Φυσικά Δημοτικού Ερευνώ και Ανακαλύπτω Πανεπιστήμιο Αθηνών Παιδαγωγικό Τμήμα Δ.Ε. Εργαστήριο Φυσικών Επιστημών, Τεχνολογίας και Περιβάλλοντος Φυσικά Δημοτικού Ερευνώ και Ανακαλύπτω Μεθοδολογικές Οδηγίες Καθηγ. Γεώργιος Θεοφ. Καλκάνης Δρ Σοφία Στράγκα, Δρ Ματθαίος Πατρινόπουλος, Δρ Δέσποινα Ιμβριώτη Δρ Εμμανουήλ Αποστολάκης, Υπ. Δρ Κοσμάς Δενδρινός, Υπ. Δρ Σαράντος Οικονομίδης, Υπ. Δρ Ουρανία Γκικοπούλου

Ενότητες Τάξη Ε΄ ΦΥΤΑ ΦΥΤΑ (Στ΄) ΥΛΙΚΑ ΣΩΜΑΤΑ ΖΩΑ ΖΩΑ ΜΙΓΜΑΤΑ (Στ΄) ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ (Στ΄) ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΑΕΡΑΣ ΑΕΡΑΣ ΝΕΡΟ ΝΕΡΟ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ (Στ΄) ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΩ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΩ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΣ ΦΩΣ ΗΧΟΣ (Στ΄) ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ-ΠΙΕΣΗ

Ενότητες Τάξη Στ΄ (Ε+) ΜΥΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΥΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ ΕΜΒΙΑ - ΑΒΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΦΥΤΑ (Ε΄) ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΖΩΑ (Ε΄) ΗΧΟΣ ΗΧΟΣ (Ε΄) ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ (Ε΄+) ΦΩΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ - ΘΕΡΜΟΤΗΤΑ ΣΤΕΡΕΑ – ΥΓΡΑ - ΑΕΡΙΑ ΣΤΕΡΕΑ – ΥΓΡΑ - ΑΕΡΙΑ ΜΙΓΜΑΤΑ ΜΙΓΜΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΣΜΟΣ ΟΞΕΑ – ΒΑΣΕΙΣ - ΑΛΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑΔΟΤΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΔΙΑΣΤΗΜΑ ΔΙΑΣΤΗΜΑ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟ ΔΑΣΚΑΛΟΥ ΤΕΤΡΑΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΒΙΒΛΙΟ ΜΑΘΗΤΗ

Ερευνητικά Εξελισσόμενο Πληροφορούμαι, Ενδιαφέρομαι Έναυσμα Ενδιαφέροντος Συζητώ, Προβληματίζομαι, Υποθέτω Διατύπωση Υποθέσεων Επιστημονική Ερευνητική Μέθοδος Ερευνητικά Εξελισσόμενο Διδακτικό Μοντέλο Ενεργώ, Πειραματίζομαι, Παρατηρώ Πειραματισμός Διατύπωση Θεωρίας Συμπεραίνω, Καταγράφω Γενικεύω, μικροΕρμηνεύω, Συσχετίζω, Εμπεδώνω Συνεχής Έλεγχος Επιβεβαίωση ή Απόρριψη

Η Συστημική Ανάλυση / Συσχέτιση και Η Διαθεματικότητα

Πειραματική διαδικασία εκτέλεση πειράματος σε ομάδες προετοιμασία (συγκέντρωση υλικών) ερευνητική προσέγγιση (παρατηρώ – συμπεραίνω, το λάθος) πείραμα επίδειξης (μαθητές σε ρόλο βοηθού) καταγραφή παρατηρήσεων

Πρότυπο μικρόκοσμου ερμηνευτική προσέγγιση ενοποιητική και συνεκτική θεώρηση του κόσμου δομή, αλληλεπιδράσεις και κινήσεις σωματιδίων μοντέλα οπτικοποίησης (συμβάσεις)

