Οι επιμορφωτικές ανάγκες των εκπαιδευτικών της Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στις Τεχνολογίες Πληροφορίας και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ) Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με τον Παπαδάκη, Στ. και η βιβλιογραφική παραπομπή της είναι η ακόλουθη: Καλογιαννάκης, Μ. & Παπαδάκης Στ. (2007), Οι επιμορφωτικές ανάγκες των εκπαιδευτικών της Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στις ΤΠΕ, Στο Καψάλης, Γ. και Κατσίκης, Α. Πρακτικά του Πανελληνίου συνεδρίου η Πρωτοβάθμια εκπαίδευση και οι προκλήσεις της εποχής μας, 472-481, Ιωάννινα: ΠΤΔΕ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, 2007.

Περίγραμμα της παρουσίασης  Εισαγωγικά στοιχεία  θεωρητικό πλαίσιο της έρευνας  Το δείγμα της έρευνας  Μεθοδολογικά στοιχεία  Αποτελέσματα - Σχολιασμός  Συζήτηση - Προοπτικές  Επίλογος - Συμπεράσματα 2/16

Εισαγωγικά στοιχεία  Αρκετά εμπόδια στην ενσωμάτωση των νέων τεχνολογικών εργαλείων στη διδακτική και μαθησιακή διαδικασία που δεν οφείλονται αποκλειστικά σε λόγους υποδομής των σχολείων (Τζιμογιάννης & Κόμης 2004).  Προσεγγίσεις εστιάζονται αποκλειστικά στο σχεδιασμό και στην ανάπτυξη νέων περιβαλλόντων μάθησης χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τις προϋπάρχουσες αντιλήψεις, τάσεις και γνώσεις των εκπαιδευτικών (Olson 1995).  Σημαντικές δυνατότητες προσφέρουν οι ΤΠΕ για το μετασχηματισμό της διδακτικής πρακτικής προς: - μαθητοκεντρικές, - ενεργητικές, - διερευνητικές και - συνεργατικές μορφές μάθησης.  Συχνά, η άγνοια του νέου αντικειμένου οδηγεί σε φόβο, σε άρνηση του εκπαιδευτικού για τη χρησιμοποίηση των ΤΠΕ στην καθημερινή πρακτική στην τάξη (Διαμαντάκη κ.ά., 2001). 3/16

Θεωρητικό πλαίσιο (1/3)  Οι αντιλήψεις των εκπαιδευτικών αποτελούν ισχυρές ενδείξεις των σχεδιασμών, των διδακτικών επιλογών αλλά και των πρακτικών στην τάξη (Pajares 1992).  Μια καινοτομία για να είναι αποτελεσματική θα πρέπει αυτοί που καλούνται να την εφαρμόσουν να πιστεύουν στην αναγκαιότητά της (Fullan 1999).  Εκπαιδευτικοί οι οποίοι ήταν ήδη τακτικοί χρήστες των ΤΠΕ είχαν αυξημένη αυτοπεποίθηση απέναντι στις ΤΠΕ (Cox et al. 1999).  Σχετική επιφύλαξη ως προς την ενσωμάτωση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική πρακτική που σχετίζεται με το φόβο των εκπαιδευτικών (Τζιμογιάννης & Κόμης, 2004).  Οι εκπαιδευτικοί της β΄βάθμιας εκπαίδευσης έχουν καλύτερη εκπαίδευση και υψηλότερη αυτοπεποίθηση από ό,τι οι εκπαιδευτικοί της α΄βάθμιας απέναντι στις ΤΠΕ (Rosen & Weil 1995, Shapka & Ferrari 2003). 4/16

Θεωρητικό πλαίσιο (2/3)  Καθοριστικό ρόλο στην αξιοποίηση των ΤΠΕ επιτελεί η προσπάθεια των ίδιων των εκπαιδευτικών, συχνά μέσα από την αυτομόρφωση ή την αλληλοβοήθεια με συναδέλφους.  Η αυτεπάρκεια σχετικά με τη χρήση υπολογιστή έχει σημαντικές επιπτώσεις στις προσδοκίες των ατόμων σχετικά με τη χρήση υπολογιστών (Hill et al. 1987).  Άτομα που δεν θεωρούν τους εαυτούς τους ικανούς για τη χρήση υπολογιστή είναι λιγότερο πιθανό να χρησιμοποιήσουν υπολογιστή (Oliver & Shapiro 1993).  Στο σύνολο των ερευνών παρατηρούμε ότι: - οι εκπαιδευτικοί έχουν θετική στάση σχετικά με την εισαγωγή των ΤΠΕ στο σχολείο και - αναγνωρίζουν τη βοήθεια που μπορούν να τους προσφέρουν στη διδακτική και μαθησιακή διαδικασία. 5/16

