Διδακτικό σενάριο στη Φιλοσοφία. Ταυτότητα του σεναρίου. Τίτλος: «Φιλοσοφική ‘ηθική’ : απ’ τη θεωρία στην πράξη». Δημιουργός: Καλιακούδα Αικατερίνη Υλοποίηση: Υλοποιήθηκαν δύο ώρες του σεναρίου, τα δύο πρώτα φύλλα εργασίας. Στο πρώτο φύλλο εξερεύνησαν όλοι την ηθική του ωφελιμισμού και της κατηγορικής προσταγής και στο δεύτερο την ηθική αρετή του Αριστοτέλη. Τάξη: Β΄ Λυκείου, 19 μαθητές. Χρονική διάρκεια: 6-7 ώρες.

Ταυτότητας συνέχεια… Διδακτικό αντικείμενο: Φιλοσοφία Β΄ Λυκείου, Κεφάλαιο 6ο , «Ηθική», Ενότητες 1, 3, 4, (εμπλέκονται και στοιχεία-γνώσεις απ’ την Κοινωνιολογία, την Έκθεση-Έκφραση και τα Αρχαία Ελληνικά Γενικής Παιδείας). Προϋποθέσεις υλοποίησης: Οι μαθητές να είναι εξοικειωμένοι με ανοιχτά λογισμικά, με λογισμικά επεξεργασίας κειμένου, εικόνας, δημιουργίας παρουσίασης, εργαλεία web2.0 καθώς και με την εργασία σε ομάδες.

Σύντομη περιγραφή-Σκοπός. Οι μαθητές θα κληθούν να «ανακαλύψουν» την έννοια του ηθικού ανθρώπου, μέσα απ’ τον προβληματισμό που θα τους δημιουργήσουν φιλοσοφικές και κοινωνικοπολιτικές προσεγγίσεις αυτής της έννοιας, και στη συνέχεια θα αντιμετωπίσουν οι ίδιοι διλήμματα εφαρμοσμένης ηθικής, καθώς θα ασχοληθούν-θεωρητικά, και βιωματικά σε debate- με τα θέματα της ευθανασίας (ανθρώπων) και της θανατικής ποινής στη σημερινή εποχή.

Γνωστικοί-παιδαγωγικοί στόχοι: Οι μαθητές: Να γνωρίσουν τις απόψεις περί ηθικής που έχουν διατυπωθεί και να αναλογιστούν ποιες είναι οι δικές τους πεποιθήσεις. Να κατανοήσουν τον διλημματικό χαρακτήρα της ηθικής πράξης, καθώς και την αναγκαιότητα διαμόρφωσης συγκεκριμένων κριτηρίων για να μπορούμε να υιοθετήσουμε σταθερούς ηθικούς κανόνες. Να διαπιστώσουν τον σημερινό προβληματισμό για θέματα εφαρμοσμένης ηθικής και να τον αντιμετωπίσουν βιωματικά, μέσα από λόγο-αντίλογο.

Στόχοι σχετικοί με τις ΤΠΕ: Οι μαθητές: Να γνωρίσουν τις δυνατότητες που τους προσφέρουν ανοιχτά λογισμικά περιβάλλοντα (π.χ. ‘Πύλη για την ελληνική γλώσσα’). Να αξιολογούν πηγές που επισκέπτονται στο διαδίκτυο και, ανάλογα, να τις χρησιμοποιούν. Να μάθουν να αξιοποιούν, στο πλαίσιο του νέου, ψηφιακού γραμματισμού, ηλεκτρονικά εργαλεία και λογισμικά όπως τα σώματα κειμένων, ο επεξεργαστής κειμένου, τα προγράμματα δημιουργίας παρουσίασης, συνδυάζοντάς τα με τον κλασικό και κριτικό γραμματισμό (πύκνωση κειμένου, γραπτός λόγος, προσχεδιασμένος προφορικός λόγος).

