Σχεδιασμός διδασκαλίας

Θέματα και ερωτήσεις προβληματισμού και προετοιμασίας για το σχεδιασμό της διδασκαλίας Θα μπορούν να ανταποκριθούν όλοι οι μαθητές στο αντικείμενο διδασκαλίας; Θα είναι αρκετά απαιτητική η μαθησιακή διαδικασία για όλους τους μαθητές; Θα χρειαστεί να δοθεί σε μερικούς μαθητές επιπλέον υποστήριξη και προσοχή; Ποια σημεία όλης της μαθησιακής διαδικασίας θα χρειαστούν εστιασμένη διδακτική παρέμβαση, π.χ. δεικτική μορφή, εξηγήσεις, ερωτήσεις, παρουσίαση της ύλης και εάν αυτή ή αυτές οι μορφές είναι κατάλληλες για όλους τους μαθητές; Μπορώ να προβλέψω σε ποια σημεία του μαθήματος μερικοί ή όλοι οι μαθητές θα έχουν απορίες και δυσκολίες κατανόησης; Σε ποια σημεία της μαθησιακής διαδικασίας μπορώ να υποβάλλω ερωτήσεις ή να δημιουργήσω τέτοιες μαθησιακές καταστάσεις που να επεκτείνω τη μαθητική σκέψη;

Χρήσιμες οδηγίες για τη διδασκαλία Εισάγουμε τον εαυτό μας κι ελέγχουμε πρώτα την πειθαρχία. Ορίζουμε βασικούς κανόνες συμπεριφοράς. Μετακίνηση στο χώρο της τάξης, αμεσότητα με τους μαθητές, παραστατικότητα. Προετοιμασία για τη διατύπωση κατάλληλων ερωτήσεων Φύλλα εργασίας και δραστηριότητες κατάλληλα για το γνωστικό επίπεδο των μαθητών. Εποπτικό υλικό που δεν γίνεται αυτοσκοπός, αν γίνει πρέπει να το διαχειριστούμε ανάλογα. Καλή οπτική επαφή του υλικού από όλους τους μαθητές.

Χρήσιμες οδηγίες για τη διδασκαλία Έλεγχος χρόνου, δεν κάνουμε διδασκαλία στην ολομέλεια της τάξης για παραπάνω από 20 λεπτά ακόμη κι όταν ενσωματώνουμε συζήτηση – διάλογο. Συνδυασμός διδασκαλίας στην ολομέλεια της τάξης, εταιρική, ομαδική και ατομική εργασία. Έλεγχος του γνωστικού αντικειμένου. Ανακεφαλαίωση στο τέλος της διδακτικής ώρας. Ενσωμάτωση μαθητών με ιδιαιτερότητες, π.χ. από διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα, τις εμπειρίες τους κλπ. Ακόμη κι αν γνωρίζουμε ότι ‘έχει ενταχθεί’….