Θεωρητικό πλαίσιο (3/3)  Στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, το μαθησιακό περιβάλλον πρέπει να υποστηρίζει: - πολλαπλές όψεις της πραγματικότητας, - δόμηση της γνώσης και - περιεχόμενο πλούσιο σε εμπειρικές δραστηριότητες (Doerr 1997), στοιχεία τα οποία σε αρκετές περιπτώσεις υποβοηθούνται από τις ΤΠΕ.  Οι στάσεις των εκπαιδευτικών και οι δεξιότητες χρήσης των ΤΠΕ παραμένουν ακόμη εμπόδιο στην αποδοχή και ένταξή τους στην καθημερινή διδακτική πρακτική (Pelgrum 2001).  Οι εκπαιδευτικοί της α’ βάθμιας εκπαίδευσης εκτίμησαν ότι είναι «ιδεολογικά» προετοιμασμένοι να υποδεχθούν την πληροφοριακή και επικοινωνιακή τεχνολογία στο σχολείο και να την αξιοποιήσουν με τον καλύτερο τρόπο (Κυρίδης κ.ά. 2003).  Η επιτυχής ενσωμάτωση των ΤΠΕ στη διδακτική πράξη, προϋποθέτει τη διερεύνηση των στάσεων, πεποιθήσεων και πρακτικών των εκπαιδευτικών (Αναστασιάδης κ.ά. 2006, Τζιμογιάννης & Κόμης 2006, Χριστόδουλος κ.ά. 2005). 6/16

Μεθοδολογικά στοιχεία  Το αρχικό μεθοδολογικό εργαλείο αποτέλεσαν 4 ημικατευθυνόμενες συνεντεύξεις με εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης.  Το βασικό μεθοδολογικό εργαλείο αποτέλεσε ένα ειδικά δομημένο ερωτηματολόγιο το οποίο περιελάμβανε ερωτήσεις με βάση την πεντάβαθμη κλίμακα Likert. 1ος άξονας αφορούσε τη διερεύνηση δημογραφικών και άλλων ατομικών στοιχείων των εκπαιδευτικών που συμμετείχαν στην επιμόρφωση και περιλάμβανε (11 ερωτήσεις κυρίως κλειστού τύπου) 2ος άξονας μελετούσε τις στάσεις των εκπαιδευτικών απέναντι στις ΤΠΕ και το ρόλο τους στην εκπαίδευση καθώς και τη διδακτική αξιοποίησή τους (7 ερωτήσεις κλειστού τύπου) 7/16

Η ταυτότητα της έρευνας  165 ερωτηματολόγια, τα οποία αντιστοιχούσαν στο 100% του δείγματος το οποίο αποτελούσαν μόνιμοι εκπαιδευτικοί α΄βάθμιας εκπαίδευσης, οι οποίοι κατά το σχολικό έτος 2005-2006 υπηρετούσαν σε Νηπιαγωγεία και Δημοτικά του νομού Ηρακλείου. Συλλέξαμε 153 ερωτηματολόγια, τα οποία αντιστοιχούσαν στο 92,7% των εκπαιδευτικών 44 άνδρες (28,8%) και 109 γυναίκες (71,2%)  3 ηλικιακά επίπεδα: - 25-35 ετών (32,0%) - 36-45 ετών (50,3%) - 46 ετών (17,6%) μέσος όρος = 38,7 έτη, τυπική απόκλιση = 8,0 έτη. 8/16

