Διαθεματικότητα και Βιωματική – Επικοινωνιακή Μάθηση Διαθεματικότητα και Βιωματική – Επικοινωνιακή Μάθηση Κατερίνη Φεβρουάριος 2008 Εισηγητής: Κώστας Χρυσαφίδης Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΤΕΑΠΗ) e.mail: kchrys@ecd.uoa.gr

Διαθεματικότητα και ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα Διαθεματικότητα και ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα Χωρίς υπερβολή η Διαθεματικότητα εμφανίστηκε στο ελληνικό σχολείο από το πουθενά, οδηγώντας τη σχολική ζωή σε μια εντελώς διαφορετική πορεία. Όπως ήταν επόμενο αυτή η αιφνίδια εμφάνιση δημιούργησε μια αναταραχή, που οδήγησε σε ένα έντονο διάλογο.

Τα αίτια του Διαλόγου Η Διαθεματικότητα αποτελεί μια καινοτόμο δράση και είναι φυσικό επόμενο να οδηγεί σε αντιπαραθέσεις και αντιγνωμίες, Πρόκειται για μια καινοτομία που μεταφέρει το βάρος των ευθυνών στον εκπαιδευτικό, Υπάρχει μεγάλη σύγχυση ως προς την κατανόηση το ίδιου του όρου.

Η Διαθεματικότητα ως καινοτόμος δράση Η Διαθεματικότητα ως καινοτόμος δράση Με την εισαγωγή της Διαθεματικότητας ανατρέπεται η αντίληψη της αυτόνομης και μοναχικής δράσης των επιμέρους επιστημονικών κλάδων και επιδιώκεται η ανεύρεση μεταξύ τους συσχετισμών και αλληλεπίδρασης.

Εκπαιδευτικές Καινοτομίες και Εκπαιδευτικοί Εκπαιδευτικές Καινοτομίες και Εκπαιδευτικοί Είναι αναμενόμενο, κάθε καινοτόμος πρόταση να προσκρούει στις αντιδράσεις των εκπαιδευτικών, επειδή ανατρέπει ισχύοντες τρόπους δράσης και απαιτεί καταβολή ιδιαίτερης προσπάθειας, που αλλάζει την καθημερινότητα. Οι αντιδράσεις γίνονται εντονότερες, όταν οι καινοτομίες αυξάνουν τις ευθύνες των εκπαιδευτικών.

Διαθεματικότητα και ο ρόλος των εκπαιδευτικών Διαθεματικότητα και ο ρόλος των εκπαιδευτικών Η διαθεματική προσέγγιση της γνώσης μεταφέρει τις αρμοδιότητες διαμόρφωσης της μαθησιακής διαδικασίας από το σχολικό εγχειρίδιο στον εκπαιδευτικό, Ο εκπαιδευτικός καλείται να εντοπίσει συνάφειες και να εκτιμήσει καταστάσεις, ώστε να έχει η μάθηση τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα.

Διαθεματικότητα και η σύγχυση ως προς τη σημασία του όρου Διαθεματικότητα και η σύγχυση ως προς τη σημασία του όρου Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις προσέγγισης του όρου, που διαπιστώνουμε ότι δεν υπάρχει μια ενιαία αντίληψη, αλλά ο καθένας προσεγγίζει τον όρο κατά το δοκούν, Η αιτία βρίσκεται στο γεγονός ότι ο όρος είναι νεοπαγής, δεν προηγήθηκε συζήτηση ως προς τη σημασία του και η πρόθεση διά έχει πολλές σημασίες.

Τι σημαίνει Διαθεματικότητα; Δίνεται έμφαση στην επεξεργασία ποικίλων θεματικών ενοτήτων, με στόχο όχι την εξυπηρέτηση των επιμέρους επιστημονικών κλάδων, αλλά την κατανόηση του γύρω κόσμου, Οι επιμέρους επιστημονικοί κλάδοι γίνονται συνεπίκουροι στην προσπάθεια κατανόησης του κόσμου και η επιστημονική γνώση καλλιεργείται έμμεσα.

