Δρ. Αμανατίδου Ελισάβετ Με τη συγχρηματοδότηση της Ν.Α. Φλώρινας ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΑΝΤΙΡΡΥΠΑΝΣΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ & ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ (ΕΠΧ-ΕΥΑ) Δρ. Αμανατίδου Ελισάβετ “ Επέκταση του συστήματος SMAQ σε άλλες εφαρμογές διαχείρισης της ποιότητας του περιβάλλοντος” Με τη συγχρηματοδότηση της Ν.Α. Φλώρινας

ΣΥΝΤΟΜΟΣ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ SMAQ Το σύστημα είναι καινοτόμο, χρησιμοποιεί δορυφορικές και επίγειες μετρήσεις, παρουσιάζει ολοκληρωμένη εκτίμηση της επίδρασης της ρύπανσης στην ανθρώπινη υγεία, βασίζεται στις βέλτιστες διαθέσιμες τεχνικές εκτίμησης και παρακολούθησης της αέρια ρύπανσης, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και να επεκταθεί και σε άλλες περιοχές με παρόμοια προβλήματα, έχει χαμηλό λειτουργικό κόστος σε σύγκριση με τα καλύτερα συμβατικά συστήματα για παρακολούθησης και διαχείριση της αέριας ρύπανσης

ΣΥΝΤΟΜΟΣ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ SMAQ Εκτίμησης της κατάστασης όσον αφορά στις συγκεντρώσεις και στη διασπορά των σωματιδίων στον άξονα Κοζάνης-Φλώρινας Καταγραφής και αναγνώρισης των πηγών ρύπανσης και των παραγόντων που βοηθούν στην αύξηση και διασπορά Καθορισμού διορθωτικών χωροταξικών παρεμβάσεων στις παρούσες και μελλοντικές παραγωγικές δραστηριότητές της περιοχής και ανασυγκρότηση του υφιστάμενου σχεδιασμού τους βάσει περιβαλλοντικών κριτηρίων

ΣΥΝΤΟΜΟΣ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ SMAQ Εκπόνησης υγειονομικής μελέτης, μεγάλης σημασίας για την περιοχή. Εκπόνησης χαρτών ρύπανσης Εκπόνησης χαρτών επικινδυνότητας Πληροφόρησης των αρχών και του κοινού μέσω διαδικτύου

ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ SMAQ Ελπίζουμε μετά τις πρώτες εφαρμογές να υιοθετηθεί από όλους του φορείς ενδιαφέροντος, όχι μόνο για να καλυφθούν τα λειτουργικά έξοδα αυτού, αλλά και ως εργαλείο πληροφόρησης, λήψης μέτρων και αποφάσεων, παραγωγής έρευνας και άλλα. Συγκεκριμένα: η Νομαρχία Φλώρινας θα αξιοποιήσει το σύστημα SMAQ, ως συγχρηματοδότης του προγράμματος Οι υπόλοιποι φορείς της περιοχής εφαρμογής όπως: η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας Οι ΤΕΔΚ Φλώρινας & Κοζάνης οι Δήμοι του άξονα εφαρμογής (Φιλώτα, Ελλησπόντου, Πτολεμαΐδας, Αμυνταίου κλπ), ερευνητικοί φορείς, ερευνητές και επιστήμονες της περιοχής, καθώς και η ΔΕΗ εξέφρασαν έντονο ενδιαφέρον και έχουν ήδη εκπαιδεύσει άτομα στη χρήση του SMAQ.

Αξιοποίηση του SMAQ Τα αποτελέσματα του προγράμματος SMAQ έχουν μεγάλη δυνατότητα αξιοποίησης, τόσο επιχειρησιακά όσο και ερευνητικά

