Π ΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Δ ΥΤΙΚΗΣ Μ ΑΚΕΔΟΝΙΑ Σ Μ ΑΘΗΜΑ : E ΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ Π ΟΛΙΤΙΚΗ Δ ΙΔΑΣΚΟΥΣΑ : Κ. Η ΛΙΑΔΟΥ -Τ ΑΧΟΥ Θ ΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ : Σ ΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΤΑΞΗ Φ ΟΙΤΉΤΡΙΑ : Μ ΑΝΩΛΑ Χ ΙΟΝΙΑ ΑΕΜ:3259

Ε ΡΩΤΗΜΑ Η επέκταση της ανώτατης εκπαίδευσης παρέχει περισσότερες ευκαιρίες συμμετοχής στους προερχόμενους από τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα και γενικότερα τις μειονεκτούσες κοινωνικές κατηγορίες ή συντηρεί και οξύνει τις κοινωνικές ανισότητες διευρύνοντας δυσανάλογα τις ευκαιρίες για τους ήδη προνομιούχους; Οι έρευνες και τα επίσημα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι η επέκταση αμβλύνει τις ανισότητες ως προς τη συμμετοχή των φύλων όχι όμως και των κοινωνικών τάξεων, ανεξάρτητα από τις διαφορές των συστημάτων της ανώτατης εκπαίδευσης. Αυτό συμβαίνει επειδή η επέκταση προσφέρει περισσότερες αλλά διαφοροποιημένες ευκαιρίες συμμετοχής. Η αξιοποίηση των ευκαιριών αυτών εξαρτάται από την κοινωνική τάξη, με συνέπεια οι προερχόμενοι από τις χαμηλότερες κοινωνικές κατηγορίες να βρίσκονται πάλι σε μειονεκτική θέση.

Α ΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΕ ΣΧΈΣΗ ΜΕ ΤΟ ΦΎΛΟ. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο πανεπιστήμιο Ιωαννίνων το μεγαλύτερο ποσοστό των φοιτητών του δείγματος, οι 7 στους 10,είναι γυναίκες, ποσοστό που τείνει να προσεγγίσει το μέσο όρο καθώς η συμμετοχή των γυναικών στην ανώτατη εκπαίδευση τις τελευταίες δεκαετίες παρουσιάζει εντυπωσιακή πρόοδο και τα ποσοστά συμμετοχής είναι πολύ υψηλότερα των ανδρών στο σύνολο του φοιτητικού πληθυσμού.

ΦύλοΠανεπιστή μιο Ιωαννίνων κανονικά εξάμηνα Πανεπιστή μιο Ιωαννίνων πέραν κανονικών εξαμήνων Σύνολο ΑΕΙ κανονικά εξάμηνα Σύνολο ΑΕΙ πέραν κανονικών εξαμήνων Φοιτητές Φοιτήτριες Σύνολο Ακαδημαϊκό έτος Από τα στοιχεία του πίνακα διαπιστώνεται ότι ο αριθμός των φοιτητριών στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και στα κανονικά εξάμηνα σπουδών είναι υπερδιπλάσσιος από τον αντίστοιχο των φοιτητών, σε ποσοστό που αγγίζει το 69% του συνόλου. Μικρότερο κατά λίγες μονάδες, αλλά εξίσου υψηλό (60%)είναι το ποσοστό των γυναικών στο σύνολο των φοιτητών στα πανεπιστήμια της χώρας και στην κατηγορία αυτών που εντάσσονται στα κανονικά εξάμηνα σπουδών.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Οι διαφορές στην εκπροσώπηση μεταξύ των φοιτητών και των φοιτητριών και η αριθμητική υπεροχή των δεύτερων δείχνουν ότι έχουν αμβλυνθεί οι ανισότητες ως προς τα φύλα σε ό,τι αφορά τη συμμετοχή στο πανεπιστήμιο, και μάλιστα οι πιθανότητες συμμετοχής των γυναικών είναι πολύ μεγαλύτερες από τις αντίστοιχες των ανδρών

