ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ Επιστημονικός Υπεύθυνος: Σπιλάνης Ιωάννης, Επίκουρος Καθηγητής ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ ΑΤΛΑΝΤΑΣ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΠΙΛΟΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ Ε.ΝΗ.ΠΑ Πανεπιστήμιο Αιγαίου Εργαστήριο Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης

ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ Αντικείμενο Μελέτης  Σκοπιμότητα και αντικείμενο της λειτουργίας του Ελληνικού Νησιωτικού Παρατηρητηρίου  Εναλλακτικές νομικές μορφές για το Ελληνικό Νησιωτικό Παρατηρητήριο,  Δεδομένα, Τρόπος Οργάνωσης, Διαχείρισης και Δημοσιοποίησης της πληροφορίας του Ελληνικού Νησιωτικού Παρατηρητηρίου

ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ Κριτήρια επιλογής τύπου φορέα Για κάθε μία από εναλλακτικές μορφές έγινε ανάλυση για: 1. Τον Ιδρυτικό φορέα, σκοπό και θεσμικά χαρακτηριστικά, 2. Τη Διοίκηση, ορισμό Οργάνων και άσκηση εποπτείας, 3. Την υποδομή και στελέχωση, 4. Τους πόρους και τη χρηματοδότηση.

ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ Ε.ΝΗ.ΠΑ Το Ε.ΝΗ.ΠΑ.: Α) θα δημοσιεύει σε ετήσια βάση τυποποιημένη Γενική Έκθεση που θα αποτυπώνει τις εξελίξεις στις βασικές οικονομικές, δημογραφικές και μεταβλητές, ποιότητας του φυσικού περιβάλλοντος στα νησιά, θα αναλύει τους παράγοντες που τις ερμηνεύουν, και θα διατυπώνει εκτιμήσεις, προτάσεις ή συστάσεις για μέτρα ή πολιτικές που πρέπει να εφαρμοσθούν ώστε να αντιμετωπιστούν τα αίτια των προβλημάτων.

ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ Ε.ΝΗ.ΠΑ Β) θα εκπονεί και δημοσιεύει περιοδικές εκθέσεις για επιμέρους θέματα που θεωρούνται κρίσιμα για τον νησιωτικό χώρο όπως: •ο τουρισμός, •η γεωργία, •η επιχειρηματικότητα, •το ανθρώπινο δυναμικό, •η διαχείριση φυσικών και πολιτιστικών πόρων, •η παροχή υπηρεσιών δημοσίου συμφέροντος, •η διαχείριση της ενέργειας, •η διαχείριση των υδάτων.

ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ Ε.ΝΗ.ΠΑ Γ) θα προχωρά στις ενέργειες εκείνες (πχ. οργάνωση συνεδρίων, διεθνείς συνεργασίες, συμμετοχή σε προγράμματα, ενημερωτικές ημερίδες, κλπ) που συμβάλλουν στην υλοποίηση των στόχων του που είναι η παραγωγή και η διάχυση γνώσης για υποστήριξη της ΓΓ Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής και των υπόλοιπων φορέων του νησιωτικού χώρου για την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης και της ευημερίας των νησιών.

ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ Ενδιαφερόμενοι φορείς

ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ ΑΤΛΑΝΤΑΣ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ Ερευνητικό Εργο που: (α) θα συγκεντρώσει και θα οργανώσει δεδομένα με σκοπό να τεκμηριώσει την κατάσταση και να υποβοηθήσει την παραγωγή πολιτικών για τα νησιά του Αιγαίου σε όλα τα επίπεδα σχεδιασμού (β) θα παραγάγει αποτελέσματα για μια σειρά από θέματα κρίσιμα για τον νησιωτικό χώρο και (γ) θα προετοιμάσει το πλαίσιο λειτουργίας του Ε.ΝΗ.ΠΑ.

ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ Συνεργαζόμενα Τμήματα •Τμήμα Περιβάλλοντος •Τμήμα Γεωγραφίας •Τμήμα Επιστημών Θάλασσας •Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων •Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών •Τμήμα Τουρισμού (υπό ίδρυση)

ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ Επιστημονική προσέγγιση Βασικά Ερωτήματα: •Τι συμβαίνει στα νησιά και ποιο είναι το πρόβλημα •Γιατί συμβαίνει; Ποιες είναι οι αιτίες; •Τι μπορεί να γίνει (ποια στρατηγική) και πως; (με ποιες πολιτικές)

ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ Επιστημονική προσέγγιση Ελκυστικότητα και βιώσιμη ανάπτυξη ενσωματώνονται σε ένα κοινό πλαίσιο ανάλυσης της κατάστασης (ερώτημα 1ο), διερεύνησης των αιτίων που έχουν οδηγήσει στη παρούσα κατάσταση (ερώτημα 2ο) και υποστήριξης της διαδικασίας σχεδιασμού και διαμόρφωσης πολιτικής (ερώτημα 3ο).

ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ Γιατί υπάρχουν προβλήματα; Η δυσμενής εξέλιξη των οικονομικών και δημογραφικών μεγεθών στη πλειοψηφία των νησιών καταδεικνύει το χαμηλό βαθμό ελκυστικότητας τους για: -Χωροθέτηση επιχειρήσεων -Εγκατάσταση νοικοκυριών

ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ Ελκυστικότητα επιχειρήσεων Τα νησιά δεν είναι ελκυστικά για την εγκατάσταση επιχειρήσεων γιατί υπάρχει: •Υψηλό κόστος παραγωγής •Έλλειψη άφθονων φυσικών πόρων και γης •Έλλειψη κατάλληλου ανθρώπινου δυναμικού •Ελλείψεις στις υποδομές και παρεχόμενες υπηρεσίες (δημοσίου) συμφέροντος: μεταφορές, επικοινωνίες, ενέργεια, ύδρευση… •Έλλειψη (δημόσιων και ιδιωτικών) φορέων στήριξης επιχειρήσεων: τράπεζες, σύμβουλοι..

ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ Ελκυστικότητα νοικοκυριών Τα νησιά δεν είναι ελκυστικά για μόνιμη κατοικία •Ευκαιρίες απασχόλησης περιορισμένες •Υψηλό κόστος ζωής (που επιδεινώνει ο τουρισμός) •Περιορισμένη προσπελασιμότητα (πολύ χαμηλή σε ορισμένες περιπτώσεις) •Χαμηλότερα standards ζωής σε κρίσιμους τομείς (υγεία, παιδεία, αθλητισμός, πολιτισμός, διοίκηση)

ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ Γιατί δεν είναι ελκυστικά; Νησιωτικότητα 3 βασικά χαρακτηριστικά: •Μικρό Μέγεθος. Μικρός πληθυσμός, έλλειψη γης, έλλειψη φυσικών πόρων, αδυναμία οικονομιών κλίμακας •Απομόνωση και Περιφερειακότητα: υψηλό κόστος για επιχειρήσεις, νοικοκυριά, κράτος •Περιβαλλοντική ποικιλομορφία και ευθραυστότητα

ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ Τι θεωρούμε πρόβλημα: Οικονομία •Ελλειψη θέσεων εργασίας (συρρίκνωση παραγωγικού ιστού) •Μονοκαλλιέργεια τουρισμού - παραθερισμού (+ εμπόριο, κατασκευές)/ Ευθραυστότητα •Εστίαση στον τουρισμό «Ηλίου-Θάλασσας» Μη διαφοροποίηση προϊόντος – Υψηλός ανταγωνισμός από χώρες χαμηλού κόστους •Χαμηλή προστιθέμενη αξία από κεφάλαιο – εργασία / Υπεραξίες από γη, φύση και μνημεία •Υψηλές οικονομικές διαρροές εκτός νησιών ΧαρακτηριστικάΜεταβλητές Οικονομικές εκροές ΑΕΠ ανά κάτοικο ΑΕΠ ανά εργαζόμενο Ρυθμός μεταβολής ΑΕΠ /κάτοικο Ρυθμός μεταβολής ΑΕΠ Οικονομική ανάπτυξη και ευθραυστότητα Βαρύτητα ανταγωνιστικών κλάδων της οικονομίας Χαρακτηριστικά των κύριων κλάδων (εξέλιξη προσφοράς – ανταγωνισμού, προστιθέμενη αξία) Μονοκαλλιέργεια Οικονομικές διαρροές

ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ Τι θεωρούμε πρόβλημα: Κοινωνία •Πληθυσμιακές εξελίξεις αρνητικές •Γήρανση πληθυσμού •Ανεργία – Μετανάστευση (ειδικά ειδικευμένων / νέων) •Εποχική Απασχόληση μη ειδικευμένου προσωπικού (τουρισμός, κατασκευές, εμπόριο) •Χαμηλά και άνισα διανεμόμενα εισοδήματα ΧαρακτηριστικάΜεταβλητές Πληθυσμιακή δομή και εξέλιξη Εξέλιξη πληθυσμού και ρυθμός μεταβολής Φυσική κίνηση / ρυθμός αντικατάστασης Μετανάστευση Ενεργός πληθυσμός Εξηρτημένος πληθυσμός Γερασμένος πληθυσμός Κοινωνική συνοχή Ποσοστά ανεργίας συνολικά, γυναικών, νέων Μακροχρόνια ανεργία Εισόδημα ανά κάτοικο, διανομή εισοδήματος Προσδόκιμο ζωής Πρόωρη εγκατάλειψη σχολείου

ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ Τι θεωρούμε πρόβλημα: Περιβάλλον •Ανεπάρκεια και ποιοτική υποβάθμιση υδατικών πόρων (πόσιμου νερού) •Υποβάθμιση παραλιών - θάλασσας •Ερημοποίηση εδαφών - Πυρκαγιές •Υποβάθμιση δομημένου περιβάλλοντος •Υποβάθμιση τοπίου από δόμηση και ανεξέλεγκτες οχλούσες δραστηριότητες •Υποβάθμιση πολιτιστικής κληρονομιάς Οι κίνδυνοι από τις κλιματικές αλλαγές ΧαρακτηριστικάΜεταβλητές Διαθεσιμότητα και ποιότητα πόσιμου νερού % πληθυσμού που καλύπτεται από πόσιμο νερό % του πόσιμου νερού που παρέχεται από φυσικές πηγές % του πόσιμου νερού που προέρχεται από αφαλατώσεις, λιμνοδεξαμενές, μεταφορά νερού Περιοχές που έχει σημειωθεί υποβάθμιση ποιότητας υδροφόρου ορίζοντα Ποιότητα θαλάσσιου νερού κατάσταση ποιότητας θαλάσσιου νερού Ποιότητα αέρα / κλιματική αλλαγήΚατάσταση ποιότητας ατμόσφαιρας Ποιότητα εδάφουςΕρημοποίηση, διάβρωση ΒιοποικιλότηταΑπειλούμενα είδη, κάλυψη γης, Διαχείριση προστατευόμενων περιοχών Ποιότητα τοπίου Εκτός οικισμού δόμηση Δόμηση στην παράκτια ζώνη Διατήρηση πολιτιστικού κεφαλαίου Συντήρηση, αξιοποίηση προστατευόμενων πόρων Ποιότητα αστικού χώρου Θόρυβος % έκτασης ελεύθερων χώρων Πυκνότητα δόμησης Κυκλοφοριακός φόρτος

ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ Παράγοντες Ελκυστικότητας Ελκυστικότητα για ΕπιχειρήσειςΠληθυσμό Χαρακτηριστικά ανθρώπινου δυναμικούΕυκαιρίες εργασίας και καριέρας Κίνητρα εγκατάστασηςΠροσπελασιμότητα Ποιότητα και πρόσβαση υπηρεσιών δημοσίου συμφέροντος Υποδομές και λειτουργία τεχνολογιών επικοινωνίας και πληροφόρησης (ΙTC) Δυναμισμός αστικών κέντρων (πολιτιστική και κοινωνική ζωή) Φυσικό και πολιτιστικό κεφάλαιο Υποδομές και λειτουργία τεχνολογιών επικοινωνίας και πληροφόρησης Μέγεθος αγοράςΦυσικό και πολιτιστικό κεφάλαιο Υποδομές και υπηρεσίες υποστήριξης επιχειρηματικότηταςΠολιτισμική ταυτότητα Υπηρεσίες δικτύων Ποιότητα διακυβέρνησης (όραμα, στρατηγική, αποτελεσματικότητα) Έρευνα και καινοτομίαΚίνδυνοι Κίνδυνοι (φυσικοί, τεχνολογικοί, πολιτικοί)Ασφάλεια Ποιότητα διακυβέρνησης (όραμα, στρατηγική, αποτελεσματικότητα) Αξία γης / κατοικίας Αξία γηςΚοινωνικό κεφάλαιο

ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ Σχήμα 2: Εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον

ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ Συλλογή και διαθεσιμότητα πληροφοριών και δεδομένων Ολοκλήρωση μεθοδολογίας απαιτεί συλλογή, επεξεργασία και αξιοποίηση πολλών διαφορετικών πληροφοριών και δεδομένων, ανάλυση σε επίπεδο νησιού. Πολλά δεν είναι διαθέσιμα ή δεν δημοσιεύονται σε επίπεδο νησιού και απαιτείται η συλλογή τους (έρευνα πεδίου, ή με δημιουργία συστήματος διαρκής συλλογή τους). Η διαθεσιμότητα των δεδομένων θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με διάφορους τρόπους:  Άμεσα από υπάρχοντα δεδομένα (ΕΣΥΕ, Υπουργεία, κτλ.).  Έμμεσα, με υποκατάστατες μεταβλητές,  Έμμεσα με ποιοτικές μεθόδους και τη γνώμη ειδικών ή τοπικών φορέων,  Άμεσα μέσα από έρευνα πεδίου σε επιλεγμένα νησιά (πχ. χρήση τηλεπισκόπησης για απόκτηση περιβαλλοντικών δεδομένων). Ανάλυση σε βάθος: οριζόντια ανάλυση θα συμπληρωθεί από κάθετη σε βάθος ανάλυση περιορισμένου αριθμού αντιπροσωπευτικών νησιών

ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ Οργάνωση, διαχείριση και δημοσιοποίηση των δεδομένων Η αρχιτεκτονική του θα είναι τριεπίπεδη (3-tier): •Επίπεδο χρηστών, •Επίπεδο εφαρμογών, με: –εφαρμογή διαχείρισης δεδομένων (εισαγωγή και τροποποίηση δεδομένων, υπολογισμό δεικτών). –η Ιστοσελίδα (Πύλη - Portal), με πληροφορίες, προϊόντα, διαχείριση δεδομένων, Κατάλογος, webGIS. –ο Κατάλογος, για μεταδεδομένα. –η εφαρμογή webGIS, για γεωγραφικά και λοιπά δεδομένα. •Επίπεδο δεδομένων. Το πληροφοριακό σύστημα θα μπορεί να υποστηρίξει μελλοντικά τη σύνδεση με ένα υποσύστημα Υποστήριξης Λήψης Αποφάσεων (Decision Support System) για την υποστήριξη της λήψης αποφάσεων στα πλαίσια του αναπτυξιακού προγραμματισμού και διαμόρφωσης πολιτικών από τις υπηρεσίες του Υπουργείου.

ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ Ενδεικτικό user interface του υποσυστήματος webGIS