Επιμορφώτρια: Νότα Σεφερλή notaseferli@gmail.com ΘΕΩΡΙΕΣ ΜΑΘΗΣΗΣ Επιμορφώτρια: Νότα Σεφερλή notaseferli@gmail.com

Ενότητα 2 (γενικό μέρος) Σύγχρονες θεωρίες μάθησης: Διδακτικές συνέπειες – ρόλος των ΤΠΕ Σύγχρονες θεωρίες στη Διδακτική – δημιουργία πλαισίου εκπ/κών σεναρίων / δραστηριοτήτων / διδακτικού υλικού με τη διαμεσολάβηση των ΤΠΕ Χρήση και υποστήριξη Κοινοτήτων Πρακτικής και Μάθησης

Υπάρχει και ποιο είναι το σημείο τομής των θεωριών μάθησης με τις ΤΠΕ;

Το σημείο τομής Η ανάδυση των νέων θεωριών μάθησης και η επινόηση νέων μαθησιακών εργαλείων καθιστούν αναγκαία την τροποποίηση των υπαρχόντων τρόπων διδασκαλίας. Οι ΤΠΕ αποτελούν εργαλεία δυναμικά που προωθούν και πλαισιώνουν την τροποποίηση αυτή παρέχοντας κατάλληλα υποστηρικτικά περιβάλλοντα. Η δημιουργία ηλεκτρονικών εργαλείων μάθησης ενσωματώνει πάντα κάποιες αντιλήψεις όσον αφορά στον τρόπο που μαθαίνουν τα παιδιά και γενικότερα αντανακλά σε συγκεκριμένες κοσμοθεωρίες. Όσοι δημιουργούν, χρησιμοποιούν και αξιολογούν τέτοια εργαλεία θα πρέπει να γνωρίζουν ότι οι συγκεκριμένες επιλογές δεν είναι ποτέ «αθώες».

Τι είναι μάθηση; Διαφορετικές ‘σχολές’ Διαφορετικές υποθέσεις

Η αλλαγή στην παρατηρήσιμη συμπεριφορά

Η αλλαγή στις νοητικές δομές

Η αλλαγή στον τρόπο και την ποιότητα της συμμετοχής σε μια κοινότητα μάθησης

Τι είναι μάθηση; Συμπεριφορισμός: Η αλλαγή στην παρατηρήσιμη συμπεριφορά Γνωστική ψυχολογία: Η αλλαγή στις νοητικές δομές Κοινωνικοπολιτισμικές προσεγγίσεις: Η αλλαγή στον τρόπο και την ποιότητα της συμμετοχής σε μια κοινότητα μάθησης

Υπάρχει ορθή προσέγγιση; Η μάθηση είναι ένα πολύπλοκο φαινόμενο Η στράτευση σε μια σχολή μπορεί να αποβεί εξαιρετικά επιζήμια Σε θεωρητικό επίπεδο, γίνονται σήμερα απόπειρες γεφύρωσης του χάσματος μεταξύ γνωστικών και κοινωνικο-πολιτισμικών προσεγγίσεων: «Knowledge is constructed by means of social activities and individual interpretations» (Steinbring, 2005).

Συμπεριφορισμός Κυρίαρχο θεωρητικό πλαίσιο στην ψυχολογία από το 1930 έως το 1960 περίπου Η συμπεριφορά είναι αντιδράσεις σε ερεθίσματα Η μάθηση είναι παρατηρήσιμη και μετρήσιμη αλλαγή στη συμπεριφορά Κεντρικός μηχανισμός μάθησης είναι η σύνδεση αντιδράσεων με εξωτερικά ερεθίσματα. Αντικείμενο μελέτης αποτελούν οι εξωτερικοί παράγοντες που συντελούν στη μάθηση (έμφαση στην επίδραση του περιβάλλοντος)