Επιχειρησιακή αξιοποίηση του SMAQ Το σύστημα αποτελεί εφαρμογή ενός Ολοκληρωμένου συστήματος Διαχείρισης Ποιότητας Αέρα του οποίου η επέκταση σε όλη τη Δυτική Μακεδονία θα δώσει τη δυνατότητα στις υπηρεσίες της Περιφέρειας αλλά και των δήμων της να διαθέτουν ένα εργαλείο παρακολούθησης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην ευρύτερη περιοχή σε συνδυασμό με τις πηγές ρύπανσης, στοιχεία που θα μπορούν να αποτυπώνονται σε χάρτες επικινδυνότητας και χρήσεων γης. Με τον τρόπο αυτό θα αποκτήσουν ένα αξιόπιστο εργαλείο λήψης αποφάσεων για άσκηση Περιβαλλοντικής Πολιτικής και χρήσης της πληροφορίας για αναπτυξιακούς σκοπούς. Επίσης πρέπει να αναφερθεί ότι ο ολοκληρωμένος χειρισμός της περιβαλλοντικής πληροφορίας, με επίπεδα πρόσβασης από φορείς και πολίτες, είναι σύμφωνος με την κατά το 2004 επικυρωθείσα σύμβαση του Aarhus, με την οποία θεσμοθετείται «η πρόσβαση του κοινού στην πληροφορία και η συμμετοχή τους στην λήψη αποφάσεων και την πρόσβαση στη δικαιοσύνη για περιβαλλοντικά θέματα». Έχει ήδη κατατεθεί σχετική πρόταση στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας.

Επιχειρησιακή αξιοποίηση του SMAQ Εγκατάσταση ενός κέντρου επιχειρησιακής παρακολούθησης της ποιότητας του αέρα. Ένα τέτοιο κέντρο μπορεί να λειτουργήσει στο ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας όπου έχει εγκατασταθεί ο εξοπλισμός και διαθέτει την απαραίτητη τεχνογνωσία, και να χρησιμοποιείται από τις Υπηρεσίες και του Φορείς Τοπικής Αυτοδιοίκησης που είναι αρμόδιες για την παρακολούθηση και τον έλεγχο της ποιότητας του αέρα και την άσκηση Περιβαλλοντικής Πολιτικής, τόσο σε περιφερειακό όσο και σε κεντρικό επίπεδο, όπως η αρμόδια Υπηρεσία Περιβάλλοντος της Περιφέρειας ή/και των Νομαρχιών, του Υπουργείο Περιβάλλοντος κλπ. Το SMAQ μπορεί να χρησιμοποιηθεί ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΦΟΡΕΙΣ ΠΟΥ ΕΚΠΟΝΟΥΝ ΕΠΙΓΕΙΕΣ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ τόσο για τη συνεχή παρακολούθηση του αέρα όσο και για την πληροφόρηση του κοινού με σχετικά με την ρύπανση και τα επεισόδια ρύπανσης, με χρήση φιλικών τεχνολογιών τηλεπικοινωνίας και λογισμικού, όπως το διαδίκτυο, οι υπηρεσίες GIS και web-GIS και SMS.

Επιχειρησιακή αξιοποίηση του SMAQ Το SMAQ μπορεί να αποτελέσει εργαλείο για τη βελτίωση της απόδοσης της παραγωγικής διαδικασίας, με την αξιοποίηση των συμπερασμάτων – αποτελεσμάτων της έρευνας που διεξήχθη στο πλαίσιο του SΜAQ κατά την οποία αναπτύχθηκαν σενάρια εφαρμογής τεχνολογιών μείωσης της ρύπανσης εκ μέρους της ΔΕΗ. Ακόμη, μπορεί να αξιοποιηθεί για το χωρικό σχεδιασμό των μελλοντικών υποδομών και την εκτίμηση των παρόντων μετρήσεων ποιότητας του αέρα Εξ΄ άλλου η ΔΕΗ εκδήλωσε το ενδιαφέρον της για χρήση των αποτελεσμάτων της έρευνας με την υπογραφή σχετικής δήλωσης κατά την κατάθεση της πρότασης στο LIFE

Επιχειρησιακή αξιοποίηση του SMAQ Επιπροσθέτως, το σύστημα SΜAQ μπορεί να ολοκληρωθεί και να αποτελέσει ένα σύστημα επιχειρησιακής παρακολούθησης πυρκαγιών, επικίνδυνων μετεωρολογικών φαινομένων και διαχείρισης κρίσεων. Μια τέτοια επιχειρησιακή εφαρμογή μπορεί να τεθεί σε ισχύ από την Υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας, τις Δασικές Υπηρεσίες, την Πυροσβεστική Υπηρεσία και άλλες τοπικές και εθνικές υπηρεσίες.