Στο πλαίσιο της Διαθεματικότητας: Οι επιμέρους επιστημονικοί κλάδοι παύουν να αποτελούν αυτοσκοπό, χωρίς να χάνουν την επιστημονική τους άξία, Το γνωστικό πεδίο διαμορφώνεται ως αποτέλεσμα μιας διεπιστημονικής προσπάθειας.

Διαθεματικότητα και Θεμελιώδεις Διαθεματικές Έννοιες Διαθεματικότητα και Θεμελιώδεις Διαθεματικές Έννοιες Στο ΔΕΠΠΣ γίνεται λόγος για τη διαθεματικότητα και τις θεμελιώδεις διαθεματικές έννοιες, Οι θεμελιώδεις διαθεματικές έννοιες αποτελούν χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που επιδιώκονται σε όλες τις στιγμές της σχολικής ζωής, Στο ΔΕΠΠΣ οι προτάσεις για διαθεματικές προσεγγίσεις τονίζουν μάλλον την καλλιέργεια των θεμελιωδών διαθεματικών εννοιών.

Διαθεματικότητα και Διεπιστημονικότητα Διαθεματικότητα και Διεπιστημονικότητα Διαθεματικότητα σημαίνει: Πορεία της σχολικής ζωής μέσα από μια επεξεργασία ποικίλων θεματικών ενοτήτων, Διεπιστημονικότητα σημαίνει: Τον τρόπο προσέγγισης των θεματικών ενοτήτων, ένα είδος σύμπραξης των ποικίλων επιστημονικών κλάδων.

Η επιλογή των θεματικών ενοτήτων Ενδέχεται τα θέματα: Να προκύπτουν μέσα από τις αναζητήσεις και τα ενδιαφέροντα των μελών της ομάδας, Να επιβάλλονται από τον αρμόδιο φορέα, Να αποτελούν αφορμή προέκτασης μιας ενότητας κάποιου επιστημονικού κλάδου και σε άλλους.

Σε κάθε μια από τις πιο πάνω περιπτώσεις Σε κάθε μια από τις πιο πάνω περιπτώσεις Δίνεται ευκαιρία να δραστηριοποιηθούν επιμέρους επιστημονικοί κλάδοι, Επιστρατεύονται ήδη οικεία γνωστικά πεδία ή προσεγγίζονται νέες γνωστικές περιοχές.

Διευκρινίσεις (Ι) Η πολυεπιστημονικότητα δεν σημαίνει ότι θα πρέπει στην επεξεργασία ενός θέματος να επιστρατεύονται όλοι οι επιστημονικοί κλάδοι, Η Διαθεματικότητα μπορεί να χαρακτηρίσει τη σχολική ζωή στο σύνολό της ή να περιοριστεί σε ένα μέρος της σχολικής ζωής (ευκαιριακή εφαρμογή).

Διευκρινίσεις (ΙΙ) Η Διαθεματικότητα Στην προσχολική αγωγή: αποτελεί το κύριο χαρακτηριστικό διαμόρφωσης της σχολικής ζωής και μάλιστα στην προωθημένη της μορφή (Ευέλικτη Ζώνη). Στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση: απαιτείται οπωσδήποτε η καταβολή ιδιαίτερων προσπαθειών, για την ανταπόκριση σε δεσμευτικά περιεχόμενα μάθησης. Αναμφίβολα όμως είναι εφικτή.

Διαφωνίες ως προς τη Διαθεματικότητα Διαφωνίες ως προς τη Διαθεματικότητα Κατά της διαθεματικότητας: Η μεμονωμένη πορεία των επιστημών συνέβαλε στην σημερινή επιστημονική ανάπτυξη, συνεπώς ο καθένας επιστημονικός κλάδος έχει τη δική του αυτόνομη αποστολή, Υπέρ της Διαθεματικότητας: Οι επιστήμες στη μακραίωνη πορεία τους έχουν λησμονήσει τον ανθρωποκεντρικό τους χαρακτήρα και έχουν καταστεί αυτοσκοπός.

