ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ Γκλαβάς Σωτήριος, Σύμβουλος, Πρόεδρος ΤΕΤΕ, Αναπληρ. Πρόεδρος Π.Ι. Ναστούλης Κώστας φιλόλογοι Σταμουλάκης Ιωάννης αποσπασμένοι Στασινάκης Γεώργιος στο Π.Ι.

Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Β΄ Γυμνασίου Ενότητα 2η: Το τέχνασμα του Θεμιστοκλή Μέθοδος: Ερμηνευτική Πορεία : Παρουσίαση όλου - Ανάλυση -Σύνθεση Μορφή : Διαλογική

Ι. Διδακτικοί στόχοι ενότητας Ι. Διδακτικοί στόχοι ενότητας Επιδιώκεται οι μαθητές να: γνωρίσουν ένα σημαντικό επεισόδιο της ναυμαχίας της Σαλαμίνας, που έκρινε σε μεγάλο βαθμό την έκβασή της, συνειδητοποιήσουν ότι στον πόλεμο δε μετρά μόνο η αριθμητική υπεροχή αλλά και η στρατηγική ευφυΐα και τα τεχνάσματα, αντιληφθούν τον ρόλο του ηγέτη (Θεμιστοκλή) σε κρίσιμες στιγμές, εντοπίσουν τις λέξεις που εκφράζουν τη δράση των προσώπων, μπορούν να συγκρίνουν το συγκεκριμένο περιστατικό με ανάλογα περιστατικά που αφορούν πολιτικές και στρατιωτικές προσωπικότητες διαφορετικών εποχών,

κατανοήσουν τον ζωηρό αφηγηματικό λόγο, εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους με λέξεις της αρχαίας και νέας ελληνικής, παράγωγες και σύνθετες του ρ. λέγω, γνωρίσουν τις βασικές έννοιες της σύνθεσης των λέξεων στην α.ε. (συνθετικά μέρη, α΄ και β΄ συνθετικό, λέξη κλιτή, λέξη άκλιτη), γνωρίσουν τον τρόπο κλίσης των συμφωνόληκτων ουσιαστικών της γ΄ κλίσης (αφωνόληκτων και ημιφωνόληκτων), προσεγγίσουν διαθεματικά τις έννοιες γένος, δύναμιν. ασχοληθούν με θέματα που προκύπτουν από το κείμενο: π.χ. ο ρόλος του ηγέτη στη διαμόρφωση της ιστορίας – ο ρόλος του τεχνάσματος στη ζωή.

ΙΙ. Σύνδεση με προηγούμενα- Αφόρμηση Α΄ Μέρος: Κείμενο Ανάγνωση εισαγωγικού σημειώματος. Ανάγνωση των στίχων του Αισχύλου (Πέρσαι, στ. 402-405). Σύνδεση με τη ναυμαχία της Σαλαμίνας. «Ὧ παῖδες Ἑλλήνων, ἴτε, ἐλευθεροῦτε πατρίδ΄, ἐλευθεροῦτε δὲ παῖδας, γυναῖκας, θεῶν τε πατρῴων ἕδη, θήκας τε προγόνων· νῦν ὑπὲρ πάντων ἀγών». Β΄ Μέρος: Ετυμολογικά-Σημασιολογικά Υπενθύμιση του τρόπου σύνθεσης των λέξεων στη ν.ε. γλώσσα. Γ΄ Μέρος: Γραμματικά Υπενθύμιση των καταλήξεων των ουσιαστικών της γ΄ κλίσης.

ΙΙΙ. Συνοπτική παρουσίαση ενότητας Α΄μέρος- Κείμενο: Το τέχνασμα του Θεμιστοκλή Ανάγνωση από τον διδάσκοντα. Β΄ μέρος: Ετυμολογικά-Σημασιολογικά. Εισαγωγή στη σύνθεση των λέξεων της α.ε. (συνθετικά μέρη, α΄ και β΄ συνθετικό, λέξη κλιτή ή άκλιτη). Γ΄ μέρος: Γραμματικά. Κλίση των συμφωνόληκτων ουσιαστικών της γ΄ κλίσης (επισήμανση διαφορών α.ε. και ν.ε.- παραδείγματα).

V. Αναλυτική επεξεργασία Α΄ μέρος: Παρουσίαση νέου κειμένου Ανάγνωση εισαγωγικού σημειώματος (και από μαθητή): Πλούταρχος. Βίοι Παράλληλοι: βιογραφίες Ελλήνων και Ρωμαίων πολιτικών. Θεμιστοκλής - Φούριος Κάμιλλος. Κάθοδος περσικού ναυτικού στη Σαλαμίνα. Τέχνασμα Θεμιστοκλή με δούλο Σίκιννο. Ανάγνωση κειμένου από διδάσκοντα (έμφαση στα σημεία που προσδίδουν δραματικότητα στην αφήγηση).

