ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013 ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΔΟΣΧΟΡΗ ΦΑΝΗ

Εμφύλιος Πόλεμος 1946-1949 ΜΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΣΟΦΙΑΝΙΔΗ ΠΕΤΡΟΥ ΣΦΑΕΛΛΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΠΕΠΠΑ ΝΙΚΟΥ ΣΑΛΟΔΗΜΗΤΡΗ

Με τον όρο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος 1946-1949 εννοούμε την περίοδο ενόπλων συγκρούσεων που πραγματοποιήθηκαν στην  μεταξύ του  δημοκρατικού στρατού (υπό τον έλεγχο του Κομμουνιστικου Κομματος) και του Ελληνικού στρατού. Διήρκεσε από τον Μάρτιο του 1946 έως τον Αύγουστο του 1949 και είχε ως αποτέλεσμα την ήττα των κομμουνιστών ανταρτών. Ο Ελληνικός Εμφύλιος θεωρείται διεθνώς ως η πρώτη πράξη του ψυχρού πολέμου στη μεταπολεμική ιστορία και ήταν η πολεμική σύγκρουση με τις μεγαλύτερες απώλειες που γνώρισε η χώρα από το 1830 έως σήμερα. Παραδοσιακά σημείο έναρξης του Εμφυλίου Πολέμου θεωρείται η επίθεση ομάδας πρώην ανταρτών του  υπό την ηγεσία του Αλέξη Ρόσου(«Καπετάν Υψηλάντης») στο Σταθμό Χωροφυλακής  την νύχτα της 30ης Μαρτίου 1946. Η ομάδα του Ρόσιου σκότωσε 12 χωροφύλακες και εθνοφύλακες και πυρπόλησε τον Σταθμό, ως απάντηση στις εκτελέσεις, διώξεις, εξορίες και φυλακίσεις που υφίσταντο οι πολίτες που ανήκαν στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας. Σύμφωνα με κάποιους άλλους ιστορικούς είναι η τρίτη φάση ενός ένοπλου αγώνα που ξεκινά με τις ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ αντιστασιακών οργανώσεων κατά τη διάρκεια του 1943 (πρώτη φάση) και τις μάχες στην Ήπειρο και στην Αθήνα το Δεκέμβριο του 1944 (δεύτερη φάση). Αυτές οι φάσεις είναι ξεχωριστές, διότι η κάθε μια έχει τα δικά της χαρακτηριστικά, αλλά είναι στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους και τελικά θα καθορίσουν τον πολιτικό και διεθνή προσανατολισμό της Ελλάδας για τα επόμενα χρόνια

Τα Δεκεμβριανά του 1944 Με την αποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων τον Οκτώβριο του 1944 το ΕΑΜ βρέθηκε κυρίαρχο στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας, όχι μόνο στρατιωτικά αλλά και πολιτικά, καθώς είχε αντικαταστήσει σχεδόν όλες τις δομές εξουσίας του προπολεμικού και κατοχικού κράτους με δικές του μορφές εξουσίας. Tο χρονικό διάστημα από την απελευθέρωση έως τον Φεβρουαρίου 1945 έμεινε γνωστό σε διάφορες περιοχές της επαρχίας ως η περίοδος της «Εαμοκρατίας». Σε τελεσίγραφο της κυβέρνησης Παπανδρέου δόθηκε προθεσμία ως τις 10 Δεκεμβρίου για τον αφοπλισμό όλων των ένοπλων δυνάμεων πλην μικρών τμημάτων του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ. Επίσης εξαιρέθηκαν η  Τρίτη Ορεινή Ταξιαρχία και ο Ιερός Λόχος. Διαμαρτυρόμενοι για την εξαίρεση αυτή οι έξι υπουργοί του ΕΑΜ παραιτήθηκαν από την κυβέρνηση στις 2 Δεκεμβρίου. Την επομένη το ΕΑΜ οργάνωσε συλλαλητήριο, το οποίο κηρύχθηκε παράνομο και πνίγηκε στο αίμα ενώ την ίδια μέρα ξεκίνησαν συμπλοκές μεταξύ των δυνάμεων του ΕΛΑΣ που βρίσκονταν στην Αθήνα και των βρετανικών δυνάμεων. Σε συνδρομή της κυβέρνησης εναντίον του ΕΛΑΣ στάλθηκαν βρετανικές ενισχύσεις . Στο πλευρό των βρετανικών δυνάμεων στρατεύθηκαν και πρώην μέλη των ταγμάτων ασφαλείας . Την ημέρα των Χριστουγέννων ο Βρετανός πρωθυπουργός Τσώρτσιλ επισκέφθηκε την Αθήνα για διαπραγματεύσεις, οι οποίες απέτυχαν. H επίθεση που εξαπολήθηκε εναντιον του ΕΑΜ τον αναγκασε να εγκαταλείψη τη χώρα και οι εχθροπραξίες τερματίστηκαν στις 11 Ιανουαρίου.