Η αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στο πανεπιστήμιο έχει, όπως είναι αναμενόμενο, ως συνέπεια και την αύξηση του αριθμού των γυναικών που είναι κάτοχοι πτυχίων η μεταπτυχιακών τίτλων σπουδών. Η διαφορά μάλιστα σε σχέση με τους άνδρες είναι εντυπωσιακή, όπως φαίνεται στο γράφημα. Ακαδημαϊκό έτος

 Αξίζει ωστόσο να επισημανθεί ότι η εντυπωσιακή αλλαγή στην αναλογία μεταξύ ανδρών και γυναικών ως προς την συμμετοχή δεν συνεπάγεται αυτόματα και την άμβλυνση των ανισοτήτων σε σχέση με την κατανομή στην εσωτερικά διαφοροποιημένη ανώτατη εκπαίδευση.  Τα επίσημα στατιστικά στοιχεία και τα δεδομένα της έρευνας δείχνουν ότι συντηρείται το χάσμα ως προς την συμμετοχή των φύλων στα τμήματα και τις σχολές. Η συμμετοχή των γυναικών είναι πολύ υψηλή στα τμήματα και στις σχολές που οδηγούν στα λεγόμενα ‘’γυναικεία’’ επαγγέλματα, σε διαφορετικές από αυτές των ανδρών ακαδημαϊκές επαγγελματικές διαδρομές.  Οι ενδείξεις αυτές επιβεβαιώνονται από τα ευρήματα πολλών ερευνών που δείχνουν πως οι ανισότητες των φύλων στην αγορά εργασίας πλήττουν τις γυναίκες. Αν και μεγαλώνει ο αριθμός των γυναικών στην αγορά εργασίας, η δύναμη της εκμετάλλευσης και της αμφισβήτησης σε βάρος των γυναικών παραμένει ισχυρή. Οι γυναίκες πτυχιούχοι επωφελούνται λιγότερο από τις σπουδές, αφού απασχολούνται συχνότερα σε εργασίες με χαμηλότερους μισθούς, πλήττονται από την ανεργία, την υποαπασχόληση και την ετεροαπασχόληση.

ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΕ ΣΧΈΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΤΆΞΗ  Η κοινωνική τάξη είναι παράγοντας κλειδί για την κατανόηση των ανισοτήτων ως προς τη συμμετοχή στο πανεπιστήμιο. Οι έρευνες δείχνουν ότι η επέκταση της ανώτατης εκπαίδευσης παρέχει περισσότερες ευκαιρίες συμμετοχής στα χαμηλά κοινωνικά στρώματα, αλλά δεν μειώνει και δεν μπορεί από μόνη της να μειώσει τις ανισότητες μεταξύ των κοινωνικών τάξεων.  Οι ανισότητες συντηρούνται και επιβεβαιώνονται από τις ποσοτικές, κυρίως όμως από τις ποιοτικές διαφορές ως προς τη συμμετοχή των προερχομένων από τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα, οι οποίοι η αποκλείονται ή απορροφώνται από ‘’δεύτερης κατηγορίας’’ ιδρύματα ή τμήματα. Έτσι διατηρείται η υπεροχή των προερχόμενων από τις πιο προνομιούχες κοινωνικές τάξεις τόσο στο πανεπιστήμιο όσο και στην αγορά εργασίας.  Είναι αξιοσημείωτο, ακόμα, ότι οι επίσημες πολιτικές περιορίζονται μόνο στην υπόσχεση για προώθηση της ισότητας των ευκαιριών και δεν προβλέπουν δράσεις ενταγμένες στο πλαίσιο της ευρύτερης κοινωνικής πολιτικής για την άμβλυνση των ανισοτήτων στην ανώτατη εκπαίδευση και στην αγορά εργασίας.

