Διδακτικές προσεγγίσεις και στρατηγικές Ιωάννα Βορβή Σχολική Σύμβουλος Δ.Ε.

Μάθηση Μάθηση: Νοητική διεργασία εξαιρετικής πολυπλοκότητας. Τα αποτελέσματά της εκφράζονται ως γνωσιακά στοιχεία, δεξιότητες, στάσεις, αξίες και συμπεριφορές Πολυσύνθετη διαδικασία που βοηθάει την τροποποίηση της συμπεριφοράς σε σύντομο χρονικό διάστημα, με μόνιμο τρόπο

Διδασκαλία Σύνολο από προγραμματισμένες, οργανωμένες, μεθοδικές και ευέλικτες ενέργειες που πραγματοποιούνται σε πλαίσιο άμεσης διαπροσωπικής επικοινωνίας εκπαιδευτικού-μαθητών με σκοπό τη μάθηση γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων.

Σκοποί διδασκαλίας Πολύπλευρη ανάπτυξη, εξέλιξη Γνώσεις, δεξιότητες, στάσεις Κριτική, δημιουργική σκέψη Κοινωνικοποίηση Μεταγνώση

Ταξινόμηση διδακτικών στόχων (Bloom) Γνωστικός τομέας (γνώση, κατανόηση, εφαρμογή, ανάλυση, σύνθεση, αξιολόγηση) Συναισθηματικός τομέας Ψυχοκινητικός τομέας

Αρχές διδασκαλίας Αυτενεργού συμμετοχής Βιωματικότητας Διαθεματικής προσέγγισης Διαφοροποίησης, εξατομίκευσης Εγγύτητας στη ζωή Ελκυστικότητας Επαγωγικότητας Επικαιρότητας Εποπτείας Παιδοκεντρικότητας Προσφοράς συστηματικών γνώσεων Συνέρευνας Της ελάχιστης βοήθειας Του «μαθαίνω κάνοντας» Ψυχολογικής αποδοχής και στήριξης Ολότητας Παιδευτικής εντιμότητας

Μορφές διδασκαλίας  Δασκαλοκεντρικές  Μαθητοκεντρικές  Μικτές  Συνεργατικές  Εξατομικευμένες κ.τ.λ.  Άμεσες (π.χ. μετωπική, ερωτηματική, διαλογική)  Έμμεσες (π.χ. ομαδική, σχέδιο εργασίας ή μέθοδος project)

Μεθοδολογικές προσεγγίσεις Διδακτικές ενέργειες και προσδιορίζουν τον τρόπο με τον οποίο είναι σκόπιμο να διδαχθεί ένα γνωστικό αντικείμενο, ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι που έχουν τεθεί, με απώτερο σκοπό την κατά το δυνατόν ολόπλευρη ανάπτυξη του μαθητή

Διδακτική Μεθοδολογία. Προϋποθέσεις Παιδαγωγική σχέση δασκάλου-μαθητών που διακρίνεται από την αμοιβαία εκτίμηση και τον αλληλοσεβασμό Γνώση και εφαρμογή από το διδάσκοντα των βασικών αρχών και ενεργειών της σύγχρονης (ενεργητικής) διδακτικής μεθοδολογίας: συνθήκες μάθησης διέγερση ενδιαφέροντος συμμετοχή στη διαδικασία πρόσκτησης του μορφωτικού αγαθού και αυτενέργεια των μαθητών εποπτικότητα και εκπαιδευτική τεχνολογία διερεύνηση-ανακάλυψη της γνώσης διάλογος και συζήτηση μεθοδική πορεία από το απλό στο σύνθετο έλεγχος της επίτευξης των στόχων και αξιολόγηση της διδασκαλίας

Επιλογή μορφών και μεθόδων διδασκαλίας Να ενισχύουν: Την ολόπλευρη ανάπτυξη του μαθητή Τη διεύρυνση των γνωστικών δομών Την ενεργό συμμετοχή των μαθητών Τη διαρκή αλληλεπίδραση Την αυτενέργεια και την πρωτοβουλία Την κριτική σκέψη και δημιουργικότητα, την κριτική αφομοίωση και αξιολογική αποτίμηση των γνώσεων Την απόκτηση νοητικών δεξιοτήτων, για εξασφάλιση δυνατότητας αντιμετώπισης προβλημάτων και διαμόρφωσης στάσεων και συμπεριφορών θετικών απέναντι σε θέματα που αφορούν το μαθητή και το κοινωνικό του περιβάλλον Την απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων Τις μεταγνωστικές δεξιότητες Την απόκτηση δεξιοτήτων αυτόνομης μάθησης και δια βίου μάθησης κ.τ.λ.

