Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση: νοητικές αναπαραστάσεις διδασκόντων και φοιτητών. ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΣ ΘΕΟΔΩΡΟΥ Τ.Ε.Π.Α.Ε.Σ. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι μία εναλλακτική μέθοδος εκπαίδευσης, η οποία κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος τόσο στην Ελλάδα, όσο και στα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη. Έτσι, στις μέρες μας θεωρείται ένας ξεχωριστός επιστημονικός κλάδος με τις δικές του αρχές, που βασίζεται στην εμπειρία, στο γενικό εκπαιδευτικό τρόπο σκέψης, αλλά και σε διάφορες εξωτερικές επιδράσεις (Καλογιαννάκης, 2006).

Χαρακτηριστικά της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης Σύμφωνα με τον Α. Λιοναράκη (1999:50) ως χαρακτηριστικά της εξ αποστάσεως εκ εκπαίδευσης στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση αναφέρονται: Η φυσική απόσταση του φοιτητή από το ίδρυμα και τους εκπαιδευτικούς Το ειδικά σχεδιασμένο συνθετικό, λειτουργικό, ολοκληρωμένο και πολυμορφικό εκπαιδευτικό υλικό Η συστηματική υποστήριξη του φοιτητή από το ίδρυμα και τη σχολή, αλλά και η ενθάρρυνση και αξιολόγηση από τον ΣΕΠ Η αξιοποίηση όλου του επιλεγμένου διδακτικού υλικού, αλλά και των εργαλείων μεταφοράς του Η προσαρμογή ή/ και επιλογή της εκπαιδευτικής διαδικασίες σύμφωνα με τις υπάρχουσες ανάγκες Η ανομοιογένεια των φοιτητών ως προς την ηλικία, τις εμπειρίες, την εργασία, τις ικανότητες, τα κίνητρα κ.ά. Ο σχετικά μεγάλος αριθμός φοιτητών που εγκαταλείπουν τις σπουδές τους Ο οργανωμένος μηχανισμός επικοινωνίας Η ικανότητα του ιδρύματος να αναπροσαρμόζει το εκπαιδευτικό υλικό, τους μηχανισμούς και τις πρακτικές Η συχνή, άμεση και αμφίδρομη επικοινωνία του τρίπτυχου: φοιτητής – ίδρυμα – διδακτικό προσωπικό.

Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση στην Ελλάδα Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ασκήθηκαν από την ΕΟΚ πιέσεις στην Ελλάδα προκειμένου να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για την ίδρυση εκπαίδευσης από απόσταση (Κουστουράκης, 2006). Έτσι, το 1992 θεσμοθετήθηκε το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (Ε.Α.Π.), του οποίου ο σχεδιασμός ολοκληρώθηκε το 1996 και το 1997 έγινε νόμος του κράτους με χαρακτηριστικά όμοια των άλλων ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων του κράτους (Λιοναράκης, 1999). Παράλληλα, τα τελευταία χρόνια στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και στο τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού λειτουργεί εξ αποστάσεως Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών με θέμα «Φύλο και Νέα Εκπαιδευτικά και Εργασιακά Περιβάλλοντα στην Κοινωνία της Πληροφορίας», στηριζόμενο στην ηλεκτρονική μάθηση (e-learning).

Ο ρόλος των Νέων Τεχνολογιών στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση Η ραγδαία ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών (ΝΤ) και πιο συγκεκριμένα των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνίας (ΤΠΕ) τα τελευταία χρόνια, έχει δώσει νέα ώθηση στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Τα οφέλη από τη χρήση των ΤΠΕ στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι πολύ σημαντικά. Πιο συγκεκριμένα, οι ΤΠΕ συμβάλλουν: στην καλλιέργεια συλλογικότητας και συνεργασίας μεταξύ των συμμετεχόντων, καθώς διευκολύνεται η ομαδική εργασία στην άρση της απομόνωσης του εκπαιδευόμενου στην παροχή ίσων ευκαιριών στους εκπαιδευόμενους, με την προϋπόθεση της τεχνολογικής επάρκειας και ομοιογένειας στη μεγαλύτερη ευελιξία και προσαρμοστικότητα σε σχέση με τα συμβατικά συστήματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στην καλύτερη σχέση κόστους – αποτελεσματικότητας στην εύκολη και ευέλικτη πρόσβαση σε εξωτερικές πηγές πληροφοριών για όλους στην επιτάχυνση όλων των διαδικασιών (ανταλλαγής πληροφοριών και υλικού, επικοινωνίας και συνεργασίας, αξιολόγησης κλπ) στην προσομοίωση διαδικασιών τάξης στην ανάπτυξη αλληλεπιδραστικού εκπαιδευτικού υλικού και την αύξηση της αποτελεσματικότητας από τη χρήση του (Τάσιος & Ευθυμίου, 1999).

