Η ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΩΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ 17 Φεβρουαρίου 2015 Στάθης Ποταμίτης

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΔΙΑΠΡΑΞΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΑΔΙΚΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ Το πρόβλημα της διαφθοράς, και ειδικότερα της δωροδοκίας δημοσίων λειτουργών, μας είναι γνωστό εμπειρικά. Ίσως θα έπρεπε να έχουμε ασχοληθεί πιο συστηματικά με τη μελέτη και κατανόησή του, για να μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε πιο αποτελεσματικά. Δεν ανήκει στο στενό επαγγελματικό μου αντικείμενο αλλά μια γρήγορη και επιφανειακή έρευνα μου επέτρεψε να έχω κάποια στοιχεία της διάστασής του. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της Διεθνούς Διαφάνειας [2014], η Ελλάδα κατέχει την 69 η θέση μεταξύ 175 χωρών του δείγματος, στο ίδιο ακριβώς επίπεδο με Ιταλία και Βουλγαρία αλλά και τη Σενεγάλη. Είναι ενδεικτικό των επιδόσεών μας ότι τόσο η Τουρκία όσο και ΠΓΔΜ βρίσκονται σε ψηλότερες θέσεις από την πατρίδα μας.

Η δωροδοκία, όπως γενικότερα η διαφθορά, καταστρέφουν την εμπιστοσύνη στους θεσμούς και επιβαρύνουν σημαντικά το συναλλακτικό κόστος. Σύμφωνα με τους σχετικούς υπολογισμούς του ΟΟΣΑ, η το κόστος της δωροδοκίας [η συγκεκριμένη μελέτη αφορά αλλοδαπούς δωρολήπτες] είναι ίσο περίπου προς το 10% της αξίας των συναλλαγών. Οι συνθήκες διαδεδομένης διαφθοράς που επικρατούν στη χώρα μας δημιουργούν εκτός του οικονομικού κόστους και ποινικούς κινδύνους. Ειδικότερα, τα άρθρα 159 και 159 α του ΠΚ προβλέπουν βαριές ποινές για δωρολήπτες που κατέχουν πολιτικά αξιώματα αλλά και για διοικούντες δωροδοκούντων, ακόμα και αν λόγω αμέλειας απέτυχαν να αποτρέψουν τη δωροδοκία πολιτικού αξιωματούχου. Αντίστοιχα, τα άρθρα 236 και 237 προβλέπουν βαριές ποινές για διοικούντες που λόγω αμέλειας απέτυχαν να αποτρέψουν τη δωροδοκία υπαλλήλου του ευρύτερου δημοσίου τομέα, της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή τράπεζας, ή δικαστικού λειτουργού. Προβλέπονται βεβαίως και άλλα αδικήματα που σχετίζονται με δωροληψία και δωροδοκία ή την εμπορία επιρροής. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΔΙΑΠΡΑΞΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΑΔΙΚΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

Συνεπώς, υφίστανται σοβαροί λόγοι για την λήψη μέτρων από τις επιχειρήσεις να αποτρέψουν τη πιθανότητα εμπλοκής τους σε δωροδοκία. Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι σε άλλα δίκαια, ενδεικτικά το Αγγλικό δίκαιο, η ποινική ευθύνη για δωροδοκία μπορεί να αποφευχθεί εάν ο κατηγορούμενος (η επιχείρηση εν προκειμένω) αποδείξει ότι είχε υιοθετήσει επαρκείς διαδικασίες αποτροπής του ενδεχομένου δωροδοκίας. Υπάρχει σχετική εγκύκλιος του Αγγλικού Υπουργείο Δικαιοσύνης (Guidance) που προσδιορίζει τα βασικά χαρακτηριστικά των διαδικασιών αυτών. Παρόμοια υπεράσπιση θα μπορούσε να εφαρμοστεί και στην Ελλάδα καθώς θα έτεινε προς την απόδειξη ότι δεν υπήρξε αμέλεια από τη πλευρά του διοικούντα. Επομένως, προκύπτει ως απολύτως εύλογη και επιβεβλημένη η επεξεργασία και υιοθέτηση διαδικασιών για την αποφυγή της δωροδοκίας από τις ελληνικές επιχειρήσεις. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΔΙΑΠΡΑΞΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΑΔΙΚΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

Δυστυχώς, όμως, η δωροδοκία δεν είναι αποκλειστικά πρόβλημα κακών υπαλλήλων που δρουν αντίθετα προς τις επιθυμίες ή και εντολές της διοίκησης. Μια άλλη πρόσφατη μελέτη, του ΟΟΣΑ, αναδεικνύει ότι διεθνώς η δωροδοκία αποτελεί διοικητική επιλογή και όχι πρωτοβουλία κακών υπαλλήλων που λειτουργούν χωρίς τη γνώση της διοίκησής τους. Αντίθετα, ιδιαίτερα σε συναλλαγές με υπαλλήλους τους ευρύτερου δημοσίου τομέα (όπου η δωροδοκία ανθεί ιδιαίτερα), η δωροδοκία αποτελεί συνήθως συνειδητή διοικητική επιλογή, ακόμα και στο ανώτατο επίπεδο. Αυτό, θα μπορούσε κανείς να υποθέσει, ισχύει σε κάποιες περιπτώσεις και στην Ελλάδα (χωρίς να έχω τη δυνατότητα να σας παρουσιάσω στατιστική τεκμηρίωση). Προκύπτει επομένως, ότι η δωροδοκία αποτελεί τακτική επιλογή διοικήσεων επιχειρήσεων σε περιπτώσεις συναλλαγών με άτομα τα οποία έχουν θέση στη δημόσια διοίκηση ή σε δημόσιες επιχειρήσεις. Άρα η αλλαγή πορείας απαιτεί να κατανοήσουμε το γιατί αλλά και πιθανές εναλλακτικές νόμιμες επιλογές. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΔΙΑΠΡΑΞΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΑΔΙΚΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