Ένα γενικό εύρημα που προκύπτει από τα δεδομένα της έρευνας στο πανεπιστήμιο Ιωαννίνων είναι ότι οι περισσότεροι φοιτητές προέρχονται από τις επιμέρους κοινωνικές κατηγορίες της μεσαίας τάξης. Συμπίπτει με τα πορίσματα ερευνών σε πολλές χώρες σύμφωνα με τα οποία υπάρχει σχέση ανάμεσα στην κοινωνική τάξη και τη συμμετοχή στο πανεπιστήμιο. Ia: Εργοδότες και διευθυντές σε μεγάλους οργανισμούς, Ib: Ανώτερα επιστημονικά επαγγέλματα, II: Κατώτερα διευθυντικά επαγγέλματα,υπάλληλοι του δημοσίου, IIΙa: Μεσαία εξειδικευμένα επαγγέλματα μη χειρωνακτικά, IIIb: Μεσαία εξειδικευμένα επαγγέλματα,χειρωνακτικά, IV: ημιειδικευμένα επαγγέλματα, V: ανιδείκευτα επαγγέλματα, VI: Μακροχρόνια άνεργοι

Ανάλογες διαφορές παρουσιάζουν όπως ήταν αναμενόμενο, οι κατανομές των ποσοστών σε σχέση με το οικογενειακό εισόδημα των φοιτητών του δείγματος. Το 5,9% προέρχεται από οικογένειες με μηνιαίο εισόδημα άνω των 5000 ευρώ και είναι συχνότερα μόνιμοι κάτοικοι της Αθήνας και φοιτητές της ιατρικής σχολής. Ποσοστό 68,8 % προέρχεται από οικογένειες με μέσο μηνιαίο εισόδημα που κυμαίνεται από 1000 εώς 3000 ευρώ. Μόνο το 19,8% προέρχεται από οικογένειες με πολύ χαμηλό εισόδημα, μέχρι 1000 ευρώ, και κατοικεί μόνιμα σε κάποιο χωρίο ή κωμόπολη

 Παρά την αύξηση των φοιτητών κατά τις τελευταίες δεκαετίες, οι διαφορές στο οικονομικό και πολιτισμικό κεφάλαιο της οικογένειας, οι οποίες είναι αποτέλεσμα των πολύπλοκων σχέσεων ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις, καθορίζουν τη συμμετοχή στο πανεπιστήμιο.  Η άνιση κατανομή στην εσωτερικά διαφοροποιημένη ανώτατη εκπαίδευση έχει μεγαλύτερη σημασία από τη συμμετοχή, γιατί καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τις εμπειρίες από τις σπουδές, τους επαγγελματικούς προσανατολισμούς και προορισμούς τω πτυχιούχων και την αξία ή τη χρήση του πτυχίου στην αγορά εργασίας. Συντηρεί τις διαφορές μεταξύ των κοινωνικών τάξεων και διασφαλίζει τα προνόμια των προερχόμενων από τις ανώτερες κοινωνικές κατηγορίες στο πανεπιστήμιο και στην αγορά εργασίας των πτυχιούχων.

 Από τα δεδομένα της έρευνας διαπιστώνεται ότι τα ποσοστά συμμετοχής των προερχόμενων από τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα είναι υψηλότερα στα τμήματα με τις χαμηλότερες βάσεις εισαγωγής, δηλαδή τα νεοϊδρυθέντα τμήματα, τα τμήματα της φιλοσοφικής σχολής η τα τμήματα της σχολής θετικών επιστημών. Αντίθετα στα τμήματα με υψηλότερες βάσεις εισαγωγής και μεγαλύτερη ζήτηση, που παρέχουν πτυχία τα οποία οδηγούν στα θεωρούμενα προνομιούχα επαγγέλματα, είναι υψηλότερα τα ποσοστά συμμετοχής των προερχόμενων από τα ανώτερα και μεσαία κοινωνικά στρώματα.

