Χημικός Εργαστήριο Ποιοτικού Ελέγχου Ύδρευσης ΕΛΕΓΧΟΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΠΟΣΙΜΟ ΝΕΡΟ ΤΟΥ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Μαριάνθη Τσίρτου Χημικός Εργαστήριο Ποιοτικού Ελέγχου Ύδρευσης 1

Γενικά για το Εργαστήριο Ποιοτικού Ελέγχου της Ύδρευσης Διαθέτει σύστημα διαχείρισης κατά EN ISO 9001:2008, ένα διεθνές πρότυπο για τη διασφάλιση της ποιότητας, με σκοπό τη δημιουργία και οργάνωση ενός πλαισίου λειτουργίας, ώστε να παρέχονται συνεχώς βελτιούμενες υπηρεσίες με βάση τις ανάγκες του καταναλωτή. Συμμετέχει σε προγράμματα διεργαστηριακών δοκιμών, οι οποίες είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος παρακολούθησης των επιδόσεων του εργαστηρίου στον τομέα των αναλύσεων.

Το Εργαστήριο Ποιοτικού Ελέγχου της Ύδρευσης στο διαδίκτυο Για πληροφορίες σχετικά με την ποιότητα του πόσιμου νερού και τη λειτουργία του Εργαστηρίου Ποιοτικού Ελέγχου Ύδρευσης, υπάρχει στο διαδίκτυο η ιστοσελίδα της ΕΥΑΘ Α.Ε., www.eyath.gr. “τι νερό πίνουμε” εκτός των παραπάνω πληροφοριών, αναλυτικές αναφορές για τη σημασία των παραμέτρων που ελέγχονται, απαντήσεις σε συχνές ερωτήσεις καταναλωτών, αποτελέσματα αναλύσεων ανά περιοχή του πολεοδομικού συγκροτήματος. Η ιστοσελίδα ανανεώνεται και επικαιροποιείται τακτικά, με την προσθήκη και νέων στοιχείων που αφορούν στην ποιότητα του πόσιμου νερού.

ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΕΣ ΝΕΡΟΥ 2011 ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΝΕΡΟΥ 2011 α/α ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΕΣ ΝΕΡΟΥ 2011 α/α Είδος δειγμάτων νερού Αριθμός δειγμάτων 1. Δίκτυο διανομής νερού ~ 2500 2. Αντλιοστάσια, δεξαμενές, αγωγοί ~ 1150 3. Π. Αλιάκμονας, διώρυγα προσαγωγής ~ 230 4. Γεωτρήσεις ~ 50 ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΝΕΡΟΥ 2011 Εργαστηριακές αναλύσεις Αριθμός αναλύσεων Φυσικοχημικές ~ 50000 Μικροβιολογικές ~ 15000 Μέταλλα - ιχνοστοιχεία ~ 2000 Οργανικές ενώσεις (παρασιτοκτόνα, πτητικές, πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες) ~ 100 4

με την οποία τροποποιήθηκε η ΚΥΑ Υ2/2600/2001 ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΥΓ2/Γ/Π/ οικ. 38295/2007 με την οποία τροποποιήθηκε η ΚΥΑ Υ2/2600/2001 σε συμμόρφωση με την οδηγία 98/83/ΕΚ του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για την ‘’Ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης” ΥΜ/5673/57 Υγειονομική Διάταξη, “περί απολυμάνσεως του ύδατος των υδρεύσεων” Γ3α/761/68 Υγειονομική Διάταξη, όπως τροποποιήθηκε, “περί ποιότητας του πόσιμου νερού” ΚΥΑ 46399/1352/1352 “Απαιτούμενη ποιότητα των επιφανειακών νερών που προορίζονται για πόσιμα”   5 5