Πώς σχεδιάζεται η διδασκαλία κατά το συμπεριφορισμό; Καθορισμός του κύριου διδακτικού στόχου Ανάλυσή του σε επιμέρους στόχους Καθορισμός των αλλαγών που αναμένονται στη συμπεριφορά των μαθητών Παρουσίαση της ύλης σε τμήματα, σε μια λογική ακολουθία Εξάσκηση των μαθητών σε κάθε επιμέρους τμήμα Ενίσχυση των επιθυμητών συμπεριφορών Παρατήρηση για αλλαγές στη συμπεριφορά Διορθωτική διδασκαλία όταν χρειάζεται / επιπλέον εξάσκηση Αξιολόγηση βάσει προκαθορισμένων κριτηρίων – ίδια αξιολόγηση για όλους

Κριτική στο συμπεριφορισμό Ι Αγνοεί τη σημασία των αναπαραστάσεων και των εσωτερικών κινήτρων Δεν εξηγεί τη μάθηση που επιτυγχάνεται χωρίς ενίσχυση Δεν εξηγεί τη σύνδεση μιας αντίδρασης με την αναπαράσταση του αποτελέσματός της

Κριτική στο συμπεριφορισμό ΙΙ Σε επίπεδο διδασκαλίας Έμφαση στην απομνημόνευση Περιορισμένη μεταφορά της γνώσης σε νέες καταστάσεις Κατακερματισμένη γνώση Η χρησιμότητα της σχολικής ύλης δε γίνεται εμφανής στην καθημερινή ζωή Η αξιολόγηση καθορίζει τα αναλυτικά προγράμματα Δεν μπορεί να διευκολύνει σύνθετες δραστηριότητες, όπως την επίλυση προβλήματος Τα λάθη των μαθητών στο συμπεριφοριστικό πλαίσιο δεν αξιοποιούνται. Το λάθος «στιγματίζει» το μαθητή (ανεπιθύμητη συμπεριφορά)

Τι κρατάμε από το συμπεριφορισμό; ενίσχυση εξάσκηση απομνημόνευση

Α. Προγράμματα πρακτικής & εξάσκησης Β. Συστήματα καθοδήγησης ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΕΣ Πρότυπο της Κλασικής Εξαρτημένης Μάθησης (Pavlov) Μάθηση με Δοκιμή και Πλάνη (Thorndike) Συντελεστική Μάθηση (Skinner) Α. Προγράμματα πρακτικής & εξάσκησης Β. Συστήματα καθοδήγησης Γ. Εφαρμογές πολυμέσων

Συμπεριφορισμός Ερέθισμα Αντίδραση

Γνωστική Ψυχολογία Ερέθισμα Αντίδραση Νοητικές διεργασίες

Γνωστική Ψυχολογία Η μάθηση ως επεξεργασία πληροφοριών Οι πληροφορίες από το περιβάλλον αναπαρίστανται και γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας από τον εγκέφαλο μέσω γνωστικών διεργασιών Νους: σύστημα δημιουργίας και χειρισμού συμβολικών αναπαραστάσεων

Έννοιες κλειδιά Ο εγκέφαλος ως υπολογιστής Το μοντέλο της επεξεργασίας πληροφοριών Η έννοια της αναπαράστασης

Γνωστικός κονστρουκτιβισμός Jean Piaget (1896-1980) Jerome Bruner (1915 -)

Jean Piaget (1896-1980) H μάθηση είναι μια ενεργητική διαδικασία η οποία επέρχεται ως αποτέλεσμα της προσαρμογής του ατόμου στο περιβάλλον και πραγματώνεται μέσω δύο βασικών λειτουργιών: της αφομοίωσης και της συμμόρφωσης

Συμπαγής νοητική δομή που τροφοδοτεί τις παραπάνω λειτουργίες Η έννοια του σχήματος Συμπαγής νοητική δομή που τροφοδοτεί τις παραπάνω λειτουργίες

