Φιλόλογος- Δρ Παιδαγωγικής Πολυτροπικές αναπαραστάσεις λογοτεχνικών κειμένων. Δεξιότητες πολιτισμικού γραμματισμού. Μαρία Νέζη Φιλόλογος- Δρ Παιδαγωγικής Επιμορφώτρια β΄ Επιπέδου στην Παιδαγωγική Αξιοποίηση των ΤΠΕ στη Διδακτική Πράξη

Τι θα σας παρουσιάσουμε; Σχεδιασμός δραστηριοτήτων με θέμα την πολυτροπική αναπαράσταση λογοτεχνικών κειμένων μέσα από την ανάπτυξη ενός δικτύου αναγνώσεων. Σχολικό έτος: 2009-2010 Σχολική μονάδα: Βαρβάκειο Πειραματικό Γυμνάσιο Τάξη: Α΄ γυμνασίου Κείμενα: Ν. Καζαντζάκη Νέα Παιδαγωγική Δ. Ψαθά Οι Πιτσιρίκοι

Ποιες θεωρητικές παραδοχές υποστηρίζουν το σχεδιασμό μας; Πολιτισμικές σπουδές Αναγνωστικές θεωρίες Θεωρία της Εμπλαισιωμένης ή Εγκαθιδρυμένης Μάθησης (Situated Learning Theory)

Γιατί επιλέγουμε το πλαίσιο των πολιτισμικών σπουδών; Νέα δεδομένα στην παραγωγή και πρόσληψη του κειμένου χάρη στα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας. Ανάδειξη της πολυτροπικότητας σε ουσιαστική παράμετρο νοηματοδότησης των κειμένων. Επαναπροσδιορισμός της έννοιας του λογοτεχνικού κειμένου ως σύνθετου πολιτισμικού-κοινωνικού κόμβου, με την έννοια ότι συμπλέκονται όλες οι διαφορετικές διαστάσεις και δυνάμεις της πολιτισμικής και κοινωνικής ζωής για την παραγωγή νοήματος (Πασχαλίδης, 1999). Οι αναγνωστικές πρακτικές συνιστούν κοινωνικές πρακτικές και η παραγωγή νοήματος μια πολιτισμικά και κοινωνικά προσδιορισμένη ερμηνεία (Κωστούλη, 2000). ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΕΓΚΑΘΙΔΡΥΜΕΝΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ/ΝΟΗΣΗΣ (situatedcognition/learning) (Lave, Greeno, Wenger κ.ά.) Η θεωρία της Εγκαθιδρυμένης Μάθησης (Situated Learning) στηρίζεται κατά πολύστην κοινωνικοπολιτιστική προσέγγιση του Vygotsky, και υποστηρίζει τη μάθηση που λαμβάνει χώρα σε συγκεκριμένο πλαίσιο (εργασιακή ή επιστημονική κοινότητα),με συνδυασμό αυτόνομης δραστηριότητας και κοινωνικής και νοητικής υποστήριξης Ο όρος «Situate learning» σημαίνει να τοποθετηθεί η σκέψη και η δράση σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο, να εμπλέξει άλλους μαθητές, το περιβάλλον και τις δραστηριότητες για να δημιουργήσει νοήματα ( Stein, 1998). Η γενική ιδέα αυτής της σχολής σκέψης είναι ότι οι άνθρωποι μαθαίνουν μια ποικιλία πραγμάτων σε μη θεσμοθετημένα – εξωσχολικά – περιβάλλοντα στα οποία κυριαρχεί το κοινωνικό πλαίσιο (context). Ο μαθητής, δηλαδή, μαθαίνει στο εργασιακό του περιβάλλον μέσα από πραγματικές εμπειρίες και με τη βοήθεια ενός δικτύου γνώσεων που έχει δημιουργηθεί στο περιβάλλον γύρω του. Εγκαθιδρυμένη μάθηση πραγματοποιείται σε χώρους όπως εργαστήρια, κουζίνες, θερμοκήπια, κήποι, με εκδρομές σε χώρους όπως αρχαιολογικές ανασκαφές κλπ. Επομένως, σύμφωνα με το συγκεκριμένο θεωρητικό μοντέλο της εγκαθιδρυμένης νόησης, η μάθηση δεν αποτελεί μια ατομική λειτουργία της ανθρώπινης νόησης αλλά μια κοινωνικοπολιτισμική λειτουργία που λαμβάνει χώρα μέσω της επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης (πολύ κοντά στη μαιευτική του Σωκράτη) με τους άλλους ανθρώπους

Γιατί επιλέγουμε το πλαίσιο των πολιτισμικών σπουδών; Το παραδοσιακό περιεχόμενο του όρου γραμματισμός διευρύνεται για να περιλάβει ένα ρεπερτόριο αναγνωστικών στρατηγικών και δεξιοτήτων που δεν σχετίζονται μόνον με το γραπτό κείμενο αλλά και με όλο το φάσμα της πολιτισμικής παραγωγής και συνεπώς υπαγορεύει αλλαγές και στο καθεστώς της αναγνωστικής και ερμηνευτικής πρακτικής που επικρατεί στη σχολική πραγματικότητα .