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΜΙΑΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Για να είναι ένας σχεδιασμός αποτελεσματικός πρέπει ο εκπαιδευτικός να λάβει υπόψη του τις εξής προϋποθέσεις: α) γνώση των σκοπών και των στόχων του μαθήματος, β) η γνώση των μαθητών, γ) η γνώση του περιεχομένου του μαθήματος και της οργάνωσης του, και δ) η γνώση των διδακτικών μεθόδων και μέσων Πρόκειται για τους γενικούς σκοπούς που αφορούν τις γνώσεις ή/και δεξιότητες που θα πρέπει να έχει αποκτήσει ο μαθητής μετά την παρακολούθηση του προγράμματος σπουδής. Αυτοί οι σκοποί καθορίζονται, μαζί με το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών, από τα όργανα χάραξης της εκπαιδευτικής πολιτικής και αποτελούν την αφετηρία για τη σχεδίαση της διδασκαλίας και τον καθορισμό των ειδικότερων (επιμέρους) σκοπών που θέτει ο εκπαιδευτικός. Ο παραδοσιακός σχεδιασμός επιβάλλει πρώτα να καθορίζονται με ακρίβεια και σαφήνεια οι διδακτικοί σκοποί και στόχοι, έπειτα να προγραμματίζονται οι διδακτικές ενέργειες και στρατηγικές που θα βοηθήσουν στην υλοποίηση αυτών και, τέλος, να καθορίζονται τα κριτήρια αξιολόγησης και μέτρησης των αποτελεσμάτων. Ακολουθεί, δηλαδή, το μοντέλο: σκοποί – ενέργειες – αποτελέσματα. Αυτή η άποψη αμφισβητήθηκε κατά τη δεκαετία του `80 με το αιτιολογικό ότι δεν εκφράζει την πραγματική πρακτική στο σύγχρονο κόσμο και στις σχολικές τάξεις, η οποία, συνήθως, ακολουθεί το μοντέλο: ενέργειες – αποτελέσματα – σκοποί. Κανένα σχέδιο διδασκαλίας δεν μπορεί να είναι αποτελεσματικό αν δεν ληφθούν σοβαρά υπόψη η νοητική ικανότητα και η επίδοση των μαθητών, το άγχος, οι παρωθητικές τάσεις, η αυτοιδέα και οι επιδράσεις που ασκούνται από το οικογενειακό περιβάλλον και τους συνομήλικους τους. Ο εκπαιδευτικός οφείλει να λάβει υπόψη του, κατά το σχεδιασμό της διδασκαλίας, όλες αυτές τις παραμέτρους για να διαπιστώσει τυχόν αποκλίσεις κάποιων μαθητών από το φυσιολογικό, αποκλίσεις που δημιουργούν ειδικές ανάγκες, οι οποίες προσδιορίζουν τόσο το βαθμό ετοιμότητας του μαθητή, όσο και το επίπεδο πολυπλοκότητας από το οποίο πρέπει να αρχίσει τη διδασκαλία του ο εκπαιδευτικός. Γνώση του περιεχομένου και της οργάνωσης του μαθήματος: Είναι αυτονόητο ότι η ελλιπής γνώση του διδακτικού αντικειμένου, όχι μόνο δεν εύνου τη χάραξη ενός λειτουργικού σχεδίου διδασκαλίας, αλλά και δεν επιτρέπει στους μαθητές να κατανοήσουν τα βασικά σημεία του περιεχομένου του μαθήματος. Επιπλέον, ο δάσκαλος θα πρέπει να είναι ικανός να οργανώνει την ύλη κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να καθιστά ευκολότερη τη μάθησή της και μονιμότερη τη συγκράτησή της στη μνήμη. Αυτό θα γίνει θέτοντας προτεραιότητες στη διάταξη της ύλης, επισημαίνοντας τα κύρια και δευτερεύοντα σημεία, προσδιορίζοντας το πως θα γίνει η μετάβαση από το ένα θέμα στο άλλο και το πως θα παρουσιάσει γεγονότα, έννοιες, κανόνες και γενικεύσεις με τον εποπτικότερο τρόπο. * Γνώση των διδακτικών μεθόδων και μέσων: Η πλήρης γνώση των μεθόδων και μέσων διδασκαλίας επιτρέπει στον εκπαιδευτικό να προβαίνει στη σωστή επιλογή της διδακτικής στρατηγικής και των κατάλληλων μέσων και πηγών (βιβλία, εγχειρίδια, περιοδικά, video, slides, εργασίες, παρουσιάσεις πολυμέσων, κλπ.), τα οποία καθιστούν περισσότερο ενδιαφέρουσα τη διδασκαλία και εξοικονομούν πολύτιμο χρόνο για άλλες διδακτικές δραστηριότητες.

Ενδεικτική στρατηγική Διδασκαλίας (1) Α. Ψυχολογική και μαθησιακή προετοιμασία 1. Ο εκπαιδευτικός γνωστοποιεί και αιτιολογεί τη στοχοθεσία. 2. Ο εκπαιδευτικός ενεργοποιεί το μαθητικό ενδιαφέρον 3. Ο εκπαιδευτικός παρουσιάζει παραδείγματα 4. Οι μαθητές διατυπώνουν υποθέσεις και τις επαληθεύουν 5. Οι μαθητές ορίζουν την έννοια (απαγωγική μέθοδος 6. Αντιδιαστολή και διαφοροποίηση συναφών εννοιών