Επιχειρήματα υπέρ της Διαθεματικότητας Επιχειρήματα υπέρ της Διαθεματικότητας Επιστημονικά:Η Μορφολογική Ψυχολογία δέχεται ότι ο άνθρωπος συλλαμβάνει το γύρω κόσμο σφαιρικά και συνεπώς η προσπάθεια της μεμονωμένης γνώσης λειτουργεί ενάντια στην ανθρώπινη φύση, Επιστημολογικά:Τόσο το φυσικό, όσο και το ανθρωπογενές περιβάλλον αποτελούν μια αλυσίδα μικρο- μεσο- μακροσυστημάτων. Τίποτε δεν λειτουργεί ανεξάρτητα και αποκομμένα.

Έργο της εκπαίδευσης, σύμφωνα με τους οπαδούς της Διαθεματικότητας Έργο της εκπαίδευσης, σύμφωνα με τους οπαδούς της Διαθεματικότητας Η αναζήτηση καταστάσεων αλληλοσύνδεσης και αμοιβαίων επιρροών και η αποφυγή διαχωρισμού της γνώσης σε αυτόνομες και απομονωμένες περιοχές, Η σφαιρική εξέταση των φαινομένων και των καταστάσεων δίνει μια ιδιαίτερη σημασία στην ουσία των πραγμάτων, κάτι που δεν επιτυγχάνει η μεμονωμένη εξέταση.

Διαθεματικότητα και Ενιαία Συγκεντρωτική Διδασκαλία Παρά τα κοινά εξωτερικά γνωρίσματα, η ΕΣΔ αλλοίωσε τις αρχές της Διαθεματικότητας, για χάρη των επιταγών του Αναλυτικού Προγράμματος, Στο ελληνικό σχολείο η ΕΣΔ εφαρμόστηκε στο Νηπιαγωγείο και τις μικρές τάξεις του Δημοτικού Σχολείου (προεπιστημονικό επίπεδο), Παρόλα αυτά η ΕΣΔ μπορεί να λειτουργήσει ως σημείο αφετηρίας για τον Έλληνα εκπαιδευτικό, ως μια ήδη γνωστή περιοχή δράσης.

Διαθεματικότητα και Παιδοκεντρισμός Η ανθρωποκεντρική διάσταση της Διαθεματικότητας οδήγησε πολλούς να θεωρούν αυτόματα ότι η Διαθεματικότητα είναι ταυτόχρονα και παιδοκεντρική, Η Διαθεματικότητα μπορεί να είναι παιδοκεντρική, όταν ανταποκρίνεται στις ανάγκες, τα ενδιαφέροντα και τους προβληματισμούς των παιδιών της τάξης, Στην περίπτωση αυτή η διαθεματικότητα λέγεται προωθημένη διαθεματικότητα ή Ευέλικτη Ζώνη.

Ευέλικτη Ζώνη και σχολική ζωή Η αναζήτηση μιας θεματικής ενότητας στηριγμένης στα άμεσα ενδιαφέροντα των μελών της ομάδας στηρίζεται στις αρχές της Ευέλικτης Ζώνης, Όλα τα projects που αναπτύσσουμε κατά καιρούς, στο πλαίσιο της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, της Αγωγής Υγείας κλπ. Εφόσον στηρίζονται στις ανάγκες των παιδιών, ανήκουν στην περιοχή της Ευέλικτης Ζώνης, Η Ευέλικτη Ζώνη προχωρεί και πέρα από τα συμβατά πλαίσια του Αναλυτικού Προγράμματος.

Διαθεματικότητα και μέθοδος project Ο μαθητής συνηθίζει να παρεμβαίνει δημιουργικά στη μάθηση και να εργάζεται με βάση σχεδιασμούς για τους οποίους έχει και αυτός άποψη. Ανάλογα σημαντικός είναι και ο ρόλος του εκπαιδευτικού.

Πορεία δράσης της μεθόδου project Αναζήτηση και διερεύνηση της θεματικής ενότητας, Σχεδιασμός της δράσης, Εφαρμογή του σχεδιασμού, Αξιολόγηση, διάχυση του προϊόντος.

