Παναγιώτης Νταβαρίνος Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων Διδακτική μεθοδολογία: Από τη Didactica nova και τη Didactica magna (17ος αι.) στο Curriculum και στην Εκπαιδευτική Τεχνολογία (21ος αι.) Παναγιώτης Νταβαρίνος Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων

Η διδακτική ως όρος Η διδακτική είναι η επιστήμη, κλάδος της παιδαγωγικής επιστήμης, που ασχολείται με τα προβλήματα της διδασκαλίας γενικά (Γενική Διδακτική) και με τα προβλήματα της διδασκαλίας του κάθε μαθήματος ειδικά (Ειδική Διδακτική). Η διδακτική διακρίνεται σε Γενική και Ειδική Διδακτική. Ετυμολογικά προέρχεται από το ρήμα «διδάσκω», που σημαίνει μεταδίδω σε κάποιον το αντικείμενο μάθησης. Βιωματικά προσεγγίζουμε την έννοια της διδακτικής ως τη διδασκαλία των μορφωτικών αγαθών και της σχολικής μάθησης και γενικά ως μια επιστημονική θεωρία για τη διδασκαλία.

Ιστορική εξέλιξη της διδακτικής [α] Ο όρος διδακτική χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Βόλφγκανγκ Ρατίχιο [Ράτκε] [W.Ratichius] (1571-1635) στο έργο του Didactica nova και λίγο αργότερα από τον Ιωάννη Άμoς Κομένιο [J.A.Comenius] (1572-1670) στο έργο του Didactica magna. Το 19ο αιώνα δεν παρατηρήθηκε διαφοροποίηση, αλλά μια εξέλιξη του όρου και τέλος τον 20ο αιώνα σχετίστηκε με τη σωκρατική μέθοδο (του ερωτάν τε και αποκρίνεσθαι) και την εμφάνιση της μεθόδου Project. O Ρατίχιος έδινε ιδιαίτερη σημασία στην παρατήρηση, το πείραμα, την εμπειρία και την επαγωγική μέθοδο και υποστήριζε ότι οι νέοι και οι πρεσβύτεροι θα μπορούσαν σε μικρό χρονικό διάστημα και εύκολα να μάθουν άλλες γλώσσες. Επιπλέον,ο Ρατίχιος ήθελε να θεμελιώσει την αγωγή και τη διδασκαλία πάνω σε ψυχολογικές βάσεις, στη φύση του ανθρώπου, και όλα να γίνονται χωρίς καταπίεση.

Ιστορική εξέλιξη της διδακτικής [β] Ο Ιωάννης Άμος Κομένιος πραγματεύτηκε τα προβλήματα της διδασκαλίας και της μάθησης στο πλαίσιο μιας καθολικής θεολογικο-φιλοσοφικής θεωρίας. Η διδακτική στον Κομένιο νοείται ως η τέχνη της διδασκαλίας όλων των πραγμάτων σε όλους τους ανθρώπους. Βασική διδακτική ιδέα του Κομενίου αποτελεί η φυσική μάθηση, η οποία ακολουθεί τους τρόπους διδασκαλίας της φυσικής πραγματικότητας. Ο Κομένιος έδωσε έμφαση στη συμμετοχή του μαθητή στη μαθησιακή διαδικασία, στην αλληλοσυσχέτιση μεταξύ νοητικής ωριμότητας και μάθησης και στη διαθεματικότητα των γνωστικών αντικειμένων στο πρόγραμμα σπουδών. Απώτερος σκοπός της γενικής παιδείας, κατά τον Κομένιο, είναι η ανάπτυξη της καθολικής γνώσης, της πανσοφίας [pansophia],όπως την περιέγραφε ο ίδιος, και μέσω αυτής η συστηματική ερμηνεία [dilucidatio] της τάξης όλων των πραγμάτων μέσα στο κοσμικό περιβάλλον.

Σύγχρονες θεωρίες διδακτικής: Το Curriculum Σύμφωνα με τις σύγχρονες διδακτικές θεωρίες μια άλλη έννοια της διδακτικής θεωρίας είναι η κατεύθυνση των Curriculum. Ο όρος Curriculum περιλαμβάνει τη διδακτέα ύλη, τους στόχους διδασκαλίας, τη συστηματική σπουδή των διδακτικών βιβλίων, τα ωρολόγια προγράμματα και άλλα μέσα διδασκαλίας. Σε αυτό το σημείο μπορεί να γίνει μια σύγκριση μεταξύ των παλαιότερων διδακτικών θεωριών και των σύγχρονων. Οι μεν πρώτες θεωρίες έτειναν να λύσουν σχετικά προβλήματα με τους σκοπούς της διδασκαλίας και της μάθησης και με την εκλογή του περιεχομένου της διδασκαλίας, ενώ οι σύγχρονες θεωρίες τόσο για το περιεχόμενο της διδασκαλίας όσο και για τους σκοπούς είναι δεδομένοι από την κάθε κοινωνία και από τους ειδικούς των διαφόρων επιστημονικών κλάδων.

