Δικαιοσύνη και Χρηματιστηριακή Νομοθεσία Εκκαθάριση και διακανονισμός συναλλαγών επί χρηματοπιστωτικών μέσων εισηγμένων σε χρηματιστήρια Δημήτριος Τσιμπανούλης Δ.Ν. Δικηγόρος

Έννοια χρηματοπιστωτικών μέσων (άρθρο 5 ν. 3606/2007 (α) Οι κινητές αξίες. (β) Τα μέσα χρηματαγοράς. (γ) Τα μερίδια οργανισμών συλλογικών επενδύσεων. (δ) Τα συμβόλαια δικαιωμάτων προαίρεσης, τα συμ− βόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης, οι συμβάσεις ανταλ− λαγής, οι προθεσμιακές συμβάσεις επιτοκίων και άλλες παράγωγες συμβάσεις σχετιζόμενες με κινητές αξίες και εμπορεύματα (Options, futures, swaps, commodities) (ε) Τα παράγωγα μέσα για τη μετακύληση του πιστω− τικού κινδύνου. (στ) Οι χρηματοπιστωτικές συμβάσεις επί διαφορών (contracts for differences).

Άρθρο 39 ν. 2396/1996 Έκδοση άυλων µετοχών και τροπή ενσώµατων µετοχών σε άυλες Εφεξής, κατά τα κατωτέρω οριζόµενα, για τις εισαγόµενες και τις εκάστοτε εισηγµένες σε χρηματιστήριο που λειτουργεί στην Έλλάδα µετοχές ελληνικών ανωνύµων εταιρειών δεν εκδίδονται τίτλοι και οι υφιστάµενοι τίτλοι παύουν να ενσωµατώνουν µετοχικά δικαιώµατα αλλά οι µετοχές αυτές καταχωρίζονται, χωρίς αύξοντες αριθµούς, στα αρχεία της Ανώνυµης Εταιρείας Αποθετηρίων Τίτλων (άυλες µετοχές) και παρακολουθούνται µε καταχωρίσεις στα αρχεία αυτά.

Αρθρο 47 ν. 2396/1996 1. Επί άυλων ανωνύµων µετοχών, µέτοχος θεωρείται ο εγγεγραµένος στα αρχεία του Κεντρικού Αποθετηρίου Αξιών. 2.Επί άυλων ονοµαστικών µετοχών έναντι της εκδότριας εταιρείας θεωρείται µέτοχος ο εγγεγραµένος στα αρχεία του Κεντρικού Αποθετηρίου Αξιών, κατά παρέκκλιση των διατάξεων του άρθρου 8β του κ.ν. 2190/1920.

Άυλοι τίτλοι ελληνικού δημοσίου Τα δάνεια [του Ελληνικού δημοσίου] και οι υποδιαιρέσεις τους (τίτλοι) παρακολουθούνται δια λογιστικών εγγραφών στο Σύστημα Λογιστικής Παρακολούθησης Συναλλαγών (το Σύστημα), που συνιστάται με το παρόν άρθρο και του οποίου διαχειριστής είναι η Τράπεζα της Ελλάδος. (άρθρο 5 παρ. 2 ν. 2198/1994)

Αρθρο 6 ν. 2198/1994 1. Στο Σύστημα μετέχουν πλην του Ελληνικού Δημοσίου και της Τράπεζας της Ελλάδος ως διαχειριστού, νομικά ή φυσικά πρόσωπα (οι φορείς) οριζόμενα είτε κατά κατηγορίες είτε ονοματικά με πράξεις του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος. Με όμοιες πράξεις καθορίζεται η διαδικασία επιλογής των φορέων και ειδικότερα όροι και περιορισμοί και οι απαιτούμενες υπέρ των επενδυτών ασφάλειες κατά κατηγορίες φορέων. 2. Οι τίτλοι δύνανται να μεταβιβάζονται σε τρίτους (επενδυτές). Η μεταβίβαση ενεργεί μεταξύ των μερών και δεν παράγει αποτελέσματα εις όφελος ή εις βάρος του Ελληνικού Δημοσίου ή της Τράπεζας της Ελλάδος. 4. Η μεταβίβαση του τίτλου ολοκληρώνεται με μεταφορά (πίστωση) του αντίστοιχου ποσού στο λογαριασμό του δικαιούχου. Περιορισμοί ή λεπτομερέστερες ρυθμίσεις των συναλλαγών επί των τίτλων μπορούν να θεσπίζονται με πράξη του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος.