Αποτελέσματα – Σχολιασμός (1/5) 1ος θεματικός άξονας με τα ατομικά στοιχεία των εκπαιδευτικών του δείγματος (Νηπιαγωγοί 22,2%, Δάσκαλοι 65,4%, Ξένων γλωσσών 3,9%, Φυσικής Αγωγής 8,5%). Αναφορικά με τα χρόνια διδακτικής εμπειρίας: - 0-5 έτη 30,7%, - 6-10 έτη 20,9%, - 11 έτη και πάνω 48,4% 67,3% δήλωσαν ότι είχαν υπολογιστή στο σπίτι για ένα χρονικό διάστημα το οποίο κυμαινόταν από 1 μήνα μέχρι και 15 χρόνια (μέσος όρος = 4,2 έτη, τυπική απόκλιση = 3,3 έτη) και σύνδεση στο διαδίκτυο (45,8%). - Αναφορικά με τη συχνότητα χρήσης του υπολογιστή ένα σημαντικό μέρος των εκπαιδευτικών του δείγματος τους χρησιμοποιούσε στο σπίτι σπάνια 13,1% ή ποτέ 44,4%  Οι εκπαιδευτικοί που απάντησαν θετικά στο ερώτημα σχετικά με την κατοχή σύνδεσης στο διαδίκτυο (45,8%) δήλωσαν ότι διέθεταν σύνδεση για ένα χρονικό διάστημα το οποίο κυμαινόταν από 1 μήνα μέχρι και 10 χρόνια (μέσος όρος = 2,7 έτη, τυπική απόκλιση = 2,2 έτη). 9/16

Αποτελέσματα – Σχολιασμός (2/5)  Η κατανομή των εκπαιδευτικών που είχαν παρακολουθήσει στο παρελθόν κάποια επιμόρφωση (28,8%) με βάση το φορέα που υλοποιούσε το πρόγραμμα. Φορέας υλοποίησης της επιμόρφωσης Σχετική Συχνότητα (%) Κρατικός Φορέας ΑΕΙ 4,5 Δ/νση Α/θμιας Εκπαίδευσης Δημοτική/Νομαρχιακή Επιχείρηση 2,3 Διδασκαλείο ΝΕΛΕ ΟΑΕΔ ΚΕΤΕΚ ΠΕΚ/ΥΠΕΘ 9,2 Ιδιωτικός Φορέας Ιδιωτική επιχείρηση/ΚΕΚ 65,9 ΙΤΕ (Ινστιτούτο Τεχνολογίας & Έρευνας) 10/16

Αποτελέσματα – Σχολιασμός (3/5)  Για τα αποτελέσματα της έρευνας αναφορικά με το 2ο θεματικό άξονα, αναζητήσαμε τις στάσεις των εκπαιδευτικών ως προς τη συμβολή των λογισμικών τα οποία διδάχθηκαν. Συμβολή στη βελτίωση της μαθησιακής διαδικασίας Σχετική Συχνότητα (%) Συμβολή στην προσωπική βελτίωση Πολύ θετική 47,1 37,3 Θετική 51,6 59,5 Αδιάφορη 1,3 3,3 Αρνητική Πολύ αρνητική 11/16

Αποτελέσματα – Σχολιασμός (4/5)  Στην ερώτηση αν σκοπεύουν να χρησιμοποιήσουν κάποιο ή κάποια από τα πακέτα λογισμικού που διδάχθηκαν κατά την επόμενη σχολική χρονιά, το 78,4% του δείγματος απάντησε θετικά στοιχείο που αναδεικνύει τη θετική επίδραση της επιμόρφωσης που παρακολούθησαν.  Σ’όσους εκπαιδευτικούς απάντησαν θετικά τους ζητήθηκε να προσδιορίσουν ποιους τίτλους λογισμικών σκοπεύουν να χρησιμοποιήσουν. - κειμενογράφος (Word, 34,5%) καθώς και - άλλες εφαρμογές (Excel 25,9%, PowerPoint 23,0%) που αφορούν τα πακέτα αυτοματισμού γραφείου (Microsoft Office).  «Ο Ξεφτέρης στην Αρχαία Ελλάδα» «Ο Ξεφτέρης και η Γραμματική». - κενό της επιμόρφωσης που παρακολούθησαν και - έλλειψη καθοδήγησης των εκπαιδευτικών για τη χρήση κάποιων λογισμικών στην καθημερινή σχολική πρακτική. 12/16