4 Δεκ. 1944. Γενική απεργία. Σύνταγμα, διαδήλωση-μνημόσυνο για τα θύματα. Το πανώ βαμμένο με αίμα θυμάτων 

Η συμφωνία της Βάρκιζας και η Λευκή τρομοκρατία Η συμφωνία της Βάρκιζας και η Λευκή τρομοκρατία  13/2/1945 Οι Ηλίας Τσιριμώκος - Γιώργης Σιάντος και Μήτσος Παρτσαλίδης υπογράφουν την συμφωνία της Βάρκιζας. 

Παράδοση μέρους του οπλισμού των Ελασιτών. Στις 12 Φεβρουαρίου 1945 υπογράφηκε μεταξύ της κυβέρνησης Πλαστήρα και του ΕΑΜ η  συμφωνία της Βάρκιζας που προέβλεπε, μεταξύ άλλων, τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ, αποκατάσταση πολιτικών ελευθεριών, αμνηστεία των πολιτικών εγκλημάτων, λύση του πολιτειακού με δημοψήφισμα και διενέργεια εκλογών. Η συμφωνία δεν εφαρμόστηκε ποτέ, καθώς οι οπαδοί της αριστεράς δεν αφοπλίστηκαν ολοκληρωτικά και οι κυβερνήσεις δεν προχώρησαν σε γενική αμνηστεία και ανέχτηκαν τη δράση παρακρατικών οργανώσεων στην ύπαιθρο, όπου ακόμη ίσχυε ο στρατιωτικός νόμος, εναντίον πρώην μελών του ΕΛΑΣ αρχικά και των αντιπαλων της μοναρχίας κατόπιν. Η δράση αυτή, που έγινε γνωστή, ως Λευκή τρομοκρατία προκάλεσε τη δημιουργία ομάδων αυτοάμυνας, αρχικά χωρίς την κάλυψη του ΚΚΕ. Παράδοση μέρους του οπλισμού των Ελασιτών. 

Οι αντίπαλοι στρατοί  Από την μία μεριά βρισκόταν ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (ΔΣΕ), που ένα σημαντικό μέρος των όπλων, πυρομαχικών και άλλων εφοδίων τα προμηθευόταν  από την Γιουγκοσλαβία , τη Βουλγαρία  και την Αλβανία  μέσων των αμαξιτών δρόμων που κατασκεύασε στα όρη του Γράμμου και του Βιτσίου. Τα υπόλοιπα εφόδιά του τα έπαιρνε ως λάφυρα από τις μάχες με τον αντίπαλο. Από την άλλη μεριά βρισκόταν ο Εθνικός Στρατός (ΕΣ) με την υποστήριξη της Μ.Βρετανίας και μετέπειτα των ΗΠΑ . Στον Εθνικό στρατό επιστρατεύτηκαν Έλληνες πολίτες με κλήση κλάσεων με την υποστήριξη των κομμάτων που κυβερνούσαν την Ελλάδα υπό τον γηραιό βενιζελικό ηγέτη Θεμιστοκλή Σοφούλη, αλλά και στρατιωτών, οι οποίοι κατά τη διάρκεια της κατοχής είχαν συμμετάσχει στα τάγματα ασφαλείας.Η κυβερνητική πλευρά είχε τη δυνατότητα χρήσης του Πολεμικού Ναυτικού, αλλά και της Πολεμικής Αεροπορίας , της οποίας η συνεισφορά στην τελική επικράτηση, το καλοκαίρι του 1949, ήταν καθοριστική.

Τα γεγονότα του 1946 Η κομματική ταυτότητα του Νίκου Ζαχαριάδη. Τα γεγονότα του 1946  Η κομματική ταυτότητα του Νίκου Ζαχαριάδη. Η εφημερίδα του  Ριζοσπάστης καλεί τον ελληνικό λαό να ρίξει λευκό στο δημοψήφισμα για την επιστροφή του Γεωργίου Β΄ (φύλλο  ).

