ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014 Δρ. Μαρία Κωνσταντινίδου Εκπαιδεύτρια Εκπαιδευτών & Εκπαιδεύτρια Ενηλίκων ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014

Εκπαίδευση Ενηλίκων- Βασικά Χαρακτηριστικά Εκπαίδευση Ενηλίκων- Βασικά Χαρακτηριστικά 2. Σχεδιασμός Εκπαιδευτικής Ενότητας & Εκπαιδευτικές Τεχνικές 3. Διαχείριση Ομάδας και Πρακτικές Συμβουλές για τους Εκπαιδευτές Ενηλίκων

Η εκπαίδευση ενηλίκων είναι ένα διαρκώς αναπτυσσόμενο και εξελισσόμενο πεδίο στις χώρες της Ε.Ε. Σχετίζεται με τις ραγδαίες μεταβολές στο οικονομικό- τεχνολογικό επίπεδο (διεθνοποίηση οικονομίας, εξέλιξη νέων τεχνολογιών, νέες εργασιακές συνθήκες) και στο κοινωνικό- πολιτισμικό επίπεδο (μετακινήσεις πληθυσμών, κοινωνικό αποκλεισμό) των ανεπτυγμένων και συνεχώς αναπτυσσόμενων κοινωνιών και στις ανάγκες που προέκυψαν.

Η Εκπαίδευση Ενηλίκων περιλαμβάνει όλες τις μαθησιακές δραστηριότητες που απευθύνονται σε ενήλικες. Εκπαίδευση Ενηλίκων είναι κάθε εκπαιδευτική διεργασία τυπικής ή άτυπης εκπαίδευσης μέσω των οποίων τα άτομα που θεωρούνται ενήλικα από την κοινωνία αναπτύσσουν τις γνώσεις, τις ικανότητες και τις δεξιότητες κι επιφέρουν αλλαγές στην προσωπικότητά τους συμβάλλοντας στην προσωπική, κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική τους ανάπτυξη (UNESCO, 1976 στο Rogers, 2002).

Θεωρίες 1)Ανδραγωγικής (Knowles) Σκοπός η αυτοπραγμάτωση κι ο αυτό- καθορισμός των εκπαιδευομένων. Αυτοκατευθυνόμενη Μάθηση. Ο Επαιδευτής Ενηλίκων ως διευκολυντής. 2) Εκπαίδευσης για Κοινωνική Αλλαγή (Freire) Στόχος της μάθησης η χειραφέτηση με συνέπεια την αλλαγή των κοινωνικών δομών. Η εκπαίδευση αποτελεί πράξη ελευθερίας και διεργασία απελευθέρωσης. Ο Εκπαιδευτής Ενηλίκων προάγει τον προβληματισμό και τον διάλογο (διαμεσολαβητής).

Μετασχηματίζουσας Μάθησης (Mezirow) όπου μέσω του κριτικού στοχασμού οι εκπαιδευόμενοι επανεξετάζουν κι επανεκτιμούν τις αντιλήψεις και τις πεποιθήσεις τους, οδηγούνται στον κριτικό αυτο-στοχασμό, την ολιστική επαναθεώρηση του τρόπου αντίληψης και δράσης. Θεωρίες της μεταμοντέρνας προσέγγισης της Ομάδας του Νέου Λονδίνου. Στις πολύ-πολιτισμικές κοινωνίες κάθε άτομο βιώνει διαφορετικές πραγματικότητες και δέχεται επιρροές από διαφορετικούς κόσμους και κουλτούρες. Επομένως, είναι πολύ δύσκολο να εντοπίσει το άτομο από που προέρχονται οι παραδοχές του.