Σύγχρονες μέθοδοι διδασκαλίας Διερευνητική Ανακαλυπτική Εποικοδομητική Ομαδοσυνεργατική Διαθεματική κ.α.

Δ.Ε.Π.Π.Σ. Προτεινόμενες στρατηγικές διδασκαλίας Δυνατότητα εφαρμογής κατά περίπτωση: μόνες σε συνδυασμό μεταξύ τους Ανάλογα με: τη διδακτική ενότητα και τους στόχους τις ανάγκες των μαθητών τις συνθήκες του σχολείου τα μέσα που διαθέτει ο εκπαιδευτικός το διαθέσιμο χρόνο

Διερεύνηση και ανακάλυψη (ενεργητική προσέγγιση της γνώσης) Στόχος: να βοηθήσει τους μαθητές να σκέπτονται, να χειρίζονται πολύπλοκες έννοιες, να ερευνούν και να φθάνουν οι ίδιοι στη γνώση, να μαθαίνουν το «πώς να μαθαίνουν» Συμβάλλει: στην οργάνωση λογικών σχημάτων και προτάσεων. Καλλιεργεί την ικανότητα του ατόμου να αναζητά και να επινοεί λύσεις σε προβλήματα, να ανακαλύπτει ιδιότητες, να αξιολογεί συμπεριφορές και να διακρίνει σχέσεις Πρακτικές: διαδικασίες παρατήρησης, σύγκρισης, μετρήσεων, ταξινόμησης, διερεύνησης, προβλέψεων, εύρεσης χρονικών σχέσεων, σύγκρισης γεγονότων, επίλυσης προβλημάτων, διατύπωσης επαγωγικών ή παραγωγικών συλλογισμών, καταιγισμού ιδεών, κ.α.

Επιδείξεις με τη χρήση κατάλληλου εποπτικού υλικού χάρτες, εικόνες, διαφάνειες, βιντεοταινίες, προπλάσματα, έτοιμα παρασκευάσματα κ.ά.  ενεργοποίηση ενδιαφέροντος των μαθητών  εστίαση προσοχή σε συγκεκριμένο στόχο  πιο εύκολη και φυσική η μάθηση  ουσιαστικότερη κατανόηση εννοιών και διαδικασιών

Συζήτηση - διάλογος Ερωτήσεις προβληματισμού δυνατότητα στον μαθητή να προβληματίζεται, να αξιολογεί, να συμπεραίνει και να διατυπώνει τις απόψεις του μέσα από διαδικασίες διαλεκτικής αντιπαράθεσης

Άμεση μορφή διδασκαλίας-Αφήγηση Άμεση διαμεσολάβηση εκπαιδευτικού κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας στη διαδικασία της μάθησης Κοινοποίηση γνώσεων και ιδεών π.χ. εξιστόρηση και ανάλυση σε συνεχή λόγο ιστορικών γεγονότων

Επισκέψεις στο περιβάλλον (φυσικό και ανθρωπογενές)  άμεση πληροφόρηση  βιωματική προσέγγιση της γνώσης:  αξιοποιεί τις εμπειρίες και τα βιώματα των μαθητών  ενθαρρύνει την ενεργή συμμετοχή του μαθητή  κινητοποιεί το μαθητή διανοητικά και συναισθηματικά  άμεση εμπειρία πραγμάτων και καταστάσεων  έμφαση στη μάθηση από πραγματικά αντικείμενα  έμφαση στη χρήση πρωτογενών στοιχείων και πηγών και αλληλεπίδραση με το περιβάλλον  δραστηριοποίηση των αισθήσεων, ερεθίσματα, παρωθήσεις, έμπνευση  ενθάρρυνση εξερεύνησης, ανακάλυψης  μαθησιακό περιβάλλον απελευθερωμένο από τους περιορισμούς της τάξης