Σύγχρονες θεωρίες διδακτικής: Ο Εποικοδομ(ητ)ισμός Σύγχρονες θεωρίες διδακτικής: Ο Εποικοδομ(ητ)ισμός Ο Εποικοδομ(ητ)ισμός (Constructivismus) είναι γνωστική θεωρία του προηγούμενου αιώνα. Βασική θέση του Εποικοδομ(ητ)ισμού είναι η πεποίθηση ότι οι εκδηλώσεις της ανθρώπινης ζωής είναι αποτελέσματα των κοινωνικών σχέσεων των ανθρώπων. Εκπρόσωποι της θεωρίας του Εποικοδομ(ητ)ισμού : Φ. Σωσύρ, Κλ. Λεβί-Στρως, Ζ. Λακάν, Λ. Αλτουσέρ και Μ. Φουκώ. Νέες επιστήμες εμφανίστηκαν, όπως η Κβαντομηχανική, οι οποίες έφεραν αλλαγές στις υπάρχουσες γνώσεις.

Αλλαγές του Εποικοδομ(ητ)ισμού (i) Μετάβαση από την απλή πραγματικότητα στις σύνθετες και πολλαπλές πραγματικότητες, από τις μηχανικές αναπαραστάσεις στις ολογραφικές αναπαραστάσεις, από τον προκαθορισμό στην απροσδιοριστία του Werner Heisenberg, από τη βεβαιότητα στην πιθανότητα,

Αλλαγές του Εποικοδομ(ητ)ισμού (ii) Μετάβαση από τη γραμμική στην αμοιβαία αιτιότητα, από τη συνάθροιση στη μορφογένεση, από τις αντικειμενικές απόψεις στις διαφορε-τικές προοπτικές. Η θεωρία του Εποικοδομ(ητ)ισμού επηρέασε τη μάθηση και, κατά συνέπεια, και τη Διδακτική Μεθοδολογία.

Ο Εποικοδομ(ητ)ισμός ως γνωστική θεωρία μάθησης Ο Εποικοδομ(ητ)ισμός ως γνωστική θεωρία μάθησης Ο Εποικοδομ(ητ)ισμός θέτει κατάλληλα παιδαγωγικά κίνητρα μάθησης για την προσέλκυση του νοητικού ενδιαφέροντος των μαθητών. Η εποικοδομητική νοητική δραστηριότητα αποτελεί θεμελιώδη παράγοντα της μάθησης. Οι μαθητές αποδίδουν νόημα στη νέα πληροφορία και δημιουργούν οι ίδιοι τη γνώση. Ο Εποικοδομ(ητ)ισμός διακρίνεται: στον Γνωστικό Εποικοδομ(ητ)ισμό και στον Κοινωνικό Εποικοδομ(ητ)ισμό.

Ο Γνωστικός Εποικοδομ(ητ)ισμός Ο Γνωστικός Εποικοδομ(ητ)ισμός Ο J. Piaget είναι ο εισηγητής του Γνωστικού Εποικο-δομ(ητ)ισμού και διδάσκει με τη θεωρία της «γενετικής επιστημολογίας» ότι ο άνθρωπος κατασκευάζει τη γνώση του μέσω της δράσης του εντός του περιβάλ-λοντός του. Δύο άλλοι εξέχοντες παιδαγωγοί του Γνωστικού Εποικο-δομ(ητ)ισμού είναι ο J. Bruner και ο D. Ausuebel. Ο Bruner διακρίνει τρία στάδια ανακαλυπτικής μάθησης: α) Το ενεργό, β) Το εικονικό, και γ) Το συμβολικό. Ο Ausuebel προτάσσει τη διαγνωστική αξιολόγηση των μαθητών ως βασική αρχή της διδασκαλίας.

Ο Κοινωνικός Εποικοδομ(ητ)ισμός Ο Κοινωνικός Εποικοδομ(ητ)ισμός Ο L. Vygotsky είναι εισηγητής του Κοινωνικού Εποικοδομ(ητ)ισμού. Ο Vygotsky τονίζει τη σημασία της επίδρασης του κοινωνικού και του πολιτισμικού περιβάλλοντος στη μάθηση και στη δημιουργία της γνώσης. Περιγράφει τη «ζώνη της επικείμενης [δυνητικής-συντελεσθείσας] ανάπτυξης» των γνώσεων. Ο Vygotsky υποστηρίζει ότι τα παιδιά μαθαίνουν από τις μεταξύ τους σχέσεις και από τις επιδράσεις του περιβάλλοντός τους.