Οι αναγνωστικές θεωρίες νομιμοποιούν πρακτικές πολιτισμικού γραμματισμού κατά τη διδακτική πράξη; Το κείμενο αναγνωρίζεται ως ένα ανοιχτό σύστημα γλωσσικών, και όχι μόνο, σημείων που ενεργοποιεί τις ανταποκρίσεις του αναγνώστη απέναντι στις δομές πραγμάτωσής του κατά τη διαδικασία νοηματοδότησής του. Το νόημα του, όπως έχει ήδη αναδειχθεί στο έργο του Bakhtine (1984), παράγεται διαλογικά, όχι μόνο ως προϊόν επικοινωνίας με τον αναγνώστη, μονίμως ανοιχτό σε νέες κοινωνικο-πολιτισμικές και ιστορικές επιρροές αλλά και ως απόκριση /απάντηση σε άλλα κείμενα συνεχώς παρόντα (Φρυδάκη, 2003: 156) . Δημιουργούνται δίκτυα αναγνώσεων ποικίλων ειδολογικά κειμένων και νομιμοποιούνται πρακτικές κατασκευής της υποκειμενικότητας κατά την πρόσληψη του λογοτεχνικού κειμένου.

Οι αναγνωστικές θεωρίες νομιμοποιούν πρακτικές πολιτισμικού γραμματισμού κατά τη διδακτική πράξη; Η αναγνωστική πράξη επιδιώκει την παραγωγή νοήματος μέσα από το διάλογο. Οι μαθητές/ τριες οικοδομούν την ταυτότητά τους, ως αναγνώστες αλλά και ως υποκείμενα πολιτισμικά και κοινωνικά προσδιορισμένα, καθώς κατά την πρόσληψη του λογοτεχνικού κειμένου ασκούν ένα ευρύ φάσμα αναγνωστικών δεξιοτήτων σχετικών όχι μόνο με το γραπτό λόγο αλλά με όλο το φάσμα της πολιτισμικής παραγωγής. Αναπτύσσουν στρατηγικές διαχείρισης πολυτροπικών πληροφοριών (Κυπριώτης, 2006) και δεξιότητες πολιτισμικού γραμματισμού (Πασχαλίδης,1999). Η ανάγνωση της Λογοτεχνίας μετατρέπεται σε απολαυστική πολιτισμική εμπειρία και το μάθημα της Λογοτεχνίας γίνεται ο χώρος όπου η κοινότητα μάθησης (μαθητές και εκπαιδευτικοί) συνομιλεί με τα κείμενα -δεν μιλά για τα κείμενα.

Γιατί επιλέγουμε διδακτικές στρατηγικές που κινούνται εντός του πεδίου της Εμπλαισιωμένης ή Εγκαθιδρυμένης Μάθησης (Situated Learning Theory); Αποβλέπουν στην ενεργοποίηση των μαθητών/ τριών για την επίλυση ενός προβλήματος αυθεντικού που ανταποκρίνεται στις προσλαμβάνουσες τους. Επιτρέπουν για την επίλυση του την αξιοποίηση ποικίλων μαθησιακών πόρων (σχολικά εγχειρίδια Λογοτεχνίας, ταινία, ψηφιακό φωτογραφικό αρχείο, έντυπο λογοτεχνικό υλικό), γνωστικών εργαλείων (από το μολύβι μέχρι τον επεξεργαστή κειμένου και το λογισμικό παρουσίασης), κοινωνικοπολιτισμικά προσδιορισμένων πρακτικών όπως η μεσολαβημένη μέσα από την εικονογράφηση των βιβλίων επικοινωνία του συγγραφέα με τον αναγνώστη (Κακίση-Παναγοπούλου, 2008).

