Πειραιάς, H νέα απόπειρα του ενωσιακού νομοθέτη για ελεύθερη πρόσβαση στην αγορά λιμενικών υπηρεσιών: Στόχοι και αδυναμίες Λ.Ι.ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Δικηγόρος Δ.Ν. Αν. Καθηγήτρια Νομικής Παν/μου Αθηνών

Εισαγωγικές παρατηρήσεις: Το ζήτημα της ρύθμισης Α. Γιατί χρειάζεται ρυθμιστική παρέμβαση; 1. Τα πραγματικά δεδομένα : -Ανομοιομορφία – ετερογένεια ( Impact Assessment 2013 – 3vol.) -Μονοπώλια-Ολιγοπώλια – εν δυνάμει αλλά όχι υποχρεωτικώς καταχρηστικά -Περιορισμοί πρόσβασης στην αγορά λιμενικών υπηρεσιών -Ασθενείς ανταγωνιστικές συνθήκες – μη ικανοποιητικές υπηρεσίες -Μη επαρκής διαφάνεια χρηματοδοτήσεων & καθορισμού τελών - κίνδυνος «κρατικών ενισχύσεων» 2. Τα νομικά δεδομένα : i : δύο ατελέσφορες προσπάθειες –σχέδιο κανονισμού ii. Απελευθέρωση στις πρώην ρυθμισμένες αγορές (ενέργεια/τηλεπικοινωνίες/μεταφορές) iii.Απελευθέρωση ήδη στις θαλάσσιες μεταφορές (Καν. 4055/1986, 3577/1992) iv.Υπηρεσίες εδάφους σε αερολιμένες: οδ. 96/67/ΕΕ v. Λιμένες: δίλημμα νομικό μεταξύ Ex ante ρύθμισης & Ex post ελέγχου vi.Δίλημμα νομοπολιτικό: λιμένες ευκολίας vs. Ανοικτή αγορά

Το ζήτημα της ρύθμισης (συν.) Β. Πού χρειάζεται ρυθμιστική παρέμβαση ; Πολυεπίπεδη πραγματικότητα Επίπεδο δια-λιμενικών σχέσεων (ζήτημα «κρατικών ενισχύσεων», κανόνων καθορισμού τελών, όρων ασφάλειας, ή/και «σχετικής αγοράς») Επίπεδο διαχείρισης (λιμενικού οργανισμού- λιμενικών υποδομών) Εκτός ενωσιακής ρυθμιστικής επιδίωξης – με κανόνες πρωτογενούς ενωσιακού δικαίου Οικονομικοί & μη οικονομικοί στόχοι Επίπεδο ενδολιμενικό – παροχή υπηρεσιών (αμφίδρομη σχέση με τα παραπάνω επίπεδα, π.χ. βελτίωση υπηρεσιών φορτίου λόγω διαλιμενικού ανταγωνισμού Πολλές κατηγορίες υπηρεσιών: οικονομικές & μη οικονομικές, υπηρεσίες που αφορούν το πλοίο & υπηρεσίες που αφορούν το φορτίο

Το ζήτημα της ρύθμισης (συν.) Γ. Γιατί ειδικά στις λιμενικές υπηρεσίες ;  Δεν έχουν όλες τον ίδιο νομικό χαρακτηρισμό  Υπηρεσίες φορτίου υπάγονται ήδη στην αρχή της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών (άρθ. 56 ΣΛΕΕ) – C-179/90  Υπηρεσίες πλοίου απαιτούν θετική ρύθμιση διότι υπάγονται στο ειδικό κεφάλαιο μεταφορών (άρθ. 58 & 100 παρ.2 ΣΛΕΕ – C-266/96 mooring )  Προφανώς οι λιμενικές υπηρεσίες δεν εντάσσονται στο καθεστώς ενδομεταφορών (ΔΕΕ C-251/04 towage )  Διττή προσέγγιση: από τη μεριά του παρόχου υπηρεσιών & από τη μεριά του χρήστη υπηρεσιών (αλληλεπικάλυψη αλλά όχι ταύτιση)  Ουσιαστικά το ζήτημα αφορά περισσότερο τις συνθήκες ανταγωνισμού και λιγότερο την απελευθέρωση stricto sensu (π.χ. C-18/93, Corsica Ferries II)