Το τέχνασμα του Θεμιστοκλή Ἀλλ΄ ἐπεὶ τῶν πολεμίων ὁ στόλος τῇ Ἀττικῇ κατὰ τὸ Φαληρικὸν προσφερόμενος τοὺς πέριξ ἀπέκρυψεν αἰγιαλούς͵ πάλιν ἐπάπταινον οἱ Πελοποννήσιοι πρὸς τὸν Ἰσθμόν. Ἔνθα δὴ ὁ Θεμιστοκλῆς ἐβουλεύετο καὶ συνετίθει τὴν περὶ τὸν Σίκιννον πραγματείαν. Ἦν δὲ τῷ μὲν γένει Πέρσης ὁ Σίκιννος, αἰχμάλωτος͵ εὔνους δὲ τῷ Θεμιστοκλεῖ καὶ τῶν τέκνων αὐτοῦ παιδαγωγός. Τοῦτον ἐκπέμπει πρὸς τὸν Ξέρξην κρύφα͵ κελεύσας λέγειν ὅτι Θεμιστοκλῆς ὁ τῶν Ἀθηναίων στρατηγὸς αἱρούμενος τὰ βασιλέως ἐξαγγέλλει πρῶτος αὐτῷ τοὺς Ἕλληνας ἀποδιδράσκοντας καὶ διακελεύεται ἐν ᾧ ταράττονται τῶν πεζῶν χωρὶς ὄντες ἐπιθέσθαι καὶ διαφθεῖραι τὴν ναυτικὴν δύναμιν. Ταῦτα δ΄ ὁ Ξέρξης ὡς ἀπ΄ εὐνοίας λελεγμένα δεξάμενος͵ ἥσθη καὶ εὐθὺς ἐξέφερε πρὸς τοὺς ἡγεμόνας τῶν νεῶν διακοσίαις ναυσὶν ἀναχθέντας ἤδη διαζῶσαι τὰς νήσους͵ ὅπως ἐκφύγοι μηδεὶς τῶν πολεμίων. Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Θεμιστοκλῆς 12.2-6 (διασκευή)

Καθορισμός θέματος με συζήτηση: Το τέχνασμα του Θεμιστοκλή κατά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Διάρθρωση της ενότητας: α. Ἀλλ΄ ἐπεὶ τῶν πολεμίων … πρὸς τὸν Ἰσθμόν: Η άφιξη του περσικού στόλου στο Φάληρο. β.Ἔνθα δὴ ὁ Θεμιστοκλῆς … μηδεὶς τῶν πολεμίων: Το σχέδιο του Θεμιστοκλή. Κατανόηση του κειμένου: Ανάγνωση εισαγωγικού σημειώματος, γλωσσικών- ερμηνευτικών σχολίων. Καθοδήγηση μαθητών από διδάσκοντα για επισήμανση λέξεων–φράσεων που προωθούν τη δράση. Υποβολή πρόσθετων διευκρινιστικών ερωτήσεων, λ.χ.: Ποια είναι τα πρόσωπα, ο τόπος και ο χρόνος του γεγονότος; Ποιος ήταν ο Σίκιννος; Τι διαμήνυσε στον Ξέρξη ο Θεμιστοκλής με τον Σίκιννο; Πώς αντέδρασε ο Ξέρξης και γιατί; - Ποια εντολή έδωσε;

Σύνθεση Απόδοση από 1-2 μαθητές του νοήματος, με αναφορά στο κείμενο. Επισήμανση βασικών σημείων. Ασκήσεις Γιατί οι Πελοποννήσιοι άρχισαν να ξανασκέπτονται ότι έπρεπε να αντιμετωπίσουν τον περσικό στόλο στον Ισθμό της Κορίνθου; Ποιο μήνυμα μετέφερε ο Σίκιννος στον Ξέρξη για λογαριασμό του Θεμιστοκλή; Πώς αντέδρασε ο Ξέρξης σε όσα του διαμήνυσε ο Θεμιστοκλής; Να αναφέρετε από τη μυθολογία ή την Ιστορία περιπτώσεις τεχνασμάτων που συνέβαλαν αποφασιστικά στην επιτυχή έκβαση ενός στόχου.

