Ιστορία της Κύπρου – Βυζαντινή περίοδος Περίοδος των Αραβικών Επιδρομών - Μετοικεσία Κυπρίων

Διδακτικός χρόνος: 2 περίοδοι Στόχοι Οι μαθητές: Να συνειδητοποιήσουν το ρόλο της Γεωγραφίας στη διαμόρφωση της Ιστορίας. Να αξιολογούν και να αξιοποιούν πληροφορίες από πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές. Να κατανοούν τον όρο «μετοικεσία». Να ερμηνεύουν τους λόγους μετοικεσίας και επαναπατρισμού των Κυπρίων. Να διατυπώνουν αξιολογικές κρίσεις για το ρόλο των Βυζαντινών κατά την περίοδο των αραβικών επιδρομών Αναλυτικά Προγράμματα Β΄ Ενιαίου Λυκείου, Τόμος IV, ΥΑΠ, Λευκωσία 2002, σελ. 783. Διδακτικός χρόνος: 2 περίοδοι

Τι απαθανατίζει, κατά τη γνώμη σου, η πιο κάτω φωτογραφία; Περίπτωση σύγχρονης μετοικεσίας Εκτοπισμένοι Κονγκολέζοι κατευθύνονται στην πρωτεύουσα Goma του Νότιου Κιβού, για να διασωθούν από τις συγκρούσεις κοντά στο χωριό Sake, 11 Δεκεμβρίου, 2007. © Corbis/L.Addario (www.unhcr.org/)

Μετοικεσία («αρχή επιστήμης ονομάτων επίσκεψις») Μετοικεσία («αρχή επιστήμης ονομάτων επίσκεψις») Η μετοίκηση, η αλλαγή κατοικίας ή τόπου διαμονής / έξοδος, μετανάστευση ‹μετοικώ ‹ μέτοικος ‹ μετά + οίκος (Μείζον Ελληνικό Λεξικό, Τεγόπουλος – Φυτράκης)

Για προβληματισμό Ποιοι λόγοι, κατά τη γνώμη σας, οδηγούν τους ανθρώπους σε μετοικεσία; Είναι μια αυτόβουλη πράξη ή την επιβάλλουν στους ανθρώπους; Ο μέτοικος είναι μετανάστης, πρόσφυγας ή μπορεί να είναι και τα δύο μαζί;

Μετοικεσία των Κυπρίων στην Αρτάκη Ο Ιουστινιανός Β΄ εισέρχεται στη Θεσσαλονίκη, (Τοιχογραφία, Άγιος Δημήτριος, Θεσσαλονίκη, 7ος αιώνας)

Θεοφάνης, Χρονογραφία, σελ. 365 Θεοφάνης, Χρονογραφία, σελ. 365.8-13 (η χρονογραφία γράφτηκε το 811-814) «Αυτό το έτος (Α.Μ. 6177=691 μ.Χ.) ο Ιουστινιανός από ανοησία έλυσε την ειρήνη, την οποία είχε συνομολογήσει με τον (Χαλίφη) Abd al Malik˙ γιατί και το νησί των Κυπρίων παράλογα αποφάσισε να μετοικήσει και δεν αποδέχτηκε τα νομίσματα (που του έστειλε ως φόρο) ο Abd al Malik, επειδή κόπηκαν για πρώτη φορά (από τους Άραβες) και ποτέ αυτό δεν είχε ξανασυμβεί. Πλήθος δε Κυπρίων πνίγηκε στη θάλασσα κατά το ταξίδι και χάθηκε από τις ασθένειες [….]» Β. Νεράτζη – Βαρμάζη, Σύνταγμα Βυζαντινών Πηγών Κυπριακής Ιστορίας, 4ος – 15ος αιώνας, Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών, Λευκωσία 1996, 36. (απόδοση στη νεοελληνική)

Αφού μελετήσετε την πιο πάνω γραπτή πηγή: (α) Να προσδιορίσετε αν αποτελεί πρωτογενή ή δευτερογενή πηγή. (β) Να αναφέρετε τις ενέργειες στις οποίες προέβη ο Ιουστινιανός Β΄ το 691 μ.Χ. (γ) Πώς χαρακτηρίζει ο Θεοφάνης τις ενέργειες του Ιουστινιανού Β΄; (δ) Να παρουσιάσετε τις συνέπειες των ενεργειών του Ιουστινιανού Β΄ για τους Κυπρίους.