Πορεία διδασκαλίας 1η ώρα- αφόρμηση. Βρισκόμαστε στην τάξη με σκοπό να ξεκινήσουμε το νέο κεφάλαιο της Φιλοσοφίας, την Ηθική. Θέτονται ως αφόρμηση τα ερωτήματα: «τι σημαίνει ηθικός άνθρωπος;» «γιατί να είναι κανείς ηθικός;» «σήμερα τι θέματα επιστημονικά, περιβαλλοντικά, κοινωνικά αντιμετωπίζουμε που άπτονται της ηθικής;»

Αφόρμησης συνέχεια… Συζήτηση των μαθητών, διαφωνίες, συμφωνίες, αδιέξοδα και αντιλαμβάνονται πια οι μαθητές πως αυτά τα ερωτήματα είναι ο κεντρικός πυρήνας της εργασίας μας. Πριν τελειώσει η ώρα χωρίζονται οι μαθητές σε τρεις ομάδες των έξι-επτά ατόμων και αναλαμβάνουν ρόλους (συντονιστής, χρήστες υπολογιστών, συντάκτες των κειμένων).

-Α΄ Φάση ( πρώτη ώρα). Στόχος αυτής της φάσης είναι να ερευνήσουν οι μαθητές, κυρίως φιλοσοφικά, αλλά και ευρύτερα την έννοια της ηθικής. Οι μαθητές χωρίζονται σε τρεις ομάδες και επικεντρώνονται στις θεωρίες του ωφελιμισμού (Στιούαρτ Μιλ), της κατηγορικής προσταγής (Καντ) και της μεσότητας του Αριστοτέλη. Κρίνουν τις θεωρίες και εντοπίζουν τις προβληματικές καταστάσεις που, ίσως, αυτές δημιουργούν.

-Α΄ Φάση ( δεύτερη ώρα). Οι μαθητές, λαμβάνοντας υπόψη τους τις ρήσεις και άλλων φιλοσόφων, καλούνται να δώσουν τα δικά τους συμπεράσματα στο ερώτημα: Γιατί να είναι κανείς ηθικός; Γίνεται αναδιάταξη των ομάδων και ανατροφοδότησή τους μέσα από τα συμπεράσματα όλων των ομάδων. Χαρτογραφείται η έννοια της «ηθικής» (εργαλείο web.2.0). Παρουσιάζονται τα τελικά συμπεράσματα με λογισμικό δημιουργίας παρουσίασης από την ολομέλεια των μαθητών.

-Β΄ Φάση ( πρώτη ώρα). Οι μαθητές συνδέουν τη θεωρητική προσέγγιση που προηγήθηκε με σοβαρά θέματα εφαρμοσμένης ηθικής σήμερα. Χωρίζονται σε 4 ομάδες: υποστηρικτές και κατήγοροι της ευθανασίας (ανθρώπων), υποστηρικτές και κατήγοροι της θανατικής ποινής. Παρακολουθούν αποσπάσματα ταινιών σχετικών με τα θέματά τους («Η θάλασσα μέσα μου», «Το πράσινο μίλι»), εξετάζοντας τη φιλοσοφική ηθική που πρεσβεύουν πρόσωπα της ταινίας. Σταχυολογούν τα στοιχεία που αφορούν στην ομάδα τους.

-Β΄ Φάση ( δεύτερη ώρα). Οι μαθητές ερευνούν στο διαδίκτυο και στα ψηφιακά σχολικά βιβλία θέσεις της νομικής, της εκκλησίας, της πολιτικής, της ιατρικής σχετικές με τα θέματά τους. Αναλύουν και συνθέτουν τα στοιχεία που τους ενδιαφέρουν, υποστηριζόμενοι από ανάλογες φιλοσοφικές προσεγγίσεις. Δημιουργούν πίνακα με τα συμπεράσματα που έχουν συνάγει από τη μέχρι τώρα έρευνά τους.