Ομαδοσυνεργατικές μορφές διδασκαλίας  Η μάθηση και η ανάπτυξη εξαρτώνται και από κοινωνικές παραμέτρους και συντελούνται καλύτερα μέσα από ομαδοσυνεργατικές διαδικασίες  πλαίσιο συλλογικής επεξεργασίας των δεδομένων  πλαίσιο στήριξης στην πορεία προς την ατομική μάθηση Η διαδικασία της ακρόασης και της ανταπόκρισης στις ιδέες άλλων, καθώς και η οικοδόμηση από κοινού νοημάτων, επιτρέπει στο μαθητή να συνειδητοποιήσει απαντήσεις διαφορετικές από τις δικές του και τη διαφορετικότητα των απόψεων.  εκπόνηση σχεδίων εργασίας (projects)  διαθεματικές δραστηριότητες

Πλεονεκτήματα ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας Συντελεί: Να προωθηθεί ο ρόλος του σχολείου ως χώρου κοινωνικοποίησης των μαθητών Να ενεργοποιηθούν και να δραστηριοποιηθούν όλοι οι μαθητές Να εξοικειωθούν με νέους τρόπους προσέγγισης της γνώσης και νέα μαθησιακές διαδικασίες Να οργανωθούν σε ομάδες έρευνας και παρουσίασης των εργασιών και να εργαστούν ομαδικά Να συνεργαστούν με τους συμμαθητές και τον καθηγητή τους και να εκτιμήσουν την αποτελεσματικότητα της συνεργατικής μάθησης Να καλλιεργήσουν δεξιότητες και στάσεις σημαντικές για το μαθητή – πολίτη σε μια πολύμορφη και απαιτητική κοινωνία: συμμετοχή, συνεργασία, συνευθύνη, υπευθυνότητα, διάλογος, αποδοχή του διαφορετικού, αλληλοσεβασμός, αλληλεγγύη Να καλλιεργήσουν δεξιότητες συμμετοχικής παρατήρησης, συνεπεξεργασίας κειμένων, εικόνων κτλ., και συμπαραγωγής λόγου και τελικού προϊόντος Να αναπτύξουν προβληματισμούς, αυτενέργεια, πρωτοβουλία, τεχνικές επίλυσης προβλημάτων Να καλλιεργήσουν μεταγνωστικές δεξιότητες Να καλλιεργήσουν ικανότητες αξιολόγησης και αυτοαξιολόγησης Να βοηθηθούν παιδιά με γλωσσικές δυσκολίες, μαθησιακές ανάγκες, χαμηλή επίδοση, συνεσταλμένα

διαθεματική και ολιστική προσέγγιση της γνώσης  (Διαθεματική προσέγγιση με αποτέλεσμα διαθεματικά σχέδια δράσης (project). Kαθορισμός του θέματος, συλλογική επεξεργασία, ανακοίνωση και αξιολόγηση)  Σημαντική για:  Ανάπτυξη της ικανότητας του μαθητή για πιο αποτελεσματική εξέταση θεμάτων και προβλημάτων της καθημερινής ζωής  Κατάργηση της αποσπασματικότητας της γνώσης  Περιορισμός του γνωσιοκεντρικού προσανατολισμού της διδασκαλίας  Αξιοποίηση στο μέγιστο δυνατό βαθμό του σχολικού χρόνου  Αυτόνομη μάθηση μέσα από την ενεργό συμμετοχή των μαθητών σε σχετικές δραστηριότητες  Πρόκληση του ενδιαφέροντος των μαθητών  Ελευθερία δράσης  Ανάπτυξη πρωτοβουλίας  Αυτενέργεια  Ανακαλυπτική διάθεση  Διαδραστική μάθηση  Ανάπτυξη συλλογικής – ομαδικής προσπάθειας των μαθητών Ο εκπαιδευτικός είναι μεσολαβητής

Ενδεικτικές Θεμελιώδεις Έννοιες Διαθεματικής Προσέγγισης. (Δ.Ε.Π.Π.Σ., Γυμνάσιο) χώρος-χρόνος μεταβολή σύστημα εξέλιξη κοινωνική οργάνωση ομοιότητα-διαφορά πολιτισμός ακμή-παρακμή αλληλεπίδραση άτομο-κοινωνία περιβάλλον επικοινωνία οργάνωση εξάρτηση συγχρονία-διαχρονία δομή πληροφορία κ.α.