Δειγματικές οθόνες από πρόγραμμα οπτικοποιήσης των φαινομένων του μικρόκοσμου

Τα νέα τεύχη ΒΙΒΛΙΟ ΜΑΘΗΤΗ ΤΕΤΡΑΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΒΙΒΛΙΟ ΔΑΣΚΑΛΟΥ

Πειραματική αντιμετώπιση Τετράδιο Εργασιών («Φύλλα Εργασίας») Εισαγωγικό ερέθισμα Διατύπωση υποθέσεων Πειραματική αντιμετώπιση

Εξαγωγή συμπεράσματος Τετράδιο Εργασιών («Φύλλα Εργασίας») Εξαγωγή συμπεράσματος Εφαρμογές

Βιβλίο Μαθητή μικροΕρμηνεία Γενίκευση

Βιβλίο Μαθητή Εμπέδωση Συσχέτιση

Διαθεματικό υποστηρικτικό υλικό: Βιβλίο μαθητή Διαθεματικό υποστηρικτικό υλικό: Στοιχεία από την ιστορία των επιστημών Ερεθίσματα από την ελληνική και παγκόσμια ιστορία Λογοτεχνικά αποσπάσματα Μύθοι σχετικοί με τα φαινόμενα που μελετήθηκαν Οδηγίες για περαιτέρω πειραματισμό και κατασκευές Διδακτικά παιχνίδια

Στοιχεία από την ιστορία των επιστημών Βιβλίο μαθητή («αναφοράς») Στοιχεία από την ιστορία των επιστημών

Ερεθίσματα από την ελληνική και την παγκόσμια ιστορία Βιβλίο μαθητή Ερεθίσματα από την ελληνική και την παγκόσμια ιστορία

Γλωσσικές αναφορές – λογοτεχνικά αποσπάσματα Βιβλίο μαθητή Η δύναμη... της γλώσσας! • Οι πυροσβεστικές δυνάμεις έφτασαν εγκαίρως στον τόπο της πυρκαγιάς. • Ξυπνάω κάθε μέρα νωρίς το πρωί, ακόμα και στις διακοπές. Η δύναμη της συνήθειας βλέπεις... • Τον στήριξε η δύναμη της πίστης του στο Θεό... • Η Κίνα εξελίσσεται σε παγκόσμια δύναμη. • Θα βάλω τα δυνατά μου και ελπίζω να περάσω στις εξετάσεις. • Έκανε τα αδύνατα δυνατά, για να πετύχει. • Με πείραξε το κρασί. Ήταν πολύ δυνατό. • Είναι φύσει αδύνατον! Μη μου το ζητάς. • Έχει μεγάλη αδυναμία στον ανιψιό της. • Δεν νομίζω ότι μπορείς να τον πείσεις με ένα τόσο αδύνατο επιχείρημα.

Μύθοι σχετικοί με τα φαινόμενα που μελετήθηκαν Βιβλίο μαθητή Μύθοι σχετικοί με τα φαινόμενα που μελετήθηκαν Ένας μύθος για την Ηχώ Η ηχώ δημιουργείται, όταν μιλάμε ή φωνάζουμε, ενώ απέναντί μας βρίσκεται μια λεία και στιλπνή επιφάνεια, όπως για παράδειγμα μια βραχώδης πλαγιά. Για να αντιληφθούμε την ηχώ, πρέπει να απέχουμε τουλάχιστον 17 μέτρα από την επιφάνεια στην οποία ανακλάται ο ήχος. Αλλιώς, ο εγκέφαλός μας δεν μπορεί να διακρίνει τον ήχο της φωνής μας από τον ανακλώμενο ήχο. Η Ηχώ ήταν νύμφη των δασών. Οι μούσες τής είχαν μάθει την τέχνη του τραγουδιού και του αυλού. Σύμφωνα με ένα μύθο, ο Νάρκισσος περιφρόνησε την αγάπη της και η Ηχώ, ντροπιασμένη, κρύφτηκε μέσα σε μία σπηλιά. Από τον πόνο της έλιωσε κι έμεινε μόνο η φωνή της. Από τότε δεν έχει μόνιμη κατοικία. Μένει παντού, αλλά έχει το χάρισμα να ξαναδίνει πίσω τους ήχους και τις φωνές που ακούει. Ένας άλλος μύθος αναφέρει ότι η Ηχώ με την ομιλία της ενοχλούσε την Ήρα και την εμπόδιζε να παρακολουθεί τις κινήσεις του Δία. Γι’ αυτό η Ήρα μεταμόρφωσε την Ηχώ σε κόρη, που ζούσε μέσα στις σπηλιές και δεν είχε δική της μιλιά. Όταν όμως άκουγε τις ομιλίες των άλλων, γύριζε πίσω σε αντίλαλο τα τελευταία τους λόγια.