-Β΄ Φάση ( τρίτη ώρα). Οι μαθητές ερευνούν στο διαδίκτυο τις νομικά κατοχυρωμένες αποφάσεις που ισχύουν στον κόσμο για την ευθανασία και τη θανατική ποινή, και τις αξιοποιούν ανάλογα. Επιλέγουν και σχολιάζουν εικόνες απ’ το google σχετικές με την οπτική του θέματός τους. Ετοιμάζουν σε πρόγραμμα δημιουργίας παρουσίασης όλα τα τελικά τους συμπεράσματα.

-Γ΄ Φάση (μία ώρα) - Debate Είναι η ώρα της βιωματικής αντιπαράθεσης των ομάδων. Κάθε πλευρά, λόγος-αντίλογος, θα έχει στη διάθεσή της δέκα λεπτά για να υποστηρίξει την άποψή της και να πείσει για την ‘αλήθεια’ της, επικαλούμενη όποια ή όποιες φιλοσοφικές προσεγγίσεις επιθυμεί και τη βοηθούν στον στόχο της. Σίγουρα κάποια επόμενη ώρα θα αναστοχαστούμε όλοι μαζί και θα αξιολογήσουμε το εγχείρημά μας.

Φύλλα εργασίας/Α΄ φάση- Φύλλο 1 (1 ώρα) Φύλλα εργασίας/Α΄ φάση- Φύλλο 1 (1 ώρα) 1. (κοινή ερώτηση) Στην Πύλη για την Ελληνική γλώσσα αναζητούν τη φράση ‘ηθικός κανόνας’ στο πεδίο των Οικονομικών και της Φιλοσοφίας και εντοπίζουν τις διαφορές σχολιάζοντάς τις. 2. Ερευνούν οι ομάδες στο Λεξικό του Τριανταφυλλίδη τα λήμματα ‘ωφελιμισμός’, ‘κατηγορικός’-κατηγορική προσταγή και ‘ευδαιμονία’-’αρετή’ (αυτά και στο λεξικό των Αρχαίων), αντίστοιχα με το θέμα τους και τα καταγράφουν. 3. Μελετούν πηγές απ’ τα διαδραστικά σχολικά βιβλία και κείμενα απ’ τα Σώματα κειμένων της Αρχαίας ελληνικής στην Πύλη(Αριστοτέλη, Αισχίνη, Σοφοκλή) και καταγράφουν τι θεωρεί ηθικά ορθό η κάθε φιλοσοφική τάση που ερεύνησαν. 4. Καταγράφουν τα προβλήματα που πιστεύουν ότι δημιουργεί η κάθε η φιλοσοφική προσέγγιση της «ηθικής» (η κάθε ομάδα θίγει τους δικούς της φιλόσοφους).

Φύλλο εργασίας 2 (1 ώρα) 1. Οι δύο πρώτες ομάδες μέσα απ’ τα Διαδραστικά σχολικά βιβλία, αντιγράφουν στο φύλλο εργασίας γελοιογραφία του Αρκά. Η πρώτη τη σχολιάζει και τη συνδέει τη με τη φιλοσοφική θεωρία του ωφελιμισμού, ενώ η δεύτερη την αλλάζει ώστε να ακολουθεί την καντιανή ηθική. Η τρίτη ομάδα συμπληρώνει κενά στην ‘Υπογραφή’ του Αριστοτέλη. 2. (κοινή ερώτηση) Μελετούν από πίνακα απόψεις των Πλάτωνα, Ντοστογιέφσκι, Αριστοτέλη, Καντ, Νίτσε με θέμα: Γιατί να είναι κανείς ηθικός; Καταγράφουν γιατί, κατά τη δική τους άποψη, να είναι κανείς ηθικός. 3. (συνεργασία όλων των ομάδων) Δημιουργούν τον χάρτη της έννοιας «ηθική», χρησιμοποιώντας ανάλογο εργαλείο web.2.0, και παρουσιάζουν τα αποτελέσματα της εργασίας τους σ’ ένα πρόγραμμα δημιουργίας παρουσίασης. . Φιλόσοφος Θέση του φιλοσόφου Πλάτωνας Ο άδικος θα πρέπει να σκέπτεται το σοβαρό ενδεχόμενο της τιμωρίας που τον περιμένει μετά τον θάνατό του. Ντοστογιέφσκι Αν δεν υπάρχει Θεός όλα επιτρέπονται. Αριστοτέλης Οι ηθικές αρετές συντελούν στην πραγμάτωση της ευδαιμονίας, που είναι η τέλεια κατάσταση ανάπτυξης των ψυχικών δυνάμεων του ανθρώπου. Καντ Αξία έχει η ορθολογικότητα, που συσχετίζεται με την ελευθερία, άρα η ηθικά εσφαλμένη συμπεριφορά είναι ανορθόλογη. Νίτσε Η ηθική είναι ένας υποκριτικός θεσμός, κατασκευασμένος από την πλειονότητα των αδύνατων και συμπλεγματικών ατόμων, που προσπαθούν να εμποδίσουν τη φυσική κυριαρχία των ισχυρών.