Κ/Ε ΠΑΤΈΡΑ Ιατρική σχολή Μαθημα τικόΦυσικόΧημείας Πληρο φορικής Οικονομι κώνΦΠΨ Φιλολο γίας Ιστορικό Αρχαιο λογικόΠΤΝΠΤΔΕ Ia40 20 Ib33,35,17,75,110,35,17,712,85,17,7 II20,616,73,94,911,86,97,816,72,93,9 IIIa8,113,57,28,14,57,210,89,93,614,412,6 IIIb1,515,26,14,56,17,69,112,16,116,715,2 IV4,97,38,5 7,38,57,318,34,912,2 V6,78,31,78,36,73,328,33,32013,3 VI33,3 Για παράδειγμα, το μεγαλύτερο ποσοστό των φοιτητών της Ιατρικής Σχολής 83,4, έχει πατέρα που ασκεί μη χειρωνακτικό επάγγελμα. Το 27,8% εξ’αυτών έχει πατέρα ο οποίος εντάσσεται στις 2 υψηλότερες κ/ε κατηγορίες. Το 38,9 πατέρα ο οποίος ασκεί ελεύθερο επάγγελμα, είναι υπάλληλος στο δημόσιο ή τον ιδιωτικό τομέα ή είναι υπάλληλος με πτυχίο ανώτατης εκπαίδευσης και το 16,7% πατέρα που ασκεί κάποιο μεσαίας κατηγορίας εξειδικευμένο επάγγελμα μη χειρωνακτικό. Μόνο το 14,8% των φοιτητών έχει πατέρα που είναι ειδικευμένος ή ανειδίκευτος εργάτης.

Ανάλογες διαφορές παρατηρούνται και σε σχέση με το μηνιαίο εισόδημα της οικογένειας.  Η συμμετοχή των φοιτητών από οικογένειες με χαμηλό μηνιαίο εισόδημα, μέχρι 1000 ευρώ, είναι υψηλή στα Παιδαγωγικά Τμήματα Δημοτικής Εκπαίδευσης και Νηπιαγωγών, καθώς και στα τμήματα Φιλολογίας, Οικονομικών Επιστημών και Φυσικής.  Η συμμετοχή των φοιτητών από οικογένειες με μηνιαίο εισόδημα άνω των 3000 ευρώ είναι υψηλότερη στο τμήμα Ιστορίας –Αρχαιολογίας, στο τμήμα Μαθηματικών, στην Ιατρική Σχολή και στο τμήμα Πληροφορικής.  Το μεγαλύτερο ποσοστό όσων προέρχονται από οικογένειες με μέσο μηνιαίο εισόδημα από 1000 έως 3000 ευρώ παρατηρείται στο τμήμα φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας, ενώ στα υπόλοιπα τμήματα οι διαφορές είναι μικρότερες.

ΕΠΙΛΕΓΟΝΤΑΣ ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΤΜΗΜΑ Οι σημαντικότεροι λόγοι με βάση τον βαθμό συχνότητας στις απαντήσεις, στους οποίους οι φοιτητές αποδίδουν την απόφαση για την επιλογή του τμήματος είναι τέσσερις. o Το 40% αναφέρει ότι δεν επέλεξαν να πραγματοποιήσουν τις σπουδές στο συγκεκριμένο τμήμα αλλά απλώς πέτυχαν σε αυτό o Από τους υπόλοιπους το 30,8% αποδίδει την επιλογή στο ενδιαφέρον για τον επιστημονικό κλάδο, το 12,9 % στην εκτίμησή του ότι ήταν το καλύτερο από τα όμοια τμήματα σε άλλα πανεπιστήμια και ένα παρόμοιο ποσοστό φοιτητών στην εκτίμηση ότι το πτυχίο από το συγκεκριμένο τμήμα εξασφαλίζει καλές επαγγελματικές προοπτικές. o Είναι μικρά τα ποσοστά φοιτητών που αποδίδουν την απόφασή τους σε άλλους λόγους, για παράδειγμα διότι δεν ήθελαν να δώσουν εκ νέου εξετάσεις ή ήθελαν να συνεχίσουν το επάγγελμα των γονέων τους ή δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να σπουδάσουν στο εξωτερικό.

