Ανοικτή Πρόσβαση: Εξελίξεις στην Ευρώπη και την Ελλάδα Βικτωρία Τσουκαλά, PhD Ημερίδα για την Ανοικτή Πρόσβαση Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου Βιβλιοθήκη και Υπηρεσία Πληροφόρησης 3 Νοεμβρίου 2011

Καίρια ζητήματα Αίτημα των ερευνητών εδώ και δεκαετίες: δίνουν ελεύθερα τα αποτελέσματα της έρευνάς τους σε εκδότες για την επαγγελματική τους εξέλιξη, απαιτούν ελεύθερη πρόσβαση σε αυτά Τώρα το αντικείμενο συζήτησης έχει εστιαστεί κυρίως στην έρευνα που χρηματοδοτείται με δημόσιους πόρους ως κοινό αγαθό Έμφαση στη δημιουργία συντονισμένων πολιτικών σε επίπεδο κρατών Έμφαση στις η-υποδομές για την υλοποίηση της Ανοικτής Πρόσβασης σε επίπεδο ΕΕ Έμφαση στα επιστημονικά δεδομένα Οι τεχνικές υποδομές προχωρούν, οι πολιτικές λιγότερο Σοβαρό πρόβλημα με τους εκδότες, των οποίων τα κέρδη απειλούνται (οικονομικό μοντέλο Ανοικτής Πρόσβασης). Who pays for Open Access???

Η Ανοικτή Πρόσβαση στην καρδιά της Ευρώπης: Η συνθήκη της Λισαβόνας Άρθρο 179: «ένας Ευρωπαϊκός Χώρος Έρευνας στον οποίο ερευνητές, επιστημονική γνώση και τεχνολογία διακινούνται ελεύθερα....» Άρθρα 180c και 183 αναφέρεται ότι η Ένωση θα λειτουργήσει συμπληρωματικά με τα Κράτη-Μέλη με δραστηριότητες έρευνας στην ΕΕ και θα δημιουργήσει κανονισμούς σχετικά με τη διάχυση των αποτελεσμάτων της έρευνας.

Ευρωπαϊκό Συμβούλιο/Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την «Επιστημονική πληροφορία στην ψηφιακή εποχή: πρόσβαση, διάχυση και διατήρηση» (COM(2007) 56) Ξεκινά η διαδικασία δημιουργίας πολιτικών για πρόσβαση, διάχυση και διατήρηση επιστημονικής πληροφορίαςCOM(2007) 56 Πράσινη Βίβλος: Ευρωπαϊκός Χώρος Έρευνας. Νέες προοπτικές (COM(2007) 161). Η ελεύθερη διακίνηση της γνώσης σε όλα χωρίς φραγμούς σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας, και ειδικά αυτής που παράγεται από τη δημόσια ερευνητική βάση ως προϋπόθεση για τον Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας. Ευρωπαϊκή έρευνας που χαρακτηρίζεται από «διαρκή, οικονομικά προσιτή και αξιόπιστη πρόσβαση στα ερευνητικά αποτελέσματα και η ευρεία διάδοση των αποτελεσμάτων αυτών».COM(2007) 161 Συμπεράσματα του Eυρωπαϊκού Συμβουλίου σχετικά με την «Επιστημονική Πληροφορία στην Ψηφιακή Εποχή» (14865/07 (Presse 259)) Τα Κράτη-Μέλη να ενισχύσουν εθνικές στρατηγικές και να συντονιστούν (πρόσβαση, διάχυση, διατήρηση). Συγκεκριμένο χρονοδιάγραμα14865/07 (Presse 259 Σύσταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη «Διαχείριση της διανοητικής περιουσίας σε δραστηριότητες μετάδοσης γνώσης και Κώδικας Πρακτικών για πανεπιστήμια και άλλους δημόσιους ερευνητικούς οργανισμούς» (COM(2008)1329) Μεταξύ άλλων ιδιαίτερη σημασία Ανοικτή Πρόσβαση σε ερευνητικά αποτελέσματα και δεδομένα για τη συμβολή τους στη διαχείριση διανοητικής περιουσίας σε δραστηριότητες μετάδοσης γνώσης.COM(2008)1329