Ενδεικτικά προτεινόμενα διαθεματικά σχέδια εργασίας (Δ.Ε.Π.Π.Σ. Γυμνασίου) Ιστορία. Ο χώρος της κατοικίας των ανθρώπων από την προϊστορική ως τη ρωμαϊκή εποχή (Προεκτάσεις: Αισθητική αγωγή, Οικιακή οικονομία, Γλώσσα, Γεωγραφία) Λογοτεχνία. Η θάλασσα στη ζωή μας. (Προεκτάσεις: Αισθητική Αγωγή, Νεοελληνική γλώσσα, Ιστορία, Γεωγραφία, Τεχνολογία, Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, Θρησκευτικά) Ν. Γλώσσα. Η γλώσσα στις διάφορες επιστήμες. (Προεκτάσεις: Λογοτεχνία, Μαθηματικά, Φυσικές Επιστήμες, Αισθητική αγωγή κ.λπ.) Αρχαία Ελληνική Γλώσσα (από το πρωτότυπο). Λόγιοι τύποι και αποφθεγματικές και παροιμιακές φράσεις στη νέα ελληνική γλώσσα. (Προεκτάσεις: Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή, Φυσική Αγωγή, Θρησκευτικά, Λογοτεχνία) Αρχαία Ελληνική Γραμματεία (μετάφραση), π.χ. Ηρόδοτος: Γεωγραφικά στοιχεία στις Ιστορίες του Ηροδότου. (Προεκτάσεις: Αρχαία Ελληνικά, Ιστορία, Γεωγραφία)

Διδασκαλία με Τ.Π.Ε μελέτη του θέματος με τρόπο παραστατικό  ενδιαφέρον μαθητών, ενεργοποίηση συμμετοχική δράσης, βαθύτερη και ουσιαστικότερη κατανόηση δημιουργική, βιωματική και καινοτόμος προσέγγιση της διδακτέας ύλης σε κατάλληλο μορφωτικό περιβάλλον αυθεντικές διαδικασίες έρευνας οπτικοποίηση των εννοιών, αισθητοποίηση των εξεταζομένων υψηλά επίπεδα πληροφορίας σε περιορισμένο χώρο πρόσβαση σε πολυτροπικό υλικό αναπαράσταση εννοιών με πολλούς τρόπους ενίσχυση της αυτόνομης και της συνεργατικής μάθησης συνδυασμός κατανόησης με ανάπτυξη δεξιοτήτων στις επιστημονικές διαδικασίες καλλιέργεια δεξιοτήτων κλασικού, νέου (ψηφιακού) και κριτικού γραμματισμού προώθηση της διαθεματικής προσέγγισης της γνώσης υλοποίησης συνθετικών δραστηριοτήτων και εργασιών ανατροφοδότηση διαφοροποίηση μέσου διδασκαλίας, περιβάλλοντος, ρόλων, σχέσεων μαθητών – καθηγητή σύνδεσμος μεταξύ σχολείων και κοινοτήτων

Υλοποίηση καινοτόμων δράσεων  Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα– σχολική δραστηριότητα διαφοροποιείται από τη συμβατική διδασκαλία, αφού δεν αναφέρεται σε εύρος γνωστικού κλάδου.  Το πρόγραμμα Σχολικών Δραστηριοτήτων δεν αποτελεί τυπικό μάθημα και διακρίνεται ως προς τον θεματικό - περιορισμένο χαρακτήρα του γνωστικού αντικειμένου, ως προς την ομαδοσυνεργατική μέθοδο εργασίας και ως προς τη δομή, καθότι περιλαμβάνει μελέτη πεδίου και εργαστήρια θεματικών δραστηριοτήτων.  Τα εργαστήρια θεματικών δραστηριοτήτων και οι μελέτες πεδίου αποτελούν οργανικά μέρη των προγραμμάτων και δεν αποτελούν ψυχαγωγικά διαλείμματα, αλλά συγκροτημένες δράσεις παιδαγωγικού χαρακτήρα που με διαφορετική προσέγγιση κεφαλαιοποιούν τους βασικούς άξονες – στόχους του κάθε προγράμματος.  Παρέχουν: ευκαιρίες για επιπλέον γνώσεις ευκαιρίες για διαφορετικούς, πιο ευέλικτους και ολιστικούς τρόπους προσέγγισης των γνώσεων αυτών