Η νέα κοινότητα μάθησης Η χρήση των νέων τεχνολογιών έχει δώσει νέες δυνατότητες και προοπτικές στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση ως προς τις κοινότητες μάθησης. Το διαδίκτυο δημιουργεί μια νέα κοινωνική δυναμική όπου οι συμμετέχοντες στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση μπορούν να συναντιούνται και να συνεργάζονται δημιουργώντας μια νέα κοινότητα μάθησης, που συχνά ονομάζεται «εικονική». Βέβαια, στόχος όσων εργάζονται στο σχεδιασμό της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης είναι οι νέες κοινότητες μάθησης να μην παραμείνουν απλές συναθροίσεις ατόμων, αλλά μέσα από μια συγκεκριμένη δομή και αξίες να προάγουν πολιτισμικά και μαθησιακά τα άτομα που συμμετέχουν σε αυτή.

Οι νοητικές αναπαραστάσεις στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση Τόσο οι διδάσκοντες όσο και οι εκπαιδευόμενοι μέσα από τις εμπειρίες τους διαμορφώνουν αναπαραστάσεις σχετικά με τη διδασκαλία και τη μάθηση, οι οποίες κατά ένα μεγάλο ποσοστό καθοδηγούν τη συμπεριφορά τους, αλλά και διαμορφώνουν τις αντιλήψεις τους για τη διδασκαλία και τη μάθηση. Οι διδακτικές εμπειρίες των εκπαιδευτικών και οι μαθησιακές εμπειρίες των εκπαιδευόμενων επηρεάζουν τις απόψεις τους για το δικό τους ρόλο στην εκπαιδευτική διαδικασία, καθώς και για το ρόλο των υπόλοιπων εμπλεκομένων, αλλά και τις πεποιθήσεις τους για την ίδια την εκπαιδευτική διαδικασία.

Οι νοητικές αναπαραστάσεις των φοιτητών/ -τριών στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση Οι νοητικές αναπαραστάσεις των φοιτητών/ -τριών, σύμφωνα με τη βιβλιογραφική ανασκόπηση, αφορούν σε αναπαραστάσεις που σχετίζονται με: τα κίνητρα και τους στόχους τις δυσκολίες και το άγχος την ικανοποίηση

Οι νοητικές αναπαραστάσεις των εκπαιδευτικών στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση Οι νοητικές αναπαραστάσεις των εκπαιδευτικών, σύμφωνα με τη βιβλιογραφική ανασκόπηση, αφορούν σε αναπαραστάσεις που σχετίζονται με: το «νέο» ρόλο του εκπαιδευτικού τις δυσκολίες του έργου του την επιτυχία της διδασκαλίας του

Τα ερευνητικά ερωτήματα της παρούσας έρευνας Τα κύρια ερευνητικά ερωτήματα, στα οποία καλείται η παρούσα έρευνα να δώσει επαρκείς απαντήσεις, είναι τα εξής: Ποιες είναι οι αντιλήψεις των φοιτητών και των καθηγητών για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση; Πώς επηρεάζονται αυτές οι αντιλήψεις από τις εμπειρίες και τις πρακτικές των υποκειμένων; Πώς επηρεάζουν αυτές οι αντιλήψεις τις κρίσεις και τις ερμηνείες των υποκειμένων; Ποιες είναι οι προτάσεις των υποκειμένων για τη βελτίωση της ποιότητας των σπουδών στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση;

Τα ερευνητικά ερωτήματα της παρούσας έρευνας Ειδικότερα θα εξετασθούν και τα παρακάτω επιμέρους ερευνητικά ερωτήματα: Υπάρχουν διαφορές στις αναπαραστάσεις των φοιτητών και των καθηγητών; Υπάρχουν διαφορές στις αναπαραστάσεις φοιτητών και φοιτητριών; Υπάρχουν διαφορές στις αναπαραστάσεις προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών/ -τριών;

Η μεθοδολογία της έρευνας Η παρούσα μελέτη ακολουθεί τη μεθοδολογία της ποιοτικής έρευνας. Ειδικότερα, η ποιοτική διερεύνηση μέσω συνεντεύξεων εξυπηρετεί τους σκοπούς αυτής της έρευνας, καθώς προσπαθεί να διερευνήσει τις νοητικές αναπαραστάσεις και τους τρόπους, με τους οποίους τα υποκείμενα διερμηνεύουν συγκεκριμένες διαδικασίες και τη θέση τους μέσα σε αυτές (Kvale, 1996).