Άρθρο 12 παρ. 8-9 ν. 3606/2007 8. Οι ΑΕΠΕΥ, όταν κατέχουν χρηματοπιστωτικά μέσα που ανήκουν σε πελάτες, λαμβάνουν κατάλληλα μέτρα για να προστατεύουν τα δικαιώματα κυριότητας των πελατών, ιδίως σε περίπτωση αφερεγγυότητας, και να αποτρέπουν τη χρησιμοποίηση χρηματοπιστωτικών μέσων πελατών για ίδιο λογαριασμό, εκτός εάν ο πελάτης έχει δώσει τη ρητή συγκατάθεσή του. 9. Οι ΑΕΠΕΥ όταν κατέχουν κεφάλαια πελατών υποχρεούνται να λαμβάνουν κατάλληλα μέτρα για να προστατεύουν τα συμφέροντα των πελατών και, εκτός από την περίπτωση των πιστωτικών ιδρυμάτων, να μη χρησιμοποιούν κεφάλαια πελατών για ίδιο λογαριασμό.

Κανονισμός Συστήματος Άυλων Τίτλων Τράπεζας της Ελλάδος παρ. 6.4.2 Κάθε συμμετέχων φορέας του Συστήματος οφείλει ανά πάσα στιγμή να διασφαλίζει ότι οι τίτλοι που είναι καταχωρημένοι στο λογαριασμό των επενδυτών του στο Σύστημα αντιστοιχούν στους τίτλους με δικαιούχους πελάτες του, τους οποίους οφείλει να απεικονίζει ανά πάσα στιγμή στα βιβλία του, σύμφωνα με το άρθρο 6 παρ. 2 του ν. 2396/1996 [άρθρο 12 παρ. 8 ν. 3606/2007] , τηρουμένων και των λοιπών σχετικών διατάξεων της νομοθεσίας. Για το σκοπό αυτό, οφείλει, για κάθε λογαριασμό επενδυτών που τηρεί ανά είδος τίτλων στο Σύστημα, να απεικονίζει στα βιβλία του τους επενδυτές-δικαιούχους των τίτλων αυτών, με σαφή αναφορά της ποσότητας των τίτλων των οποίων είναι δικαιούχος καθένας απ’ αυτούς.

Άρθρο 34 παρ. 1 ν. 3606/2007 Πρόσβαση στα συστήματα κεντρικού αντισυμβαλλομένου, εκκαθάρισης και διακανονισμού 1. Οι ΕΠΕΥ [όλων των κρατών μελών] έχουν δικαίωμα πρόσβασης σε συστήματα κεντρικού αντισυμβαλλομένου, εκκαθάρισης ή διακανονισμού που λειτουργούν στην Ελλάδα για την οριστικοποίηση ή τη διευθέτηση της οριστικοποίησης συναλλαγών σε χρηματοπιστωτικά μέσα. Η πρόσβασή τους στα εν λόγω συστήματα υπόκειται στα ίδια διαφανή, αντικειμενικά και χωρίς διακρίσεις κριτήρια, τα οποία εφαρμόζονται στα μέλη των συστημάτων αυτών, που έχουν καταστατική έδρα και κεντρική διοίκηση στην Ελλάδα. Η χρήση των συστημάτων αυτών δεν περιορίζεται στην εκκαθάριση και το διακανονισμό των συναλλαγών σε χρηματοπιστωτικά μέσα που διενεργούνται σε οργανωμένη αγορά ή σε Πολυμερή Μηχανισμό Διαπραγμάτευσης (ΠΜΔ) που λειτουργεί στην Ελλάδα.