Συχνότητα Δειγματοληψιών Σύμφωνα με την ισχύουσα υγειονομική νομοθεσία Υ2/2600/2001 (ΦΕΚ 892/ 11.7.2001), για 100.000-200.000 m3 ημερήσιο όγκο διανεμόμενου ή παραγόμενου νερού, απαιτούνται από διάφορα σημεία του δικτύου διανομής: Ο έλεγχος της ποιότητας του νερού γίνεται μέσω της συλλογής δειγμάτων από όλο το υδρευτικό σύστημα. 6

1. ΔΟΚΙΜΑΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ 603 δειγματοληψίες ετησίως α/α ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ- Μονάδα μέτρησης Παραμετρική τιμή 1 Οσμή Αποδεκτή 2 Γεύση 3 Θολότητα 4 Χρώμα Αποδεκτό 5 pH >6,5 και <9,5 6 Αγωγιμότητα - (μS/cm, 20oC) 2500 7 Αμμώνιο - (mg/l) 0,50 8 Αργίλιο - (μg/l) 200 9 Υπολειμματικό ελεύθερο χλώριο-(mg/l) 10 Κολοβακτηριοειδή 11 Escherichia Coli 12 Αποικίες 22ο C 72h Χωρίς μεταβολή 13 Αποικίες 37ο C 48h 14 Clostridium Perfringens -( αριθμός/100ml) 7 7

2. ΕΛΕΓΚΤΙΚΗ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ 16 δειγματοληψίες ετησίως α/α ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ- Μονάδα μέτρησης Παραμετρική τιμή 1 Σίδηρος - (μg/l Fe) 200 2 Μαγγάνιο - (μg/l Mn) 50 3 Βόριο (mg/l B) 1,0 4 Νάτριο (mg/l Νa) 5 Σελήνιο (μg/l Se) 10 6 Αρσενικό (μg/l As) 7 Αντιμόνιο (μg/l Sb) 5,0 8 Κάδμιο (μg/l Cd) 9 Χαλκός (mg/l Cu) 2,0 Χρώμιο (μg/l Cr) 11 Υδράργυρος (μg/l Hg) 12 Νικέλιο (μg/l Ni) 20 13 Μόλυβδος (μg/l Pb) 14 Θειικά - (mg/l SO42-) 250 15 Νιτρικά - (mg/l NO3-) 16 Νιτρώδη - (mg/l NO2-) 0,5 17 Φθοριούχα - (mg/l F-) 1,5 18 Κυανιούχα - (μg/l)

2. ΕΛΕΓΚΤΙΚΗ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ 16 δειγματοληψίες ετησίως α/α ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ- Μονάδα μέτρησης Παραμετρική τιμή 19 Βρωμικά (μg/l) 10 20 Χλωριούχα (mg/l) 250 21 Οξειδωσιμότητα (mg/l O2) 5,0 22 Ακρυλαμίδιο (μg/l) 0,10 23 Βινυλoχλωρίδιο (μg/l) 0,5 24 1,2-διχλωροαιθάνιo (μg/l) 3,0 25 Επιχλωρυδίνη (μg/l) 26 Παρασιτοκτόνα (μg/l) 27 Σύνολο παρασιτοκτόνων (μg/l) 28 Βενζόλιο (μg/l) 1,0 29 Βενζο-α-πυρένιο (μg/l) 0,010 30 Τετραχλωροαιθένιο και Τριχλωροαιθένιο (μg/l) 31 Ολικά Τριαλογονομεθάνια (μg/l) 100 32 Πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες (μg/l ) 0,1 33 Ολικός οργανικός άνθρακας (mg/l TOC) Χωρίς μεταβολή 34 Εντερόκοκκοι 9

3. ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ 4 δειγματοληψίες ετησίως α/α ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ- Μονάδα μέτρησης Παραμετρική τιμή 1 PCB’s – PCT’s - (μg/l) 0,5 και 0,1(μεμον.) 2 Άργυρος - (μg/l Ag) 10 3 Φαινολικές ενώσεις -πλην πενταχλωροφαινόλης - (μg/l) 0,5 4 Υδρογονάνθρακες διαλ.ή γαλακτωμ. Ορυκτέλαια - (μg/l) 5 Επιφανειοδραστικοί παράγοντες - (μg/l) 200 6 Φωσφόρος - (mg/l P2O5) 7 Ξηρό υπόλειμμα - (mg/l) 1500 8 Κάλιο - (mg/l Κ) 12 9 Υδρόθειο Μη ανιχν. οργαν. Παθογόνα βακτήρια: Σαλμονέλλες, Σταφυλόκκοι παθογόνοι Βακτηριοφάγοι των κοπράνων Ιοί των εντέρων Ε. Coli O:157 Καμπυλοβακτηρίδιο 11 Κρυπτοσπορίδιο Φύκη-Άλγη 13 Ίνες Αμιάντου, εκατομμύρια ίνες ανά λίτρο (MFL) >10μm, σύμφωνα με την ΕΡΑ 10

ΟΙ ΧΗΜΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ

ΜΕΤΑΛΛΑ μέθοδος ανάλυσης ΜΕΤΑΛΛΑ μέθοδος ανάλυσης Φασματοσκοπία Ατομικής Απορρόφησης α. Ηλεκτροθερμική μέθοδος - φούρνος γραφίτη (AAS - GF) (Ag, Al, B, Cd, Cr, Cu, Ni, Pb) β. Παραγωγή υδριδίων (FI - MHS) (As, Sb, Se) γ. Μέθοδος ψυχρού ατμού (FI – MHS) (Hg) δ. Εξασθενές χρώμιο: Μέθοδος 1.14758.0001 της Merck για τον προσδιορισμό του Cr (VI), η οποία είναι ανάλογη με την US Standard Methods 3500-Cr D.

ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ Μέθοδος ανάλυσης Γίνεται προκατεργασία του νερού με εκχύλιση στερεάς φάσης με δίσκο C18 (solid phase extraction) Προσδιορισμός των οργανοχλωριωμένων φυτοφαρμάκων: Αέρια Χρωματογραφία με ανιχνευτή σύλληψης ηλεκτρονίων (ECD) Προσδιορισμός των οργανοφωσφορικών φυτοφαρμάκων και τριαζινών: Αέρια Χρωματογραφία με ανιχνευτή αζώτου – φωσφόρου (NPD) 13

ΟΡΓΑΝΟΧΛΩΡΙΩΜΕΝΑ ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ ΟΡΓΑΝΟΦΩΣΦOΡΙΚΑ -ΤΡΙΑΖΙΝΕΣ 1 HCCP 17 Heptachlor epoxide 2 Etridiazole 18 Chlordane-gamma 3 Hexachlorbenzene 19 Cyanazine 4 HCH-alpha 20 4,4-DDE 5 Propachlor 21 Endosulfan I 6 HCH-gamma (Lindane) 22 Chlordane-alpha 7 HCH-beta 23 Dieldrin 8 Trifluralin 24 Endrin 9 HCH-delta 25 4,4-DDD 10 Metribuzin 26 Chlorobenzilate 11 Heptachlor 27 Endosulfan II 12 Aldrin 28 4,4-DDT 13 Chlorothalonil 29 Endrin aldehyde 14 Alachlor 30 Methoxychlor 15 Metolachlor 31 Endosulfan sulfate 16 DCPA 32 cis/trans Permethrin 1 Dichlorvos (DDVP) 16 Chorpyrifos 2 Mevinphos 17 Fenthion 3 Demeton-O 18 Parathion, methyl 4 Ethoprop 19 Dimethoate 5 Phorate 20 Trichloronate 6 TEPP 21 Malathion 7 Simazine 22 Tokuthion 8 Diazinon 23 Stirofos 9 Atrazine 24 Parathion 10 Naled 25 Bolstar 11 Demeton-S 26 Ethion 12 Sulfotepp 27 Fensulfothion 13 Disulfoton 28 Azinphos-methyl 14 Ronnel 29 EPN 15 Merphos 30 Coumaphos