Ενδεικτική στρατηγική Διδασκαλίας (2) 7. Οι μαθητές αναγνωρίζουν θετικά /αρνητικά παραδείγματα Οι μαθητές διατυπώνουν θετικά / αρνητικά παραδείγματα 9. Λεκτική ανακεφαλαίωση 10.Σχηματική ανακεφαλαίωση 11.Ο εκπαιδευτικός αξιολογεί ΜΑΘΗΣΗ

Ενδεικτική στρατηγική Διδασκαλίας (Πέντε φάσεις) ΦΑΣΗ I: Ψυχολογική και γνωσιολογική προετοιμασία: ΦΑΣΗ II: Επαφή με νέα δεδομένα ή σχηματοποίηση ή παρουσίαση έννοιας ή παρατήρηση-περιγραφή-σύγκριση ΦΑΣΗ IIΙ: Επεξεργασία δεδομένων, εξαγωγή συμπερασμάτων, διαπιστώσεις ΦΑΣΗ IV: Έλεγχος και ανατροφοδότηση της κατανόησης ή εμπέδωση ή επέκταση   ΦΑΣΗ V: Ανακεφαλαίωση

(Σε αντιστοιχία με δραστηριότητες) Π.χ. ΣΕΙΣΜΟΙ Διδακτικοί στόχοι: Τους διδακτικούς στόχους τους διακρίνουμε σε: Α) γνωστικούς, Β) αξιακούς και Γ) διαδικαστικούς/δεξιοτήτων. (Σε αντιστοιχία με δραστηριότητες) Οι σεισμοί είναι ένα θέμα που συναντάμε στο μάθημα της γεωγραφίας της Ε΄ και Στ΄ Δημοτικού

Γνωστικοί στόχοι Οιμαθητές/τριες: Να αντιληφθούν τον τρόπο με τον οποίο πραγματοποιείται ένας σεισμός. Να γνωρίσει τι είναι οι λιθοσφαιρικές πλάκες και γιατί αυτές μετακινούνται. Να γνωρίσουν τον τρόπο με τον οποίο καταγράφονται οι σεισμοί καθώς και τα όργανα της καταγραφής. Να εντοπίσουν τις σεισμογενείς χώρες. Να εντοπίσουν τους πιο καταστροφικούς σεισμούς στη χώρα μας.

Αξιακοί στόχοι Οι μαθητές/τριες: Να οικειοποιηθούν αξίες, όπως: αυτοπεποίθηση, αυτενέργεια. Να σέβονται τον εαυτό τους και τους άλλους. Να εκφράζουν τις απόψεις τους. Να συνειδητοποιήσουν τη σημασία της ετοιμότητας και της ηρεμίας σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Να ευαισθητοποιηθούν σε θέματα φυσικών κατά-στροφών

Διαδικαστικοί/Δεξιοτήτων Οι μαθητές/τριες: Να εξοικειωθούν με την ενεργητική ακρόαση. Να αποκτήσουν την ικανότητα να συγκεντρώνουν τις κατάλληλες πληροφορίες. Να εξοικειωθούν με την αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο και να τις αξιολογούν. Να εξασκηθούν σε συνεργατικές δεξιότητες.

Ενδεικτική στρατηγική Διδασκαλίας (συμπέρασμα/βασικές φάσεις) 1η ΦΑΣΗ: Προετοιμασία ψυχολογική και γνωσιολογική 2η ΦΑΣΗ: Επαφή κι επεξεργασία δεδομένων 3η ΦΑΣΗ: Εμπέδωση/Επέκταση 4η ΦΑΣΗ: Αξιολόγηση - ανακεφαλαίωση

1η Φάση: Προετοιμασία Ψυχολογική και Γνωσιολογική (1) Εξέταση προηγουμένου μαθήματος: αξιολόγηση των μαθητών. Προσοχή! Γίνεται εξέταση μόνο αν χρειάζεται να επαναληφθεί η ύλη. Ψυχολογική Προετοιμασία για θετικές στάσεις απέναντι: α) του σχολικού πλαισίου, β) του διδακτικού αντικειμένου, γ) του εαυτού τους, και δ) του εκπαιδευτικού Κινητοποίηση της προσοχής :Εξαρτάται από την παρώθηση του μαθητή. Ορισμένες τεχνικές που βοηθούν είναι: α) Η αντιπαράθεση απόψεων β) Η σύγκριση δύο εναλλακτικών λύσεων γ) Η ανάδειξη αδιεξόδων με επιτρεπόμενα λάθη δ) Παράξενα προβλήματα ε) Ανασκόπηση υπάρχουσας γνώσης