Μια πρώτη προσέγγιση στην κατανόηση του φαινομένου θα μπορούσε να είναι η παρουσίαση του φαινομένου ως «διλήμματος του φυλακισμένου». Η κλασική έκφραση του διλήμματος περιλαμβάνει δύο φυλακισμένους που βρίσκονται σε διαφορετικά κελιά και ανακρίνονται για το ίδιο έγκλημα που διέπραξαν μαζί. Του προσφέρεται ευνοϊκότερη μεταχείριση σε όποιον καταδώσει τον άλλο. Βεβαίως, αν κανείς από τους δύο δεν καταδώσει, τότε καταδικάζονται και οι δύο σε ελαφρές ποινές. Και σχηματικά: Β δεν καταδίδειΒ καταδίδει Α δεν καταδίδει4,40,5 Α καταδίδει5,02,2 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΔΙΑΠΡΑΞΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΑΔΙΚΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

Θα μπορούσε να φτιάξει κανείς ένα αντίστοιχο δίλημμα για τις συναλλαγές δυο ανταγωνιστικών επιχειρήσεων με το δημόσιο: Αν δηλαδή καμία από τις δύο επιχειρήσεις δεν δωροδοκεί, τότε δημιουργείται ανταγωνιστικό περιβάλλον για τις προμήθειες σε εύλογο κόστος, άρα με εύλογη απόδοση για κάθε συναλλασσόμενο, ενώ αποφεύγεται το κόστος της δωροδοκίας. Αν μόνο ο ένας δωροδοκεί κι ο άλλος όχι, τότε ο δωροδοκών εκτοπίζει τον άλλο και εξασφαλίζει υψηλότερες αποδόσεις που υπερκαλύπτουν το κόστος της δωροδοκίας. Αν και οι δύο δωροδοκούν, τότε δημιουργείται ανταγωνιστικό περιβάλλον για τις προμήθειες αλλά επιβαρύνονται και οι δυο με το κόστος της δωροδοκίας. Β δεν δωροδοκείΒ δωροδοκεί Α δεν δωροδοκεί4,40,5 Α δωροδοκεί5,02,2 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΔΙΑΠΡΑΞΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΑΔΙΚΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

Η θεωρία των παιγνίων προβλέπει ότι η στρατηγική που επικρατεί στο παίγνιο αυτό είναι η κατάδοση (ή η δωροδοκία) παρότι παράγει χαμηλότερα συνολικά οφέλη. Η πρόβλεψη αυτή βασίζεται στην υπόθεση ότι κάθε παίκτης έχει την ελεύθερη επιλογή να δωροδοκήσει ή μη. Προφανώς δεν υφίσταται αποτελεσματικός μηχανισμός αποτροπής ή και τιμωρίας της δωροδοκίας. Η έλλειψη του μηχανισμού αυτού επιτρέπει επομένως την οικονομική απώλεια (τις χαμηλές αποδόσεις) που συνεπάγεται η δωροδοκία ως γενικευμένη στρατηγική. Προκύπτει, επομένως, άμεση ανάγκη βελτίωσης των αποτρεπτικών και κατασταλτικών μηχανισμών κατά της δωροδοκίας. Ξέρουμε όμως ότι αυτό απαιτεί μεγάλη συλλογική προσπάθεια σε βάθος χρόνου και με αβέβαιη έκβαση (ιδιαίτερα όταν αν η στρατηγική των επιχειρήσεων παραμείνει η ίδια, και είναι διατεθειμένες να δωροδοκήσουν). ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΔΙΑΠΡΑΞΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΑΔΙΚΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

Υπάρχει όμως και κάτι άλλο, η απόδραση από το δίλημμα. Η απόδραση από το δίλημμα βασίζεται στην συνεργασία των παικτών και η δημιουργία αμοιβαίων δεσμεύσεων να αποφύγουν τη δωροδοκία σε κάθε περίπτωση. Η απόδραση απαιτεί τόσο την δέσμευση του μεγαλύτερου δυνατού αριθμού επιχειρήσεων σε βασικές αρχές που να αποκλείουν τη δωροδοκία, αλλά και την υιοθέτηση κανόνων και διαδικασιών εταιρικής διακυβέρνησης που να διασφαλίζουν την τήρηση των αρχών και να παρέχουν στις άλλες συμμετέχουσες επιχειρήσεις τη διασφάλιση και επιβεβαίωση τήρησης των συμφωνηθέντων σε διαρκή βάση. Προτείνω, επομένως, την επέκταση του υφιστάμενου κώδικα εταιρικής διακυβέρνησης του ΣΕΒ με την υιοθέτηση αρχών αντιμετώπισης της διαφθοράς γενικότερα και της δωροδοκίας ειδικότερα και την εξειδίκευση σχετικών βέλτιστων πρακτικών. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΔΙΑΠΡΑΞΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΑΔΙΚΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