Η σχεδίαση της έρευνας Η παρούσα έρευνα χειρίζεται τρεις ανεξάρτητες μεταβλητές: α) την ιδιότητα (φοιτητές- διδάσκοντες), β) το φύλο των φοιτητών και γ) το επίπεδο σπουδών των φοιτητών.

Το δείγμα της έρευνας Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες που συμμετέχουν στην παρούσα έρευνα είναι συνολικά 14. Από αυτούς οι μισοί είναι άνδρες και οι μισοί γυναίκες από 27 έως 50 ετών. Από τους άνδρες οι 4 είναι άγαμοι και οι 3 έγγαμοι, ενώ από τις γυναίκες οι 3 είναι άγαμες και οι 4 έγγαμες. Έπειτα, από τους 7 φοιτητές και φοιτήτριες οι 4 παρακολουθούν προπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών και οι 3 μεταπτυχιακό. Το σύνολο του φοιτητικού δείγματος είναι εργαζόμενοι πλήρους απασχόλησης. Τέλος, η πλειοψηφία του φοιτητικού δείγματος είναι κάτοικοι μεγάλων αστικών κέντρων, εκτός από ένα φοιτητή και μία φοιτήτρια που κατοικούν σε ημιαστική περιοχή. Οι εκπαιδευτικοί που συμμετέχουν στην παρούσα έρευνα είναι συνολικά 7. Από αυτούς οι 5 είναι άντρες και οι 2 γυναίκες από 43 έως 61 ετών. Η διδακτική τους εμπειρία στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι 2 έως 8 έτη, ενώ η διδακτική τους εμπειρία στη συμβατική πανεπιστημιακή εκπαίδευση είναι 2 έως 36 έτη.

Το ερευνητικό εργαλείο Το μεθοδολογικό εργαλείο που χρησιμοποιήθηκε για τη συγκέντρωση των ερευνητικών δεδομένων είναι ένα δελτίο συνέντευξης με ερωτήσεις ανοικτού τύπου. Η συνέντευξη είναι ημι-δομημένη. Οι ερωτήσεις του δελτίου συνέντευξης σχεδιάστηκαν με σκοπό να απαντηθούν τα κύρια ερευνητικά ερωτήματα της έρευνας. Έτσι, το δελτίο συνέντευξης είναι χωρισμένο σε τέσσερις θεματικές ενότητες: α) ερωτήσεις για τις αντιλήψεις, β) ερωτήσεις για τις προσωπικές κρίσεις και ερμηνείες, γ) ερωτήσεις για τις καθημερινές πρακτικές και εμπειρίες, και δ) ερωτήσεις για τις προτάσεις των υποκειμένων.

Σύνοψη των αποτελεσμάτων της έρευνας Αναφερόμενοι στα πλεονεκτήματα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης τόσο οι φοιτητές όσο και οι διδάσκοντες συμφωνούν ότι η ευελιξία ως προς το χρόνο και το χώρο είναι τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα που προσφέρει αυτή η μέθοδος εκπαίδευσης. Ως προς τα σημαντικότερα μειονεκτήματα της εξ αποστάσεως εκπαίδευση, φοιτητές και διδάσκοντες και πάλι συμφωνούν ότι στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση η έλλειψη άμεσης επαφής με το αντικείμενο των σπουδών και άμεσης επικοινωνίας με τους διδάσκοντες αποτελούν μειονεκτήματα για τον φοιτητή της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Επιπλέον, τόσο οι φοιτητές όσο και οι καθηγητές συμφωνούν ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση απαιτεί μεγαλύτερη αυτοπειθαρχία από την πλευρά των φοιτητών και καλύτερη οργάνωση του χρόνου τους προκειμένου να ανταπεξέλθουν στις πολλαπλές τους υποχρεώσεις.