ΠΟΛΥΚΥΚΛΙΚΟΙ ΑΡΩΜΑΤΙΚΟΙ ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΕΣ Μέθοδος ανάλυσης Γίνεται προκατεργασία του νερού με εκχύλιση στερεάς φάσης με δίσκο (solid phase extraction) Υγρή χρωματογραφία υψηλής πίεσης με ανιχνευτή υπεριώδους (UV) Πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες (ΠAY) Παραμετρική τιμή, μg/l 1.Βενζο (α) πυρένιο 0,010 2.Βενζο (β) φθορανθένιο 3.Βενζο (λ) φθορανθένιο Σύνολο 4.Βενζο (η,θ,ι) περυλένιο 2,3,4,5 = 5.Ινδενο (1,2,3-γ,δ) πυρένιο 0,100

ΟΛΙΚΑ ΤΡΙΑΛΟΓΟΝΟΜΕΘΑΝΙΑ Μέθοδος ανάλυσης Σύστημα εκρόφησης παγίδευσης πτητικών ουσιών (purge and trap) συνδεμένο με αέριο χρωματογράφο – φασματογράφο μάζας (GC/MS) Σύνολο των τριαλογονομεθανίων (ΤΗΜs): Χλωροφόρμιο CHCl3 Bρωμοφόρμιο CHBr3 Διχλωροβρωμομεθάνιο CHCl2Br Διβρωμοχλωρομεθάνιο CHClBr2 16

ΟΙ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ: Στο Εργαστήριο Ποιοτικού Ελέγχου Ύδρευσης εκτελούνται σε 2500 περίπου δείγματα πόσιμου νερού οι εξής αναλύσεις: 1. ολικά βακτήρια στους 22 οC και 37 οC ή αποικίες ή αποικίες 2. ολικό αριθμό κολοβακτηριοειδών 3. Κολοβακτηρίδιο (E. Coli), που αποτελεί δείκτη κοπρανώδους πρόσμιξης 4. Θειοαναγωγικό κλωστρίδιο Επίσης, δείγματα για εξειδικευμένες μικροβιολογικές αναλύσεις στέλλονται στο Εργαστήριο Υγιεινής του Ιατρικού Τμήματος ΑΠΘ.

Ίνες αμιάντου στο πόσιμο νερό: ΔΥΓ2/19028/20-7-2005 Εγκύκλιος του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, “Αμιαντοσωλήνες στο δίκτυο ύδρευσης” …η παράμετρος του αμιάντου δεν περιλαμβάνεται στις ποιοτικές παραμέτρους ελέγχου του πόσιμου νερού, όπως αυτές καθορίζονται από την οδηγία 98/83/ΕΚ, σε εναρμόνιση με την οποία έχει εκδοθεί η ΚΥΑ Υ2/2600/2001 “ποιότητα νερού ανθρώπινης κατανάλωσης” . Παρά ταύτα, αναλύσεις για τον προσδιορισμό των ινών αμιάντου στο πόσιμο νερό πραγματοποιούνται για λογαριασμό της Ε.Υ.Α.Θ. Α.Ε. στο Εργαστήριο Σαρωτικού Μικροσκοπίου του Α.Π.Θ., καθώς και σε εξειδικευμένα εργαστήρια των ΗΠΑ ή του Καναδά (μέθοδος ΕΡΑ 100.1)