1η Φάση: Προετοιμασία Ψυχολογική και Γνωσιολογική (2) Γνωσιολογική προετοιμασία: Πραγματοποιείται μέσα από την ανασκόπηση της παλιάς γνώσης και τη γνωστοποίηση των προσδοκιών του εκπαιδευτικού. Επίσης, στο στάδιο αυτό καθορίζεται και το είδος της διδασκαλίας, δηλαδή αν θα είναι πληροφοριακή ή διερευνητική. Μεθοδολογική προετοιμασία: Ανακοινώνεται ο τρόπος εργασίας.

1η ΦΑΣΗ (Σεισμοί): Προετοιμασία ψυχολογική και γνωσιολογική Ψυχολογική Η αφόρμηση θα πραγματοποιηθεί με οπτικοακουστικά μέσα. Θα παρακολουθήσουμε ένα βίντεο σχετικά με τους σεισμούς. Το βίντεο αυτό θα το έχουμε δημιουργήσει οι ίδιοι με εικόνες και στιγμιότυπα από ειδήσεις σχετικά με τους σεισμούς. Σχολιασμός της ταινίας από τα παιδιά και συζήτηση: στόχος η ανάκληση των προϋπαρχουσών γνώσεων των μαθητών/τριών.

1η ΦΑΣΗ (Σεισμοί): Προετοιμασία ψυχολογική και γνωσιολογική Γνωσιολογική Ανάδειξη ιδεών και καταγραφή αυτών. Καταιγισμός ιδεών: Προσπαθούμε να ξεκινήσουμε από τη γενική αντίληψη για το φαινόμενο των σεισμών που έχουν αποκτήσει τα παιδιά. Όλες οι φράσεις καταγράφονται σε ένα χαρτόνι με τη μορφή «αράχνης». Ομαδοποιούμε τις φράσεις μαζί με τα παιδιά και δίνουμε όνομα σε κάθε κατηγορία.

2η ΦΑΣΗ (Σεισμοί): : Επεξεργασία δεδομένων Τα παιδιά θα συγκεντρώσουν υλικά από βιβλία, περιοδικά, εγκυκλοπαίδειες και από το διαδίκτυο ύστερα από υποδείξεις του ίδιου του εκπαιδευτικού. Παροτρύνουμε τα παιδιά να χρησιμοποιήσουν συγκεκριμένους διαδικτυακούς που αφορούν τη γεωγραφία ή τους σεισμούς. 1η ομάδα: συλλογή και μελέτη υλικού σχετικών με τους σεισμούς 2η ομάδα: συλλογή και μελέτη υλικού σχετικού με τον τρόπο και τα όργανα μέτρησης των σεισμών 3η ομάδα: συλλογή και μελέτη υλικού σχετικού με τα πρόδρομα φαινόμενα των σεισμών και τα ζώα (αλλαγή συμπεριφοράς πριν το σεισμό) 4η ομάδα: συλλογή και μελέτη υλικού σχετικού με τους σεισμούς στην Ελλάδα

3η ΦΑΣΗ: Εμπέδωση /Επέκταση Υπάρχουν 4 σημαντικές στρατηγικές επεξεργασίας δεδομένων. 1.Οργανωτική Επεξεργασία: εντοπίζονται τα εξωτερικά χαρακτηριστικά των δεδομένων, οι ομοιότητες, οι διαφορές, ενώ παράλληλα γίνεται κατηγοριοποίησή τους. 2.Αναλυτική Επεξεργασία: βλέπει στο «εσωτερικό» του αντικειμένου προβαίνοντας στην ανίχνευση των σχέσεων μεταξύ τους, την ανάλυσή του σε μέρη κ.ά.. 3.Παραγωγική Επεξεργασία: η νέα γνώση αξιοποιείται για επίλυση προβλημάτων. 4. Συστηματοποίηση συμπερασμάτων: ο εκπαιδευτικός επιχειρεί να ταξινομήσει τα συμπεράσματα σε θεματικούς άξονες και να τα διατυπώσει σε μια απλή και κατανοητή γλώσσα

