Challenging the ‘European Area of Lifelong Learning’: a critical response Προκαλώντας τον Ευρωπαϊκό Χώρο Δια Βίου Μάθησης: Μια Κριτική Θεώρηση Maria Gravani Open University of Cyprus

Σκοπός της παρουσίασης Αντλεί από το πρόσφατο βιβλίο μου: Zarifis, G. K., & Gravani, M. N. (Eds.). (in Press 2013 ). Challenging the 'European area of lifelong learning' - A critical response. Springer: Dordrecht, The Netherlands [Lifelong Learning Book Series]. Αποσκοπεί: σε μια κριτική θεώρηση του πλαισίου μέσα στο οποίο οι πολιτικές και πρακτικές δια βίου μάθησης έχουν οργανωθεί στην Ευρώπη 10 σχεδόν χρόνια μετά την έκδοση του «Μνημονίου για τη Δια Βίου Μάθηση» (Memorandum on Lifelong Learning) (2000). Απώτερος σκοπός, μέσα από μια κριτική σκοπιά, να επανερμηνεύσει τα βασικά σημεία των μηνυμάτων που προωθούνται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσα από το Μνημόνιο, το όχημα για όλες τις τρέχουσες εξελίξεις στη δια βίου μάθηση στην Ευρώπη, και να τονίσει την επιτακτική ανάγκη για αλλαγή του προτύπου/παραδείγματος που επικρατεί στη δια βίου μάθηση στην Ευρώπη, από το πιο οικονομικό και πραγματιστικό στο πιο κριτικό και ηθικό. Επίσης, να επισημάνει την ανάγκη για αλλαγή της «γλώσσας», δημιουργία ενός νέου λεξιλογίου, καθώς πολλά από αυτά που κάνουμε στην έρευνα, είτε δεν αντανακλούνται στις πολιτικές, είτε, από τη στιγμή που κυριολεκτικά έχουμε απορροφηθεί από τη γλώσσα που χρησιμοποιούν φορείς χάραξης πολιτικής, εκφράζουμε τα επιχειρήματά μας συνήθως χρησιμοποιώντας οικονομικούς όρους, όπως: πόροι, επιδόσεις, αποτελέσματα ...) Challenging the ‘European Area of Lifelong Learning’: a critical response Maria Gravani Open University of Cyprus

Μνημόνιο για τη Δια Βίου Μάθηση Το «Μνημόνιο»: απάντηση στη συζήτηση μεταξύ των ευρωπαϊκών φορέων χάραξης πολιτικής, κοινωνικών εταίρων, επιστημόνων σχετικά με την προώθηση της ενεργούς συμμετοχής των πολιτών στα κοινά και της απασχολησιμότητας, δύο σημαντικών στόχων της κοινωνίες μας . Το «Μνημόνιο»: παραμένει το πιο σημαντικό και με την μεγαλύτερη επιρροή πολιτικό κείμενο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη δια βίου, και αποτελεί τη βάση κάθε συζήτησης για τις Ευρωπαϊκές πολιτικές δια βίου μάθησης. Στην ίδια γραμμή και η ανακοίνωση με τίτλο «Η Πραγμάτωση μιας Ευρωπαϊκής Περιοχής Διά Βίου Μάθησης» (2001): modus operandi για την εκπαίδευση και κατάρτιση στην Ευρώπη. Έμφαση και στα δυο κείμενα στην εργασία, απασχολησιμότητα, ΤΠΕ. Το «Μνημόνιο»: η τρέχουσα οικονομική και κοινωνική κατάσταση στην Ευρώπη απαιτεί μια ριζικά νέα προσέγγιση στην εκπαίδευση και την κατάρτιση, με τη δια βίου μάθηση ως κοινή ομπρέλα κάτω από την οποία όλα τα είδη διδασκαλίας και μάθησης θα πρέπει να ενώνονται. Ως απάντηση, επισημαίνει έξι βασικά μηνύματα τα οποία προσφέρουν ένα δομημένο πλαίσιο για μια ανοικτή συζήτηση σχετικά με την εφαρμογή της δια βίου μάθησης στην πράξη: 1. νέες βασικές δεξιότητες για όλους 2. περισσότερες επενδύσεις στο ανθρώπινο δυναμικό 3. καινοτομία στη διδασκαλία και τη μάθηση 4. αποτίμηση / αξιολόγηση της μάθησης 5. απανεξέταση της επαγγελματικής καθοδήγησης και παροχής συμβουλών 6. εκπαίδευση πιο κοντά στο σπίτι μέσω των νέων τεχνολογιών πληροφόρησης & επικοινωνίας Challenging the ‘European Area of Lifelong Learning’: a critical response Maria Gravani Open University of Cyprus