Ποιο είναι το διδακτικό πρόβλημα που κατευθύνει το σχεδιασμό μας; Ο διαρκής διάλογος των κειμένων με την ιστορικά προσδιορισμένη πολιτισμική εμπειρία που τα δημιούργησε και τα προσέλαβε και η απόσταση τους σε σχέση με τον ορίζοντα προσδοκιών των μαθητών- αναγνωστών αποτελεί πρόκληση για αυτούς οι οποίοι καλούνται να ενεργοποιήσουν το σύνολο των ανταποκρίσεών τους, για να ανταπεξέλθουν στην αναμέτρησή τους με τον «κόσμο» των κειμένων.

Ποια είναι η λύση που προτείνουμε; Η δημιουργία δικτύου ανάγνωσης ποικίλων κειμένων (λογοτεχνικά κείμενα, φωτογραφικό υλικό, ταινία). Η πολυτροπική νοηματοδότηση των κειμένων με την αξιοποίηση της εικόνας η οποία συνιστά βασικό όρο της επικοινωνίας (Iser, 1976:30) και της πολιτισμικής εμπειρίας των μαθητών/ τριών μας που δεν μπορούμε να αγνοήσουμε. Η σταδιακή οικοδόμηση του νοήματος του εκάστοτε κειμένου μέσα από το διαρκή διάλογο των υποκειμένων μεταξύ τους και με το κείμενο, του κειμένου με άλλα κείμενα (γλωσσικά και πολυτροπικά), των οποίων συνιστά απορρόφηση και μεταμόρφωση.

Ποια μαθησιακά αποτελέσματα αναμένουμε; Πρόθεσή μας είναι οι μαθητές/ τριες μέσα απ’ αυτές τις δραστηριότητες Να διευρύνουν την αναγνωστική και πολιτισμική εμπειρία τους. Να ενεργοποιήσουν στρατηγικές ανάγνωσης. Να ασκηθούν στη μεθοδική παρατήρηση των κειμενικών δεικτών. Να αναπτύξουν δεξιότητες οπτικού γραμματισμού. Να ανταποκριθούν βιωματικά στον κόσμο των κειμένων. Να εκφέρουν προσωπικό δημιουργικό λόγο. Να αλληλεπιδράσουν και να αναστοχαστούν σε αυθεντικές συνθήκες επικοινωνίας.

Τι καλούνται να κάνουν οι μαθητές/ τριες μας; Με άξονα τα ανθολογημένα στα σχολικά εγχειρίδια κείμενα του Ν. Καζαντζάκη Νέα Παιδαγωγική και Δημήτρη Ψαθά Οι πιτσιρίκοι οι μαθητές/ τριες σε ομαδοσυνεργατικά σχήματα επεξεργάζονται ποικίλο αυθεντικό κειμενικό υλικό (σε έντυπη και ψηφιακή μορφή) το οποίο αξιοποιούν ως μαθησιακό πόρο για την πολυτροπική αναπαράσταση των λογοτεχνικών κειμένων που αναγιγνώσκουν. Το πρόβλημα που καλούνται να επιλύσουν είναι να άρουν την απόσταση ανάμεσα στον κόσμο του εκάστοτε κειμένου και την πολιτισμική εμπειρία των συμμαθητών/ τριών τους χρησιμοποιώντας την εικόνα ως διαμεσολαβητή, κατασκευάζοντας το δικό τους κείμενο για το κείμενο με τη μορφή Λευκώματος Συνθέτουν τα κείμενά τους, γνωρίζοντας ότι θα παρουσιαστούν στην ολομέλεια του τμήματος και θα αξιολογηθούν όχι μόνο από το διδάσκοντα αλλά και από τους συμμαθητές τους.

Ν. Καζαντζάκη Νέα Παιδαγωγική Το ζητούμενο: η σχολική ζωή από τα τέλη του 19ου αι. μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’50 κατά τον 20ο αι. Άλλα λογοτεχνικά αναγνώσματα σε αποσπασματική μορφή : Γ. Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα, Α. Δελμούζου Γιατί έγινα δάσκαλος, Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου Χαμοζωή, Λ. Νάκου Η κυρία Ντορεμί, Ε. Αλεξίου Γ΄ Χριστιανικόν Παρθεναγωγείον, Ν. Βρεττάκου Τα δεκατέσσερα παιδιά, Μ. Αξιώτη Δύσκολες νύχτες, Α. Ελεφάντη Minima Memoralia-Η ιστορία του παππού μου, Θ. Καλλιφατίδη Μητέρες και γιοι.