Από τις συσχετίσεις των δεδομένων με τις μεταβλητές της κοινωνικής τάξης δεν παρατηρούνται ουσιώδεις διαφορές, όπως ήταν αναμενόμενο, εφόσον είναι υψηλό το ποσοστό των φοιτητών που δηλώνουν ότι δεν επέλεξαν το τμήμα αλλά απλώς πέτυχαν σε αυτό. Από τις επιμέρους όμως αναλύσεις διαφαίνεται ότι οι φοιτητές που προέρχονται από τα πιο προνομιούχα κοινωνικά στρώματα έχουν πιο σαφείς προτιμήσεις και μεγαλύτερο εύρος επιλογών. Αποδίδουν, για παράδειγμα, συχνότερα την απόφαση για την επιλογή του ιδρύματος στην προτίμησή τους να σπουδάσουν σε ένα συγκεκριμένο τμήμα ή να ζήσουν τη φοιτητική τους ζωή μακριά από τον τόπο μόνιμης κατοικίας. Οι προερχόμενοι από τα μεσαία στρώματα αναφέρονται συχνότερα στην ακαδημαϊκή φήμη του ιδρύματος, ενώ οι προερχόμενοι από τα χαμηλά στη φήμη ότι η πόλη προσφέρει καλή φοιτητική ζωή ή στο ότι βρίσκεται μακριά από τον τόπο μόνιμης κατοικίας τους.

Δ ΙΑΡΚΕΙΑ ΚΑΙ ΚΟΣΤΟΣ ΣΠΟΥΔΏΝ Με βάση λοιπόν τα προηγούμενα, έχουν ενδιαφέρον τα δεδομένα σχετικά με τη διάρκεια και το κόστος σπουδών. Τα δεδομένα αυτά δείχνουν πως οι ενεργοί φοιτητές είναι λιγότεροι από τους εγγεγραμμένους, ένα μεγάλο ποσοστό φοιτητών δηλαδή καθυστερεί να λάβει πτυχίο.

Από το σύνολο των φοιτητών που συμμετείχαν στην ποσοτική έρευνα το 85,9% είναι σε τμήματα που η διάρκεια των σπουδών είναι τετραετής. Από αυτούς μόνο το 43,4 % αναμένει να λάβει το πτυχίο στον προβλεπόμενο από το πρόγραμμα σπουδών χρόνο, ενώ το 29,8 % το αναμένει σε 5 χρόνια. Οι υπόλοιποι σε αναλογία μεγαλύτερη από 1 προς 10, καθυστερούν ένα,δύο ή και περισσότερα ακαδημαικά έτη.  Φαίνεται ότι υπάρχει σχέση ανάμεσα στη διάρκεια των σπουδών και στο τμήμα, αφού συχνότερα καθυστερούν οι φοιτητές από τα τμήματα της σχολής θετικών επιστημών και την Ιατρική σχολή, ενώ φοιτητές από τα τμήματα της σχολής επιστημών αγωγής και τη Φιλοσοφική Σχολή ολοκληρώνουν συνήθως τις σπουδές τους στον προβλεπόμενο χρόνο.  Υπάρχει,επίσης, σχέση ανάμεσα στη διάρκεια των σπουδών και το φύλο, αφού οι γυναίκες ολοκληρώνουν συχνότερα από τους άνδρες τις σπουδές στον προβλεπόμενο χρόνο.