Φύλλο εργασίας 2 (‘Υπογραφή’, γελοιογραφία) Φύλλο εργασίας 2 (‘Υπογραφή’, γελοιογραφία)   Αριστοτέλης, ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΑΡΕΤΩΝ (ὑπογραφή) Υπερβολή Έλλειψη Μεσότητα ὀργιλότης …………. ἀναισχυντία ἀκολασία φθόνος κέρδος ἀσωτία ἀλαζονεία ………… ἀναλγησία δειλία κατάπληξις ………. ἀνώνυμο ζημία ……… εἰρωνεία απέχθεια πραότης ἀνδρεία αἰδώς ……….. νέμεσις ……….. ἐλευθεριότης ἀλήθεια φιλία

Β΄ φάση-Φύλλο εργασίας 3- «Ευθανασία/ Υπέρ- Κατά» (1-2 ώρες) Β΄ φάση-Φύλλο εργασίας 3- «Ευθανασία/ Υπέρ- Κατά» (1-2 ώρες) 1. Μεταβαίνουν στην Πύλη για την Ελληνική γλώσσα και ερευνούν το λήμμα ‘ευθανασία’. 2. Ακολουθούν υπερσύνδεσμο, παρακολουθούν σκηνές της ταινίας «Η θάλασσα μέσα μου» και διαβάζουν την ιστορία της (τους δίνεται η ιστορία). -Κρατούν σημειώσεις για τη θέση των τριών προσώπων της ταινίας καταδεικνύοντας τη θεωρία της φιλοσοφικής ηθικής που πρεσβεύει το καθένα. [Απ’ το σημείο αυτό και μετά οι «υποστηρικτές» και οι «κατήγοροι» ακολουθούν τον δικό τους δρόμο στα στοιχεία-σχόλια που θα καταγράφουν]. - Σταχυολογούν στοιχεία από την ταινία υπέρ ή κατά της ευθανασίας.

Φύλλο εργασίας 3- «Ευθανασία/ Υπέρ-Κατά», (συνέχεια) 3. Ερευνούν στο διαδίκτυο ( «Βήμα», «Ελευθεροτυπία», Εκκλησία της Ελλάδος, ιατρικά περιοδικά, ελληνικό Σύνταγμα) τις απόψεις της νομικής, της ιατρικής, της εκκλησίας για το θέμα της ευθανασίας. Σχολιάζουν και αναλύουν τα στοιχεία ωφελιμισμού ή κατηγορικής προσταγής που διαπιστώνουν στις συγκεκριμένες απόψεις; 4. Δημιουργούν πίνακα (υπέρ ή κατά) με τα στοιχεία που έχουν συλλέξει απ’ την ανάλυση της ταινίας και τις απόψεις που διάβασαν.