Βιβλίο μαθητή Μικρόκοσμος Στην ελληνική μυθολογία διαβάζουμε για ζώα που είχαν θεϊκή καταγωγή και υπερφυσικές ικανότητες. Ο Πήγασος, το φτερωτό άλογο, γεννήθηκε από την ένωση του θεού Ποσειδώνα και της γοργόνας Μέδουσας, ενώ ο Κένταυρος, μισός άνθρωπος και μισός άλογο, από την ένωση του βασιλιά Ιξίονα και της θεάς Ήρας. Σύμφωνα με τη μυθολογία, τα ζώα δημιουργήθηκαν από τους θεούς, οι οποίοι έδωσαν σε καθένα από αυτά διαφορετικές ικανότητες και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, πολύτιμα για την επιβίωσή του. Άλλα ζώα τρέχουν γρήγορα, άλλα πετούν, άλλα είναι καλοί κυνηγοί, άλλα κολυμπούν, άλλα έχουν πυκνό τρίχωμα, για να προστατεύονται από το κρύο…

Βιβλίο μαθητή Μικρόκοσμος Στην ελληνική μυθολογία διαβάζουμε για ζώα που είχαν θεϊκή καταγωγή και υπερφυσικές ικανότητες. Ο Πήγασος, το φτερωτό άλογο, γεννήθηκε από την ένωση του θεού Ποσειδώνα και της γοργόνας Μέδουσας, ενώ ο Κένταυρος, μισός άνθρωπος και μισός άλογο, από την ένωση του βασιλιά Ιξίονα και της θεάς Ήρας. Σύμφωνα με τη μυθολογία, τα ζώα δημιουργήθηκαν από τους θεούς, οι οποίοι έδωσαν σε καθένα από αυτά διαφορετικές ικανότητες και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, πολύτιμα για την επιβίωσή του. Άλλα ζώα τρέχουν γρήγορα, άλλα πετούν, άλλα είναι καλοί κυνηγοί, άλλα κολυμπούν, άλλα έχουν πυκνό τρίχωμα, για να προστατεύονται από το κρύο…

Oδηγίες για περαιτέρω πειραματισμό και κατασκευές Βιβλίο μαθητή Στην ελληνική μυθολογία διαβάζουμε για ζώα που είχαν θεϊκή καταγωγή και υπερφυσικές ικανότητες. Ο Πήγασος, το φτερωτό άλογο, γεννήθηκε από την ένωση του θεού Ποσειδώνα και της γοργόνας Μέδουσας, ενώ ο Κένταυρος, μισός άνθρωπος και μισός άλογο, από την ένωση του βασιλιά Ιξίονα και της θεάς Ήρας. Σύμφωνα με τη μυθολογία, τα ζώα δημιουργήθηκαν από τους θεούς, οι οποίοι έδωσαν σε καθένα από αυτά διαφορετικές ικανότητες και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, πολύτιμα για την επιβίωσή του. Άλλα ζώα τρέχουν γρήγορα, άλλα πετούν, άλλα είναι καλοί κυνηγοί, άλλα κολυμπούν, άλλα έχουν πυκνό τρίχωμα, για να προστατεύονται από το κρύο…