Άρθρο 34 παρ. 2 ν. 3606/2007 Πρόσβαση στα συστήματα κεντρικού αντισυμβαλλομένου, εκκαθάρισης και διακανονισμού 2. Οι οργανωμένες αγορές που λειτουργούν στην Ελλάδα οφείλουν να επιτρέπουν στα μέλη τους να επιλέγουν το σύστημα διακανονισμού των συναλλαγών σε χρηματοπιστωτικά μέσα που διενεργούνται σε αυτές, εφόσον υφίστανται: (α) οι αναγκαίοι σύνδεσμοι και οι αναγκαίες συμφωνίες μεταξύ του επιλεγόμενου συστήματος διακανονισμού και κάθε άλλου συστήματος ή υποδομής για την εξασφάλιση αποτελεσματικού και οικονομικού διακανονισμού συγκεκριμένης συναλλαγής, και (β) η σύμφωνη γνώμη της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς ότι οι τεχνικές προϋποθέσεις για το διακανονισμό των συναλλαγών που διενεργούνται στην οργανωμένη αγορά μέσω συστήματος διακανονισμού, διαφορετικού από εκείνο που έχει ορίσει η οργανωμένη αγορά, επιτρέπουν την ομαλή και εύρυθμη λειτουργία των χρηματοπιστωτικών αγορών.

Διαφορές στα εθνικά δίκαια ως προς τα δικαιώματα εκ των τίτλων σε λογιστική μορφή Ως προς τη «νομική φύση» των τίτλων (αξιογράφων), ως προς τα δικαιώματα, δηλαδή, τα οποία ενσωματώνουν οι τίτλοι ή τα οποία απορρέουν ή συνδέονται από/με αυτούς. Ως προς τη μορφή υπό την οποία εκδίδονται οι τίτλοι (ενσώματοι ή άυλοι). Ως προς τη μεταβίβαση των τίτλων σε λογιστική μορφή και, γενικώς, την κτήση δικαιωμάτων επ’ αυτών συνεπεία των συναλλαγών. Ως προς τα δικαιώματα που απορρέουν από τους τίτλους σε λογιστική μορφή – συνεπεία, δηλαδή, των καταχωρίσεων στους λογαριασμούς των φορέων (κεντρικού μητρώου / αποθετηρίου τίτλων και θεματοφυλάκων) – για τους δικαιούχους των λογαριασμών, το χαρακτήρα των δικαιωμάτων τους έναντι του εκδότη («εταιρικής φύσεως» δικαιώματα) και την κτήση δικαιωμάτων συνεπεία της καταχώρισης. Ως προς τα δικαιώματα και υποχρεώσεις των φορέων στους οποίους τηρούνται οι λογαριασμοί τίτλων (κεντρικά μητρώα/ αποθετήρια/ θεματοφύλακες) έναντι των δικαιούχων των λογαριασμών. Ως προς την προστασία των δικαιούχων των λογαριασμών κυρίως έναντι των δανειστών των φορέων στους οποίους τηρούνται λογαριασμοί τίτλων, π.χ. σε περίπτωση πτώχευσης του θεματοφύλακα.

Τίτλοι σε λογιστική μορφή «Απεγχάρτωση» του αξιογράφου και τήρησή του υπό μορφή καταχωρίσεων σε λογαριασμούς: Συνέπειες στην παραδοσιακή διάκριση εμπράγματου και ενοχικού δικαίου που αποτελεί τον κορμό και τη βάση του δικαιικού μας συστήματος; Δικαίωμα επί του αξιογράφου → δικαίωμα επί του λογαριασμού τίτλων Δικαίωμα εκ του αξιογράφου: Έναντι ποίου και με ποιο περιεχόμενο;

Άρθρο 12 παρ. 10-11 ν. 3606/2007 10. Δανειστές ΑΕΠΕΥ απαγορεύεται να κατάσχουν ή να δεσμεύσουν περιουσιακά στοιχεία πελατών της ενδεικτικά υπό μορφή χρημάτων κατατεθειμένων σε τραπεζικούς λογαριασμούς πελατών που τηρούνται στο όνομα της εταιρίας ή χρηματοπιστωτικών μέσων, εφόσον δικαιούχοι, σύμφωνα με τα τηρούμενα στην εταιρία βιβλία και κάθε άλλο έγγραφο αποδεικτικό μέσο, είναι οι παραπάνω πελάτες. 11. Στα χρηματοπιστωτικά μέσα που δεν είναι δεκτικά κατάσχεσης και δέσμευσης σύμφωνα με την προηγούμενη παράγραφο, περιλαμβάνονται, εκτός από τα χρηματοπιστωτικά μέσα που ανήκουν στους πελάτες της ΑΕΠΕΥ, σύμφωνα με τους κανόνες του εμπράγματου δικαίου, και εκείνα που κατέχει, άμεσα ή έμμεσα στο όνομά της και για λογαριασμό του πελάτη, η ΑΕΠΕΥ και των οποίων πραγματικός δικαιούχος, σύμφωνα με τα τηρούμενα σε αυτήν βιβλία και στοιχεία και κάθε άλλο έγγραφο αποδεικτικό μέσο, είναι πελάτης της, ανεξάρτητα από το αν τα χρηματοπιστωτικά μέσα είναι καταχωρισμένα στο μητρώο του θεματοφύλακα ή άλλου φορέα συστήματος καταχώρησης τίτλων στο όνομα του δικαιούχου πελάτη.