3η ΦΑΣΗ (Σεισμοί): Εμπέδωση /Επέκταση 1η Δραστηριότητα: Οι μαθητές επισκέπτονται την ιστοσελίδα http://www.seismoi.gr/ και με την καθοδήγηση του εκπαιδευτικού μαθαίνουν να εξηγούν τις πληροφορίες από τον on-line γεωδυναμικό χάρτη. 2η Δραστηριότητα:Ακολουθεί παιχνίδι ρόλων. Ο εκπαιδευτικός λέει ότι «Σεισμός!» και οι μαθητές πρέπει να εφαρμόσουν όλα όσα έχουν μάθει. 3η Δραστηριότητα: Σχολικό εγχειρίδιο, σχολιασμός εικόνων, ιστοσελίδες, κλπ

4η ΦΑΣΗ: Αξιολόγηση - ανακεφαλαίωση Οι εργασίες των σχολικών εγχειριδίων έχουν ως σκοπό την εξάσκηση, την εμπέδωση και τη λειτουργικότητα της νέας γνώσης. Τα είδη των δραστηριοτήτων της φάσης αυτής είναι: Εξάσκηση Σε Παρόμοιες Καταστάσεις: Στόχος είναι ο έλεγχος της κατανόησης και η εμπέδωση της νέας μάθησης. Γενίκευση της Νέας Γνώσης: Είναι η εφαρμογή σε καινούριες καταστάσεις. Μεταφορά της Νέας Γνώσης: Χρήση της νέας γνώσης στην καθημερινότητα.

4η ΦΑΣΗ (Σεισμοί): Αξιολόγηση - ανακεφαλαίωση Ο εκπαιδευτικός με τη μορφή παιχνιδιού ή με τη χρήση φύλλου εργασίας, κάνει ερωτήσεις στους μαθητές, ώστε να αντλήσει τις γνώσεις τους σχετικά με τους σεισμούς. Κάνει χρήση του τετραδίου εργασιών του σχολικού εγχειριδίου

Αποτίμηση της διδασκαλίας Διδακτικές ενέργειες & μαθητικές δραστηριότητες Τι δίδαξα; Ποιες διδακτικές τεχνικές χρησιμοποίησα; Τι συνέβη; Ποια η συμβολή μου στα δρώμενα; Πώς ανταποκρίθηκαν οι μαθητές στις προγραμματισμένες φάσεις της διδασκαλίας; Υλικά Ήταν τα υλικά κατάλληλα για την ενότητα της διδασκαλίας, το επίπεδο των μαθητών και τις τεχνικές που είχα προγραμματίσει να χρησιμοποιήσω; Οργάνωση της μαθησιακής διαδικασίας Πώς εξελίχθηκε η οργάνωση της μαθησιακής διαδικασίας; Αξιολόγηση Πραγματοποιήθηκε η προγραμματισμένη αξιολόγηση των μαθητών;

Επίπεδα αυτοαξιολόγησης της διδασκαλίας Έλεγχος διδασκαλίας (Ήταν αποτελεσματική η διδασκαλία μου; Τι στοιχεία έχω για την αποτελεσματικότητα της διδασκαλίας; Τι άλλο θα μπορούσα να κάνω για να γίνω πιο αποτελεσματικός/ή;) 2. Συναισθήματα για τη διδασκαλία (Πώς νιώθω και σκέφτομαι για τη διδασκαλία μου; Μπορώ να τη συνδέσω με τα μαθήματα στο πανεπιστήμιο ή/και με άλλες διδασκαλίες;) 3. Μάθηση (Τι έμαθα από τη διδασκαλία μου; Πώς μπορώ να χρησιμοποιήσω αυτά που έμαθα σε επόμενα μαθήματα;) 4. Παραθέστε ένα περιστατικό ή μέρος από τη διδασκαλία σας που θεωρείτε άξιο αναφοράς και γιατί.