Καινοτομία διδασκαλία-μάθηση Ο ρόλος του Μνημονίου Πρόσβαση Βασικές δεξιότητες Ανθρώπινο δυναμικό Καινοτομία διδασκαλία-μάθηση Καθοδόγηση Ποιότητα αξιολόγηση Αντζέντα για ΔΒΜ Challenging the ‘European Area of Lifelong Learning’: a critical response Maria Gravani Open University of Cyprus

Πεδίο & Σημαντικότητα Οι Borg & Mayo (2005: 218): η δια βίου μάθηση είναι σαν το παλιό κρασί που έχει τοποθετηθεί σε νέα μπουκάλια, αλλά έχει νοθευτεί κατά τη διαδικασία. Οι νεο-φιλελεύθερες κατευθυντήριες γραμμές, που περιέχονται στο «Μνημόνιο», εξυπηρετούν την αύξηση της ανταγωνιστικότητας σε ένα πλαίσιο που χαρακτηρίζεται από την εντατικοποίηση της παγκοσμιοποίησης. Η δια βίου μάθηση: ο Δούρειος Ίππος, προκειμένου να επιτευχθεί το όραμα της Ευρώπης για ευημερία. Η κινητήρια δύναμη πίσω από τις πολιτικές των περισσότερων κρατών μελών για τη δια βίου μάθηση μέχρι στιγμής, είναι η απασχολησιμότητα και προσαρμοστικότητα στις οικονομικές επιταγές και απαιτήσεις. Ωστόσο, η πραγματική πρόκληση για τις εκπαιδευτικές μαθησιακές πολιτικές σήμερα στην Ευρώπη: όχι στην προώθηση ενός σχεδίου που δίνει προτεραιότητα στις ανάγκες της αγοράς, αλλά στην προώθηση ενός σχεδίου που ανταποκρίνεται στις αληθινές μαθησιακές ανάγκες των πολιτών της Ευρώπης. Challenging the ‘European Area of Lifelong Learning’: a critical response Maria Gravani Open University of Cyprus

Πεδίο & Σημαντικότητα Σήμερα, πάνω από μια δεκαετία μετά την έκδοση του «Μνημονίου» και την ανακοίνωση για την «Πραγμάτωση μιας Ευρωπαϊκής Περιοχής Διά Βίου Μάθησης», ο κυρίαρχος λόγος στη δια βίου μάθηση (ως έννοια, στόχος πολιτικής και λεξιλόγιο) στην Ευρώπη πλαισιώνεται μέσα από την προσέγγιση για το ανθρώπινο κεφάλαιο, στην οποία, επίσης, μια πραγματιστική, καθώς και συστημική προσέγγιση περιλαμβάνονται. Λιγότερο εμφανής είναι η προσέγγιση για το κοινωνικό κεφαλαίο, ενώ η οικολογική και ηθική προσεγγίση (ως προέκταση ανθρωπιστικής στα σχετικά πολιτικά κείμενα) μένουν στα λόγια. Στο βιβλίο οι προσκεκλημένοι συγγραφείς διερευνούν και πραγματεύονται τις πιο πάνω προσεγγίσεις για τη δια βίου μάθηση στην Ευρώπη, ο καθένας μέσα από την εμπειρία της δικής του χώρας , με άμεση αναφορά στο «Μνημόνιο» Σε κρίσιμες περιόδους (από κοινωνικής και οικονομικής απόψεως), όπως αυτές που διανύουμε σήμερα, μια κριτική θεώρηση των πρακτικών και πολιτικών που έχουν υιοθετηθεί από τα κράτη μέλη, σε μια προσπάθεια να φτάσει στην κορυφή η δια βίου μάθηση στην Ευρώπη, καθώς και μια ολιστική προσέγγιση στη δια βίου μάθηση στην Ευρώπη είναι απαραίτητα. Challenging the ‘European Area of Lifelong Learning’: a critical response Maria Gravani Open University of Cyprus