Σύνοψη των αποτελεσμάτων της έρευνας Ως προς τους παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν την επίδοση των φοιτητών στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση τόσο οι φοιτητές όσο και οι διδάσκοντες συμφωνούν ότι αυτοί είναι κυρίως η εργασία και έπειτα η οικογενειακή κατάσταση με τις ανάλογες υποχρεώσεις που σχετίζονται με αυτή. Ως προς την επικοινωνία και την αλληλεπίδραση ανάμεσα στους φοιτητές και ανάμεσα σε φοιτητές και διδάσκοντες, τόσο οι φοιτητές όσο και οι διδάσκοντες συμφωνούν ότι είναι μικρότερες στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση από ό, τι στη συμβατική εκπαίδευση. Μία άλλη άποψη, που εκτίθεται και από τις δύο πλευρές (φοιτητές και διδάσκοντες), είναι ότι επικοινωνία υπάρχει και στις δύο περιπτώσεις, αλλά με άλλη μορφή αρκεί να υπάρχει ενδιαφέρον από όλους για αλληλεπίδραση.

Σύνοψη των αποτελεσμάτων της έρευνας Τόσο οι φοιτητές όσο και οι διδάσκοντες αναγνωρίζουν την έλλειψη φυσικής παρουσίας και αμεσότητας της επικοινωνίας ανάμεσα σε φοιτητές και διδάσκοντες ως τη σημαντικότερη διαφορά της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης σε σχέση με τη συμβατική. Ως προς τις διαφορές στο ρόλο του διδάσκοντα στην εξ αποστάσεως και τη συμβατική εκπαίδευση, οι μεταπτυχιακοί φοιτητές και οι διδάσκοντες συμφωνούν ότι στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση ο διδάσκοντας πρέπει να προσφέρει ενθάρρυνση, καθοδήγηση και κίνητρα για μάθηση, ενώ ταυτόχρονα πρέπει να είναι σαφής ως προς τις απαιτήσεις του από τους φοιτητές.

Σύνοψη των αποτελεσμάτων της έρευνας Οι μεγαλύτερες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι φοιτητές στις εξ αποστάσεως σπουδές τους –σύμφωνα με τους ίδιους- έχουν να κάνουν με την έλλειψη χρόνου για μελέτη. Οι διδάσκοντες, από την άλλη, αναγνωρίζουν ως δυσκολίες για τους φοιτητές της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης την οργάνωση του χρόνου και τη μη επαφή με το γνωστικό αντικείμενο και τους ίδιους, που οδηγεί ουσιαστικά σε αυτομάθηση. Έπειτα, οι φοιτητές δείχνουν να αγχώνονται περισσότερο για τις προθεσμίες των παραδοτέων, την αφομοίωση της ύλης και τις εξετάσεις. Οι έγγαμες γυναίκες φαίνεται να αγχώνονται περισσότερο λόγω των πολλαπλών τους υποχρεώσεων και να στηρίζονται, επίσης, περισσότερο στο οικογενειακό τους περιβάλλον.

Σύνοψη των αποτελεσμάτων της έρευνας Οι φοιτητές θεωρούν ότι λαμβάνουν στήριξη τόσο από το οικογενειακό και φιλικό τους περιβάλλον όσο και από τους υπόλοιπους συμφοιτητές και συμφοιτήτριές τους. Η στήριξη από τους διδάσκοντες αξιολογείται από τους φοιτητές ως πολύ σημαντική αρκεί ο διδάσκοντας να είναι θετικός, ‘’ανοικτός’’ και συνεργάσιμος. Οι διδάσκοντες συμφωνούν ότι μπορούν και πρέπει να στηρίζουν τους φοιτητές στις δυσκολίες που συναντούν, παρέχοντάς τους ενθάρρυνση, κατανόηση και καθοδήγηση. Από την άλλη, οι μεγαλύτερες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι διδάσκοντες στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση –σύμφωνα με τους ίδιους- έχουν να κάνουν με τη μεγάλη ανομοιογένεια των φοιτητών.

Σύνοψη των αποτελεσμάτων της έρευνας Επιπλέον, τόσο οι φοιτητές όσο και οι διδάσκοντες συμφωνούν ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι πολλές φορές η μόνη δυνατότητα που έχουν οι φοιτητές για να συνεχίσουν τις σπουδές τους. Επιπλέον, συμφωνούν ότι κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες μπορεί να είναι και η ιδανικότερη δυνατότητα για σπουδές, παρόλες τις ελλείψεις και τις αδυναμίες της νέας αυτής μεθόδου εκπαίδευσης. Από τη δική τους την πλευρά οι διδάσκοντες φαίνεται να προτιμούν τη διδασκαλία στη συμβατική εκπαίδευση, καθώς θεωρούν ότι η άμεση επικοινωνία και αλληλεπίδραση με τη δυναμική που αναπτύσσεται στο αμφιθέατρο δεν μπορεί να αντικατασταθεί στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση.