Βιβλίο μαθητή Γλωσσάρι – Με μια ματιά Στην ελληνική μυθολογία διαβάζουμε για ζώα που είχαν θεϊκή καταγωγή και υπερφυσικές ικανότητες. Ο Πήγασος, το φτερωτό άλογο, γεννήθηκε από την ένωση του θεού Ποσειδώνα και της γοργόνας Μέδουσας, ενώ ο Κένταυρος, μισός άνθρωπος και μισός άλογο, από την ένωση του βασιλιά Ιξίονα και της θεάς Ήρας. Σύμφωνα με τη μυθολογία, τα ζώα δημιουργήθηκαν από τους θεούς, οι οποίοι έδωσαν σε καθένα από αυτά διαφορετικές ικανότητες και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, πολύτιμα για την επιβίωσή του. Άλλα ζώα τρέχουν γρήγορα, άλλα πετούν, άλλα είναι καλοί κυνηγοί, άλλα κολυμπούν, άλλα έχουν πυκνό τρίχωμα, για να προστατεύονται από το κρύο…

Βιβλίο δασκάλου Συνοπτική και αναλυτική παρουσίαση κεφαλαίου

Αναλυτικές διδακτικές κατευθύνσεις Ενδεικτικές απαντήσεις Βιβλίο δασκάλου Διάρκεια ενότητας Λεξιλόγιο Διδακτικοί στόχοι Όργανα & υλικά Αναλυτικές διδακτικές κατευθύνσεις Ενδεικτικές απαντήσεις

πειραματικές δεξιότητες περιγραφή και παρατηρήσεις πειράματος Αξιολόγηση πειραματικές δεξιότητες περιγραφή και παρατηρήσεις πειράματος συμπεράσματα και ερμηνεία πειραμάτων σύνδεση με καθημερινή ζωή

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο http://www.pi-schools.gr/ Πανεπιστήμιο Αθηνών Παιδαγωγικό Τμήμα Δ.Ε. Εργαστήριο Φυσικών Επιστημών, Τεχνολογίας και Περιβάλλοντος Ναβαρίνου 13α τηλ. 210 3688027 http://micro-kosmos.uoa.gr/ Παιδαγωγικό Ινστιτούτο http://www.pi-schools.gr/ Ελληνογερμανική Αγωγή τηλ. 210 8176700 http://www.ellinogermaniki.gr/

Για επιμορφωτικό υλικό / λογισμικό στη διεύθυνση: http://micro-kosmos.uoa.gr/ Θα βρείτε: Περιγραφή των νέων βιβλίων   “ΦΥΣΙΚΑ – Ερευνώ και Ανακαλύπτω” ενδεικτικές Μεθοδολογικές Οδηγίες, Συστημικές / Διαθεματικές  Συσχετίσεις, Προσομοιώσεις / Οπτικοποιήσεις μικροΚόσμου, Προτάσεις Επιλογής / Προγραμματισμού Θεματικών Ενοτήτων και Προετοιμασία / Χρονικό Καταμερισμό της Εκπαιδευτικής Διαδικασίας / Πειραματικές Πρακτικές και -κυρίως- Παραδείγματα Εφαρμογής / Δειγματική Παρουσίαση της Εκπαιδευτικής Διαδικασίας για τη βέλτιστη αξιοποίηση των νέων βιβλίων από τους εκπαιδευτικούς