Το ζήτημα της ρύθμισης (συν.) Δ. Τι είδους ρύθμιση χρειάζεται; i. Εx ante vs. ex post έλεγχος : Διαφορετικού είδους αντιμετώπιση ii.Ex post έλεγχος: αναγκαίος αλλά όχι επαρκής iii.Βασικό ερώτημα: ανταγωνισμός για την αγορά (ex ante) ή ανταγωνισμός εντός της αγοράς (κανόνες ανταγωνισμού) ; iv.Ενίοτε άνοιγμα αγοράς με ΚΑ: Merci Convenzionali (C-179/90) v.Για ενδο-λιμενικό ανταγωνισμό, κρίσιμη η οργανωμένη απελευθέρωση. vi.Σε κάθε περίπτωση, αμφίδρομη επιρροή: εφαρμογή ρύθμισης και πλήρωση κενών με βάση τους ενωσιακούς και εθνικούς κανόνες ελεύθερου ανταγωνισμού, συμπληρωματικός έλεγχος με κανόνες ανταγωνισμού 6. Τέσσερις εναλλακτικές δυνατότητες ρύθμισης: ήπια «ρύθμιση»: ανακοίνωση (κυρίως έμφαση στην εποπτεία) καθεστώς ρυθμισμένης πρόσβασης ελεγχόμενος ανταγωνισμός & αυτονομία λιμένα **** πλήρης ανταγωνισμός & αυτονομία λιμένα

Ι. Η εμπειρία του παρελθόντος Πρ. Οδηγίας 2001Πρ. Οδηγίας 2004Σχ. Κανονισμού 2013 Οδηγία (port Package I) Οδηγία (Port Package II) Κανονισμός (άμεσα εφαρμοστέος) Διεθνείς λιμένες Διεθνείς λιμένες (330) Φορτίου / πλοίου/ Επιβατών Idem (κατ’ουσία εξαίρεση υπ. Φορτίου-επιβατών) Άδεια (για νεοεισερχόμενους) Κριτήρια- Διάρκεια Άδεια (υποχρεωτική για όλους) Κριτήρια - Διάρκεια Διαγωνισμός όταν υφίστανται περιορισμοί OXIΑυτοεξυπηρέτηση OXI Πρόβλεψη για κρατικές ενισχύσεις πρόβλεψη για κρατικές ενισχύσεις Διαφάνεια χρηματοδότησης Ενιαίοι κανόνες (τέλη)Ενιαίοι κανόνεςΑυτονομία λιμένα- Εποπτική Αρχή Καταψηφίστηκε από ΕΚ 2003 Αποσύρθηκε από ΕΕ εθνικές μεταρρυθμίσεις Conditional Assistance Programme (GR, Port) Διαβούλευση ΤολμηρήτολμηρήΆτολμη

ΙΙ. Σύνοψη της πρότασης (Άτολμη) ρύθμιση: Τι προσφέρει σε σχέση με ισχύον δίκαιο; Ρυθμισμένος ανταγωνισμός & λιμενική αυτονομία Απεριόριστη πρόσβασηΠεριορισμένη πρόσβαση Χωρική - ΥΔΥ Ενιαίες ελάχιστες απαιτήσεις Δ ιαδικασία επιλογής Εγχώριος φορέας Διοικητική (ήπια) εποπτεία τελών

ΙΙΙ. Ο κανόνας της ελεύθερης πρόσβασης Κανόνας : η ελεύθερη παροχή υπηρεσιών με πολλές εξαιρέσεις I.Γενίκευση της νομολογιακής παραδοχής II.Ποιοι είναι οι δικαιούχοι της ελευθερίας αυτής;  Εγκατεστημένοι στην ΕΕ πάροχοι (αρκεί και δευτερεύουσα εγκατάσταση)  Αδιάφορη η μετοχική σύνθεση  Καμία ρύθμιση για σημαία ΙΙΙ. Υπηρεσίες φορτίου, πλοίου, επιβατών με οικονομικό χαρακτήρα (C-430/99) IV. Εύλογη & αντικειμενική πρόσβαση σε βασικές λιμενικές εγκαταστάσεις V. Οριοθέτηση ελευθερίας: ελάχιστες απαιτήσεις (χωρίς διακρίσεις)  επαγγελματικά προσόντα  εξοπλισμός  ασφάλεια  περιβάλλον VI. Διαδικασία διασφάλισης συμμόρφωσης με ελάχιστες απαιτήσεις VII. Αδυναμίες  μη επαρκείς ρυθμίσεις για φορτο-εκφόρτωση, εξυπηρέτηση επιβατών, λιμενική εργασία – αυτοεξυπηρέτηση  Φορτο-εκφόρτωση με ίδια μέσα: δεν προβλέπεται (μη κοινοτικές ναυτιλιακές εταιρείες)  Απλή παραπομπή σε οδηγία για παραχωρήσεις (καν. = οδηγ.)