Η μάθηση των ενηλίκων θεμελιώνεται με την παραδοχή τριών στοιχείων: Την ενεργητική συμμετοχή Την αξιοποίηση της εμπειρίας ως βάση μάθησης Το γεγονός ότι οι ενήλικες εκπαιδευόμενοι μαθαίνουν με διάφορους τρόπους

Χαρακτηριστικά Ενηλίκων Εκπαιδευομένων: Έχουν συγκεκριμένους στόχους Έχουν ευρύτερο και διαφορετικό φάσμα εμπειριών Έχουν αποκρυσταλλώσει τους προτιμώμενους τρόπους μάθησής τους Έχουν τάση για ενεργητική συμμετοχή Αντιμετωπίζουν εμπόδια στη μάθηση Έχουν υιοθετήσει μηχανισμούς άμυνας και παραίτησης

Προϋποθέσεις αποτελεσματικής μάθησης ενηλίκων: Προϋποθέσεις αποτελεσματικής μάθησης ενηλίκων: Η εκπαίδευση έχει εθελοντικό χαρακτήρα Αποσαφηνίζονται οι εκπαιδευτικοί στόχοι Άψογα οργανωμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα 4. Το περιεχόμενο σχετίζεται άμεσα με τις ανάγκες και τις εμπειρίες τους

Λαμβάνονται υπόψη οι προτιμώμενοι τρόποι μάθησης 6. Ενεργητική συμμετοχή 7. Διερευνώνται τα εμπόδια στη μάθηση και οι τρόποι υπέρβασής τους 8. Διαμορφώνεται μαθησιακό κλίμα ουσιαστικής επικοινωνίας, αμοιβαίου σεβασμού και συνεργατικότητας.

Στην Εκπαίδευση Ενηλίκων πρέπει να υπάρχει πάρα πολύ καλός σχεδιασμός όλου του εκπαιδευτικού προγράμματος Αναλυτικά αναφέρονται οι θεματικές ενότητες και το αντίστοιχο χρονοδιάγραμμα των ενεργειών.

Σχεδιασμός Εκπαιδευτικής Ενότητας Καθορισμός Θεματικών Ενοτήτων Σχεδιασμός Εκπαιδευτικής Ενότητας Καθορισμός Θεματικών Ενοτήτων Σκοπός (γενικός) Επιμέρους Στόχοι: -ως προς τις γνώσεις -ως προς τις ικανότητες -ως προς τις στάσεις

Ενεργητικές Εκπαιδευτικές Τεχνικές Ερωτήσεις- Απαντήσεις Συζήτηση/ επιχειρηματολογία Καταιγισμός Ιδεών Ασκήσεις Επίδειξη Προσομοίωση Παιχνίδι ρόλων Ομάδες εργασίας Μελέτη Περίπτωσης Συνέντευξη από ειδικό Εκπαιδευτική επίσκεψη Τέχνες Κόκκος, Α. (2006) Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Εκπαιδευτών, Εκπαιδευτικό Υλικό για τους Εκπαιδευτές Θεωρητικής Κατάρτισης, Τόμος 1, ΕΚεΠις

Οι ερωτήσεις- απαντήσεις εξετάζουν ένα ζήτημα λιγότερο σε βάθος από ότι η συζήτηση Στόχος της συζήτησης να γίνει επεξεργασία ενός ζητήματος σε βάθος

Παιχνίδι ρόλων για ανάλυση συγκρουσιακών ή προβληματικών καταστάσεων, που αφορούν ικανότητες, στάσεις, επικοινωνία και συμπεριφορά. Οι παρατηρητές καταγράφουν τα σχόλια τους σε Κάρτα Παρατήρησης («Πίνακα Ανάλυσης»)

Προσομοίωση Συμμετέχουν νοητά στην αναπαράσταση μιας κατάστασης που ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα Σκοπός να καταλάβουν πως πρέπει να συμπεριφέρονται οι εμπλεκόμενοι στην αντίστοιχη κατάσταση

ΤΕΧΝΕΣ Οι Τέχνες μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ένα εκπαιδευτικό μέσο, ως ένα διδακτικό εργαλείο που προάγει την μάθηση με έναν μη «συμβατικό» τρόπο…. Χρησιμοποιούν τον συμβολισμό, τη φαντασία, τον αυτοματισμό, τον αυτοσχεδιασμό, την πηγαία έκφραση και την δημιουργικότητα του καθένα…