Σύνοψη των αποτελεσμάτων της έρευνας Οι αρχικές προσδοκίες των περισσότερων φοιτητών είναι μαθησιακές, δηλαδή προσδοκούν να αποκομίσουν από τις σπουδές τους γνώσεις και δεξιότητες. Η πλειοψηφία, πάντως, των φοιτητών/ -τριών νιώθουν αρκετά έως πολύ ικανοποιημένοι, θεωρώντας ότι οι σπουδές τους ανταποκρίνονται στις προσδοκίες τους, αν και οι απαιτήσεις των προπτυχιακών φοιτητών φαίνεται να είναι περισσότερες.

Σύνοψη των αποτελεσμάτων της έρευνας Το ενδεχόμενο διακοπής των σπουδών (drop out) φαίνεται να έχει προβληματίσει κυρίως τους έγγαμους φοιτητές και φοιτήτριες. Παρόλα αυτά, οι λόγοι μιας πιθανής παραίτησης από τις σπουδές διαφέρουν ανά φύλο. Πιο συγκεκριμένα, οι έγγαμοι φοιτητές θεωρούν ότι είναι οι επαγγελματικές τους υποχρεώσεις, ενώ οι έγγαμες φοιτήτριες θεωρούν ότι είναι οι οικογενειακές τους υποχρεώσεις, αυτές που τους έχουν πιέσει τόσο, ώστε να σκεφτούν το ενδεχόμενο της διακοπής των σπουδών. Επιπλέον, η ενθάρρυνση φαίνεται να είναι πολύ σημαντική ιδιαίτερα για τις έγγαμες φοιτήτριες, καθώς θέλουν να νιώθουν ότι έχουν τη στήριξη του στενού οικογενειακού τους περιβάλλοντος και συγκεκριμένα του συζύγου και των γονιών τους. Από την άλλη, οι άγαμοι/ -ες φοιτητές/ -τριες φαίνεται να είναι πιο ανεξάρτητοι/ -ες και να βασίζονται αποκλειστικά στις δικές τους δυνάμεις χωρίς να αξιολογούν την ενθάρρυνση ή την αποθάρρυνση που δέχονται. Τέλος, η σημαντικότερη πηγή αποθάρρυνσης σε σχέση με τις σπουδές φαίνεται να είναι το επαγγελματικό περιβάλλον των φοιτητών.

Σύνοψη των αποτελεσμάτων της έρευνας Εκφράζοντας προτάσεις για τη βελτίωση του επιπέδου σπουδών στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση οι διδάσκοντες συμφωνούν τόσο με τις φοιτήτριες που προτείνουν αύξηση των δια ζώσης συναντήσεων όσο και με τους φοιτητές που προτείνουν καλύτερες υλικοτεχνικές υποδομές και μέσα επικοινωνίας και διδασκαλίας. Από την άλλη, τόσο οι φοιτητές όσο και οι διδάσκοντες θεωρούν απαραίτητα για την επιτυχία ενός προγράμματος εξ αποστάσεως εκπαίδευσης την καλή οργάνωση και το σχεδιασμό του προγράμματος εξ αποστάσεως εκπαίδευσης ως τέτοιου.

Τα συμπεράσματα της έρευνας Φοιτητές και διδάσκοντες συμφωνούν ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι ένα δύσκολο εγχείρημα και χωρίς ισχυρά κίνητρα υπάρχει ο κίνδυνος εγκατάλειψης των σπουδών, μπροστά στις δυσκολίες που θα συναντήσει ο φοιτητής (Neidorf, 2006). Τα κίνητρα που ωθούν τους φοιτητές στη συνέχιση των σπουδών τους μέσω της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης δεν είναι μόνο μαθησιακά. Τα άτομα μέσω των σπουδών τους στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση στοχεύουν στην επαγγελματική τους ανέλιξη (Schwitzer, Ancis & Brown, 2000). Επίσης, μέσω των σπουδών τα άτομα στοχεύουν στην προσωπική τους ανάπτυξη (Mehrotra, Hollister & McGahey, 2001).