Στις 5 Φεβρουαρίου ο Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης ρωτά τη Μόσχα αν θα πρέπει να πάρει μέρος στις επικείμενες εκλογές ή να ξεκινήσει έναν ένοπλο αγώνα. Τρεις μέρες μετά η απάντηση είναι να συμμετάσχουν στις εκλογές και να μην ακολουθήσουν τον δρόμο της ένοπλης εξέγερσης. Όμως ο Ζαχαριάδης θα ακολουθήσει έναν άλλο δρόμο, αυτόν του μποϊκοτάζ των εκλογών. Αυτή η τακτική, είχε σαν αποτέλεσμα την επιτάχυνση της πορείας προς τον ένοπλο εμφύλιο.Την 31η Μαρτίου διεξήχθησαν οι πρώτες μεταπολεμικές βουλευτικές εκλογές , μέσα σε κλίμα έντασης και διχόνοιας. Το ΚΚΕ  είχε αποφασίσει να απέχει, γεγονός που βοήθησε στην εξασφάλιση ευρείας πλειοψηφίας στον συνασπισμό των φιλοβασιλικών παρατάξεων που συγκέντρωσε ποσοστό 55,12%. Το ΚΚΕ δεν αναγνώρισε το εκλογικό αποτέλεσμα και κατήγγειλε τις εκλογές ως νόθες και παράνομες.

Ως πρώτη πολεμική ενέργεια που θεωρήθηκε ότι σηματοδοτούσε την "επίσημη" έναρξη του Ελληνικού Εμφυλίου αναφέρεται η αιφνιδιαστική αιματηρή επιδρομή 33 κομμουνιστών ανταρτών, με αρχηγό τον  (Υψηλάντη), εναντίον του σταθμού  Χωροφιλακής στο Λιτώχωρο  Πιερίας, η οποία ξεκίνησε το βράδυ της 30ής προς 31η Μαρτίου του 1946. Τραγική κατάληξη της επιδρομής εκείνης ήταν 11 νεκροί (9 χωροφύλακες και 2 εθνοφύλακες) Ωστόσο πολλοί υποστηρίζουν ότι η κίνηση εκείνη είχε καθαρά συμβολικό χαρακτήρα, εξέφραζε δηλαδή την επιθυμία της ηγεσίας του ΚΚΕ να προειδοποιήσει για την ισχύ του, προστατεύοντας παράλληλα τα διωκόμενα στελέχη του κατά την περίοδο της λεγόμενης "λευκής τρομοκρατίας" (Βάρκιζα 1945-εκλογές 1946), όταν η κατάσταση είχε επιδεινωθεί για εκείνους δραματικά, έπειτα και από τη θέσπιση του Γ ψηφίσματος από την κυβέρνηση, που οδηγούσε με συνοπτικές διαδικασίες χιλιάδες κομμουνιστές στη φυλακή ή στο εκτελεστικό απόσπασμα. Στο επόμενο διάστημα οι ένοπλες επιθέσεις εναντίον σταθμών χωροφυλακής άρχισαν να πληθαίνουν και οι συγκρούσεις στην ύπαιθρο μεταξύ ανταρτών και παρακρατικών συμμοριών έγιναν συχνότερες. Σημαντικότερη υπήρξε η επίθεση ανταρτών εναντίον λόχου του στρατού στην Ποντοκερασιά  του Κιλκίς. Ο λόχος εξοντώθηκε και 40 στρατιώτες του προσχώρησαν στις ομάδες των ανταρτών.

Αλέξανδρος Ρόσιος (Υψηλάντης)

Μέσα σε αυτό το κλίμα η κυβέρνηση ενέκρινε στις 18 Ιουνίου το Γ΄ Ψήφισμα «περί εκτάκτων μέτρων κατά των επιβουλευομένων την δημοσίαν τάξιν και την ακεραιότητα της χώρας». Με το ψήφισμα ξεκίνησαν μαζικές διώξεις εναντίον αριστερών ή ύποπτων για αριστερά φρονήματα.. Την 1η Σεπτεμβρίου πραγματοποιήθηκε το  δημοψήφισμα  για την επάνοδο του Βασιλιά . Υπέρ της παλινόρθωσης της μοναρχίας ψήφισε το 68,4% και εναντίον το 31,6%. Σεπτέμβριος 1946 Ο βασιλιάς Γεώργιος Β' επιστρέφει.

Η επιστροφή του βασιλιά οδήγησε σε κλιμάκωση του εμφυλίου Η επιστροφή του βασιλιά οδήγησε σε κλιμάκωση του εμφυλίου. Στις 21 Σεπτεμβρίου οι αντάρτες κατέλαβαν προσωρινά τη Δεσκάτη και στις 2 Οκτωβρίου τη Νάουσα. Στις 27 Οκτωβρίου σχηματίστηκε ο  Δημοκρατικός στρατός Ελλάδος και εγκατέστησε το γενικό του αρχηγείο στην Τσούκα Χασίων. Μετά την εφαρμογή του Γ΄ ψηφίσματος υπήρξαν μαζικές εκκαθαρίσεις από τις ένοπλες δυνάμεις όσων ήταν ύποπτοι για αριστερά φρονήματα. Από τον Φεβρουάριο του 1947 οι αριστεροί στρατεύσιμοι εκτοπίζονταν στο στρατόπεδο της Μακρονήσου , που δημιουργήθηκε γι’ αυτό τον σκοπό. Προς το τέλος του χρόνου σημειώθηκαν σφοδρότερες ένοπλες συγκρούσεις. Στις 31 Δεκεμβρίου ο Δημοκρατικός Στρατός κατέλαβε προσωρινά την Υπάτη.