Αποτελέσματα – Σχολιασμός (5/5) Κατά πόσο η άποψη ότι μερικοί μαθητές ενδέχεται να γνωρίζουν περισσότερα πράγματα από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς - 87,6% υποστηρίζει ότι ο παράγοντας αυτός δεν δρα ανασχετικά. Κατά πόσο αισθάνονται έτοιμοι να αξιοποιήσουν διδακτικά τις ΤΠΕ. Επιθυμία για μελλοντική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών Σχετική Συχνότητα (%) Διδακτική αξιοποίηση των ΤΠΕ Στην παιδαγωγική αξιοποίηση των ΤΠΕ 74,5 Ετοιμότητα διδακτικής αξιοποίησης των ΤΠΕ 66,7 Στα ίδια ακριβώς αντικείμενα μ’ εκείνα στα οποία επιμορφώθηκαν 13,7 Έλλειψη ετοιμότητας διδακτικής αξιοποίησης των ΤΠΕ 33,3 Στην απόκτηση εξειδικευμένων δεξιοτήτων στις ΤΠΕ 9,8 Έλλειψη ενδιαφέροντος για οποιαδήποτε μορφή επιμόρφωσης 2,0 13/16

Συζήτηση - Προοπτικές (1/2)  Ένας σημαντικός περιορισμός, που θα πρέπει να επισημανθεί για την έρευνα μας, είναι ο γεωγραφικός, ο οποίος επιβλήθηκε από καθαρά πρακτικούς λόγους. Ένα σημαντικό στοιχείο που προέκυψε από την αρχική ανάλυση των αποτελεσμάτων ήταν η άποψη των εκπαιδευτικών της α΄βάθμιας εκπαίδευσης ότι η εισαγωγή των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία πρέπει να ιδωθεί υπό το πρίσμα του αναγκαίου εκσυγχρονισμού των μεθόδων μάθησης και διδασκαλίας. Ένα από τα βασικότερα συμπεράσματα της παρούσης έρευνας αποτελεί η σημαντικότητα του παιδαγωγικού πλαισίου ένταξης των ΤΠΕ στην εκπαίδευση σε συμφωνία και με άλλες μελέτες (Demetriadis et al., 2003, Φαχαντίδης κ.ά., 2004, Τζιμογιάννης & Κόμης 2006) 14/16

Συζήτηση - Προοπτικές (2/2)  Μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι δεν αρκεί ο τεχνολογικός γραμματισμός των εκπαιδευτικών αλλά αντίθετα ιδιαίτερη βαρύτητα πλέον πρέπει να δοθεί στην παιδαγωγική αξιοποίηση των ΤΠΕ, κάτι που να αναμένεται να συμβεί με την έναρξη των επιμορφωτικών σεμιναρίων για την παιδαγωγική αξιοποίηση των ΤΠΕ. Γενικότερα, αξιοσημείωτη κρίνεται: - η ετοιμότητα των εκπαιδευτικών της α΄βάθμιας για διδακτική αξιοποίηση και χρήση των ΤΠΕ στην καθημερινή σχολική πρακτική. - η επιθυμία τους για μελλοντική επιμόρφωση γύρω από την παιδαγωγική αξιοποίηση των ΤΠΕ, - η θετικότατη στάση τους απέναντι στις ΤΠΕ αλλά και - ο υψηλός δείκτης αυτεπάρκειας τους στα προγράμματα που παρακολούθησαν κατά τη διάρκεια του προγράμματος επιμόρφωσης. 15/16

Επίλογος ΒΑΣΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ Οι ΤΠΕ και οι απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας έχουν δημιουργήσει νέες ανάγκες για την εκπαίδευση. Οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί πεπεισμένοι για την ουσιαστική συμβολή των ΤΠΕ στη μάθηση ψάχνουν τρόπους να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα, αλλά η προσπάθειά τους αυτή δυσχεραίνεται από πολλούς παράγοντες, με κυριότερο την έλλειψη παιδαγωγικής και τεχνολογικής επιμόρφωσής τους. ΒΑΣΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ  Κατά πόσο θα μπορέσει η επίσημη εκπαιδευτική πολιτική να εκμεταλλευτεί, το πλεονέκτημα που παρέχει η εκ προοιμίου θετική στάση των εκπαιδευτικών απέναντι στις ΤΠΕ 16/16