Τα συμπεράσματα της έρευνας Η μεγαλύτερη δυσκολία, όμως, που αντιμετωπίζει ο φοιτητής της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης αφορά τη διαχείριση του χρόνου για μελέτη, ιδιαίτερα όταν ο φοιτητές πρέπει να συμφιλιώσει τις σπουδές με τις ποικίλες εργασιακές και οικογενειακές του υποχρεώσεις (Moore & Kearsley, 1996). Οι έγγαμες φοιτήτριες φαίνεται να θεωρούν τις σπουδές στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση ως τη μόνη λύση για τη συνέχιση των σπουδών τους λόγω και των οικογενειακών υποχρεώσεων, που νιώθουν ότι βαραίνουν τις ίδιες περισσότερο. Από την άλλη, οι άγαμες φοιτήτριες φαίνονται στην έρευνα αυτή περισσότερο ανεξάρτητες κάνοντας οι ίδιες τις επιλογές για τους εαυτούς τους.

Τα συμπεράσματα της έρευνας Επιπλέον, η παρούσα έρευνα επιβεβαιώνει μία παλαιότερη έρευνα που είχε δείξει ότι η αλληλεπίδραση ανάμεσα στους φοιτητές φαίνεται να είναι πιο σημαντική για τις γυναίκες φοιτήτριες, παρά για τους άντρες φοιτητές (Young & Norgard, 2006). Από την άλλη, η παρούσα έρευνα δεν επιβεβαιώνει παλαιότερη έρευνα που θέλει τις φοιτήτριες να δυσκολεύονται στις εξ αποστάσεως σπουδές τους λόγω μικρότερης εξοικείωσής τους με τις νέες τεχνολογίες (Kirkup & Keller, 1992).

Τα συμπεράσματα της έρευνας Έπειτα, από την παρούσα έρευνα δεν προέκυψε ότι οι φοιτήτριες νιώθουν πιο έντονη την ενεργή συμμετοχή τους σε προγράμματα εξ αποστάσεως σπουδών (Swan et al., 2000). Παρόλα αυτά, σύμφωνα με την παρούσα έρευνα οι φοιτήτριες θεωρούν πολύ σημαντική τόσο την αλληλεπίδραση με τους διδάσκοντες και τους συμφοιτητές όσο και τη στήριξη από το στενό οικογενειακό τους περιβάλλον. Από την παρούσα έρευνα επιβεβαιώνεται ότι η διαπροσωπική επικοινωνία, η συμβουλευτική παρέμβαση και η ενθάρρυνση, που μπορεί να προσφέρει ο διδάσκοντας είναι ουσιαστική σημασίας προκειμένου ο φοιτητής να ανταπεξέλθει επιτυχώς στις υποχρεώσεις του (Romiszowski & Mason, 2004).

Τα συμπεράσματα της έρευνας Έρευνα των Piezon and Ferree (2008) που επισημαίνει το κοινωνικό «τεμπέλιασμα» στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση, δηλαδή την τάση να μειώνεται η ατομική προσπάθεια όταν η εργασία γίνεται σε ομάδες, δεν επιβεβαιώνεται από την παρούσα έρευνα. Παρόλα αυτά, αξίζει να σημειωθεί η ανησυχία κάποιων διδασκόντων για το αν εκπονούν οι ίδιοι οι φοιτητές τις εργασίες τους ή αν τις αγοράζουν «έτοιμες» από τρίτους. Η φήμη αυτή δεν επιβεβαιώθηκε ούτε διαψεύστηκε από τους φοιτητές.

Τα συμπεράσματα της έρευνας Οι φοιτητές του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου νιώθουν σε πολύ μικρότερο βαθμό την αίσθηση της κοινότητας, σε σχέση με τους φοιτητές του Πανεπιστημίου Αιγαίου, οι οποίοι παρακολουθούν ένα εξ αποστάσεως πρόγραμμα σπουδών που εμπλέκει e-learning μέσω μιας εκπαιδευτικής πλατφόρμας. Η αίσθηση της κοινότητας μπορεί να επηρεάσει τόσο την παραμονή σε ένα πρόγραμμα σπουδών και την επιτυχία των φοιτητών (Dawson, 2006. Shea, Sau Li & Pickett, 2006) όσο και την ικανοποίηση των φοιτητών (Brown, 2001. Exter, Harlin & Bichelmeyer, 2007. McInnery & Roberts. Osterman, 2000. Richardson & Swan, 2003. Rovai, 2002c. Rovai & Wighting, 2005).