Τα γεγονότα του 1947  Από τα τέλη του προηγούμενου χρόνου οι Άγγλοι είχαν εκφράσει την πρόθεσή τους να αποχωρήσουν από την Ελλάδα. Η ελληνική κυβέρνηση στράφηκε τότε προς τις ΗΠΑ, τις οποίες επισκέφτηκε τον Δεκέμβρη του 1946 ο Πρωθυπουργός  Κ. Τσαλδάρης. Ένα από τα αιτήματα της αμερικανικής πλευράς ήταν η δημιουργία κυβέρνησης ευρύτερης συνεργασίας με τη συμμετοχή κεντρών παρατάξεων . Κατόπιν της αμερικανικής πίεσης η δεξιά κυβέρνηση Τσαλδάρη παραιτήθηκε και στις 24 /1/1947 και σχηματίστηκε ευρύτερη κυβέρνηση συνεργασίας με νέο Πρωθυπουργό τον Δημήτριο Μάξιμο.Οι ΗΠΑ εξέφρασαν επίσημα τη στήριξή τους στην Ελλάδα με το δόγμα Τρούμαν με αυτό θα εξασφάλιζαν στην Ελλάδα οικονομική τεχνική και στρατιωτική υποστήριξη. Το δόγμα Τρούμαν συνιστά την επέμβαση των ΗΠΑ στα εσωτερικά θέματα μίας άλλης χώρας, μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, ενώ για την Ελλάδα σηματοδοτεί την αφετηρία της δεύτερης φάσης του εμφυλίου. Σημαντική πολιτική εξέλιξη στο διάστημα αυτό υπήρξε ο αιφνίδιος θάνατος του Βασιλιά Γεωργίου διάστημα αυτό υπήρξε ο αιφνίδιος θάνατος του Βασιλιά Γεωργίου την 1η Απριλίου 1947. Τον Γεώργιο διαδέχτηκε ο μικρότερός του αδελφός  Παύλος.

Από τις αρχές του χρόνου οι συγκρούσεις ανάμεσα στις αντίπαλες πλευρές βρίσκονταν σε πλήρη εξέλιξη. Στις 13 Φεβρουαρίου του 1947 ομάδα του Δημοκρατικού Στρατού Πελοποννήσου κατέλαβε αιφνιδιαστικά τη Σπάρτη  και απελευθέρωσε από τις φυλακές της πόλης 176 κρατουμένους. Τον Απρίλιο τέθηκε σε εφαρμογή από την κυβέρνηση το σχέδιο «Τέρμινους» με σκοπό την εκμηδένιση των αντάρτικων ομάδων που δρούσαν στην κεντρική και βόρεια Ελλάδα. Παρά τη μεγάλη τους έκταση οι επιχειρήσεις δε στέφτηκαν υπό επιτυχία γιατί οι αντάρτες του ΔΣΕ  κατάφερναν να ανακαταλαμβάνουν περιοχές ή να διεισδύουν σε νέες. Από τα μέσα του καλοκαιριού ο ΔΣΕ ανέλαβε μεγάλης έκτασης επιθετικές επιχειρήσεις με την απόπειρα κατάληψης της πόλης των Γρεβενών (25 Ιουλίου) και του Μετσόβου δύο μήνες αργότερα (18 Οκτωβρίου). Και οι δύο απόπειρες απέτυχαν. Η αποτυχία των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων προκάλεσε κυβερνητική κρίση που οδήγησε σε πτώση της κυβέρνησης Μαξίμου στις 23 Αυγούστου. Μετά από μία βραχύβια κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Τσαλδάρη, σχηματίστηκε στις 7 Σεπτεμβρίου κυβέρνηση συνεργασίας Λαϊκού Κόμματος - Φιλελευθέρων, Πρωθυπουργός της οποίας ανέλαβε ο Θεμιστοκλής Σοφούλης. Η κυβέρνηση Σοφούλη ψήφισε στις 11 Σεπτεμβρίου τη χορήγηση αμνηστίας σε όσους αντάρτες παρέδιδαν τα όπλα τους σε διάστημα ενός μήνα. Η προσπάθεια αυτή δεν έφερε τα αναμενόμενα αποτελέσματα λόγω της έντονης δυσπιστίας προς την κυβέρνηση. Το σχέδιο κατευνασμού εγκαταλείφθηκε τελικά στα μέσα Οκτωβρίου με νέες διώξεις και με την απαγόρευση κυκλοφορίας του Ριζοσπάστη  (18 Οκτωβρίου)