ΟΜΑΔΑ Σκεφτείτε μια Ομάδα Ενηλίκων στην οποία ήσασταν μέλος ή συντονιστής. Ποιες δυσκολίες/ προβλήματα αντιμετωπίσατε;

Τι είναι Ομάδα; ….ένα «δυναμικό σύνολο σε αλληλεξάρτηση». Πρέπει να υπάρχει αλληλεπίδραση μεταξύ των μελών της και κοινή ταυτότητα (συνήθως ένας κοινός στόχος). Οι ομάδες είναι δυναμικές δηλαδή εξελίσσονται.

Χαρακτηριστικά ομάδας: διεργασία και δυναμική Δυναμική: η πορεία μιας ομάδας προς την επίτευξη των στόχων της Εξαρτάται από: την επικοινωνία των εκπαιδευόμενων στην ομάδα το βαθμό συνοχής της ομάδας τους κανόνες συμπεριφοράς που διέπουν την ομάδα και τη σχέση της ομάδας με το ευρύτερο περιβάλλον (Douglas, 1997)

Διεργασία αφορά τις ενέργειες που επιφέρουν την αλλαγή σε μία ομάδα, δηλαδή το «σύνολο των πράξεων, των αντιδράσεων και των συμπεριφορών που δοκιμάζει μία ομάδα, για να επιτύχει τους στόχους της» (Douglas, 1997) Σε όλες τις ομάδες έχουν εντοπιστεί εννέα διεργασίες: η αλληλεπίδραση, επικοινωνία, επιπτώσεις της συμπεριφοράς των εκπαιδευομένων στην εξέλιξη της ομάδας, ρόλοι, λήψη αποφάσεων, συνοχή, διαμόρφωση των σκοπών της ομάδας, πηγές ενέργειας, αλλαγή

Τα στάδια στην πορεία μιας ομάδας 1. Διαμόρφωση (Forming) (προσανατολισμός) 2. Σύγκρουση (Storming) (άγχος, αντίδραση) 3. Ρύθμιση (Norming) (κανόνες λειτουργίας) 4. Δράση (Performing) (συνεργασία) 5. Ολοκλήρωση (Adjourning) (επίτευξη στόχων) κατά τους Tuckman & Jensen (Tennant, 1997)

Ο εκπαιδευτής ενηλίκων έχει ενεργό ρόλο σε όλα τα στάδια!!!! 1ο Στάδιο Διαμόρφωσης : Βοηθάει εκπαιδευόμενους να εκφράσουν προσδοκίες και ανάγκες Θέτει όρια και κανόνες Απαντάει σε ερωτήσεις Ενισχύει την ενεργή συμμετοχή

Ο Εκπαιδευτής Ενηλίκων λειτουργεί κατευναστικά και υποστηρικτικά 2ο Στάδιο Σύγκρουσης: Βοηθάει εκπαιδευομένους να κατανοήσουν την πηγή του άγχους τους Εξηγεί πώς και γιατί συνδέονται οι συγκρούσεις με το άγχος τους και την ανάγκη τους να ελέγξουν την ομάδα Αντιμετωπίζει ευθέως τις προκλήσεις που εκφράζονται στο πρόσωπό του ή στο ρόλο του ως εκπαιδευτή –λειτουργεί ως πρότυπο διαχείρισης συγκρούσεων

Στην Εκπαίδευση Ενηλίκων χρησιμοποιείται συνήθως η εξ αποστάσεως εκπαίδευση Ο Εκπαιδευτής Ενηλίκων: Μεριμνά για συνεχή υποστήριξη και εμψύχωση Δεν διδάσκει, δε μεταδίδει γνώσεις αλλά ανατροφοδοτεί και αξιολογεί την πορεία τους Οργανώνει την αλληλεπίδρασή τους με το διδακτικό υποστηρικτικό υλικό, αλλά και με τους άλλους συνεκπαιδευόμενούς τους Θέτει όρια Είναι ο σύμβουλος, ο εμψυχωτής, αυτός που συντονίζει τη διεργασία της μάθησης και επιδιώκει να εμπλέξει ενεργητικά σε αυτήν τους εκπαιδευόμενους (Κόκκος, 2001).