Ο περί Κεντρικού Αποθετηρίου και Κεντρικού Μητρώου Αξιών Κυπριακός Νόμος (άρθρο 11Α) Το Συμβούλιο δύναται με απόφασή του να αναθέτει, κάτω από όρους και προϋποθέσεις που θα συμφωνηθούν με τη διεύθυνση του αλλοδαπού αποθετηρίου ή μητρώου, την ευθύνη τήρησης ολόκληρου ή μέρους Μητρώου, που έχει καταχωρηθεί στο Κεντρικό Αποθετήριο και Κεντρικό Μητρώο, σε αναγνωρισμένα σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στην παράγραφο (β) του εδαφίου (2) του άρθρου 5 κεντρικά αποθετήρια ή κεντρικά μητρώα της αλλοδαπής. Ανεξάρτητα από τις διατάξεις του παρόντος Νόμου ή οποιουδήποτε άλλου νόμου που διέπει τη σύσταση του εκδότη της άυλης αξίας, από τη χρονική στιγμή ισχύος της απόθεσης οποιασδήποτε άϋλης αξίας σε κεντρικό αποθετήριο ή κεντρικό μητρώο της αλλοδαπής, η μεταβίβαση, ενεχυρίαση, μεταβολή στοιχείων, ή η με οποιοδήποτε άλλο τρόπο επιβάρυνση τέτοιας αξίας ή η σχετική ενημέρωση του δικαιούχου αυτής, γίνεται σύμφωνα με το δίκαιο και τις διαδικασίες που ισχύουν στον τόπο του κεντρικού μητρώου ή του κεντρικού αποθετηρίου, στο οποίο έχει αποτεθεί η εν λόγω αξία.

Εκκαθάριση και διακανονισμός στην Ευρωπαϊκή Ένωση – Τα επόμενα βήματα Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο Βρυξέλλες, 28.4.2004 Εκκαθάριση και διακανονισμός στην Ευρωπαϊκή Ένωση – Τα επόμενα βήματα Στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά είναι αναγκαία η απελευθέρωση και ενοποίηση των συστημάτων εκκαθάρισης και διακανονισμού τίτλων, με τη θέσπιση και διασφάλιση πλήρους ελευθερίας πρόσβασης στα συστήματα αυτά και με την εξάλειψη των υφιστάμενων φραγμών στη διασυνοριακή εκκαθάριση-διακανονισμό των συναλλαγών επί τίτλων. Η ακώλυτη επιλογή συστημάτων εκκαθάρισης και διακανονισμού συναλλαγών σε τίτλους στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τα οποία θα αδειοδοτούνται και εποπτεύονται από αρμόδιες αρχές των κρατών μελών, είναι απαραίτητη για τη λειτουργία του υγιούς και ανόθευτου ανταγωνισμού στην ενιαία ευρωπαϊκή κεφαλαιαγορά. Για να επιτευχθεί αυτή η απελευθέρωση και να εξασφαλιστεί η αμοιβαία αναγνώριση των συστημάτων, είναι απαραίτητη η κανονιστική παρέμβαση του κοινοτικού νομοθέτη με την έκδοση οδηγίας-πλαισίου.

Unidroit Σχέδιο Διεθνούς Σύμβασης για εναρμονισμένους κανόνες ουσιαστικού δικαίου ως προς τίτλους που είναι καταχωρισμένοι σε διαμεσολαβούντες φορείς (Harmonised Substantive Rules regarding Securities Held with an Intermediary).