Απολύμανση με χλώριο Η απολύμανση του πόσιμου νερού με χλώριο επιβάλλεται από την υγειονομική νομοθεσία για τη διασφάλιση της ποιότητας του νερού από μικροβιολογικής - υγιεινολογικής άποψης. Η χλωρίωση εφαρμόζεται σε 24ώρη βάση στις κεντρικές εγκαταστάσεις επεξεργασίας νερού. Η απολύμανση: Αποτελεί μέτρο διατήρησης των συνθηκών υγιεινής, καταπολεμά τα λοιμώδη νοσήματα και τη δημιουργία βιολογικής μάζας στα εσωτερικά τοιχώματα των αγωγών μεταφοράς και των αγωγών του δικτύου διανομής. Ελέγχεται καθημερινά στο δίκτυο διανομής μέχρι τα ακρότατα σημεία αυτού, μετρώντας το υπόλειμμα ελευθέρου χλωρίου σε 70 περίπου σημεία. 19

α. HOCl (μεγαλύτερη μικροβιοκτόνος δράση, επικρατεί σε pH ≤ 7) β. OCl- Δραστικές ενώσεις : α. HOCl (μεγαλύτερη μικροβιοκτόνος δράση, επικρατεί σε pH ≤ 7) β. OCl- Το χλώριο αντιδρά οξειδωτικά με ανόργανες και οργανικές ενώσεις, που δεσμεύουν το ̈απαιτούμενο ̈ και παραμένει το ̈υπολειμματικό ̈ χλώριο Cl2 + H2Ο  H+ + Cl- + HOCl (υδρόλυση, Υποχλωριώδες Oξύ) HOCl  H+ + OCl- (ιονισμός, Υποχλωριώδες ιόν) pH HOCl % OCl- % 5 99,7 0,3 6 97,5 2,5 7 79,7 20,3 8 28,0 72,0 9 3,8 96,2

ΜΟΡΦΕΣ ΧΛΩΡΙΟΥ Για μεγάλες εγκαταστάσεις: Αέριο Χλώριο (πολύ τοξικό, διαβρωτικό, ευδιάλυτο στο νερό) Για μικρές εγκαταστάσεις: υποχλωριώδες νάτριο (12%) 21

Απολύμανση του πόσιμου νερού Υ2/2600/2001, άρθρο 10: Εξασφάλιση της ποιότητας επεξεργασίας, εξοπλισμού και υλικών Οι υπεύθυνοι … λαμβάνουν όλα τα αναγκαία μέτρα, ώστε να εξασφαλίζεται ότι κάθε ουσία ή κάθε υλικό νέων εγκαταστάσεων που χρησιμοποιείται … για την παραγωγή ή τη διανομή νερού ανθρώπινης κατανάλωσης καθώς και οι προσμίξεις που προέρχονται από αυτές τις ουσίες ή υλικά νέων εγκαταστάσεων δεν παραμένουν στο νερό ανθρώπινης κατανάλωσης σε συγκεντρώσεις μεγαλύτερες από εκείνες που απαιτούνται για τους σκοπούς της χρήσης τους και δεν υποβαθμίζουν άμεσα ή έμμεσα, την προστασία της ανθρώπινης υγείας. 22

Πλεονεκτήματα του πόσιμου νερού του Δικτύου Ύδρευσης: Είναι νερό με εξαιρετικά φυσικοχημικά χαρακτηριστικά. Έχει ευχάριστη γεύση, είναι άοσμο και διαυγές. Είναι τρεχούμενο και φτάνει στον καταναλωτή στη σωστή θερμοκρασία Περιέχει σε διάλυση φυσικά μεταλλικά άλατα και ιχνοστοιχεία που του δίνουν ευχάριστη γεύση και θρεπτική αξία. Εξαιτίας της σχετικά υψηλής φυσικής σκληρότητάς του, καθώς και άλλων παραμέτρων έχει τάση απόθεσης αλάτων στους αγωγούς μεταφοράς του, δημιουργώντας έτσι μια φυσική μόνωση από το υλικό των αγωγών. Περιέχει διαλυμένο οξυγόνο που το κρατά ζωντανό και γευστικό. Είναι υγιεινό και μικροβιολογικά ασφαλές. Είναι απείρως φτηνότερο από όλους τους άλλους τύπους νερού.