Την ίδια περίοδο το ΚΚΕ σκλήρυνε περισσότερο τη στάση του Την ίδια περίοδο το ΚΚΕ σκλήρυνε περισσότερο τη στάση του. Καθορίστηκε το σχέδιο «Λίμνες», το οποίο στόχευε στη δημιουργία ξεχωριστού κράτους στη βόρεια Ελλάδα με κομμουνιστική κυβέρνηση. Για την επίτευξη του στόχου προέβλεπε δημιουργία τακτικού στρατού με δύναμη τουλάχιστον 60.000 στρατιωτών. Στις 24 Δεκεμβρίου ανακοινώθηκε η ίδρυση κυβέρνησης στις ανταρτοκρατούμενες περιοχές, που ονομάστηκεΠροσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση . Πρόεδρός της ανέλαβε ο Μάρκος Βαφειάδης, που ανέλαβε και τη θέση του υπουργού στρατιωτικών. Την επόμενη μέρα ο ΔΣΕ εξαπέλυσε επίθεση για την κατάληψη της Κόνιτσασς . Ένας από τους σκοπούς της επιχείρησης ήταν να καταστεί η πόλη έδρα της νέας κυβέρνησης. Η κυβέρνηση αντέδρασε άμεσα και στις 27 Δεκεμβρίου εξέδωσε τον Αναγκαστικό Νόμο 509  που έθεσε εκτός νόμου το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και την Εθνική Αλληλεγκύη. Τον Μάιο του 1947 πέθανε από καρδιακή προσβολή οΓιώργης Σάντος , ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ κατά τη διάρκεια της εθνικής αντίστασης. Έλληνας αντιστασιακός με επιγραφή καρφιτσωμένη πάνω του "Προδότης" κρεμασμένος από ταγματασφαλίτες, σε κοινή θέα. Ο τσολιάς ποζάρει για μια αναμνηστική φωτογραφία!...

Κυνηγοί κεφαλών, με το θήραμά τους, πάνε για την είσπραξη της επικήρυξης. 

Τα γεγονότα του 1948  Το 1948 ξεκινάει με την αποτυχημένη προσπάθεια του κυβερνητικού στρατού να συντρίψει τις δυνάμεις του ΔΣΕ στη Στερεά Ελλάδα και με τη σοβαρή ενίσχυση του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο. Παρόλες τις επιτυχίες του ΔΣΕ σε διάφορα σημεία της χώρας που απογοήτευαν κάθε φορά τις ελπίδες των αμερικάνων για γρήγορη εξόντωσή του κάτω από τον συντριπτικό εις βάρος του συσχετισμό, οι προσπάθειές του να καταλάβει αστικά κέντρα και να δημιουργήσει σοβαρό ζωτικό χώρο δε γνώρισαν επιτυχία. Ταυτόχρονα, η εκκένωση από τον κυβερνητικό στρατό όλο και μεγαλύτερων ορεινών και αγροτικών περιοχών στένευαν διαρκώς τις δυνατότητες ανεφοδιασμού του.

Το καλοκαίρι του 1948 ο κυβερνητικός στρατός κάνει πρωτοφανούς ισχύος επίθεση στον ορεινό όγκο του Γράμμου με στόχο τη γρήγορη συντριβή των δυνάμεων του Δημοκρατικού Στρατού. Το ΚΚΕ από την πλευρά του ελπίζει ότι μια αποτυχία του Εθνικού Στρατού θα λειτουργήσει ως θρυαλλίδα πολιτικών, στρατιωτικών και κοινωνικών εξελίξεων. Περίπου εκατό χιλιάδες στρατιωτών του κυβερνητικού στρατού με την υποστήριξη 70 αεροπλάνων αντιπαρατάσσεται στους δέκα χιλιάδες μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού. Μετά από σκληρές μάχες δύο μηνών, ο Δημοκρατικός Στρατός εγκαταλείπει το Γράμμο και συγκροτημένα αναδιπλώνεται στο Βίτσι. Καμία από τις δύο πλευρές δεν πέτυχε τους στόχους της. Ο πόλεμος συνεχίζεται… Την ίδια περίοδο, η ρήξη στις σχέσεις Σοβιετικής Ένωσης – Γιουγκοσλαβίας αποτελεί την απαρχή της ρήξης ανάμεσα στο ΚΚΕ και τη Γιουγκοσλαβία, γεγονός με πολλαπλές στρατιωτικές και κοινωνικές συνέπειες στον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο. Το φθινόπωρο του 1948, ο κυβερνητικός στρατός αποτυγχάνει να συντρίψει τους αντάρτες στο Βίτσι.  Αυτοί από τη μεριά τους διαπιστώνουν ότι οι τάξεις του κυβερνητικού στρατού έχουν μαζικοποιηθεί τόσο πολύ που δεν είναι εύκολη υπόθεση η πρόκληση μιας βαριάς ήττας σε αυτές που να έχει συνολικό αντίκτυπο. Οι αποτυχίες του κυβερνητικού στρατού στο Βίτσι εξοργίζουν τους Αμερικάνους και οδηγούν σε αναβάθμιση του ρόλου του στρατού μέσω των υπερεξουσιών στο στρατηγό Παπάγο.