ΙV. Δυνατότητα περιορισμών Α. Περιορισμοί χωρικοί: αφορούν κυρίως υπηρεσίες φορτίου  Βάρος απόδειξης στο διαχειριστικό φορέα  Αιτιολογημένη απόφαση + διαβούλευση  Απόφαση από ανεξάρτητη αρχή, αν ο ΔΦ παρέχει ο ίδιος υπηρεσίες  Τουλάχιστον δύο συμμετέχοντες (αν δεν αποφασίσει Αρχή και συμμετέχει ο Φορέας)  Διαδικαστικές δικλείδες ασφαλείας : ( Telaustria, C-324/98)  Διαδικασία επιλογής – πάνω από ένα όριο, διαδικασία παραχώρησης  Αλλαγή σύμβασης θα θεωρείται ως νέα σύμβαση  Σήμερα: για συμβάσεις παροχής υπηρεσιών σε 86% των μεγάλων λιμένων για συμβάσεις terminal, σε 71% των μεγάλων λιμένων  Self-handling : ενδεχομένως αποδεκτό με γενικούς κανόνες ( Τ- 52/00 Coe Clerici Logistics )

ΙV. Δυνατότητα περιορισμών (συν.) Β. Περιορισμοί λόγω δημόσιας υπηρεσίας : υπηρεσίες πλοίου  (πλοήγηση, ρυμούλκηση, πρυμνοδέτηση) – μεγάλη ευχέρεια στην εθνική ρύθμιση  Μία λιμενική υπηρεσία δεν είναι εξ ορισμού δημόσια υπηρεσία  Χαρακτηριστικά: αδιάλειπτη παροχή, διαθεσιμότητα σε όλους, οικονομική προσιτότητα  Διαφορά PSO- σύμβαση αποκλειστικότητας.  Υποχρεώσεις διαφανείς, αμερόληπτες, επαληθεύσιμες χωρίς διάκριση  Ανατροπή της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών: i.Δυνατότητα παροχής από διαχειριστικό φορέα – οριοθέτηση υπηρεσίας- διαφανή & ανταγωνιστικά τέλη ii.Δυνατότητα παροχής από ελεγχόμενο νομικό πρόσωπο – (διαφανή & ανταγωνιστικά τέλη) iii.Δυνατότητα απ’ευθείας ανάθεσης σε περίπτωση έκτακτης ανάγκη ς

Ανεξάρτητη εποπτική αρχή  Ανεξάρτητη εποπτική αρχή: αναγκαία σε κάθε απελευθερούμενη & επαναρυθμιζόμενη αγορά  Π.χ. ΡΑΘΕ  Ανεξάρτητη από ποιόν; Λιμενικούς φορείς ή κράτος;  Μεριμνά για την εφαρμογή ex ante κανόνων  ΡΑΛ (άρθ. 43 ν. 4150/13)  Ανάγκη εξοπλισμού με σύγχρονες κυρώσεις (π.χ. δεσμεύσεις)  Κρίσιμος ο ρόλος για έλεγχο τελών και μεθοδολογία καθορισμού  Τέλη πρέπει να είναι διαφανή και αμερόληπτα, ανεξαρτήτως περιορισμών  Δυνατότητα ελέγχου σε όλες τις περιπτώσεις

V. Επίμετρο Ρύθμιση άτολμη: μη άμεσα εφαρμόσιμη Ανάγκη αποσαφήνισης κανόνων λειτουργίας ανά επίπεδο. Ανάγκη ανάδειξης & οριοθέτησης δημόσιου συμφέροντος. Αποσαφήνιση εφαρμογής κανόνων περί κρατικών ενισχύσεων Αναπόφευκτος ο ex post έλεγχος με κανόνες ανταγωνισμού, τόσο εκτός όσο και εντός πεδίου κανονισμού. Κανόνες ανταγωνισμού εφαρμόζονται ακόμη και στον Επόπτη-Ρυθμιστή.