 Υπάρχει επίσης σχέση ανάμεσα στη διάρκεια των σπουδών και την κοινωνική τάξη. Οι φοιτητές με γονείς που εντάσσονται στις χαμηλότερες κοινωνικοεπαγγελματικές κατηγορίες ολοκληρώνουν συχνότερα τις σπουδές τους στον προβλεπόμενο χρόνο. Όπως φαίνεται στον πίνακα που ακολουθεί, το ποσοστό των φοιτητών που έχουν πατέρα ο οποίος ασκεί χειρωνακτικό επάγγελμα και ολοκληρώνουν τις σπουδές τους σε 4 έτη είναι πολύ υψηλότερο όσων έχουν πατέρα που ανήκει στις υψηλότερες κατηγορίες. Κ/Ε πατέρα 4 έτη σπουδών 5 έτη σπουδών 6 έτη σπουδών 7 έτη σπουδών 8 και πάνω Ia20%40%20% Ib27% 35,1%8,1%2,7% II33,3%29,3%20,2%14,1%3% IIIa42,6%28,7%14,9%6,9% IIIb53,2%32,3%12,9%1,6% IV51,3%29,5%15,4%1,3%2,6% V50%36,2%3,4%10,3% VI100%

 Οι δαπάνες για τις σπουδές είναι ουσιώδης παράγοντας που συνδέεται με την κοινωνική τάξη και επηρεάζει τη συμμετοχή. Έχει αντανάκλαση στις εμπειρίες από τις σπουδές, καθώς μάλιστα μειώνεται η δημόσια χρηματοδότηση των πανεπιστημίων και μεγαλώνει το κόστος σπουδών που επιβαρύνει την οικογένεια των φοιτητών. Από τα δεδομένα της έρευνας προκύπτει ότι το ποσοστό των φοιτητών των οποίων οι γονείς καλύπτουν τις δαπάνες των σπουδών είναι υψηλό, 88 %. Οι υπόλοιποι καλύπτουν μέρος ή το σύνολο των δαπανών εργαζόμενοι ή μοιράζοντας τις δαπάνες με τον ή τη σύντροφο τους. Λίγοι είναι εκείνοι που έχουν πάρει φοιτητικό δάνειο, κάποια υποτροφία ή έχουν προσωπικά εισοδήματα από ακίνητα.  Υπάρχει σχέση ανάμεσα στην κοινωνική τάξη και τις δαπάνες για σπουδές. Τις χαμηλότερες δαπάνες δηλώνουν οι έχοντες πατέρα ανειδίκευτο ή ημιειδικευμένο εργάτη και οι μόνιμοι κάτοικοι Ιωαννίνων, από τους οποίους ορισμένοι έχουν ιδιόκτητο διαμέρισμα.

Η ΕΠΙΔΟΣΗ ΣΤΙΣ ΣΠΟΥΔΕΣ  Τα δεδομένα της έρευνας δείχνουν ότι από τους φοιτητές του δείγματος ένα μικρό ποσοστό, το 6% αναμένει να πάρει πτυχίο με βαθμό ‘’άριστα’’, από 8,5 εώς 10. Οι περισσότεροι φοιτητές, το 60,7 %, αναμένουν μία μέση βαθμολογία, ‘’λίαν καλώς ΄΄, από 6,5 εώς 8,5, ενώ το 33,3 % η χαμηλότερη, ‘’καλώς’’, από 5 εώς 6,5.  Υπάρχει συνάφεια ανάμεσα στην κοινωνική τάξη και τον αναμενόμενο βαθμό πτυχίου. Από τους έχοντες πατέρα που ανήκει στην ανώτερη κοινωνικοεπαγγελματική κατηγορία το 20 % αναμένει να πάρει πτυχίο με ‘’άριστα’’, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό είναι 3,3 % για τους έχοντες πατέρα ανειδίκευτο εργάτη. Μεγαλύτερο βαθμό πτυχίου, γενικά, αναμένουν να πάρουν οι έχοντες πατέρα που ανήκει στις μεσαίες κατηγορίες και έχει πτυχίο πανεπιστημίου.

Ευχαριστώ πολύ!