Ν. Καζαντζάκη Νέα Παιδαγωγική Εικονιστικό υλικό www.elia.org Δημαρά, Β. Βασιλού-Παπαγεωργίου Από το κοντύλι στον υπολογιστή

Ν. Καζαντζάκη Νέα Παιδαγωγική Στρατηγικές κατανόησης και παραγωγής νοήματος: αφαίρεση, εντοπισμός της οπτικής πληροφορίας, ανάκληση προγενέστερης γνωστικής εμπειρίας, ενεργοποίηση βιωμάτων, αναζήτηση οδηγών ανάγνωσης στα κείμενα Δεξιότητες: Νοητικές:κριτική σκέψη, δημιουργική φαντασία, ανάλυση, σύνθεση, οργάνωση, σύγκριση επικοινωνιακές-κοινωνικές: συνεργατικότητα, αλληλεπίδραση, αυτενέργεια, υπευθυνότητα μεταγνωστικές δεξιότητες: αναστοχασμός, αξιολόγηση.

Δ. Ψαθά Οι Πιτσιρίκοι Το ζητούμενο: Τα ηρωικά παιδιά της κατοχής Μαθησιακό υλικό: Γκρεγκ Τάλλας Το ξυπόλητο τάγμα http://www.moviereviews.gr/m1942, http://www.myfilm.gr/article1933.html

Δ. Ψαθά Οι Πιτσιρίκοι

Δ. Ψαθά Οι Πιτσιρίκοι Οι μαθητές/ τριες, μέσω του κινηματογραφικού κειμένου, έχουν την ευκαιρία να ανιχνεύσουν τόσο τα αφηγηματολογικά στοιχεία, όσο και τον τρόπο με τον οποίο τα ποικίλα σημειωτικά συστήματα της κινηματογραφικής τέχνης υπηρετούν την τέχνη της αφήγησης (Μωραϊτης, 2003: 91). Επιπλέον, σε συσχετισμό με το λογοτεχνικό κείμενο, αντιλαμβάνονται τις ομοιότητες και διαφορές στις ποικίλες εκφάνσεις του αφηγηματικού λόγου.

Πώς αξιολογούμε; Αξιολόγηση της μαθησιακής διαδικασίας/Κριτήρια: ικανότητα ανταλλαγής σύνθεσης απόψεων, συνεργασία, πρωτοτυπία στη σκέψη, φαντασία, δημιουργικότητα, κριτική στάση, ικανότητα αξιοποίησης των συνδηλώσεων του κειμένου βαθμός συνεισφοράς στη συλλογική προσπάθεια Αποτίμηση του τελικού προϊόντος/ κριτήρια: πρωτοτυπία/ δημιουργικότητα στο χειρισμό του θέματος, αξιοποίηση των κειμενικών δεικτών ανάγνωσης και των συνδηλώσεων, σύνδεση εικόνας και κειμένου ερμηνευτική εκδοχή που κατατίθεται με αυτό τον τρόπο.

Αντί επιλόγου Ο διδακτικός στόχος για τη διεύρυνση του ορίζοντα προσδοκιών των νεαρών αναγνωστών προκειμένου να επικοινωνήσουν αποτελεσματικά με λογοτεχνικά κείμενα μιας παλαιότερης και διαφορετικής εποχής μέσα από τη δημιουργία ενός δικτύου αναγνώσεων και διαδικασίες δημιουργικής γραφής επετεύχθη σε μεγάλο βαθμό Τα παιδιά ανταποκρίθηκαν με μεγάλη προθυμία σε όλα τα ζητούμενα κάθε σχεδίου εργασίας και, μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας, εκφράστηκαν με ενθουσιασμό για το σύνολο της δραστηριότητας Δεν έλειψε η αμηχανία στη διαχείριση του υλικού τους και του χρόνου τους, η αδυναμία στη διευθέτηση των διαφορών τους και ο ανταγωνισμός για την ανάδειξη της ατομικής συμβολής, που σε ορισμένες περιπτώσεις δυσχέραιναν το έργο της ομάδας Το επίπεδο του τεχνολογικού γραμματισμού των μαθητών/ τριών λειτούργησε ανασταλτικά στην αξιοποίηση του Διαδικτύου (για στοχοθετημένη αναζήτηση της πληροφορίας) και των πολυμεσικών εφαρμογών των ΤΠΕ (για την παραγωγή πολυτροπικών κειμένων) Η ενεργός εμπλοκή τους σε διαδικασίες αξιολόγησης, μολονότι τους ενθουσίασε, τους έφερε σε σύγκρουση με την προϋπάρχουσα εμπειρία τους και τις αναπαραστάσεις τους για το ρόλο τους στην κοινότητα μάθησης.

Ευχαριστώ για την υπομονή σας