Ευρωπαϊκό Συμβούλιο/Ευρωπαϊκή Επιτροπή: Europe 2020 Flagship Initiatives To Ψηφιακό Θεματολόγιο για την Ευρώπη (Digital Agenda for Europe) – Μία από τις δράσεις είναι η Ανοικτή Πρόσβαση σε περιεχόμενο, ώστε να δημιουργηθεί μία ζωντανή ενιαία αγορά στην Ευρώπη. Στόχος είναι ‘η έρευνα που χρηματοδοτείται με δημόσιους πόρους θα διαχέεται ευρέως μέσω της δημοσίευσης εργασιών και ερευνητικών δεδομένων με ανοικτή πρόσβαση'. – Δέσμευση ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα επεκτείνει τις απαιτήσεις που έχει για ανοικτή πρόσβαση σε έρευνα που χρηματοδοτεί. A Digital Agenda for Europe' (COM (2010) 245)COM (2010) 245 Η Ένωση Καινοτομίας (Innovation Union) – Ανάμεσα στα άλλα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεσμεύεται ότι θα διασφαλίσει μέσω μίας κοινής προσέγγισης την ‘διάχυση, μεταβίβαση και χρήση των αποτελεσμάτων της έρευνας, και με ανοικτή πρόσβαση στις δημοσιεύσεις και τα δεδομένα από τη δημόσια χρηματοδοτούμενη έρευνα' (Δέσμευση 4). – δεσμεύεται ότι θα ‘προωθήσει την ανοικτή πρόσβαση στα αποτελέσματα της δημόσια χρηματοδοτούμενης έρευνας. Θα στοχεύσει να καταστήσει την ανοικτή πρόσβαση στις δημοσιεύσεις τη γενική προϋπόθεση για χρηματοδότηση έργων από την Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω των Προγραμμάτων Πλαισίων για την έρευνα (COM (2010) 546)(COM (2010) 546)

Υλοποίηση: Χρηματοδοτικοί μηχανισμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης “ERC Scientific Council Guidelines for Open Access”-2007.ERC Scientific Council Guidelines for Open Access – Υποχρεωτική η κατάθεση σε θεματικό ή ιδρυματικό αποθετήριο των άρθρων και άλλων επιστημονικών δημοσιευμάτων που δημοσιεύονται με αξιολόγηση(peer-reviewed) και προκύπτουν από δική του χρηματοδότηση – Ανοικτή Πρόσβαση το αργότερο σε έξι μήνες από τη δημοσίευσή τους – Ιδιαίτερα σημαντική την άμεση κατάθεση πρωτογενών δεδομένων της έρευνας σε κατάλληλες βάσεις δεδομένων, και σε καμία περίπτωση μετά το πέρας έξι μηνών από αυτήν. FP7 Pilot FP7 Pilot – Υποχρεωτική Ανοικτή Πρόσβαση για το 20% των ερευνητικών έργων που χρηματοδοτούνται – Ανοικτή Πρόσβαση στο συμβόλαιο: clause 29 – Σε αποθετήρια ΑΠ ή περιοδικά ΑΠ – Ερευνητικές περιοχές: Ενέργεια, Περιβάλλον, Υγεία, Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνίας, Science in Society, Κοινωνικές και Ανθρωπιστικές Επιστήμες, Ερευνητικές Υποδομές-2008 Εξυπηρέτηση FP7 Pilot: OpenAire and OpenAirePlus Horizon 2020= FP8 από 1/1/2014: Δεν έχει δημοσιευθεί ακόμη, αναμένεται αυξημένη απαίτηση για Ανοικτή Πρόσβαση

Στην πράξη (Ι): Πολιτικές – Η Ισπανία η πρώτη και μόνη χώρα με νόμο που απαιτεί την Ανοικτή Πρόσβαση στη δημόσια χρηματοδοτούμενη έρευνα (5/2011) – Μοντέλο ERC: απαίτηση για Ανοικτή Πρόσβαση του χρηματοδότη δημόσιου χρηματοδότη της έρευνας Scientific Research Councils: Αυστρία, Ιρλανδία, Ουγγαρία, Ηνωμένο Βασίλειο, Γερμανία – Μοντέλο ενίσχυσης Ανοικτής Πρόσβασης: Open Access Fund Ολλανδία από το Έως ευρώ για κάθε ερευνητή για τα σχετικά έξοδα Έντονες συζητήσεις, επιτροπές, κυρίως σε επίπεδο πανεπιστημίων κτλ

Νόμος για την Έρευνα και Τεχνολογία Ισπανίας: Άρθρο 37: Διάχυση με ανοικτή πρόσβαση Οι δημόσιοι φορείς του Ισπανικού συστήματος Έρευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας θα αναπτύξουν αποθετήρια, ο καθένας χωριστά ή ως κατανεμημένη υποδομή, δίνοντας ανοικτή πρόσβαση στις δημοσιεύσεις του ερευνητικού τους προσωπικού και θα δημιουργήσουν συστήματα διασύνδεσης με ανάλογες πρωτοβουλίες σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Το ερευνητικό προσωπικό του οποίου η έρευνα χρηματοδοτείται κυρίως με δημόσιους πόρους θα διαθέτει δημόσια μία ψηφιακή εκδοχή της τελικής μορφής του περιεχομένου που έχει γίνει δεκτό για δημοσίευση σε περιοδικά ή άλλα επιστημονικά δημοσιεύματα, όσο το δυνατόν πιο σύντομα, όχι όμως περισσότερο από δώδεκα μήνες μετά την επίσημη ημερομηνία δημοσίευσης. Η ηλεκτρονική εκδοχή θα είναι δημόσια σε θεματικά αποθετήρια αναγνωρισμένα στο επιστημονικό πεδίο στο οποίο διεξήχθη η έρευνα, ή σε ιδρυματικά αποθετήρια ανοικτής πρόσβασης. Η δημόσια ηλεκτρονική εκδοχή των ερευνητικών αποτελεσμάτων μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τη δημόσια διοίκηση για τις διαδικασίες αξιολόγησης που ακολουθεί. Το Υπουργείο Επιστήμης και Καινοτομίας θα διευκολύνει την κεντρική πρόσβαση στα αποθετήρια και τη διασύνδεσή τους με σχετικές εθνικές και διεθνείς πρωτοβουλίες. Τα παραπάνω ισχύουν με την προϋπόθεση ότι δεν βλάπτονται προηγούμενες συμφωνίες με τις οποίες πνευματικά δικαιώματα έχουν μεταφερθεί σε τρίτους και δεν ισχύουν όταν τα δικαιώματα στα αποτελέσματα της ερευνητικής δραστηριότητα, ανάπτυξης και καινοτομίας τελούν υπό καθεστώς προστασίας.