Μέθοδος Project  Αντιμετώπιση επίκαιρων και ενδιαφερόντων θεμάτων  Καλλιέργεια διάθεσης για εργασία  Ανάπτυξη θετικών διαπροσωπικών σχέσεων  Αυτοοργάνωση (καθήκοντα - υποχρεώσεις)  Διαχείριση διαθέσιμου χρόνου  Καθορισμός συγκεκριμένων στόχων και πλαισίων εργασίας  Ισορροπία ομαδικών και ατομικών ενδιαφερόντων  Διευθέτηση πιθανών εντάσεων και συγκρούσεων  Εσωτερική πειθαρχία, αυτοκυριαρχία  Αποδοχή, σεβασμός και ενδιαφέρον για τους άλλους, αλληλεγγύη, αλληλοκατανόηση  Απόκτηση αυτοεκτίμησης, αυτοπεποίθησης, κριτικής ικανότητας  Ανάπτυξη ικανότητας εξωτερίκευσης εμπειριών και απόψεων, διατύπωσης τεκμηριωμένων απόψεων με σαφήνεια. Θάρρος έκφρασης γνώμης  Δεξιότητα παρουσίασης σε ακροατήριο  Μεταγνωστικές δεξιότητες  Επαφή με το στενό και ευρύτερο περιβάλλον  Πνεύμα υπεύθυνου διαλόγου

Δημιουργία-Οργάνωση ομάδων  Γνώση των ενδιαφερόντων, αναγκών και δυνατοτήτων των μαθητών  Ομάδες ανομοιογενείς  Ομάδες ευκίνητες και ευέλικτες  Κατανομή ρόλων από τα μέλη της ομάδας  Φύλλο εργασίας ανά ομάδα

Ο ρόλος του εκπαιδευτικού Οργανωτικός Συντονιστικός Συνερευνητικός Συνεργατικός Επικουρικός Συμβουλευτικός Καθοδηγητικός Υποστηρικτικός Διευκολυντικός Ενθαρρυντικός, ενισχυτικός Ο εκπαιδευτικός προγραμματίζει, παρακολουθεί τη διαδικασία μάθησης, παρεμβαίνει εφόσον του ζητείται προωθώντας την αυτενέργεια των μαθητών, ανατροφοδοτεί.

Πορεία/φάσεις της μεθόδου Project (1) Α΄φάση Επιλογή θέματος και συντονιστή Εντοπισμός βασικών γνωστικών περιοχών Διατύπωση στόχου Κατανομή σε ομάδες Διαμόρφωση πλαισίου δράσης και αξιολόγησης Ανάθεση εργασίας στις ομάδες, ορισμός καθηκόντων στα μέλη Καθορισμός συγκεκριμένων στόχων και πλαισίων δράσης της ομάδας Προγραμματισμός ενεργειών, βιβλιογραφία, πηγές Β΄φάση Ατομική και ομαδική εργασία Συγκέντρωση και ταξινόμηση υλικού Ανταλλαγή πληροφοριών για ενέργειες και αποτελέσματα σε τακτά διαστήματα Ενημέρωση – συζήτηση για ομαδικές ή ατομικές διαδικασίες και καταστάσεις που προκύπτουν, ανατροφοδότηση Διορθώσεις, τροποποιήσεις του αρχικού υλικού, διευθέτηση ενδεχόμενων προβλημάτων και δυσκολιών

Πορεία/φάσεις της μεθόδου Project (2) Γ΄φάση Αποτελέσματα εργασίας Αξιολόγηση και επιλογή υλικού και σύνθεση εργασιών ομάδας Δ΄φάση Επανεξέταση, αξιολόγηση και επιλογή υλικού για κοινή εργασία με σύνθεση των επιμέρους εργασιών Ε΄φάση Παρουσίαση της εργασίας και των τελικών προϊόντων στην τάξη ή στο σχολείο (έντυπο, Power Point, CD, έκθεση, ανάρτηση στην ιστοσελίδα του σχολείου κ.α.) Στ΄φάση Κριτική της διαδικασίας και του αποτελέσματος, αξιολόγηση, αυτοαξιολόγηση Συμπεράσματα

Μέσα και εργαλεία διδακτικών προσεγγίσεων Ερωτήσεις, διάλογος Μεταφορά και αναλογία στη διδασκαλία Επίλυση προβλημάτων ως διδακτικό εργαλείο Εννοιολογικοί χάρτες Δραματικό παιγνίδι Προσομοιώσεις σε ηλεκτρονικό υπολογιστή Φύλλα εργασίας

Διδακτικές προσεγγίσεις για την ανάπτυξη κριτικής και δημιουργικής σκέψης Συζήτηση, Ομάδες εργασίας, Σχέδιο συνεργατικής έρευνας (project), Διαθεματική προσέγγιση, Ερευνητική-ανακαλυπτική μέθοδος, Παιχνίδι ρόλων-δραματοποίηση, Προσομοίωση, Μάθηση με προκαταβολικούς οργανωτές, Βιωματική προσέγγιση, άμεσα εμπλοκή του μαθητή στην πραγματικότητα που μελετάται, Μελέτη περίπτωσης, Καταιγισμός ιδεών (brain storming), Διδακτική αξιοποίηση εικόνας, Εκπαιδευτική επίσκεψη, συνέντευξη με ειδικό, Διδασκαλία με τη χρήση Νέων Τεχνολογιών.

