παραγράφου 5 του άρθρου 2 του ν. 4258/2014 – Διευκρινίσεις για την εφαρμογή της διαδικασίας οριοθέτησης».

ΠΟΤΑΜΟΣ ή ΡΕΜΑ; Υδατορέματα ή υδατορεύματα ή ρέματα (μη πλεύσιμοι ποταμοί, χείμμαροι, ρέματα και ρυάκια): οι φυσικές ή διευθετημένες διαμορφώσεις της επιφάνειας του εδάφους που είναι κύριοι αποδέκτες των υδάτων της επιφανειακής απορροής και διασφαλίζουν τη διόδευσή τους προς άλλους υδάτινους αποδέκτες σε χαμηλότερες στάθμες. Στην έννοια του υδατορέματος δεν περιλαμβάνονται τα εγγειοβελτιωτικά έργα, όπως αρδευτικές και αποστραγγιστικές τάφροι. Μικρά υδατορέματα (επιφανειακές πτυχώσεις απορροής): οι επιφανειακές πτυχώσεις του εδάφους που είναι αποδέκτες των υδάτων της επιφανειακής απορροής, με έκταση λεκάνης απορροής μικρότερης ή ίσης του 1,0 τ.x., όταν βρίσκονται εκτός ορίων οικισμών ή σχεδίων πόλεως ή μικρότερης ή ίσης των 0,50 τ.χ. όταν βρίσκονται εντός ορίων οικισμών ή σχεδίων πόλεως.

ΠΛΕΥΣΙΜΟΙ ΠΟΤΑΜΟΙ Ο ν.4258/2014 για την οριοθέτηση των ρεμάτων σαφώς διαχωρίζει τους πλεύσιμους ποταμούς για τους οποίους εφαρμόζεται ο ν.2971/2001 περί αιγιαλού και παραλίας όπως τροποποιήθηκε και ισχύει. Αρμοδιότητα για την εφαρμογή του ν.2971/2001 έχουν τα Αυτοτελή Γραφεία Δημόσιας Περιουσίας που υπάγονται στη Γενική Γραμματεία Δημόσιας Περιουσίας του Υπουργείου Οικονομικών. Και οι δύο νόμοι αναφέρονται στους πλεύσιμους ποταμούς χωρίς να δίνουν σαφή ορισμό, ή να τους κατονομάζουν. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι, σε σχετικό σχέδιο νόμου με τίτλο «Οριοθέτηση, διαχείριση και προστασία αιγιαλού και παραλίας» που είχε αναρτηθεί σε διαβούλευση από τον Υπουργό Οικονομικών στις 17 Απρ. 2014, αναφέρεται ότι όχθη και παρόχθια ζώνη διαθέτουν οι ποταμοί: Αλιάκμονας, Πηνειός, Αχελώος, Νέστος, Στρυμώνας, Αλφειός, Άραχθος, Αξιός, Σπερχειός, Λουδίας, Λάδωνας, Αώος, Ερύμανθος, Εύηνος, Ταυρωπός, Αχέροντας και Γαλλικός, χωρίς να δίνονται συντεταγμένες ή να περιγράφονται συγκεκριμένα τμημάτων αυτών ως πλεύσιμα.

Ν. 2971/2001 – ΑΙΓΙΑΛΟΣ ΠΑΡΑΛΙΑ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ Όχθη των μεγάλων λιμνών και των πλεύσιμων ποταμών είναι η χερσαία ζώνη, που περιστοιχίζει αυτούς και βρέχεται από τις μεγαλύτερες αλλά συνήθεις αναβάσεις των υδάτων τους. Παρόχθια ζώνη των μεγάλων λιμνών και των πλεύσιμων ποταμών είναι η προστιθέμενη στην όχθη ζώνη ξηράς, που καθορίζεται σε πλάτος μέχρι και πενήντα (50) μέτρα από το προς την ξηρά όριο της όχθης. Η όχθη και η παρόχθια ζώνη είναι πράγματα κοινόχρηστα και ανήκουν κατά κυριότητα στο Δημόσιο, το οποίο τα προστατεύει και τα διαχειρίζεται. Η προστασία του οικοσυστήματος των ζωνών αυτών είναι ευθύνη του Κράτους. Ο κύριος προορισμός των ζωνών αυτών είναι η ελεύθερη και ακώλυτη πρόσβαση προς αυτές. Κατ’ εξαίρεση η όχθη και η παρόχθια ζώνη μπορούν να χρησιμεύσουν για κοινωφελείς περιβαλλοντικούς και πολιτιστικούς σκοπούς και για απλή χρήση με παραχώρηση καθώς επίσης και για την εξυπηρέτηση υπέρτερου δημοσίου συμφέροντος. Στην όχθη και την παρόχθια ζώνη δεν επιτρέπεται η κατασκευή κτισμάτων και εν γένει κατασκευασμάτων, παρά μόνο για την επιδίωξη των σκοπών, που αναφέρονται στην προηγούμενη παράγραφο