Βασικό μέλημα του εκπαιδευτή: Η Επικοινωνία μεταξύ εκπαιδευτή ενηλίκων κι εκπαιδευομένων καθ’ όλη τη διάρκεια του προγράμματος

Πρακτικές Συμβουλές για ενίσχυση επικοινωνιακής δεξιότητας του εκπαιδευτή: Καθορίζει εξ αρχής το μέσο επικοινωνίας (e-mail, χρήση πλατφόρμας, τηλεφωνική επικοινωνία κτλ) Είναι διαθέσιμος συγκεκριμένες ώρες και μέρες Επικοινωνεί συχνά πρώτος δημιουργώντας κλίμα ασφάλειας κι εμπιστοσύνης Χειρίζεται καλά την επικοινωνιακή τεχνική της «ενεργητικής ακρόασης». * έρχεται στη θέση του συνομιλητή του, * ζητά διευκρινήσεις για να κατανοήσει το μήνυμα * προχωρά μαζί του στην επεξεργασία του ζητήματος * τον ενθαρρύνει να εκφράσει ολοκληρωμένα και με σαφήνεια τη γνώμη του

Η 1η επιστολή/ ανάρτηση στην αρχή της 1ης βδομάδας. καλωσορίζει τους εκπαιδευόμενους στο πρόγραμμα, συστήνεται και ζητά να του στείλουν ορισμένες πληροφορίες για τον εαυτό τους προκειμένου να διαμορφώσει μια εικόνα.

Ομαδικές επιστολές/ αναρτήσεις με σκοπό την παρουσίαση της γενικής πορείας της ομάδας, την εμψύχωση και την υποκίνηση των μελών της, καθώς επίσης την ενημέρωση ή/ και την υπενθύμιση κάποιων θεμάτων.

Συχνή ανατροφοδότηση των «εργασιών» ή της «πορείας» των εκπαιδευόμενων με θετικό προσανατολισμό. Ο σχολιασμός των «εργασιών» ή της «πορείας» παρέχει στον εκπαιδευόμενο ενθάρρυνση, συμβουλές, ανατροφοδότηση και καθοδήγηση για παραπέρα βελτίωση της απόδοσής του.

Τα σχόλια πρέπει να είναι εποικοδομητικά και αποτελεσματικά να γίνονται με ευγένεια και σεβασμό σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Η μεθοδολογία του σχολιασμού εργασιών: 1. Επισημαίνονται τα θετικά στοιχεία της εργασίας (σκόπιμη η χρήση παραδειγμάτων). 2. Αναδεικνύονται και επισημαίνονται με σαφήνεια οι ελλείψεις και τα λάθη που υπάρχουν. Αυτό γίνεται ΜΕΤΑ την επισήμανση των θετικών στοιχείων. 3. Γίνεται αναφορά στο υποστηρικτικό «εκπαιδευτικό» υλικό. 4. Δίνεται ανατροφοδότηση (τι να κάνει ο εκπαιδευόμενος ώστε να βελτιωθεί και να συγγράψει καλύτερα την εργασία, τι πρέπει να προσέχει, ποιες εμπειρίες να αξιοποιήσει κτλ.) 5. Σε όλο το κείμενο του σχολιασμού υπάρχει το στοιχείο της ενθάρρυνσης/ εμψύχωσης του εκπαιδευόμενου.