Οδηγίες για τους επιμορφωτές / Σχόλια για τις διαφάνειες Οδηγίες για τους επιμορφωτές / Σχόλια για τις διαφάνειες Διαφάνεια 1 Διαφάνεια 2 – 3 Το περιεχόμενο των βιβλίων ακολουθεί πιστά τις οδηγίες του Αναλυτικού Προγράμματος Σπουδών. Υπάρχει παρόλα αυτά δυνατότητα αλλαγής της σειράς με την οποία θα διδαχθούν τα κεφάλαια από τον εκπαιδευτικό ή και επιλογής των θεματικών ενοτήτων με κριτήριο την εξοικείωση των μαθητών στα βήματα του μεθοδολογικού εκπαιδευτικού προτύπου (και) όχι απαραίτητα την εξάντληση των θεματικών ενοτήτων του αναλυτικού προγράμματος. Διαφάνεια 4 Βιβλίο Δασκάλου: Έχει αφαιρεθεί το παράρτημα ΙΙ «Αναφορά στο μικρόκοσμο», το οποίο έχει κατά μέρη εισαχθεί στο Βιβλίο Μαθητή. Τετράδιο Εργασιών: Περιλαμβάνει τα φύλλα εργασίας που καλείται ο μαθητής να ακολουθήσει κατά την πειραματική διαδικασία, βασισμένα στην επιστημονική μεθοδολογία, και εργασίες για το σπίτι. Βιβλίο Μαθητή: Περιλαμβάνει διαθεματικές πληροφορίες και το ένθετο «Με μια ματιά». Δεν περιλαμβάνονται στο διδακτικό πακέτο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Φύλλα Αξιολόγησης. Διαφάνεια 5

Διαφάνεια 6 Το διαθεματικό περιεχόμενο από το Βιβλίο Μαθητή προτείνεται να χρησιμοποιείται κατά το βήμα της γενίκευσης / εμπέδωσης. Οι υποθέσεις, τα πειράματα και τα συμπεράσματα έχουν επιστημοκεντρικό χαρακτήρα. Διαφάνεια 7 i. Προτείνονται πολλές και ολιγομελείς ομάδες (αρχικά σε επίπεδο δυάδας) ii. Τα απλά υλικά μπορούν να συγκεντρωθούν είτε στην αρχή της χρονιάς είτε στην αρχή κάθε κεφαλαίου. iii. Προτείνεται να διακρίνεται το επίπεδο παρατήρησης του πειράματος από το επίπεδο ερμηνείας και συμπεράσματος. Το λάθος / σφάλμα είναι εγγενές στην πειραματική διαδικασία το εκμεταλλευόμαστε διδακτικά, συνίσταται ο εκπαιδευτικός να έχει εκτελέσει το πείραμα ο ίδιος με τα ίδια υλικά πριν από τη διδασκαλία στην τάξη. iv. Πειράματα επίδειξης προτείνονται να γίνονται στις περιπτώσεις που η πειραματική διαδικασία είναι πολύ απλή και δεν προσφέρεται για ανάπτυξη πειραματικών δεξιοτήτων, τα υλικά δεν μπορούν να υπάρχουν σε πολλαπλότητα στην τάξη, η διαδικασία ενέχει κάποιο κίνδυνο για τους μαθητές (π.χ. βρασμός νερού). Και σε αυτές τις περιπτώσεις καλούνται μαθητές ως βοηθοί. v. Προτείνεται οι παρατηρήσεις να καταγράφονται σε πρόχειρο τετράδιο από ένα μέλος κάθε ομάδας μαθητών. Οι μαθητές καταγράφουν ακριβώς ό,τι παρατηρούν. Μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων στην τάξη, καταγράφονται τυχόν επισημάνσεις ώστε σε περίπτωση επανάληψης του πειράματος να το επαναλάβουν επιτυχώς οι μαθητές που δεν το «πέτυχαν» την πρώτη φορά.