Επικρατούσες προσεγγίσεις ΔΒΜ Οικονομική καπιταλιστική Συστημική The meaning necessarily reflects a monetary or exchange-value Δια Βίου Μάθηση The meaning lies in understanding how things influence one another within a whole Πραγματιστική The meaning lies in its observable practical consequences Challenging the ‘European Area of Lifelong Learning’: a critical response Maria Gravani Open University of Cyprus

Περίγραμμα του βιβλίου Οργανώνεται σε πέντε μέρη ακολουθώντας περίπου τη δομή του Μνημονίου. Μέρος Ι: Δια βίου μάθηση και νέες βασικές δεξιότητες για όλους (Katarina Popović, Bernhard Schmidt-Hertha & Claudia Strobel, Emilio Lucio-Villegas, Martin Gough) Μέρος ΙΙ: Δια βίου μάθηση και μεγαλύτερη επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό (Marcella Milana, Paula Guimarães & Fátima Antunes, Eva Andersson & Gun-Britt Wärvik, Andreas Fejes, Despina Tsakiris) Μέρος ΙΙΙ: Δια βίου μάθηση, καινοτομία στη διδασκαλία και τη μάθηση, επανεξέταση της καθοδήγησης και παροχής συμβουλών (Stephen O’Brien, Regina Egetenmeyer & Patrick Bettinger, Simona Sava, Larissa Jõgi, Maria Paula Paixão, José Tomás da Silva & Albertina L. Oliveira) Μέρος IV: Δια βίου μάθηση και αποτίμηση της μάθησης (Nils Bernhardsson, Bert-Jan Buiskool & Simon Broek, Alexandra Ioannidou, Erik Kats & Jaap van Lakerveld, Kristiina Brunila, Laura Formenti & Michaela Castiglioni) Μέρος V: Δια βίου μάθηση και εκπαίδευση πιο κοντά στο σπίτι (Barry Hake, Peter Mayo, Lynette Jordan, Norman Longworth & Michael Osborne, Françoise F. Laot, George K. Zarifis & Maria Ν. Gravani) Challenging the ‘European Area of Lifelong Learning’: a critical response Maria Gravani Open University of Cyprus