Φύλλο εργασίας 3- «Θανατική ποινή/ Υπέρ-Κατά»(1-2 ώρες) 1. Μεταβαίνουν στην Πύλη για την Ελληνική γλώσσα και αναζητούν στα βιβλία του Π.Ι. τη λέξη ‘ποινή’. Μελετούν τα αποτελέσματα που αφορούν στη θανατική ποινή, εντοπίζουν τι είδους εγχειρίδια ασχολούνται μ’ αυτό το θέμα και σχολιάζουν-ερμηνεύουν τα αποτελέσματά τους. 2. Αναζητούν στο youtube σκηνές απ’ την ταινία «Το πράσινο μίλι» και διαβάζουν την ιστορία της (τους δίνεται η ιστορία). -Κρατούν σημειώσεις για τη θέση των Πολ, Τζον Κόφι, Πέρσι, προσώπων της ταινίας, καταδεικνύοντας τη θεωρία της φιλοσοφικής ηθικής που πρεσβεύει ο καθένας.

Φύλλο εργασίας 3- «Θανατική ποινή/ Υπέρ-Κατά», (συνέχεια) [Απ’ το σημείο αυτό και μετά οι «υποστηρικτές» και οι «κατήγοροι» ακολουθούν τον δικό τους δρόμο στα στοιχεία-σχόλια που θα καταγράφουν]. - Σταχυολογούν από την ταινία στοιχεία υπέρ ή κατά της θανατικής ποινής. 3. Μεταβαίνουν στα Διαδραστικά σχολικά βιβλία και μελετούν κείμενα του Μανωλεδάκη και της Διεθνούς Αμνηστίας. Δίνουν περιληπτικά τις απόψεις των δύο κειμένων για τη θανατική ποινή και ερευνούν ποιες συνάδουν με τον ‘ωφελιμισμό’ και ποιες με την ‘κατηγορική προσταγή’ του Καντ. Δίνουν τα επιχειρήματα υπέρ ή κατά της θανατικής ποινής, που συνάγουν απ’ τα κείμενα. 4. Δημιουργούν πίνακα με τα στοιχεία που έχουν συλλέξει απ’ την ανάλυση της ταινίας και τις απόψεις που διάβασαν.

Φύλλο εργασίας 4- «Ευθανασία/ Υπέρ-Κατά» (1 ώρα) Φύλλο εργασίας 4- «Ευθανασία/ Υπέρ-Κατά» (1 ώρα) [Οι «υποστηρικτές» και οι «κατήγοροι» ακολουθούν τον δικό τους δρόμο στα στοιχεία-σχόλια που θα καταγράφουν]. 1.Ερευνούν στο διαδίκτυο (εφημερίδες, περιοδικά, συντάγματα) τι συμβαίνει στον κόσμο σχετικά με το θέμα της ευθανασίας-κάποιες πληροφορίες ίσως έχουν ήδη βρει, διαφορετικά προβαίνουν σε ανάλογη, στοχευμένη αναζήτηση. Καταγράφουν τα συμπεράσματα απ’ τα αποτελέσματα της έρευνά τους.

Φύλλο εργασίας 4- «Ευθανασία/ Υπέρ-Κατά» (συνέχεια) 2. Μεταβαίνουν στις εικόνες του google, επιλέγουν δύο για την ευθανασία και τις σχολιάζουν, υποδεικνύοντας τα στοιχεία υπέρ ή κατά της ευθανασίας που αποτυπώνονται στο περιεχόμενό τους. Εμπλουτίζουν τον πίνακά του προηγούμενου φύλλου εργασίας και με τα μηνύματα που δίνουν οι εικόνες που επέλεξαν. 3. Ετοιμάζουν σ’ ένα πρόγραμμα δημιουργίας παρουσίασης το υλικό με το οποίο θα υποστηρίξουν τις απόψεις τους για το debate που θα ακολουθήσει την επόμενη ώρα.

Φύλλο εργασίας 4- «Θανατική ποινή/ Υπέρ-Κατά» (1 ώρα) [οι «υποστηρικτές» και οι «κατήγοροι» ακολουθούν τον δικό τους δρόμο στα στοιχεία-σχόλια που θα καταγράφουν]. 1. Ερευνούν στο διαδίκτυο (εφημερίδες, περιοδικά, ανάλογοι με το θέμα ιστότοποι) τι συμβαίνει στον κόσμο σχετικά με το θέμα της θανατικής ποινής-πού ισχύει και πού όχι, γιατί, πότε επιβάλλεται. Καταγράφουν τα συμπεράσματα απ’ τα αποτελέσματα της έρευνάς τους.