Επιχειρησιακή αξιοποίηση του SMAQ Τέλος, η τεχνογνωσία που αποκτήθηκε μπορεί να αξιοποιηθεί ώστε το σύστημα να παραμετροποιηθεί και να εφαρμοστεί σε περιοχές με παρόμοια χαρακτηριστικά, όπως η Μεγαλόπολη και η Εύβοια (οι οποίες αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα ρύπανσης λόγω της δραστηριότητας των λιγνιτικών σταθμών παραγωγής ενέργειας) καθώς και σε άλλες Ευρωπαϊκές βιομηχανικές περιοχές

Ερευνητική αξιοποίηση του SMAQ Ανάπτυξη μαθηματικών μοντέλων διασποράς ρύπων με χρήση προχωρημένων μεθόδων στατιστικής εξεργασίας Πρόβλεψη επεισοδίων ρύπανσης

Ερευνητική αξιοποίηση του SMAQ Ο προσδιορισμός και η ταξινόμηση των χρήσεων γης Η παρακολούθηση της ποσότητας, ποιότητας των υδάτων, Η μελέτη της οικολογικής κατάστασης υδάτων και των φυσικών οικοσυστημάτων. Η εκπόνηση επιδημιολογικών μελετών με τη χρήση των δεικτών ρύπανσης που προκύπτουν από το SMAQ

Παρουσίαση των νέων δυνατοτήτων για εφαρμογές του SMAQ στη διαχείριση υδάτων Ανάπτυξη ολοκληρωμένου συστήματος παρακολούθησης των υδατικών πόρων στη Δυτική Μακεδονία, με τη βοήθεια επίγειων και δορυφορικών μετρήσεων μέσω κατάλληλης πλατφόρμας υπολογισμού, με δυνατότητα παρουσίασης και ανάλυσης των αποτελεσμάτων σε περιβάλλον GIS καθώς και ανάπτυξη συστήματος υποστήριξης αποφάσεων για τη διαχείριση των υδάτων. Πρώτη εφαρμογή στη Λεκάνη Βεγορίτιδας και πιθανόν σε συνεργασία με τη FYROM, στη λεκάνη του Αξιού.

Παρουσίαση των νέων δυνατοτήτων για εφαρμογές του SMAQ στη διαχείριση υδάτων Η σωστή χρήση των υδάτινων πόρων μπορεί να καταστεί εφικτή με την εκτίμηση των υπαρχόντων επιφανειακών υδάτων με τα ανάλογα εργαλεία για τη σωστή διαχείριση τους. Η οδηγία πλαίσιο για τα νερά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (οδηγία 2000/60/ΕΕ, 2000) αποτελεί σημαντική αναφορά για την Ευρώπη όσον αφορά τις δράσεις που θα πραγματοποιηθούν για ένα βιώσιμο υδρόβιο περιβάλλον για τα επόμενα χρόνια. Η Ευρωπαϊκή οδηγία περιέχει κατευθυντήριες γραμμές που διευκρινίζουν τις κατηγορίες για την ποιότητα σε συνδυασμό με τα απαιτούμενα εργαλεία και παραμέτρους.

Προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν σήμερα: Παρουσίαση των νέων δυνατοτήτων για εφαρμογές του SMAQ στη διαχείριση υδάτων Προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν σήμερα: Η έλλειψη συνεχών χρονοσειρών στοιχείων, η πολυδιάσπαση των φορέων, έλλειψη μετρήσεων, μη πρόσβαση σε στοιχεία κλπ, Η διάσπαση αρμοδιοτήτων κλπ, καθιστά αδύνατη την εφαρμογή κατάλληλων λογισμικών και μοντέλων διαχείρισης. Η συλλογή στοιχείων, απαιτεί πυκνό δίκτυο δειγματοληψιών και μετρήσεων με μεγάλο κόστος τόσο σε εξοπλισμό όσο και σε ανθρώπινο δυναμικό, πράγμα που καθιστά αδύνατη την εφαρμογή μοντέλων διαχείρισης λόγω έλλειψης δεδομένων.