Επαναφορά του αόρατου Τα θέματα που συζητούνται στο βιβλίο αντανακλούν τις ιδεολογικές προκλήσεις, καθώς και τις ανεπάρκειες σε επίπεδο πολιτικής που χαρακτηρίζουν τη λήψη αποφάσεων στον τομέα. Με βάση το περιεχόμενο του βιβλίου: η συζήτηση για να καταστεί η ευρωπαϊκή περιοχή δια βίου μάθησης πραγματικότητα, περιστρέφεται γύρω από τέσσερις στόχους: απασχόληση, εκπαίδευση και κατάρτιση, συμμετοχή στα κοινά, ένταξη. Με βάση τις συνεισφορές του βιβλίου: δύο άξονες διαπερνούν την εικόνα της δια βίου μάθησης στην Ευρώπη. Ο πρώτος εδράζει στις προσεγγίσεις για το ανθρώπινο και κοινωνικό κεφάλαιο, ενώ ο δεύτερος «χτίζεται» στη βάση της πραγματιστικής και ηθικής προσέγγισης. Παρά τη δέσμευση της ευρωπαϊκής πολιτικής για την ιδέα της δια βίου μάθησης, η γλώσσα του «Μνημονίου» - και όλων των σχετικών κείμενα που ακολούθησαν – ηχεί τους νεολογισμούς της παγκοσμιοποίησης. Ωστόσο, ο λόγος δεν αξίζει να ονομάζεται «νεοφιλελεύθερος», τουλάχιστον όχι από πρόθεση. Όπως αναφέρει η Κ. Popović στο κεφάλιο της, ο ‘διάβολος’ κρύβεται στις λεπτομέρειες. Τα μηνύματα του «Μνημονίου» παρουσιάζουν ένα είδος ‘αφέλειας’ προτείνοντας λύσεις που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματική φύση των διακηρυγμένων στόχων, ενώ δε δίνουν μια ρεαλιστική κατεύθυνση προκειμένου αυτές να επιτευχθούν. Challenging the ‘European Area of Lifelong Learning’: a critical response Maria Gravani Open University of Cyprus

Η σημασία της γλώσσας Γλώσσα: ένα παντοδύναμο εργαλείο για τη δημιουργία αφήγησης. Ανάλογα με το ποιος αναπτύσσει τους κώδικες επικοινωνίας, μπορεί να αποδειχθεί άξιος παρακολούθησης, εποπτείας, μέτρησης, ελέγχου, μπορεί να έχει τον έλεγχο των αφηγήσεων. Η νέα πολιτική ατζέντα της ΕΕ μετατοπίζεται σταδιακά από τη «γλώσσα για τη δια βίου» στη «γλώσσα για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση». Ο εκπαιδευόμενος αντιμετωπίζεται όλο και περισσότερο ως μονάδα προς απασχόληση (employable unit) που χρειάζεται να χωρέσει στην αγορά, και όχι ως ένα ελεύθερο άτομο που αξιοποιεί τα οφέλη της μάθησής του. Η εκπαιδευτική πολιτική συνδέεται με οικονομικά οφέλη και την αύξηση του ανθρώπινου κεφαλαίου και λιγότερο με την κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη του κεφαλαίου. Challenging the ‘European Area of Lifelong Learning’: a critical response Maria Gravani Open University of Cyprus

Η σημασία της γλώσσας Μελέτη για Ευρωπαϊκή ορολογία στην εκπαίδευση ενηλίκων (2007 Action Plan on Adult Learning, “It is always a good time to learn”). Εισηγήθηκε τη δημιουργία ενός γλωσσάριου με κοινή ορολογία, προκειμένου να εξυπηρετήσει την καταγραφή της ενήλικης μάθησης στην Ευρώπη και την αντιμετώπιση παρεξηγήσεων σε επίπεδο πρακτικής (εκπαιδευτικών, ακαδημαϊκών, πολιτικών, έρευνας). Το βιβλίο: βοηθά να αποκτήσουμε μια καλύτερη κατανόηση των υφιστάμενων καλών πρακτικών, και των εμποδίων για την παρακολούθηση του τομέα της εκπαίδευσης ενηλίκων. Challenging the ‘European Area of Lifelong Learning’: a critical response Maria Gravani Open University of Cyprus