Το 1948 εγκαινιάστηκε το σχέδιο Μάρσαλ που προσέφερε μεγάλη οικονομική ενίσχυση στην Ελλάδα. Η συμφωνία για την ένταξη της Ελλάδας στο σχέδιο Μάρσαλ υπογράφηκε τον Ιούλιο του 1948. Ήδη η Ελλάδα είχε λάβει σημαντικές ενισχύσεις από τον Αύγουστο του 1947 στο πλαίσιο του δόγματος Τρούμαν. Στις κοινωνικές εξελίξεις του έτους συγκλονιστικότερη εξέλιξη υπήρξε η αναγκαστική απομάκρυνση παιδιών από τις εμπόλεμες περιοχές. Οι μετακινήσεις παιδιών από τις εμπόλεμες περιοχές έγιναν και από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές, με την κάθε πλευρά να προτάσσει ανθρωπιστικούς λόγους. Τον Μάρτιο του 1948 υπήρξε απόφαση της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης για την αποστολή παιδιών από τις εμπόλεμες περιοχές σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Τα παιδιά ηλικίας 3 έως 14 ετών που μεταφέρθηκαν εκτός Ελλάδας υπολογίζονται σε περισσότερα από 20.000. Το γεγονός προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων στην αντίπαλη πλευρά που παρομοίασε το γεγονός με το παιδομάζωμα της Τουρκοκρατίας. Η κυβέρνηση απάντησε με παρόμοιο τρόπο μεταφέροντας χιλιάδες παιδιά από τις εμπόλεμες περιοχές στις επονομαζόμενες Παιδούπολεις της Φρειδερίκης, ιδρύματα που δημιουργήθηκαν για τον σκοπό αυτό. Κατά πόσο αυτές οι πρωτοβουλίες έγιναν με μοναδικό σκοπό τη σωτηρία των παιδιών είναι θέμα που παραμένει ακόμα ανοικτό σήμερα.

Στις σοσιαλιστικές χώρες, αμέσως μετά τις πρώτες αποστολές παιδιών από την Ελλάδα, ιδρύθηκαν και τα πρώτα προσφυγικά σχολεία και παιδικοί σταθμοί Το Ιωσηφόγλειο στη Νέα Σμύρνη που λειτούργησε για κάποιο διάστημα ως Παιδόπολη του Βασιλικού Ιδρύματος Προνοίας με το όνομα Παιδόπολη Αγία Βαρβάρα

Τα γεγονότα του 1949  Τους πρώτους μήνες του 1949, ο Δημοκρατικός Στρατός πραγματοποιεί επιθέσεις σε αστικά κέντρα (Καρπενήσι, Καρδίτσα, Νάουσα) που είναι εντυπωσιακές αλλά δε δείχνουν ικανές να αντιστρέψουν την πορεία προς το άνοιγμα της ψαλίδας δυνάμεων ανάμεσα στους δυο αντιμαχόμενους. Στα μέσα Φλεβάρη ο ΔΣΕ αποτυγχάνει να καταλάβει τη Φλώρινα, έχοντας βαριές απώλειες.  Τις ίδιες περίπου μέρες ολοκληρώνεται το τέλος του Δημοκρατικού Στρατού στην Πελοπόννησο που βασίζεται σε ένα πραγματικό πογκρόμ στις πόλεις και στα χωριά ενάντια σε όποιον είναι «ύποπτος» έστω και για ψήγματα συμπάθειας στο ΔΣΕ και χαρακτηρίζεται από αμείλικτο ανθρωποκυνηγητό με στόχο να μη γλιτώσει ούτε ένας αντάρτης. Οι ιστορίες των «αποκομμένων» αποτελούν ιδιαίτερα δραματικά στιγμιότυπα του ελληνικού εμφύλιου πολέμου.   Μέσα στην άνοιξη του 1949, ολοκληρώνεται η ήττα του Δημοκρατικού Στρατού συνολικά στη Νότια Ελλάδα με την ήττα στον Αχελώο και στη Θεσσαλία. Παρά το βαρύ κλίμα, μονάδες του ΔΣΕ ανακαταλαμβάνουν το Γράμμο τον Απρίλη. Όλοι ετοιμάζονται για τη μεγάλη μάχη που - για μια ακόμα φορά – αναμένεται να φέρει το τέλος του πολέμου. Αυτή τη φορά, θα το πετύχει…