Προετοιμασία του Εκπαιδευτή Ενηλίκων Διαμόρφωση μιας «πρώτης» εικόνας για εκπαιδευόμενους του προγράμματος μέσα από συγκέντρωση πληροφοριών για την ομάδα και το πρόγραμμα εκπαίδευσης -διαμόρφωση εικόνας για τους συμμετέχοντες -διαμόρφωση εικόνας για το πρόγραμμα -διαμόρφωση εικόνας για τα πολιτισμικά/ κοινωνικά χαρακτηριστικά του πλαισίου -προϊστορία της ομάδας και της σχέσης της με το πλαίσιο

Προετοιμασία του Εκπαιδευτή Ενηλίκων…. Διαμόρφωση συνεργατικής-υποστηρικτικής διαδικασίας. Συζήτηση μεταξύ εκπαιδευτή και υπολοίπων συν- εκπαιδευτών ή υπευθύνων συνεργατών του φορέα για επανατροφοδότηση. 3. Καθορισμός των στόχων

4. «Συμβόλαιο» του εκπαιδευτή με τον οργανισμό ή το φορέα υλοποίησης του προγράμματος. Δέσμευση να τηρηθεί η δεοντολογία, η φιλοσοφία και η ιστορία του φορέα. 5. Προετοιμασία του χώρου. Στις δια ζώσης συναντήσεις ο εκπαιδευτής λειτουργεί ως «οικοδεσπότης», υποδέχεται τους εκπαιδευόμενους αφού έχει διαμορφώσει κατάλληλα την αίθουσα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βεργίδης, Δ. & Καραλής, Θ. (2004), «Τυπολογίες και Στρατηγικές στην Εκπαίδευση Ενηλίκων», Εκπαίδευση Ενηλίκων, 2, 11-16. Καραλής, Θ. (2005), «Η εκπαίδευση των εκπαιδευτών στην Ελλάδα: Ιστορικές αναφορές, παρούσα κατάσταση και προοπτικές», Εκπαίδευση Ενηλίκων, 5, 9-14. Κόκκος, Α. & Λιοναράκης, Α. (1998), Ανοικτή και Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση Τόμος Β. Σχέσεις διδασκόντων – διδασκομένων, Πάτρα: Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο. Κόκκος, Α. (2004), «Αφιέρωμα Paulo Freire - Ira Shor: Ο εκπαιδευτής ως καλλιτέχνης», Εκπαίδευση Ενηλίκων, 2, 25-26. Κόκκος, Α. (2005), Εκπαίδευση Ενηλίκων: Ανιχνεύοντας το πεδίο,Αθήνα: Μεταίχμιο. Mezirow, J. (2007), Η Μετασχηματίζουσα Μάθηση, Αθήνα: Μεταίχμιο. Race, Ph. (1999), 500 Πρακτικές Συμβουλές για την Ανοικτή και Ευέλικτη Εκπαίδευση, Αθήνα: Μεταίχμιο. .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αρχοντάκη, Ζ. & Φιλίππου, Δ. (2003), 205 Βιωματικές ασκήσεις για εμψύχωση ομάδων, ψυχοθεραπείας, κοινωνικής εργασίας, εκπαίδευσης,Αθήνα: Καστανιώτη. Βαϊκούση, Δ., Βαλάκας, Ι., Κόκκος, Α., Τσιμπουκλή, Α. (1999), Εκπαιδευτικές Μέθοδοι, Ομάδα Εκπαιδευομένων, Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Βαλάκας, Ι. (2006), «Εκπαιδευτικά Μέσα και Εκπαιδευτικός Χώρος», Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Εκπαιδευτών, τόμος ΙΙI, Αθήνα: ΕΚΕΠΙΣ. Γιαννακοπούλου, Ε. (2006), «Σχεδιασμός Διδακτικής Ενότητας», Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Εκπαιδευτών, τόμος ΙΙI, Αθήνα: ΕΚΕΠΙΣ. Κόκκος, Α. (2005), Εκπαιδευτικές Μέθοδοι, Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Κόκκος, Α. & Λιοναράκης, Α. (1998), «Ανοικτή και Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση», Τόμος Β, Σχέσεις διδασκόντων – διδασκομένων, Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Rogers, A. (2002), Η Εκπαίδευση Ενηλίκων, Αθήνα: Μεταίχμιο

Ευχαριστώ για την προσοχή σας!!!! Καλή Αρχή!!!!! Ερωτήσεις……….