Παρουσίαση των νέων δυνατοτήτων για εφαρμογές του SMAQ στη διαχείριση υδάτων Η χρήση νέων τεχνολογιών στη διαχείριση των υδατικών πόρων αποτελεί αναγκαίο εργαλείο, εφόσον επιτρέπει τον άμεσο, έγκαιρο (σε σχεδόν πραγματικό χρόνο), αξιόπιστο και σύγχρονο τρόπο παρακολούθησης της ποσοτικής, ποιοτικής και οικολογικής κατάστασης ενός υδατικού συστήματος, δεν αντικαθιστά όμως πλήρως τις κλασσικές μεθόδους παρακολούθησης των ποιοτικών, ποσοτικών και οικολογικών δεικτών(π.χ. επισκέψεις στο πεδίο, φυτοληψίες, λήψεις δειγμάτων νερού, κλπ). Έτσι, η χρήση ενός πολυεπίπεδου συστήματος παρακολούθησης που συνδυάζει επισκόπηση, τηλεμετρία και τηλεπισκόπηση αποτελεί αναγκαία προσέγγιση στον τρόπο παρακολούθησης των υδατικών πόρων.

Παρουσίαση των νέων δυνατοτήτων για εφαρμογές του SMAQ στη διαχείριση υδάτων Σήμερα οι επίγειες μετρήσεις των νερών έχουν κυρίαρχο ρόλο τόσο στη μέτρηση των ποιοτικών (φυσικοχημικών, βιολογικών, οικολογικών), όσο και των ποσοτικών (βροχοπτώσεις, χιονοπτώσεις, υδατικά ισοζύγια) δεικτών Τα μειονεκτήματα που εντοπίζονται σε αυτή τη μεθοδολογία συλλογής στοιχείων είναι: α) το κόστος εγκατάστασης και συντήρησης των συσκευών που είναι σημαντικό, β) τα δεδομένα που συλλέγονται δίνουν αποτελέσματα μόνο για το συγκεκριμένο περιορισμένο χώρο μέτρησης, αφήνοντας σε μεγάλη αβεβαιότητα το υπόλοιπο υδατικό σύστημα και γ) οι μετρήσεις είναι σποραδικές με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατή η καταγραφή των διακυμάνσεων όλων των ελεγχόμενων παραμέτρων.

Παρουσίαση των νέων δυνατοτήτων για εφαρμογές του SMAQ στη διαχείριση υδάτων Η τηλεμετρία με χρήση on-line καταγραφικών συστημάτων που εφαρμόζεται προσπάθησε να αντιμετωπίσει μέρος αυτών των μειονεκτημάτων. Με τις on-line μετρήσεις μπόρεσε να απεικονίσει τη συνεχή χρονική εξέλιξη όλων των μετρούμενων ποιοτικών και ποσοτικών παραμέτρων. Το μειονέκτημα όμως της συνολικής εκτίμησης του ελεγχόμενου υδατικού συστήματος (ολόκληρης της λίμνης ή του ποταμού δεν αντιμετωπίστηκε) ενώ τα κόστη συντήρησης των εν λόγω συσκευών αυξήθηκαν σημαντικά.

Παρουσίαση των νέων δυνατοτήτων για εφαρμογές του SMAQ στη διαχείριση υδάτων Οι τεχνολογίες που σχετίζονται με την τηλεπισκόπηση μπορούν να ενσωματωθούν στα προγράμματα παρακολούθησης που ορίζονται από την κοινοτική οδηγία, από τη στιγμή που μπορούν αυτόνομα να μετρήσουν τις ποιοτικές παραμέτρους του νερού. Κάποιες από αυτές τις παραμέτρους μπορούν να προσδιοριστούν από την τηλεπισκόπηση με αρκετά καλή ακρίβεια. Η δορυφορική τηλεπισκόπηση η οποία εφαρμόζεται κυρίως στις μετρήσεις ατμοσφαιρικής ρύπανσης εμφανίζεται σήμερα ως υποψήφια στο να δώσει απαντήσεις στις δύο παραπάνω μεθοδολογίες μετρήσεων (επίγειες in-situ μετρήσεις, on-line τηλεμετρία με επίγεια μέσα).