Μετοίκησαν όλοι οι Κύπριοι ή ένα μέρος του πληθυσμού; «Πριν από όλα δεν είναι πιστευτό ότι μετακινήθηκε ολόκληρος ο πληθυσμός της Κύπρου, ο οποίος ανερχόταν σε 80.000 τότε, και ίσως και μέχρι 150.000. Η μόνη σύγχρονη πηγή, ο ΛΘ΄ κανόνας της Πενθέκτης (Οικουμενικής Συνόδου), δεν ομιλεί για καθολική μετοίκηση των Κυπρίων, ιδέα που ανήκει καθαρά στο χώρο του μύθου». Βενέδικτος Εγγλεζάκης, Είκοσι μελέται δια την Εκκλησίαν Κύπρου, Ίδρυμα Λεβέντη – ΜΙΕΤ, Αθήνα 1996, 121.

Η πολιτική του Ιουστινιανού Β΄ Χμ… Οι Κύπριοι στην Προποντίδα θα με βοηθήσουν να σώσω την Κωνσταντινούπολη! Ήταν όντως μια ανόητη πράξη η απόφαση του Ιουστινιανού Β΄ να μετοικήσουν οι Κύπριοι ή εξυπηρετούσε κάποιο γεωστρατηγικό στόχο; Συμβουλευθείτε τις πληροφορίες που δίνονται στο βιβλίο σας (σελ. 30-31)

Δημιουργία πόλης «κάστρου και ναυστάθμου» Ασκήσεις επί χάρτου Είστε άραβας ναύαρχος και παίρνετε εντολή από το Χαλίφη να ξεκινήσετε με το στόλο σας από τις αραβικές περιοχές και να κατευθυνθείτε στην Κωνσταντινούπολη για να την καταλάβετε. Χαράξτε στους χάρτες 7 και 8 (σελίδα 32), με συνεχόμενη γραμμή, την πορεία του στόλου σας. Μην ξεχνάτε ότι ο τελικός σας προορισμός είναι η πρωτεύουσα των απίστων. .Δαμασκός Αλεξάνδρεια. Χάρτης 7 Αραβικός στόλος

Χάρτης 8

Τα παιχνίδια στρατηγικής συνεχίζονται... Οι ρόλοι τώρα αλλάζουν. Είστε βυζαντινός ναύαρχος. Ξεκινήστε με το στόλο σας από τον ναύσταθμο της Αρτάκης για να αντιμετωπίσετε τα πολεμικά καράβια των Σαρακηνών. Χαράξτε στους χάρτες 7 και 8 (σελίδα 32), με διακεκομμένη γραμμή, την πορεία του στόλου σας και το σημείο, οπού προτίθεστε να ναυμαχήσετε. Μην ξεχνάτε ότι η Προποντίδα (Θάλασσα του Μαρμαρά) είναι περίπου σε μέγεθος όσο και η Κύπρος. Μην ξεχάσετε ακόμη να εξοπλίσετε τα καράβια σας με το φοβερό σας όπλο.

Γιατί, όμως, επιλέγηκαν οι κάτοικοι της Κωνσταντίας; «Οι λόγοι μπορούν να είναι πολλαπλοί. Οι Σλάβοι, με τους οποίους εποίκισε ο πατέρας του (Κωνσταντίνος Δ΄) την Θράκη και ο ίδιος την Βιθυνία, δεν ήταν θαλασσινοί, και έτσι αποκλείονταν ως προς την Νέα Ιουστινιανούπολη και τους σκοπούς ίδρυσής της. Ο Αυτοκράτορας εχρειάζετο έμπειρους ναυτικούς, και δη ναυπηγούς. Θα μπορούσε να τους προμηθευθεί από πολλά μέρη, επέλεξε όμως την Κύπρο. Η πείρα των Κυπρίων στη ναυπηγία ήταν αδιαμφισβήτητη. Λίγο πριν, τα ναυπηγεία της Κωνσταντίας ήταν τα μεγαλύτερα στην Ανατολή [...]». Βενέδικτος Εγγλεζάκης, Είκοσι μελέται δια την Εκκλησίαν Κύπρου, Ίδρυμα Λεβέντη – ΜΙΕΤ, Αθήνα 1996, 120.