Διδακτικές προσεγγίσεις που προάγουν τη δημιουργικότητα Ιδεοθύελλα Συζήτηση Ανακάλυψη Υπόδυση ρόλων – Θεατρικό παιγνίδι Λύση προβλήματος

Μορφές βιωματικών μαθησιακών δραστηριοτήτων Προσομοίωση Παιχνίδι ρόλων Αγώνας λόγων (debate) Έρευνα πεδίου Δραματοποίηση Δημιουργική έκφραση Δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού

Πολλαπλή νοημοσύνη Howard Gardner (1983), Θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης: Η ανθρώπινη νοημοσύνη δεν έχει μία μορφή Μορφές νοημοσύνης: Γλωσσική, Λογικομαθηματική, Χωρική, Αισθησιοκινητική, Μουσική, Διαπροσωπική, Ενδοπροσωπική Άλλα είδη νοημοσύνης: Φυσιοκρατική, Υπαρξιακή, Πνευματική, Ηθική

Δραστηριότητες ατομικές ή ομαδικές εργασίες (σχέδια εργασίας) μαθητών εντός και εκτός της τάξης αναφέρονται σε μία διδακτική ενότητα αναφέρονται σε ευρύτερες θεματικές ενότητες και ολοκληρώνονται σε μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα σχετίζονται άμεσα με τη διδασκαλία μιας ενότητας και δεν απαιτούν ειδική προετοιμασία, τουλάχιστον από τους μαθητές μπορεί να οργανωθούν είτε για ειδικές διδακτικές ενότητες (π.χ. μαθήματα τέχνης) είτε για ευρύτερη διδακτική ύλη και προϋποθέτουν ειδική προετοιμασία Ο σκοπός των ποικίλων ερωτήσεων, ασκήσεων και άλλων δραστηριοτήτων είναι να υπηρετήσουν τη διδασκαλία του μαθήματος και όχι να την υποκαταστήσουν

Φύλλα εργασίας  Κατανόηση-Εμπέδωση της ύλης  Προώθηση της ύλης-Διαχείριση διδακτικού χρόνου  Διευκόλυνση της διδασκαλίας  Έλεγχος μαθησιακού αποτελέσματος  Υποστήριξη σύγχρονων μεθόδων διδασκαλίας που προωθούν την αυτενέργεια τη συνεργατική μάθηση, τη λύση προβλήματος κ.τ.λ.  Προετοιμασία-αποτίμηση διδακτικών επισκέψεων  Δημιουργικότητα-Καινοτομία

Φύλλα εργασίας Μπορεί να περιλαμβάνουν:  Γραπτό κείμενο  Πηγές  Εικόνες  Διαγράμματα – Σχήματα  Εννοιολογικό χάρτη  Βασικά σημεία της ενότητας  Σαφείς οδηγίες  Πληροφορίες για εξειδικευμένα θέματα  Ερωτήσεις  Ασκήσεις, π.χ. άστρου, συμπληρώσεις κενών, (μετά από διερεύνηση), αντιστοιχίες, πολλαπλές επιλογές κ.α.