Β΄μέρος: Ετυμολογικά-Σημασιολογικά Ανάγνωση–σχολιασμός παράγωγων λέξεων (ρ. λέγω του λεξιλογικού πίνακα). Επισήμανση των θεμάτων του ρ. λέγω: λέγ-, λόγ- (ῥε-/ῥη-). Διαθεματική σύνδεση του θέματος του ρ. λέγω με λέξεις ξένων γλωσσών· αγγλικά: logographer, lexicography, lexicology, γαλλικά: logician, lexique, logique, ιταλικά: logografia, γερμανικά: Logotherapie, Papyrologe. Απάντηση ασκήσεων

Σύντομη επανάληψη στην παραγωγή των λέξεων (ύλη α΄ γυμνασίου). Παρουσίαση νέου: Εισαγωγή στη σύνθεση των λέξεων. Συνθετικά μέρη (α΄ και β΄ συνθετικό: λέξη κλιτή ή άκλιτη).

παῖς+ἄγω> παιδαγωγός κλιτή λέξη στρατός+ἄγω>στρατηγός α΄ συνθετικό (πρώτη λέξη) εὗ+νοῦς> εὔνους άκλιτη λέξη πρός+φέρω> προσφέρω Σύνθετη λέξη ἀπό+κρύπτω> ἀποκρύπτω κλιτή λέξη εὗ+δαίμων> εὐδαίμων β΄συνθετικό (δεύτερη λέξη) ὑπέρ+ἄνω> ὑπεράνω άκλιτη λέξη ἐκ+πάλαι > ἔκπαλαι

Ασκήσεις Να κατατάξετε τις εξής λέξεις του κειμένου της Ενότητας σε απλές και σύνθετες: συνετίθει, ἐπιθέσθαι, ἐκπέμπει, ἡγεμόνας, πολεμίων, εὐνοίας, πραγματείαν, διαζῶσαι, ἐβουλεύετο. Χρησιμοποιώντας τα συνθετικά που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της α.ε.: ἀ+κακός, ἀ- (ἀν-)+ἴσος, παρά+λόγος, ἐν+ δόξα (επίθ.), ἀνά+ἄγω, εἰς+βάλλω, δυσ-+πιστός, ἡμι-+θεός. Να χωρίσετε τις παρακάτω λέξεις της α.ε. του Λεξιλογικού Πίνακα στα συνθετικά μέρη τους και να δηλώσετε αν αυτά είναι λέξεις κλιτές ή άκλιτες: πολυλογία, ἀντιλέγω, ἀνάλογος, φιλόλογος, ἐτυμολογία, λογοποιός, ἐπίλογος.

Γ΄ μέρος: Γραμματική Παρουσίαση νέου: Πορεία διδασκαλίας: Κλίση των συμφωνόληκτων ουσιαστικών της γ΄ κλίσης (επισήμανση διαφορών α.ε. και ν.ε. - παραδείγματα). Πορεία διδασκαλίας: Υπενθύμιση των καταλήξεων της γ΄ κλίσης και του τρόπου σχηματισμού των φωνηεντόληκτων ονομάτων της γ΄ κλίσης. Διαίρεση των συμφωνόλητων ουσιαστικών σε αφωνόληκτα [καταληκτικά], ημιφωνόληκτα [ακατάληκτα] και σιγμόληκτα [ακατάληκτα διπλόθεμα]. Διαίρεση των αφωνόληκτων σε ουρανικόληκτα (κ, γ, χ) [μονόθεμα], χειλικόληκτα (π, β, φ) [μονόθεμα] και οδοντικόληκτα (τ, δ, θ) [μονόθεμα – διπλόθεμα].

Διαίρεση των ημιφωνόληκτων ουσιαστικών σε ενρινόληκτα (μ,ν) [μονόθεμα - διπλόθεμα] και υγρόληκτα (λ, ρ) [μονόθεμα-διπλόθεμα]. Τρόπος κλίσης των συμφωνόληκτων ουσιαστικών. Επισήμανση των ιδιαιτεροτήτων των καταλήξεων [π.χ. οδοντικόληκτα βαρύτονα σε –ις (-ιτος, ιδος, -ιθος)] και άλλων φθογγικών μεταβολών [π.χ. ουρανικόληκτα: συγχώνευση θεμ. χαρ. με κατάληξη: κ, γ, χ + σι=ξι, σχηματισμός κλητικής ενρινόληκτων διπλόθεμων βαρύτονων (ὦ) πνεῦμον].