Η κεντρώα εφημερίδα Ελευθερία πανηγυρίζει την τελική νίκη του Εθνικού Στρατού κατά του ΔΣΕ στο φύλλο της 30ης Αυγούστου 1949. Στις αρχές του καλοκαιριού, η Γιουγκοσλαβία κλείνει τα σύνορά της για τους μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού. Ο κλοιός σφίγγει κι άλλο. Περίπου διακόσιες χιλιάδες άνδρες του κυβερνητικού στρατού εξοπλισμένου με νέα όπλα (μπαζούκας, πυροβόλα και βόμβες ναπάλμ) και με την υποστήριξη δεκάδων αεροπλάνων παρατάσσονται απέναντι σε δεκατρείς χιλιάδες μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού. Μόνο την πρώτη μέρα των επιθέσεων (σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές) πραγματοποιήθηκαν 164 έξοδοι αεροπλάνων, τα οποία άδειασαν πάνω από 350 βόμβες! Στις 16 Αυγούστου ο ΔΣΕ αναδιπλώνεται από το Βίτσι και στις 27 του ίδιου μήνα οι δυνάμεις του ΔΣΕ υποχωρούν συντεταγμένα στο έδαφος της Αλβανίας, όπου αφοπλίστηκαν και αργότερα μεταφέρθηκαν με διάφορους τρόπους (βασικά) στην Τασκένδη. Σαράντα μέρες αργότερα, η ΚΕ του ΚΚΕ βάζει τέλος στον ένοπλο αγώνα και δίνει βάρος στον πολιτικό αγώνα. Ο πόλεμος τελείωσε.

Η άμυνα των ανταρτών κάμφθηκε και στις 29 Αυγούστου ο ΔΣΕ εγκατέλειψε τον Γράμμο και διέφυγε προς την Αλβανία. Με την κατάληψη του Κάμενιτς στις 30 Αυγούστου έληξε το πολεμικό σκέλος του Εμφυλίου. Το πρωί της  17ης Οκτωβρίου του 1949, η εξόριστη πλέον «Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση» των ανταρτών έδωσε τέλος στις εχθροπραξίες με διάγγελμα που μεταδόθηκε από ραδιοσταθμό του Βουκουρεστίου. Στο διάγγελμα αυτό, μεταξύ άλλων, αναφέρονται και τα εξής: «Ο ΔΣΕ δεν κατέθεσε τα όπλα, μονάχα τα έθεσε παρά πόδα. Υποχώρησε μπροστά στην τεράστια υλική υπεροχή που συγκέντρωσαν οι ξένοι καταχτητές ενισχυμένοι απ' την τιτοϊκή αποστασία και προδοσία που τον χτύπησε πισώπλατα. Μα ο ΔΣΕ δεν λύγισε και δεν συντρίφτηκε. Παραμένει ισχυρός με ακέραιες τις δυνάμεις του. «Σταμάτησε την αιματοχυσία για να σώσει την Ελλάδα από την ολοκληρωτική εκμηδένιση και τα έβαλε τα συμφέροντα του τόπου πάνω απ' όλα. Οι δυνάμεις μας στο Βίτσι και το Γράμμο σταμάτησαν τον πόλεμο για να διευκολύνουν την ειρήνευση στην Ελλάδα. Αυτό δεν σημαίνει συνθηκολόγηση. Σημαίνει απόλυτη προσήλωση στο συμφέρον της πατρίδας, που δε θέλαμε να δούμε ολοκληρωτικά κατεστραμμένη.»