Διερεύνηση Η μεταφορά του Αρχιεπισκόπου και του αυτοκεφάλου της Εκκλησίας της Κύπρου στην Αρτάκη σε τι εξυπηρετούσε; Ποιον τίτλο φέρει σήμερα ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου και γιατί; (συμβουλευθείτε τις σελίδες 31 και 33).

Επαναπατρισμός των Κυπρίων Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Προς τον ίδιον υιόν Ρωμανόν, 47.1-25 (=224) Ο συγγραφέας της πηγής, αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ζ΄ Πορφυρογέννητος έζησε τον 10ο αιώνα (905-959) «Για τον επαναπατρισμό των Κυπρίων έχει ως εξής η ιστορία: Μετά από επτά έτη με τη θέληση του Θεού κινήθηκε ο αυτοκράτορας (Ιουστινιανός Β΄) πάλι να κατοικήσει την Κύπρο, και απέστειλε στον Χαλίφη της Βαγδάτης τρεις επιφανείς Κυπρίους, τους Φαγγουμείς, μαζί με έναν αυτοκρατορικό απεσταλμένο, και έγραψε στον Χαλίφη, για να αφήσει τον πληθυσμό της Κύπρου ο οποίος βρισκόταν στη Συρία, να επιστρέψει στον τόπο του. Και αφού συμφώνησε ο Χαλίφης με την γραπτή πρόταση του αυτοκράτορα, απέστειλε σε όλα τα μέρη της Συρίας επιφανείς Άραβες, συγκέντρωσε όλους τους Κυπρίους και τους μετέφερε πίσω στον τόπο τους. Απέστειλε δε και ο αυτοκράτορας αυτοκρατορικό αντιπρόσωπο, και πέρασε από όλα τα μέρη της Ρωμανίας, στα οποία κατοικούσαν Κύπριοι, δηλαδή στην Κύζικο και στα θέματα Κιβυρραιωτών και Θρακησίων, και κατοικήθηκε το νησί». Β. Νεράτζη – Βαρμάζη, Σύνταγμα Βυζαντινών Πηγών Κυπριακής Ιστορίας, 4ος – 15ος αιώνας, Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών, Λευκωσία 1996, 36. (απόδοση στη νεοελληνική)

Επεξεργασία πηγής Ποιος αποφάσισε τον επαναπατρισμό των Κυπρίων; Συμφωνεί η πληροφορία της πηγής με τις πληροφορίες που μας δίνει το βιβλίο σας; (σελ. 33) Οι Κύπριοι σε ποιες περιοχές πέρα από την Κύζικο είχαν μετοικήσει; (συμβουλευθείτε και το χάρτη 7 της σελ. 32 του βιβλίου σας). Μπορείτε να σκεφτείτε πιθανούς λόγους, για τους οποίους ο Χαλίφης της Βαγδάτης αποδέχτηκε την πρόταση του βυζαντινού αυτοκράτορα;

Τα ερωτήματα επανέρχονται: «Η πολιτική που ακολούθησαν τότε οι Βυζαντινοί όσο και οι Άραβες ήταν εκείνη της μετοικεσίας, της εγκατάστασης δηλαδή πληθυσμών σε περιοχές κυρίως ερειπωμένες από τους πολέμους για αμυντικούς συνήθως σκοπούς, αλλά και για δημογραφικούς και οικονομικούς». (σελ. 31 του βιβλίου σας) Ποιοι λόγοι οδηγούν τους ανθρώπους σε μετοικεσία; Είναι μια αυτόβουλη πράξη ή την επιβάλλουν στους ανθρώπους; Ο μέτοικος είναι μετανάστης ή πρόσφυγας ή μπορεί να είναι και τα δύο μαζί;