Τα συμπεράσματα της έρευνας Στην παρούσα έρευνα επιβεβαιώνεται ότι οι φοιτητές που θεώρησαν θετική την αλληλεπίδρασή τους με τους διδάσκοντες, φαίνεται να ένιωσαν ότι επωφελούνται περισσότερο και άρα, μεγαλύτερη ικανοποίηση από το πρόγραμμα σπουδών (Hong, 2002). Επιπλέον, οι φοιτητές της παρούσας έρευνας μη έχοντας προηγούμενη εμπειρία στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση, νιώθουν πιο άνετα στη δια ζώσης διδασκαλία, ενώ θεωρούν ότι και τα μαθησιακά οφέλη που αποκομίζουν στη δια ζώσης διδασκαλία είναι μεγαλύτερα από αυτά της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Το ίδιο έχει παρατηρηθεί και στην έρευνα των Zeng and Perris (2004).

Τα συμπεράσματα της έρευνας Έπειτα, και σε αυτή την έρευνα φαίνεται ότι οι φοιτητές που συμμετέχουν στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση με δική τους ενσυνείδητη επιλογή, έχουν μεγαλύτερο βαθμό ικανοποίησης από ό, τι όσοι συμμετέχουν σε αυτή αναγκαστικά, επειδή δεν έχουν την επιλογή της συμβατικής εκπαίδευσης (Υatrakis & Simon, 2002). Τέλος, επιβεβαιώνεται από τους φοιτητές της παρούσας έρευνας ότι η άνεση που νιώθει ο φοιτητής με το περιβάλλον μάθησης, η ποιότητα και το εύρος του προγράμματος σπουδών και η τεχνική υποστήριξη επηρεάζουν την επιτυχία του προγράμματος εξ αποστάσεως σπουδών (Young & Norgard, 2006).

Τα συμπεράσματα της έρευνας Τόσο οι διδάσκοντες όσο και οι φοιτητές συμφωνούν στην παρούσα έρευνα ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι πιο σύνθετος και απαιτητικός, δεδομένου ότι καλείται να συνεργαστεί με συναδέλφους για το σχεδιασμό της διδασκαλίας, να δημιουργήσει μία κοινότητα μάθησης, να καθοδηγήσει τους φοιτητές, να διευκολύνει τη μάθηση, να προσφέρει ευελιξία και να θέσει σαφείς στόχους (Hubbard, 1998). Αν και η σχέση του διδάσκοντα πρέπει να διέπεται από ελευθερία έκφρασης σκέψεων, ιδεών και συναισθημάτων (Burge & Houghey, 1993), στην παρούσα έρευνα παρατηρείται αρκετά μεγάλη διστακτικότητα από την πλευρά των φοιτητών στην επικοινωνία τους με τους διδάσκοντες, καθώς θεωρούν ότι δεν ενθαρρύνονται αρκετά προκειμένου να έχουν αμεσότερη επικοινωνία μαζί τους.

Τα συμπεράσματα της έρευνας Επιπλέον, ενώ σύμφωνα με τους Κόκκος και Λιοναράκης (1998) ο διδάσκοντας πρέπει να λειτουργεί ως εμψυχωτής και να συμβάλλει ώστε να συνειδητοποιείται η δυναμική της αλληλοεκτίμησης και της αλληλοαξιοποίησης, οι φοιτητές της παρούσας έρευνας δεν αναγνωρίζουν στους διδάσκοντες της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης αυτά τα χαρακτηριστικά. Ακόμη, αν και οι φοιτητές της παρούσας έρευνας αναγνωρίζουν το σημαντικό ρόλο της ανατροφοδότησης (Allan, 2004), δε θεωρούν ότι λαμβάνουν συνεχή και άμεση ανατροφοδότηση από τους διδάσκοντες. Έτσι, φαίνεται από τους φοιτητές της παρούσας έρευνας ότι αναμένουν από τους διδάσκοντές τους μεγαλύτερη υπευθυνότητα, οργάνωση, επικοινωνία και αλληλεπίδραση, ώστε να είναι πιο αποτελεσματικοί στο έργο τους.

Τα συμπεράσματα της έρευνας Σύμφωνα με την παρούσα έρευνα ο διδάσκοντας στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι πιθανότερο να βρεθεί αντιμέτωπος με προβλήματα παιδαγωγικής, παρά τεχνολογικής φύσης. Ο «βηματισμός» και η ανταπόκριση στις ανάγκες των φοιτητών, μπορεί να δυσκολέψει τους διδάσκοντες, καθώς δεν έχουν συνεχή αντίληψη των αναγκών αυτών (Wagner, 1993). Τέλος, οι διδάσκοντες αντιλαμβάνονται τον κίνδυνο να επιτρέψουν την επιφανειακή συμμετοχή των φοιτητών και τη μικρή εμβάθυνση του περιεχομένου του μαθήματος (Klemm & Snell, 1996).