Η ανάγκη για τη μετατόπιση του παραδείγματος: προς μια νέα οικολογία της δια βίου μάθησης στην Ευρώπη Εν μέσω της οικονομικής κρίσης με μεγάλες κοινωνικο-πολιτικές επιπτώσεις, αυτό που χρειαζόμαστε σήμερα, δέκα χρόνια σχεδόν μετά το «Μνημόνιο», είναι ένα νέο πρότυπο που θα βασίζεται σε μια συλλογική προσέγγιση για το πώς διαφορετικές εκτιμήσεις της μάθησης στην Ευρώπη μπορούν να στηρίξουν την ανάπτυξη συμμετοχικών μαθησιακών «δίκτυων» που θα περιλαμβάνει την ανταλλαγή ιδεών, τη λήψη αποφάσεων και τη συνεργασία μεταξύ των διαφόρων φορέων. Δέκα χρόνια αργότερα, η οικολογία της δια βίου μάθησης στην Ευρώπη διαφέρει σημαντικά από ό, τι η διαβούλευση (European Commission, 2001) τόνισε. Όπως υποστηρίζει Mayo, αυτό που επικρατεί σήμερα είναι η διά βίου μάθηση για την απασχολησιμότητα, και τη συμμετοχή του πολίτη, με την στενή έννοια του όρου, πράγμα που υπονομεύει τη συλλογική διάσταση της εκπαίδευσης για κοινωνική αλλαγή και καθιστά πολύ προβληματική την έννοια της εξατομικευμένης μάθησης. Η χάραξη της εκπαιδευτικής πολιτικής στην Ευρώπη συνδέεται με οικονομικά οφέλη που δίνουν έμφαση στην προσέγγιση του ανθρώπινου κεφαλαίου και την πραγματιστική, θέτοντας σε κίνδυνο τις άλλες προσεγγίσεις. Challenging the ‘European Area of Lifelong Learning’: a critical response Maria Gravani Open University of Cyprus

Η ανάγκη για τη μετατόπιση του παραδείγματος: προς μια νέα οικολογία της δια βίου μάθησης στην Ευρώπη Σύμφωνα με τους Formenti & Castiglioni, ο ματαιόδοξος τρόπος παροχής της έννοιας της δια βίου μάθησης στις Ευρωπαϊκές πολιτικές, έχει παραμελήσει σε μεγάλο βαθμό το ρόλο του εκπαιδευόμενου. Αντιθέτως δίνει έμφαση στη γνώση που μπορεί να χρησιμοποιηθεί άμεσα. Άρα, χρειαζόμαστε σήμερα στην Ευρώπη μια νέα προσέγγιση προκειμένου να αναδομήσουμε την ‘διαταραγμένη’ οικολογία της δια βίου μάθησης. Προτείνουμε ένα πλαίσιο για την ανάπτυξη της ευρωπαϊκών συλλογικοτήτων μάθησης (European Learning Collectives) που θα επαναφέρει τους εκπαιδευόμενους στο κέντρο των στόχων που τέθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Βασικά το προτεινόμενο πλαίσιο τονίζει την ανάγκη για μια συλλογική προώθηση της δια βίου μάθησης από τους εκπαιδευόμενους για τους εκπαιδευόμενους. Ο κεντρικός ρόλος του εκπαιδευόμενου είναι το βασικό χαρακτηριστικό της δια βίου μάθησης. Challenging the ‘European Area of Lifelong Learning’: a critical response Maria Gravani Open University of Cyprus

Το προτεινόμενο πλαίσιο(proposed framework) η The Study on Challenging the ‘European Area of Lifelong Learning’: a critical response Maria Gravani Open University of Cyprus

Επιλογικά Ο Β. As Hake στο κεφάλαιο του στο βιβλίο γράφει: “it is necessary today to study rigorously the cultural forms produced by ‘citizens’ active in the public sphere of ‘making meanings’ who seek to change social relationships through their cultural action. It is also necessary to study the social forces and cultural forms which reproduce the false consciousness of the inhabitants of the virtual world and the cultural transformation of ‘subject positions’ into ‘product positions’ for the purposes of unbridled capitalist accumulation”. Challenging the ‘European Area of Lifelong Learning’: a critical response Maria Gravani Open University of Cyprus