Επίδραση της θεωρίας του Piaget στην εκπαιδευτική πράξη Έμφαση στη διαδικασία σκέψης του παιδιού και όχι στα προϊόντα της Αναγνώριση του κεντρικού ρόλου της άμεσης και ενεργητικής εμπλοκής του παιδιού στις δραστηριότητες μάθησης Τα παιδιά δεν σκέφτονται όπως οι ενήλικες Αποδοχή των ατομικών διαφορών στην πορεία της ανάπτυξης

Jerome Bruner (1915 -) H μάθηση είναι μια ανακαλυπτική διαδικασία (discovery learning) η οποία χαρακτηρίζεται από πολύπλοκες γνωστικές διεργασίες (πρόσκτηση, επεξεργασία, κωδικοποίηση των πληροφοριών) Κατά τη μαθησιακή διαδικασία το άτομο πρέπει να οδηγείται από την ανακάλυψη των εννοιών, στο μετασχηματισμό και την αξιολόγηση – εκτίμηση – έλεγχο των γνώσεων http://www.infed.org/thinkers/bruner.htm

metacognition Μεταγνώση: αναστοχασμός πάνω στη δική μας γνώση ή στη γνώση κάποιου άλλου

Άλλες βασικές ιδέες Η έννοια του πλαισίου αναφοράς: Αντιλαμβανόμαστε και ερμηνεύουμε τον κόσμο βάσει των πλαισίων αυτών Τα κίνητρα βασικός παράγων μάθησης Τρεις τρόποι αναπαράστασης της γνώσης  τρεις τρόποι μάθησης

Επίδραση της θεωρίας του Bruner στην εκπαιδευτική πράξη Η καθοδηγούμενη ανακάλυψη Η προσομοίωση στην τάξη Η σπειροειδής οργάνωση του προς μάθηση υλικού

ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ Κατασκευαστική Αναπτυξιακή – Ανακαλυπτική Θεωρία Θεωρία Γνωστική θεωρία (Piaget) Κατασκευαστική Θεωρία (Papert) Ανακαλυπτική μάθηση (Bruner) Θεωρία Επεξεργασίας Της Πληροφορίας Θεωρία του Συνδεσιασμού Α. Τεχνητή Νοημοσύνη Β. Έμπειρα Διδακτικά συστήματα Προγραμματισμός Logo - Lego Α. Μικρόκοσμοι Β. Προσομοιώσεις Νευρωνικά δίκτυα

Προσομοίωση πτώσης σωμάτων στον αέρα «ΜΑΘΗΜΑ» Προσομοίωση πτώσης σωμάτων στον αέρα

Προσομοίωση βιβλιοθήκης με ιστορικά κείμενα «ΚΑΣΤΑΛΙΑ» Προσομοίωση βιβλιοθήκης με ιστορικά κείμενα Πρόγραμμα ΝΑΥΣΙΚΑ

Κοινωνικο-πολιτισμικές προσεγγίσεις Lev Vygotsky (1896-1934): Κοινωνικός εποικοδομισμός (Social constructivism) Η κοινωνικο-πολιτισμική συνιστώσα στην ανάπτυξη της σκέψης Η νόηση πέραν του εγκεφάλου

Lev Vygotsky (1896-1934) Το κοινωνικό-πολιτισμικό περιβάλλον διαμεσολαβεί στην ανάπτυξη της σκέψης ως προς το περιεχόμενο (γνώση) τον τρόπο (τα «εργαλεία» της σκέψης) Η γλώσσα παίζει κεντρικό ρόλο στην αλληλεπίδραση του παιδιού με τους ενήλικες Το παιδί εσωτερικεύει τη γλώσσα και η γλώσσα γίνεται σταδιακά βασικό εργαλείο σκέψης για το παιδί Γενικότερα: Η οντογενετική γνωστική ανάπτυξη πηγάζει από την εσωτερίκευση των συμβολικών συστημάτων (γλώσσα, μαθηματικά) που παράγει ο ανθρώπινος πολιτισμός. Η σημασία των εργαλείων – τεχνουργημάτων (tools – artifacts): Τα συστήματα εργαλείων και συμβόλων που δημιουργεί ο πολιτισμός μεταβάλλουν τη συμπεριφορά και τη νόηση.