Τα συμπεράσματα της έρευνας Οι διδάσκοντες της παρούσας έρευνας θεωρούν σημαντική τη μεγαλύτερη χρήση των νέων τεχνολογιών στα προγράμματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και φαίνεται να νιώθουν ενθουσιασμό για τη διδασκαλία σε περιβάλλον e-learning, καθώς οι αντιλήψεις επηρεάζουν και τη μελλοντική χρήση (Lieblein, 2000. Mahdizadeh et al., 2008). Επιπλέον, αν και αναγνωρίζουν τη σημασία της άμεσης και σαφούς ανατροφοδότησης (Bergstrom & Granberg, 2007), όπως και της δημιουργίας μίας κοινότητας μάθησης (Demiray & Sharma, 2008), δε φαίνεται από την έρευνα να προσπαθούν να κατανοήσουν τις αντιλήψεις των φοιτητών σε σχέση με το περιβάλλον μάθησης και την αποτελεσματικότητά του, αν και κάτι τέτοιο θα βοηθούσε την προώθηση της μάθησης και την επιτυχία ενός προγράμματος (Ginns & Ellis, 2006). Παρόλα αυτά, φαίνεται να έχουν σαφή εικόνα των προσδοκιών των φοιτητών από τους ίδιους.

Τα συμπεράσματα της έρευνας Επιπλέον, οι διδάσκοντες της παρούσας έρευνας αναγνωρίζουν τη σημασία της ανθρώπινης υποστήριξης στην επιτυχία ενός προγράμματος εξ αποστάσεως σπουδών (Rowntree, 1992. Sewart, 1993), αν και δε φαίνεται να δίνουν προτεραιότητα στη διευκόλυνση της ευελιξίας, παρόλο που θεωρείται σημαντική στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση (Hill, 2006). Ακόμη, οι διδάσκοντες της παρούσας έρευνας φαίνεται να έχουν την υποστήριξη που χρειάζονται από το ίδρυμα και τους φορείς του και να αναγνωρίζουν ότι η σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης, εκτίμησης και συνεργασίας με τους συναδέλφους και τους υπαλλήλους του ιδρύματος έχει θετικό αντίκτυπο στην οργάνωση και το σχεδιασμό, και τελικά στην επιτυχία ενός προγράμματος εξ αποστάσεως σπουδών (Bourdeau & Bates, 1997).

Τα συμπεράσματα της έρευνας Επίσης, οι διδάσκοντες της παρούσας έρευνας επισημαίνουν ότι για την επιτυχία ενός προγράμματος εξ αποστάσεως σπουδών χρειάζεται μεγαλύτερη διάθεση από όλους τους συμμετέχοντες στα προγράμματα εξ αποστάσεως σπουδών. Έπειτα, τονίζουν ότι τα ίδια τα προγράμματα πρέπει να έχουν αντανάκλαση στην κοινωνία και προσωπική χρησιμότητα στους φοιτητές. Τέλος, επισημαίνουν την ανάγκη για περιφρούρηση της ποιότητας και του κύρους του προγράμματος εξ αποστάσεως εκπαίδευσης από όλους τους εμπλεκόμενους, ώστε οι εξ αποστάσεως σπουδές να μην υπολείπονται σε τίποτα των συμβατικών και να εξαλειφθεί η οποιαδήποτε καχυποψία μπορεί να συνοδεύει τις εξ αποστάσεως σπουδές στην Ελλάδα.

Μελλοντικές έρευνες Η παρούσα έρευνα, διατεινόμενη ότι έχει «φωτίσει» ως ένα βαθμό τις νοητικές αναπαραστάσεις φοιτητών και διδασκόντων της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, αποτελεί αφορμή για περαιτέρω μελέτη στις εμπειρίες, τις αντιλήψεις, τις ερμηνείες και τις προτάσεις των συμμετεχόντων σε αυτή τη διαδικασία μάθησης. Συγκεκριμένα, προτείνεται η διεξαγωγή ποσοτικής έρευνας που θα δίνει έμφαση στις διαφοροποιήσεις που παρατηρήθηκαν τόσο μεταξύ φοιτητών και διδασκόντων, όσο και ανάμεσα στις διάφορες κατηγορίες των φοιτητών. Η σημασία της έρευνας με θέμα την εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι μεγάλη, καθώς μπορεί να συμβάλλει στη βελτίωση των υπαρχόντων και το σχεδιασμό καλύτερων προγραμμάτων εξ αποστάσεως σπουδών.