Άσκηση αυτοαξιολόγησης Να αντιστοιχίσετε τα γράμματα της στήλης Α΄ με τους αριθμούς της στήλης Β΄, έτσι ώστε τα στοιχεία που δίνονται να ανταποκρίνονται στην ιστορική πραγματικότητα. Προσοχή: περισσεύουν δύο στοιχεία της στήλης Β΄. ΣΤΗΛΗ Α΄ ΣΤΗΛΗ Β΄ Α. Μετονομάστηκε σε Νέα Ιουστινιανούπολη Β. Μετοικεσία Κυπρίων από τον Χαλίφη της Βαγδάτης Γ. Θωράκιση για την προστασία της Κωνσταντινούπολης. Δ. Διέθετε τα μεγαλύτερα ναυπηγεία της Ανατολής 1. Συρία 2. Κωνσταντία 3. Στενά 4. Αρτάκη 5. Κωνσταντινούπολη 6. Κύζικος

Κατ΄ οίκον εργασία Να επιλέξετε μία από τις πιο κάτω ερωτήσεις Κατ΄ οίκον εργασία Να επιλέξετε μία από τις πιο κάτω ερωτήσεις 1.«Η Γεωγραφία ασκεί επίδραση στη διαμόρφωση της Ιστορίας». Εξηγείστε την άποψη αυτή με βάση τα ιστορικά γεγονότα της μετοικεσίας των Κυπρίων και επιβεβαιώστε την εγκυρότητά της αναφέροντας παραδείγματα από τις ευρύτερες ιστορικές σας γνώσεις.

2. Επεξεργασία πηγής Σύμφωνα με την πιο κάτω πηγή, σε τι άλλο μπορεί να αποσκοπούσε η πολιτική του Ιουστινιανού; «Απέβλεπε άραγε (ο Ιουστινιανός Β΄) στην αποστέρηση της Δαμασκού (πρωτεύουσας των Αράβων) από τον μισό φόρο της Κύπρου, τον οποίο από το 689 δικαιωματικά ενέμετο, και ο οποίος, βέβαια, όσο λιγότερος ήταν ο πληθυσμός, τόσο χαμηλότερος και ο ίδιος γινόταν; Πολύ πιθανό, σε συνδυασμό μάλιστα με τις αμυντικές ανάγκες του». Βενέδικτος Εγγλεζάκης, Είκοσι μελέται δια την Εκκλησίαν Κύπρου, Ίδρυμα Λεβέντη – ΜΙΕΤ, Αθήνα 1996, 123.

Πως κατασκευάζεται η Ιστορία 3 Πως κατασκευάζεται η Ιστορία 3. Έλεγχος αξιοπιστίας της πηγής του Θεοφάνη «[...] η έχθρα προς τη δυναστεία του Ηρακλείου απέδωσε τον εκπατρισμό των Κυπρίων σε παράνοια του τελευταίου των Ηρακλειδών (του Ιουστινιανού Β΄) [...] Τα περί φρενοβλαβείας του Ιουστινιανού Β΄ ανάγονται στην εχθρική πηγή της εποχής των Ισαύρων*, που είχαν κάθε συμφέρον να μελανώσουν** τη δυναστεία που διαδέχτηκαν. Από την πηγή εκείνην άντλησε η Χρονογραφία του Θεοφάνους [...]» * Ο Ιουστινιανός Β΄ ήταν ο τελευταίος αυτοκράτορας της δυναστείας του Ηρακλείου. Οι Ίσαυροι ήταν η επόμενη δυναστεία μετά από αυτήν του Ηρακλείου. ** μελανώνω: διαβάλλω, δυσφημώ Βενέδικτος Εγγλεζάκης, Είκοσι μελέται δια την Εκκλησίαν Κύπρου, Ίδρυμα Λεβέντη – ΜΙΕΤ, Αθήνα 1996, 108-109. Αφού μελετήσετε την πιο πάνω άποψη του ιστορικού Βενέδικτου Εγγλεζάκη και αφού λάβετε υπόψη ότι η απόφαση του Ιουστινιανού Β΄εξυπηρετούσε γεωστρατηγικούς στόχους, να κρίνετε την εχθρική στάση του χρονογράφου Θεοφάνη απέναντι στον αυτοκράτορα.

Χρήσιμοι όροι/έννοιες που πρέπει να κρατήσετε: Μετοικεσία Εποικισμός Επαναπατρισμός Θωράκιση Ναύσταθμος Αίγλη Έρεισμα

Tέλος