Η ήττα του ΔΣΕ (αν και πολύ πιο δύσκολη απ’ ό,τι θα περίμενε κανένας με βάση το συντριπτικό σε βάρος του οικονομικό και στρατιωτικό συσχετισμό) έχει αναλυθεί με διάφορους τρόπους και από διάφορες οπτικές γωνίες που –όπως είναι φυσικό- δε συμφωνούν μεταξύ τους. Ωστόσο, δύσκολα θα μπορούσε κανένας να αρνηθεί ότι σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του πολέμου είχαν τρεις παράγοντες: - Ο προαναφερόμενος συσχετισμός και η συνακόλουθη εμπλοκή δύο υπερδυνάμεων ενάντια στο ΔΣΕ. Ιδιαίτερα, η στρατιωτικοοικονομική εμπλοκή των ΗΠΑ που ήταν εντυπωσιακά πληθωρική καθώς οι ΗΠΑ ήταν από τους νικητές του πολέμου χωρίς να έχουν πληγεί ιδιαίτερα από αυτόν. - Η κυβερνητική βίαιη εκκένωση των αγροτικών περιοχών από τους πληθυσμούς τους, που είχε ως συνέπεια την αποκοπή των ανταρτών από ανθρώπινα δίκτυα υποστήριξης και εφοδιασμού καθώς και ύπαρξης εφεδρειών. - Η αδυναμία του ΚΚΕ να συγκροτήσει πολιτικές και κοινωνικές συμμαχίες. Απέναντί του βρέθηκε το σύνολο των παλιών πολιτικών δυνάμεων (βενιζελικοί, κέντρο, δεξιά, παλάτι, συνεργάτες των γερμανών), γεγονός στο οποίο έπαιξε σοβαρό ρόλο και ο ξένος παράγοντας. Ανοιχτή παραμένει η πολιτική και ιστορική συζήτηση για τις ευθύνες της καθοδήγησης του ΚΚΕ. Για πολλούς, η συμφωνία της Βάρκιζας κληροδότησε μια περίοδο καθυστερήσεων και παλινωδιών που έδωσε την ευκαιρία στο παλάτι και στις αστικές δυνάμεις (με την κηδεμονία των Άγγλων) να συγκροτήσουν κρατική και στρατιωτική (και αντίστοιχα παρακρατική και παραστρατιωτική) ταντότητα.

Θα μπορούσε κανένας να πει ότι ο πόλεμος κράτησε (τυπικά) τρία έως (ουσιαστικά) πέντε χρόνια. Στον κυβερνητικό στρατό επιστρατεύθηκαν περίπου 450.000 άνδρες. . Στο Δημοκρατικό Στρατό υπηρέτησαν συνολικά 75.000 – 100.000 μαχητές, αν και δεν υπήρξε στιγμή του πολέμου που ξεπέρασαν τους 25.000. Από τους συνολικούς μαχητές του ΔΣΕ, το 30% περίπου ήταν γυναίκες (για τις οποίες πλήθος μαρτυριών υποστηρίζουν ότι επέδειξαν συγκρότηση και αντοχή μεγαλύτερη από των αντρών τόσο στη μάχη όσο και στις εξορίες), ενώ μεγάλο ήταν το ποσοστό των νέων 16-20 ετών. Απλώθηκε σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα (από την Πελοπόννησο μέχρι τη Θράκη), καθώς και στην Κρήτη και στη Σάμο. Οι νεκροί έφτασαν τους 14.000 από τη μεριά του κυβερνητικού στρατού και τους 25.000 από τη μεριά του ΔΣΕ. Αν προστεθούν οι τραυματίες, οι εξόριστοι και οι διωχθέντες, τα νούμερα εκτοξεύονται σε δυσθεώρητα ύψη. Η Μακρόνησος και οι εξορίες, τα 25 επιπλέον χρόνια από το τέλος του πολέμου καθεστώτος «έκτακτης ανάγκης» και διώξεων, οι εκατοντάδες χιλιάδες εκπατρισθέντες, οι «παιδουπόλεις» της βασίλισσας Φρειδερίκης, η ιδιαίτερη φρίκη των μαχητών του ΔΣΕ σε περιοχές που δεν είχαν διαφυγή και συλλαμβάνονταν – εξοντώνονταν ένας – ένας (Πελοπόννησος, Σάμος) είναι μερικά από τα ιδιαίτερα δραματικά στιγμιότυπα του πολέμου αυτού, καθένα από τα οποία αξίζει ιδιαίτερης ιστορικής έρευνας. Για πολλούς, ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος ήταν ένας πόλεμος με ισχυρό το ταξικό στοιχείο. Η ύπαρξή του σφράγισε τη σύγχρονη ελληνική ιστορία και οι έμμεσες συνέπειές του είναι καθοριστικές στη διαμόρφωση της ελληνικής κοινωνίας.

Αφού τελείωσε ο πόλεμος οι άνθρωποι γύριζαν σιγά σιγά στα χωριά τους Αφού τελείωσε ο πόλεμος οι άνθρωποι γύριζαν σιγά σιγά στα χωριά τους. Στη φωτογραφία,οικογένειες κατά την επιστροφή τους, σε σκηνή,σε ενδιάμεσο σταθμο.

ΤΕΛΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