Φύλλο εργασίας 4- «Θανατική ποινή/ Υπέρ-Κατά» (συνέχεια) 2. Μεταβαίνουν στις εικόνες του google, επιλέγουν δύο για τη θανατική ποινή και τις σχολιάζουν, υποδεικνύοντας τα στοιχεία υπέρ ή κατά αυτής της ποινής που αποτυπώνονται στο περιεχόμενό τους. Εμπλουτίζουν τον πίνακα στο προηγούμενο φύλλο εργασίας και με τα μηνύματα που δίνουν οι εικόνες που επέλεξαν. 3. Ετοιμάζουν σ’ ένα πρόγραμμα δημιουργίας παρουσίασης το υλικό με το οποίο θα υποστηρίξουν τις απόψεις τους για το debate που θα ακολουθήσει την επόμενη ώρα.

Άλλες εκδοχές. Θεμιτό θα ήταν να μπορούσαν οι μαθητές, στη δεύτερη φάση, να δουν και τις δύο ταινίες πριν ξεκινήσει η υλοποίηση του μαθήματος, ώστε να έχουν επαφή και με τα δύο ηθικά διλήμματα που καλείται να αντιμετωπίσει η τάξη τους. Μια άλλη τροποποίηση, που θα τους έδινε περισσότερη αυτενέργεια, θα ήταν να αναζητούν και να επιλέγουν μόνοι τους ιστότοπους και στοιχεία πρόσφορα σ’ αυτούς για την εργασία τους. Αυτά, βέβαια, απαιτούν μαθητές περισσότερο «έτοιμους» για ένα τέτοιο εγχείρημα και οπωσδήποτε περισσότερο χρόνο για την υλοποίηση του σεναρίου.

Αξιολόγηση-κριτική. -Στο συγκεκριμένο σενάριο οι μαθητές παίρνουν, βέβαια, πρωτοβουλίες αλλά έχουν και ικανή καθοδήγηση, γεγονός που, μάλλον, θα βοηθήσει αυτούς που δεν είναι εξοικειωμένοι με ψηφιακά περιβάλλοντα και, κυρίως, με ομαδοσυνεργατική μέθοδο διδασκαλίας και συμμετοχής. -Ίσως υπάρξει πρόβλημα θορύβου και συνεννόησης των μαθητών στην α΄ φάση που οι ομάδες είναι εξαμελείς (οι δύο υπολογιστές, βέβαια, τους δίνουν τη δυνατότητα να λειτουργήσουν άτυπα ως δύο υποομάδες και έτσι να εργαστούν).

Αξιολόγηση-κριτική (συνέχεια) -Δυσκολία μπορεί να διαφανεί και στο θέμα των ομάδων, καθώς ανασυγκροτούνται τρεις φορές. -Πιθανόν να προκύψει πρόβλημα χρόνου και να χρειαστεί και άλλη ώρα διδασκαλίας για να ολοκληρωθεί η υλοποίηση του σεναρίου.

Βιβλιογραφία. Βιβλίο Φιλοσοφίας μαθητή, βιβλίο εκπαιδευτικού. Φρανσουά Νταγκονιέ, 2007, Οι μεγάλοι φιλόσοφοι και η φιλοσοφία τους, Αθήνα, εκδ. Μελάνι. Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης (επιμέλεια Anthony Kenny), 2005, Ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας, Αθήνα, εκδ. Νεφέλη. Αριστοτέλης, 2000, Ηθικά Νικομάχεια, εκδ. Ζήτρος, Θες/νίκη. Οι διαδικτυακοί τόποι των φύλλων εργασίας.

Τέλος παρουσίασης. Ευχαριστώ για την προσοχή και τον χρόνο σας!