Ασκήσεις Ποικίλες: συμπλήρωσης κενών, μετασχηματιστικές, πολλαπλής επιλογής, αντιστοίχισης, διάζευξης κτλ. Ενδεικτικά: οι 1, 2, 4, του βιβλίου: 1. Να βρείτε τα αφωνόληκτα τριτόκλιτα ουσιαστικά του κειμένου της Ενότητας και να τα μεταφέρετε στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού. 2. Να γράψετε τη γενική ενικού των παρακάτω ουσιαστικών (θα σας βοηθήσει η μετεξέλιξη των λέξεων αυτών στη ν.ε.): ἡ πραότης, ἡ πόλις, ἡ ῥίς, ἡ δύναμις, ἡ μάστιξ, ὁ φύλαξ, ἡ σάλπιγξ, ἡ σφραγίς, ἡ λαμπάς, ἡ βαλβίς, ὁ χάλυψ, ὁ ἔρως, ὁ Κύκλωψ. 3. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω προτάσεις και να αντιγράψετε εκείνη που ταιριάζει στο πλαίσιο που συνοδεύει την εικόνα της επόμενης σελίδας: α. Πλησίον τῆς …………. (πόλις) ἱερὸν τὸ πάλαι ἦν. β. Ἅμα τῇ ἡμέρᾳ (=με την ανατολή του ήλιου) ἐσήμηνεν (=έδωσε παράγγελμα) ὁ σαλπιγκτὴς τῇ ………… (σάλπιγξ). γ. Οἱ …….. (Ἕλλην) ἐμάχοντο γενναίως ὑπὲρ τῆς σωτηρίας τῆς …… (πατρίς). δ. Οἱ ……… (Λάκων) ἀπέπεμψαν τὸν ………. (ἡγεμών) δῶρα δόντες (= αφού του έδωσαν δώρα). ε. Ἀλκιβιάδης .......... (ὁ κῆρυξ) ἔπεμψεν ἐροῦντα (= για να πει) ταῦτα τοῖς συμμάχοις.

Παράλληλα κείμενα Πρώτο παράλληλο κείμενο Δεύτερο παράλληλο κείμενο Τοῦ θεοῦ χρήσαντος τεῖχος Τριτογενεῖ ξύλινον διδοῖ εὐρύοπα Ζεὺς οἱ μὲν ἄλλοι Ἀθηναῖοι τειχίζειν τὴν ἀκρόπολιν ἠγόρευον͵ Θεμιστοκλῆς δὲ ἐς τὰς τριήρεις ἐμβαίνειν͵ ὡς ταύτας οὔσας τὸ ξύλινον τεῖχος τῶν Ἀθηναίων. Ἐπείσθησαν͵ ἐνέβησαν͵ ἐναυμάχησαν͵ ἐνίκησαν. Πολύαινος, Στρατηγήματα 1.30.2 Δεύτερο παράλληλο κείμενο Θεμιστοκλῆς ἐναυλόχει περὶ Σαλαμῖνα· τοῖς Ἕλλησιν ἐδόκει φεύγειν͵ Θεμιστοκλεῖ ναυμαχεῖν ἐν στενῇ θαλάσσῃ. Ὡς δὲ μένειν οὐκ ἔπειθεν͵ ἦν αὐτῷ Σίκιννος εὐνοῦχος παιδαγωγὸς τοῖν παίδοιν͵ νύκτωρ τὸν Σίκιννον τοῦτον ὡς βασιλέα πέμπει μηνύσοντα κατ΄ εὔνοιαν δὴ ὅτι ἀποδιδράσκει τὸ Ἑλληνικόν· ἀλλὰ ναυμάχει. Πείθεται βασιλεὺς καὶ ναυμαχεῖ͵ καὶ τὸ πλῆθος τῶν τριήρων συνέτριψεν ἡ στενὴ θάλασσα· οἱ δὲ Ἕλληνες ἄκοντες ἐνίκησαν τῇ σοφίᾳ τοῦ στρατηγοῦ. Πολύαινος, Στρατηγήματα

V. Διαθεματική προσέγγιση βασικών εννοιών Σημασιολογική εξέλιξη των λέξεων: δύναμιν, γένος. Σύνδεση λέξεων με επιστημονικούς κλάδους: Γλωσσολογία, Ανθρωπολογία, Κοινωνιολογία, Εθνολογία, Θρησκειολογία Βιολογία, Ιατρική, Φυσική-Χημεία Μαθηματικά κτλ. Βασικές διαθεματικές έννοιες: Χώρος-χρόνος, Κοινωνία-άτομο, Οργάνωση-επικοινωνία Μεταβολή-εξέλιξη, Σύστημα, Αλληλεπίδραση Ομοιότητα-διαφορά, Πολιτισμός

Δημιουργικές- διαθεματικές δραστηριότητες Θέμα: «Σύνδεση μεγάλων πολιτικών και στρατιωτικών προσωπικοτήτων διαφορετικών εποχών» Στόχος: Η σύγκριση μπορεί να αφορά: ιδανικά, πατριωτισμό, διορατικότητα, επιρροή στον λαό, συμβολή στην ελληνική Ιστορία, ενδεχόμενα λάθη κτλ. Διαθεματικές έννοιες: Χώρος – χρόνος, Ομοιότητα – Διαφορά, Μεταβολή, Εξέλιξη, Πολιτισμός. Μαθήματα: Ιστορία, Αρχαία από μετάφραση, Καλλιτεχνικά και Πληροφορική.