Αναζήτηση και διερεύνηση του θέματος Αναζήτηση και διερεύνηση του θέματος Προτάσεις και καταστάσεις της σχολικής και κοινωνικής καθημερινότητας, εμπειρίες και βιώματα καταλήγουν σε κάποιο θέμα που αποτελεί ένα κοινό τόπο των ενδιαφερόντων και προβληματισμών των μελών της ομάδας, Στη φάση αυτή καταγράφονται όλες οι εμπειρίες και οι γνώσεις και διατυπώνονται απόψεις ως προς τις περιοχές που τα μέλη της ομάδας θα ήθελαν να διερευνηθούν παραπέρα.

Σχεδιασμός της δράσης Μαθητές και εκπαιδευτικός προτείνουν μια σειρά από δραστηριότητες που κατά την άποψή τους ανταποκρίνονται στις ιδιαίτερες ανάγκες και τα ενδιαφέροντά τους, Στη φάση αυτή δίνεται η ευκαιρία στο μαθητή να εκφραστεί, να συλλάβει το νόημα της αναζήτησης, ενώ ταυτόχρονα ενισχύεται η αυτοεκτίμησή του.

Υλοποίηση του σχεδιασμού Ο εκπαιδευτικός αξιοποιεί τις προτάσεις των παιδιών, δίνοντάς τους μορφωτική αξία, με βάση τις προδιαγραφές του αναλυτικού προγράμματος και τις προσωπικές του εκτιμήσεις, Οι μαθητές κινούνται με βάση τις ανάγκες τους, που αποτελούν αφετηρία για γνωστικές, συναισθηματικές και ψυχοκινητικές αφετηρίες.

Αξιολόγηση και διάχυση του προϊόντος Αξιολόγηση και διάχυση του προϊόντος Τα μέλη της ομάδας εντοπίζουν θετικά και αρνητικά σημεία της δράσης και συγκρίνουν το αποτέλεσμα με τις προσδοκίες τους, Στην περίπτωση αυτή δίνεται ευκαιρία για κριτική και αυτοκριτική, Τα αποτελέσματα της δράσης κοινοποιούνται σε άλλες σχολικές ομάδες ή στον ευρύτερο κοινωνικό χώρο.

Μέθοδος project και Βιωματική – Επικοινωνιακή Μάθηση

Βιωματική – Επικοινωνιακή Μάθηση και ο ρόλος του μαθητή Ο μαθητής συμμετέχει ενεργά σε όλες τις φάσεις της μαθησιακής διαδικασίας, Ασκείται στη διαπραγμάτευση προσωπικών καταστάσεων και προβληματισμών, Καλλιεργεί την επικοινωνιακή του ικανότητα και τη διάθεσή του για συνεργατική δράση, Συμμετέχει ενεργά στη διαδικασία της ατομικής και κοινωνικής χειραφέτησης.

Συνεπώς Πρέπει να επιδιώκεται από την πλευρά του εκπαιδευτικού η συμμετοχή του μαθητή σε όλες τις πτυχές της σχολικής ζωής, επειδή: Συνδέεται ο μαθητής συναισθηματικά με τη μάθηση, Η σχέση του με τη μάθηση είναι συνειδητή, Ανακαλύπτει σημαντικές ικανότητες της προσωπικότητάς του, Αποχτά εποπτεία του γνωστικού περιεχομένου.

Τι ενδιαφέρει τον εκπαιδευτικό Η σημασία μιας θεματικής ενότητας για τη δική του ομάδα, Η αξία των αποτελεσμάτων της δράσης για τη βελτίωση του επιπέδου των μαθητών, Η δυνατότητα ανταπόκρισης του συνόλου των μαθητών.

Περιεχόμενα μιας Βιωματικής- Επικοινωνιακής Μάθησης (παραδείγματα Διαθεματικότητας) Κοινωνικές σχέσεις και καταστάσεις (Η σχέση μας με τους συμμαθητές μας), Ενδιαφέροντα από την Τεχνολογία και το φυσικό κόσμο (Ένα ταξίδι στο διάστημα), Ολοκλήρωση κάποιων δραστηριοτήτων (Χαρτογραφούμε την περιοχή του σχολείου μας).