Παρουσίαση των νέων δυνατοτήτων για εφαρμογές του SMAQ στη διαχείριση υδάτων Η δορυφορική τηλεπισκόπηση δίνει επίσης απάντηση στην άμεση και συνολική μέτρηση ποιοτικών και ποσοτικών χαρακτηριστικών ολόκληρων των υδατικών σχηματισμών ενώ τα κόστη αγοράς και συντήρησης συσκευών μέτρησης εξαλείφονται. Σημαντικό μειονέκτημα της δορυφορικής τηλεπισκόπησης είναι το υψηλό κόστος που απαιτείται για την αγορά και ανάλυση φωτογραφιών υψηλής ευκρίνειας και μια αρχική επένδυση σε εξειδικευμένο λογισμικό ανάλυσης τηλεπισκοπικών δεδομένων. Όμως, το κόστος υψηλής ανάλυσης τηλεπισκοπικών δεδομένων ανά μονάδα επιφάνειας, συνεχώς μειώνεται (συνεχής αύξηση των πηγών τηλεπισκοπικών δεδομένων-δορυφόροι που καλύπτουν ευρύτατο φάσμα εφαρμογών), ενώ παράλληλα η ευκολία πρόσβασης ή απόκτησης των δεδομένων αυτών έχει απλοποιηθεί σημαντικά απαλείφοντας παλαιότερα προβλήματα έγκαιρης ανάλυσης των.

Παρουσίαση των νέων δυνατοτήτων για εφαρμογές του SMAQ στη διαχείριση υδάτων Όλα τα στοιχεία που θα προκύπτουν τόσο από τις επίγειες όσο και από τις δορυφορικές μετρήσεις θα μπορούν να τροφοδοτούν τη βάση δεδομένων της υπηρεσίας Υδάτων της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας, ή αντίστοιχες υπηρεσίες των διευρυμένων Δήμων, οι οποίοι με τη χρήση κατάλληλου λογισμικού μπορεί να ασκήσουν αντικειμενική πολιτική διαχείρισης υδατικών πόρων στην περιοχή.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η Περιβαλλοντική Έρευνα / Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός με γνώμονα τα Κοινωνικά οφέλη και τη βούληση ολοκλήρωσης, περιλαμβάνει τον Πολιτικό και το Στρατηγικό σχεδιασμό, τις απαιτούμενες επενδύσεις, την υλοποίηση και την εφαρμογή. Είναι πλέον αναγκαία η εφαρμογή σύγχρονων τεχνολογιών, που θα οδηγήσουν στην ολοκληρωμένη διαχείριση του Περιβάλλοντος, με σκοπό τη θωράκιση της χώρας, τη βελτίωση της ποιότητας ζωής, την προστασία των πολιτών και των οικοσυστημάτων από ακραίες και μη περιβαλλοντικές συνθήκες, παράλληλα με την ύπαρξη οικονομικού οφέλους από την πράσινη ανάπτυξη. Το σύστημα SMAQ, αποτελεί μία ολοκληρωμένη πρόταση παρακολούθησης ποιότητας αέρα με χρήση σύγχρονων τεχνολογιών, μπορεί να αξιοποιηθεί και σε άλλες περιβαλλοντικές εφαρμογές και να χρησιμοποιηθεί σε επιχειρησιακό και ερευνητικό επίπεδο, τόσο στη Δυτική Μακεδονία όσο και σε άλλες περιοχές της χώρας.

ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ SMAQ -Εγκατάσταση Κέντρου Επιχειρησιακής Παρακολούθησης της ποιότητας του αέρα υπό τη λειτουργική ευθύνη των φορέων -Πληροφόρηση του κοινού -Επέκταση, δημιουργία Εργαλείου άσκησης περιβαλλοντική πολιτικής -Εργαλείο βελτίωσης της παραγωγικής διαδικασίας με στόχο τη μείωση της ρύπανσης από τους βιομηχανικούς ρυπαντές -Εργαλείο επιχειρησιακής παρακολούθησης φυσικών καταστροφών και διαχείρισης κρίσεων -Εφαρμογή σε άλλες περιοχές -Μοντέλα διασποράς ρύπανσης -Χρήσεις γης -Παρακολούθηση ποσότητας/ποιότητας υδάτων -Παρακολούθηση της οικολογικής κατάστασης υδάτων και των φυσικών οικοσυστημάτων -Επιδημιολογικές μελέτες με χρήση δεικτών ρύπανσης Ολοκληρωμένη παρακολούθηση ποιότητας ατμόσφαιρας Παραγωγή Χαρτών Ρύπανσης Παραγωγή Χαρτών επικινδυνότητας Πληροφορία μέσω WEB-GIS ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