Ενδεικτική βιβλιογραφία 1 Ελληνόγλωσση Γεωργίου, Σ. Ν. (2000). Σχέση σχολείου – οικογένειας και ανάπτυξη του παιδιού. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Δ.Ε.Π.Π.Σ., (2003) Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών και Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών για την Υποχρεωτική Εκπαίδευση, Αθήνα: ΥΠΕΠΘ, Π.Ι. Θεοφιλίδης, Χ. (1997). Διαθεματική προσέγγιση της διδασκαλίας. Αθήνα: Γρηγόρη Ιωαννίδης, Ι. Δ. (1996). Παιδαγωγική Ψυχολογία, προσαρμογή – προσωπικότητα. τ. Α. Αθήνα: Κορφή. Καψάλης, Α. Γ. (1998). Παιδαγωγική ψυχολογία. Γ΄ έκδοση. Ανατύπωση. Θεσσαλονίκη: Κυριακίδης. Κολιάδης, Ε. (1997). Θεωρίες μάθησης και εκπαιδευτική πράξη. Αθήνα. Κοσσυβάκη, Φ. (2003). Εναλλακτική διδακτική. Αθήνα: Gutenberg. Mager, R. (1985). Διδακτικοί στόχοι και διδασκαλία. Θεσσαλονίκη: Αφοι Κυριακίδη Ματσαγγούρας, Η. Γ. (2005). Θεωρία και πράξη της διδασκαλίας. τ. Α. Θεωρία της διδασκαλίας. 2η έκδοση. Αθήνα: Gutenberg. Ματσαγγούρας, Η. Γ. (2006). Θεωρία και πράξη της διδασκαλίας. τ. Β. Στρατηγικές διδασκαλίας. 5η έκδοση. Αθήνα: Gutenberg. Ματσαγγούρας, Η. Γ. (2004). Θεωρία και πράξη της διδασκαλίας. Η σχολική τάξη. Αθήνα: Γρηγόρης. Νημά, Ε., Καψάλης, Α. (2002). Σύγχρονη διδακτική. Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Ντούσκας, Ν. Θ. (2005). Ευνοϊκές συνθήκες για τη σχολική μάθηση. Πρέβεζα. Ξωχέλλης, Π. (2006). Ο εκπαιδευτικός στο σύγχρονο κόσμο. Αθήνα: Τυπωθήτω – ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΑΡΔΑΝΟΣ. Πετρουλάκης, Ν. (1992). Προγράμματα, εκπαιδευτικοί στόχοι, μεθοδολογία. Αθήνα: Γρηγόρης Ρέλλος, Ν. (2000). Για μια επίκαιρη διδασκαλία. Αθήνα: Gutenberg. Salzberger-Wittenberg, I. (1996). Η συναισθηματική εμπειρία της μάθησης και της διδασκαλίας. Αθήνα: Καστανιώτης.

Ενδεικτική βιβλιογραφία 2 Τριλιανός, Θ. (2001). Η δια βίου Εκπαίδευση: Αναγκαιότητα, πρακτικές θεωρήσεις και προοπτικές. Στο: Χάρης, Κ. Π., Πετρουλάκης, Ν. Β., Νικόδημος, Σ. (Επιμέλεια). Πρακτικά του Θ΄ Διεθνούς Παιδαγωγικού Συνεδρίου (Βόλος, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας 1999), με θέμα: «Συνεχιζόμενη εκπαίδευση και δια βίου μάθηση: Διεθνής εμπειρία και ελληνική προοπτική» (σ.σ ). Παιδαγωγική Εταιρεία Ελλάδος. Αθήνα:Ατραπός. Τριλιανός, Θ. Σύγχρονη αντίληψη για το ρόλο του εκπαιδευτικού κατά τη διδασκαλία, Λόγος και Πράξη τ. 47. Fontana, D. (1996). Ο εκπαιδευτικός στην τάξη. 2η έκδοση. Αθήνα: Σαββάλας. Frey, K. (1986). Η «μέθοδος Project». Θεσσαλονίκη: Αφοι Κυριακίδη. Χαραλαμπόπουλος, Β. (1986). Οργάνωση της διδασκαλίας και της μάθησης. Αθήνα: Gutenberg. Χατζηδήμου, Δ. (1988). Προετοιμασία και σχέδιο μαθήματος. Θεσσαλονίκη: Αφοι Κυριακίδη. Χρυσαφίδης, Κ. Σύγχρονοι διδακτικοί προβληματισμοί. Αθήνα: Σμυρνιωτάκης. Ξενόγλωσση Anderson, (1991). Increasing teacher effectiveness. Paris: Unesco. Bruner, J. (1986). Actual Minds, Possible Worlds. Cambridge. MA: Hravard University Press Bruner, J. (1961). The process of education. Cambridge: University Press. Douglas, R., Greer (2002). Designing teaching strategies. Academic Press. Joyce, B., Weil, M. (1996). Models of teaching. U.S.A.: Allyn & Bacon. Rosenthal, R., Jacobson, L. (1968). Pygmalion ίη the Classroom. New York: Holt, Rinehart and Winston Inc.