Διαφάνεια 8 - 9 Το μοντέλο του μικρόκοσμου χρησιμοποιείται για τις ερμηνείες των φυσικών διαδικασιών που περιλαμβάνει το κάθε κεφάλαιο. Καθώς το ίδιο μοντέλο χρησιμοποιείται σε όλα τα κεφάλαια, προβάλλεται η ενοποιητική και συνεκτική θεώρηση του κόσμου. Τα σχετικά κείμενα περιλαμβάνονται στο διαθεματικό υλικό του Βιβλίου του Μαθητή. Οι απεικονίσεις του μικρόκοσμου στο βιβλίο εξυπηρετούν στην παρουσίασή του αρκεί να επισημαίνονται οι συμβάσεις που κάθε φορά έχουν γίνει (π.χ. τα μοντέλα μορίων είναι μεγαλύτερα από τα πραγματικά μόρια). Διαφάνεια 10 – 26 Στις διαφάνειες αυτές γίνεται μια σύντομη παρουσίαση των καινούριων βιβλίων με ιδιαίτερη έμφαση στο βιβλίο του μαθητή που έχει ρόλο βιβλίου αναφοράς και που θα πρέπει να παραμένει στο σχολείο ώστε να αποφύγουμε φαινόμενα «εξαναγκασμού» των μαθητών σε στείρα απομνημόνευση των κειμένων που συμπεριλαμβάνονται και να χρησιμοποιούνται ως πηγές διαθεματικής πληροφορίας σύμφωνα νε τα επιλογές του εκπαιδευτικού της τάξης ή τα ενδιαφέροντα των μαθητών.

Συνήθεις ερωτήσεις / απορίες Πώς θα προλάβουμε να καλύψουμε την ύλη; Δεν απαιτείται να διδαχθεί η ύλη στο σύνολό της, αλλά οι ενότητες των κεφαλαίων που θα διδαχθούν να ακολουθούν την προτεινόμενη μεθοδολογία και να πραγματοποιούνται τα πειράματα από τους μαθητές. Οι σχολικοί σύμβουλοι έχουν ενημερωθεί και δεν θα απαιτήσουν την κάλυψη όλης της ύλης. Τι καταγράφουν οι μαθητές μόνοι και τι υπαγορεύουμε; Καταγράφουν τις παρατηρήσεις των πειραμάτων ελεύθερα, καθοδηγούνται από τον εκπαιδευτικό στη διατύπωση του συμπεράσματος. Πώς χρησιμοποιούνται τα δύο τεύχη; Από το Βιβλίο Μαθητή αναζητείται το υλικό για γενίκευση / εμπέδωση. Από το Τετράδιο Μαθητή ακολουθούνται οι οδηγίες για τα πειράματα, καταγράφουν οι μαθητές παρατηρήσεις και συμπεράσματα και δίνονται εργασίες για το σπίτι. Πώς γίνεται η αξιολόγηση; Δεν περιλαμβάνονται στο διδακτικό πακέτο Φύλλα Αξιολόγησης. Ο εκπαιδευτικός διαμορφώνει δικά του τεστ αξιολόγησης με βάση το επαναληπτικό υλικό «Με μια ματιά» που περιλαμβάνεται στο Βιβλίο Μαθητή.

Γιατί άλλαξε η σειρά των κεφαλαίων; Οφείλεται στο νέο ΔΕΠΠΣ Γιατί αφαιρέθηκαν κάποια κεφάλαια; Θα εισαχθεί και στην Στ’ τάξη το 2006-2007 νέο βιβλίο; Η συγγραφική ομάδα έχει προτείνει οι μαθητές της Στ’ τάξης για το σχολικό έτος 2006-2007 να διδαχθούν με βάση το προηγούμενο σχολικό βιβλίο. Δίνουμε εργασίες για το σπίτι; Προτείνεται οι «Εργασίες για το σπίτι» από το Τετράδιο Εργασιών να συμπληρώνονται στην τάξη. Θα υπάρχει εκπαιδευτικό λογισμικό; Ναι, όμως δεν θα παραδοθεί στα σχολεία για το σχολικό έτος 2006-2007. Πώς αλλιώς οπτικοποιείται το μοντέλο του μικρόκοσμου; Στην περίπτωση που δεν υπάρχουν προσομοιώσεις / οπτικοποιήσεις του μοντέλου σε Η/Υ, προτείνεται το βιωματικό παιχνίδι. Ωστόσο, και στην ιστοσελίδα http://micro-kosmos.uoa.gr διατίθεται εκπαιδευτικό λογισμικό με προσομοιώσεις του μοντέλου του μικρόκοσμου.