Παράδειγμα: Χαρτογραφούμε την περιοχή του σχολείου μας Το ενδιαφέρον του εκπαιδευτικού να γνωρίσουν οι μαθητές το χώρο γύρω από το σχολείο τους, που μπορεί να αποτελέσει αφετηρία για παραπέρα προβληματισμούς και ανάπτυξη δεξιοτήτων, μπορεί να τον οδηγήσει στην προσπάθεια να ξεκινήσει με τους μαθητές την ολοκλήρωση ενός project με θέμα: Χαρτογραφούμε την περιοχή του σχολείου μας.

Αναζήτηση και διερεύνηση του θέματος Το γεγονός ότι ο ίδιος ο εκπαιδευτικός προτείνει ένα θέμα δεν αλλοιώνει τις βασικές αρχές της Βιωματικής - Επικοινωνιακής μάθησης, Οι μαθητές έχουν την ευκαιρία να καταθέσουν τις γνώσεις τους και να οριοθετήσουν την περιοχή των ενδιαφερόντων τους, Τις περισσότερες φορές διαπιστώνουμε ότι βρίσκεται μέσα στα ενδιαφέροντά τους η ανάγκη να γνωρίσουν τον τόπο που ζουν και κινούνται, Αν υπάρχει αρνητική αντιμετώπιση από τους μαθητές δεν έχει νόημα ο εκπαιδευτικός να επιβάλει υποχρεωτικά ένα θέμα.

Σχεδιασμός της δράσης Ας υποθέσουμε ότι μαθητές και εκπαιδευτικός προτείνουν: Να οριοθετήσουμε την περιοχή παρατήρησης, Να επισκεφθούμε το γύρω από το σχολείο χώρο, Να σημειώσουμε τα ονόματα των οδών, Να σχεδιάσουμε το χώρο, Να κουβεντιάσουμε με τους κατοίκους, Να εντοπίσουμε προβλήματα και να κάνουμε προτάσεις για την αντιμετώπισή τους.

Υλοποίηση των προτάσεων Ο εκπαιδευτικός επιχειρεί να συνδέσει τις προτάσεις με στόχους και περιεχόμενα από τους ποικίλους επιστημονικούς κλάδους όπως λ.χ.: Να κουβεντιάσουμε με τους κατοίκους της περιοχής: (Παιδί και Περιβάλλον), Η σύνταξη ερωτηματολογίου στη Γλώσσα, Η μελέτη του χάρτη σε Μαθηματικά (κλίμακα) κ.ο.κ.

Αξιολόγηση και διάχυση: Η ομάδα αξιολογεί τα αποτελέσματα, Εντοπίζει θετικά και αρνητικά σημεία, Προτείνει διορθωτικές παρεμβάσεις, Επιλέγει το υλικό που θα παρουσιάσει σε συμμαθητές, γονείς κλπ. Σημείωση: Δεν είναι απαραίτητο να παρουσιάζονται σε τρίτους όλα τα projects,

Με βάση τις αρχές του ΔΕΠΠΣ ο εκπαιδευτικός: Τελική διαπίστωση Με βάση τις αρχές του ΔΕΠΠΣ ο εκπαιδευτικός: Έχει τη δυνατότητα να δράσει δημιουργικά, Θα πρέπει να αξιοποιεί κάθε ευκαιρία σε όλα τα μαθήματα, για να τονίζει διεπιστημονικές συγκλίσεις, Σε κάθε περίπτωση η παρουσία του στην τάξη καθίσταται περισσότερο σημαντική.

Πρόταση: Σχεδιάστε ένα υποθετικό project για τη δική σας τάξη και συνδέστε το με τα γνωστικά αντικείμενα του Αναλυτικού Προγράμματος. Διατυπώστε και δικούς σας στόχους, σε μια προσπάθεια υπέρβασης των παγιωμένων ορίων ενός κλειστού Αναλυτικού Προγράμματος.