Η εποικοδομητική διδακτική αξιοποίηση της Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας [α] Η εποικοδομητική διδακτική αξιοποίηση της σύγ- χρονης εκπαιδευτικής τεχνολογίας αλλάζει τους συ- νηθισμένους ρόλους των εκπαιδευτικών και των μαθητών. Ο Εποικοδομ(ητ)ισμός θεωρεί ότι ο εκπαιδευτικός παίζει το ρόλο «της μαίας κατά τη γέννηση της κατα- νόησης» και όχι «του μηχανικού της μετάδοσης της γνώσης». Οι μαθητές,σύμφωνα με τον Εποικοδομ(ητ)ισμό, θεωρούνται ως «κατασκευαστές νοήματος» και οι εκπαιδευτικοί είναι οι οδηγοί, οι συντονιστές και οι σύμβουλοι των μαθητών τους.

Η εποικοδομητική διδακτική αξιοποίηση της Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας [β] Η συμμετοχή των εκπαιδευτικών σε κατάλληλα προγράμματα επιμόρφωσης και εξάσκησης, που έχουν στόχο την προώθηση της ανάπτυξης καινοτομικών και εποικοδομητικών διδακτικών στρατηγικών με τη χρήση των Τ.Π.Ε. Τα προγράμματα επιμόρφωσης βοηθούν και ενισχύουν τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι έχουν στη διάθεσή τους πολλά μέσα και βοηθήματα, όπως η εγκυκλοπαίδεια Wikipedia. Το 2011 συμπληρώνονται 10 χρόνια από την ίδρυση της Wikipedia, της σύγχρονης διαδικτυακής εγκυκλοπαίδειας ανοιχτού περιεχομένου, που χρησιμοποιείται και συντάσσεται από εκατομμύρια ανθρώπους σε ολόκληρο τον πλανήτη. Η Wikipedia κάνει εφικτό το στόχο της πρόσβασης στη γνώση για το σύνολο της ανθρωπότητας. Επιπλέον, το 2011 συμπληρώνονται 260 χρόνια από την έκδοση της Γαλλικής Εγκυκλοπαίδειας [Encyclopédie] των Ντενί Ντιντερό και Ζαν Λε Ρον Ντ’Αλαμπέρ, μιας μεγάλης προσπάθειας για τη δημιουργία ενός συλλογικού έργου αναφοράς για τη διάδοση της γνώσης και των ιδεών.

Η θεωρία του Συμπεριφορισμού [αντίθετη προς τον Εποικοδομ(ητ)ισμό] Συμπεριφορισμός: Μάθηση είναι η τροποποίηση της συμπεριφοράς (behaviorism). Βασικοί εκπρόσωποι του Συμπεριφορισμού: J.B.Watson, E.L.Thorndike, B.F.Skinner. Παιδαγωγικές αρχές Συμπεριφορισμού : Επίκεντρο της μάθησης η παρατηρήσιμη συμπεριφορά. Εξέταση της συμπεριφοράς μέσω των αντιδράσεων. Μάθηση = μεταβολή συμπεριφοράς. Προγραμματισμένη γραμμική διδασκαλία: προσαρμογή και συμμετοχή των μαθητών, διδακτικές ενότητες, ενίσχυση και επαλήθευση των μαθητικών απαντήσεων.

Βιβλιογραφία Γιαννούλης Ι.Ν. 1993, Διδακτική Μεθοδολογία, Αθήνα Δανασσής-Αφεντάκης Αντ. 20044 , Η εξέλιξη της παιδαγωγικής και διδακτικής σκέψης (17ος -20ος αι.), Αθήνα Καψάλης Αχ. 20064, Παιδαγωγική Ψυχολογία, Εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη Πελεγρίνης Θ. 2004, Λεξικό της Φιλοσοφίας, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα Σολομωνίδου Χρ. 20043 Σύγχρονη Εκπαιδευτική Τεχνολογία.Υπολογιστές και μάθηση στην Κοινωνία της Γνώσης, Κώδικας, Θεσσαλονίκη Σολομωνίδου, Χρ. 2006, Νέες τάσεις στην Εκπαιδευτική Τεχνολογία. Εποικοδομητισμός και σύγχρονα περιβάλλοντα μάθησης, Μεταίχμιο, Αθήνα Χαραλαμπόπουλος Β. 1994, Οργάνωση της διδασκαλίας και της μάθησης γενικά,Εκδ. Gurenberg, Αθήνα Piaget J. 2001, Η γλώσσα και η σκέψη του παιδιού, μ.τ.φ. Μ. Αβαριτσιώτη, Εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα Vygotsky L. 20082, Σκέψη και Γλώσσα, Γνώση, μ.τ.φρ. Εκδ. Α. Ρόδη, Αθήνα.  

Ε υ χ α ρ ι σ τ ώ για την προσοχή σας