Στην πράξη (ΙΙ) Υλοποίηση Ανοικτής Πρόσβασης – Δραματική αύξηση υποδομών που υποστηρίζουν την Ανοικτή Πρόσβαση σε επίπεδο φορέων (κυρίως ιδρυματικά αποθετήρια) και αύξηση υποχρεωτικών καταθέσεων (institutional open access mandate) – Περισσότερη επίγνωση του ζητήματος της Ανοικτής Πρόσβασης σε επίπεδο φορέων και ερευνητών – Συλλογικές προσπάθειες συντονισμού: διαλειτουργικές ευρωπαϊκές υποδομές (Research Infrastructures) » Τα παραπάνω αποτέλεσμα της Ευρωπαϊκής χρηματοδότησης

Repository Mandates

Εμπόδια στην υλοποίηση των Ευρωπαϊκών πολιτικών Πολυδιάσπαση της χρηματοδότησης έρευνας στα κράτη-μέλη. Δεν υπάρχουν ακόμη εθνικές στρατηγικές (για Ανοικτή Πρόσβαση ή Διατήρηση) Έλλειψη συντονισμού σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο σε θέματα πολιτικών που πρέπει να υιοθετηθούν (όχι τόσο σε τεχνικά θέματα) Οι εκδότες πολεμούν την Ανοικτή Πρόσβαση Οι ερευνητές κατά κύριο λόγο δεν ενδιαφέρονται CREST Report 2009 και νέο τέλος 2011/2012

Αναγκαία συνδυαστική προσέγγιση Top Down Bottom up Κράτος Χρηματοδότηση έρευνας Φορείς έρευνας Ερευνητές/πολίτες

Οι εξελίξεις στην Ελλάδα

Πολιτικές – Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει εθνική πολιτική σχετικά με την Ανοικτή Πρόσβαση – Στρατηγική 2020: Θεματική ενότητα για την Ανοικτή Πρόσβαση – Τα πανεπιστήμια δεν έχουν θεσμοθετήσει κανονισμούς και απαιτήσεις για την Ανοικτή Πρόσβαση, πράγμα το οποίο είναι αναγκαίο

Ανάπτυξη υποδομών, συντονισμός, ευαισθητοποίηση Σημαντικές εξελίξεις στη δημιουργία διαλειτουργικών υποδομών Ανοικτής Πρόσβασης (Χρηματοδότηση από την Ψηφιακή Σύγκλιση) – Αύξηση αποθετηρίων στο OpenDOAR (14??) και περιοδικών στο DOAJ (37) – Τα μισά περίπου ελληνικά πανεπιστήμια έχουν αποθετήρια, και τα υπόλοιπα θα αποκτήσουν – Μόνο ένα ερευνητικό κέντρο έχει αποθετήριο (ΕΙΕ, Ήλιος) Συντονισμός με την Ευρώπη: Europeana, OpenAire, OpenAirePlus, eInfrastructures Ευαισθητοποίηση: ημερίδες, Open Access Week, ενημέρωση ερευνητών

Ζητήματα αναφορικά με τα αποθετήρια στην Ελλλάδα

Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης ( εγκατάσταση εθνικής χρήσης στο ΕΙΕ, δραστηριοποιείται θεσμικά στη συλλογή, οργάνωση και διάθεση επιστημονικών και τεχνολογικών πληροφοριών στον ελληνικό και διεθνή χώρο. Στρατηγική προτεραιότητα του ΕΚΤ είναι η συσσώρευση, διάθεση και διαφύλαξη του περιεχομένου που παράγεται από την ερευνητική δραστηριότητα της χώρας σε μια ενιαία ερευνητική υποδομή.

Υποδομές

MEDOANET (1/12/2011): συντονισμός πολιτικών

Τι κάνουμε σε επίπεδο φορέα Ενδυνάμωση του ίδιου του πανεπιστημίου ως θεματοφύλακα του επιστημονικού του αποθέματος μέσω της Ανοικτής Πρόσβασης και των σχετικών υποδομών Κανονισμοί για την πρόσβαση στην έρευνα του φορέα και τη διατήρησή της (Open Access Mandates) Επιμόρφωση και ενημέρωση των καθηγητών, ερευνητών, φοιτητών Άνοιγμα συζήτησης με policy makers Κεντρικός ο ρόλος της βιβλιοθήκης

Ευχαριστώ!