Κυρίαρχη έννοια – κλειδί Η ζώνη της επικείμενης ανάπτυξης (zone of proximal development): η απόσταση ανάμεσα σε αυτό που μπορεί να επιτύχει ένα παιδί χωρίς τη βοήθεια από έναν ενήλικα ή μεγαλύτερο σε ηλικία άτομο από αυτό που μπορεί να επιτύχει με τη βοήθεια των παραπάνω.

Επίδραση της θεωρίας του Vygotsky στην εκπαιδευτική πράξη Η έννοια του scaffolding Η γνωστική μαθητεία (cognitive apprenticeship)

Οι απαρχές της κοινωνικο-πολιτισμικής προσέγγισης Το πρόβλημα της μεταφοράς της γνώσης Η γνώση δεν είναι αντικείμενο για να μεταφέρεται από το ένα πλαίσιο στο άλλο. Τα υποκείμενα της μάθησης αναπτύσσουν στρατηγικές οι οποίες είναι προσαρμοσμένες σε συγκεκριμένες περιστάσεις (situated: εμπλαισιωμένες). Αλληλεπιδρούν με το ‘φυσικό’, κοινωνικό και πολιτισμικό τους περιβάλλον (πλαίσιο και άνθρωποι, εργαλεία, επικοινωνία).

Μοντέλα Μάθησης Εμπλαισιωμένη μάθηση (situated learning) Συμμετοχή σε μια κοινότητα πρακτικής (community of practice) Διαμοιρασμένη / κατανεμημένη γνώση (shared / distributed cognition)

μαθησιακά περιβάλλοντα που προβάλλουν την κοινωνική φύση της γνώσης αυθεντικό πλαίσιο (authentic context) αυθεντικές δραστηριότητες (authentic activities) προτυποποίηση των διαδικασιών της σκέψης (modeling of processes) πολλαπλοί ρόλοι και προοπτικές (multiple roles and perspectives) συνεργατικά περιβάλλοντα μάθησης για την οικοδόμηση της γνώσης (collaboration to construction of knowledge) άσκηση και υλικά σκαλωσιάς (coaching and scaffolding) για την ανάπτυξη δεξιοτήτων και την ολοκλήρωση πιο δύσκολων έργων αναστοχασμός (self-reflection) ορθή διατύπωση (articulation) αξιολόγηση (Collins, Brown, & Holum, 1991, Collins, Brown, & Newman,1989, Herrington & Οliver, 2000)

Κοινωνικοπολιτισμική ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ Κοινωνικοπολιτισμική Θεωρία (Vygotsky) Θεωρία της Εγκαθιδρυμένης Νόησης Θεωρία της Δραστηριότητας Ψηφιακές Βιβλιοθήκες Ψηφιακά Συστήματα Συνεργατικής μάθησης Εφαρμογές Διαδικτύου (chat, forums, Video Conference) Εκπαιδευτικές Δικτυακές Πύλες (portals) Μηχανές Αναζήτησης

INSPIRE Διαδικτυακό προσαρμοστικό σύστημα υπερμέσων

SCALE Διαδικτυακό προσαρμοστικό περιβάλλον μάθησης Το Διαδικτυακό Προσαρμοστικό Εκπαιδευτικό Σύστημα INSPIRE ( INtelligent System for Personalised Instruction in a Remote Environment – URL : http :// hermes . di uoa gr / inspire ) αποτελεί ένα πρότυπο μαθησιακό περιβάλλον το οποίο με βάση τους στόχους, το επίπεδο γνώσης, την πρόοδο και το μαθησιακό στυλ του εκπαιδευόμενου δημιουργεί δυναμικά και παρουσιάζει εξατομικευμένο εκπαιδευτικό περιεχόμενο. To εφαρμόζει ένα συνδυασμό τεχνολογιών προσαρμογής adapt ive navigation support , adaptive presentation curriculum sequencing ) που αξιοποιεί το πεδίο γνώσης και το μοντέλο εκπαιδευόμενου με στόχο τη δημιουργία εξατομικευμένων μαθημάτων στα οποία υποστηρίζεται η πλοήγηση και ο προσανατολισμός του εκπαιδευόμενου μ ε βάση το επίπεδο γνώσεων και την πρόοδό του, ενώ η παρουσίαση του εκπαιδευτικού υλικού διαμορφώνεται με βάση το μαθησιακό του στυλ. ΠΕΝΕΔ99, 99EΔ234, «Μελέτη, Σχεδίαση και Ανάπτυξη Νοήμονος Συστήματος για την Τηλεκπαίδευση» της ΓΓΕΤ Ο εκπαιδευόμενος κατ ά την αλληλεπίδρασή του με το σύστημα έχει τις δυνατότητες: · να ακολουθήσει την προσωπική του πορεία στο εκπαιδευτικό περιεχόμενο, να αξιοποιήσει τις συμβουλές του συστήματος ως προς την πλοήγηση και τη μελέτη του, να ενημερωθεί για τα στοιχεία που διατηρεί το σύστημα γι αυτόν και να τα αλλάξει καθώς και να παρέμβει και να κατευθύνει την προσαρμογή του συστήματος και τη δυναμική διαδικασία δημιουργίας μαθημάτων.

Δύο μεταφορές για τη μάθηση

Ζητήματα που άλλαξαν τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουμε τη μάθηση

Ο ρόλος του γνωστικού σχήματος στη διαδικασία της μάθησης Η διάκριση ανάμεσα στις κατώτερες και ανώτερες γνωστικές λειτουργίες Ο ρόλος των αναπτυξιακών και ατομικών διαφορών στη μαθησιακή διαδικασία Ο ρόλος των μεταγνωστικών στρατηγικών και της αυτορρύθμισης Ο ρόλος της πολιτισμικής εμπειρίας και της συμμετοχής σε κοινότητες

Για περαιτέρω μελέτη… http://tip.psychology.org/theories.html http://www.nap.edu/html/howpeople1/

Η έννοια της συμπεριφοράς Θεωρείται η δραστηριότητα ενός οργανισμού που μπορεί να παρατηρηθεί από κάποιον άλλο οργανισμό ή από τα μηχανήματα ενός πειραματιστή (Βοσνιάδου, 2004)

Η έννοια της ενίσχυσης Οι διάφορες μορφές της συμπεριφοράς, τις οποίες χρησιμοποιεί το άτομο κατά την προσαρμογή του στο περιβάλλον, ερμηνεύονται ως προς την επιτυχία τους και την αποτελεσματικότητά τους κυρίως με βάση την αποδοχή ή την αντίδραση που συναντούν στο περιβάλλον. Η αποδοχή αυξάνει τις πιθανότητες επανάληψης μιας μορφής συμπεριφοράς, η αντίδραση τις μειώνει.

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ=ΑΦΟΜΟΙΩΣΗ+ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ Αφομοίωση: ενσωμάτωση των ερεθισμάτων στα υπάρχοντα γνωστικά σχήματα. Συμμόρφωση: τροποποίηση των υπαρχόντων γνωστικών σχημάτων, ώστε να ενσωματωθούν τα νέα ερεθίσματα στις υπάρχουσες γνωστικές δομές του ατόμου.

Η έννοια του πλαισίου context: περιβάλλον (φυσικό, κοινωνικό, γνωστικό, συναισθηματικό) όπου συντελείται η ανάπτυξη του παιδιού formats: πλαίσια όπου συναντιέται η σκέψη του παιδιού με τη σκέψη του ενήλικα interaction: η συνάντηση της σκέψης παιδιών και ενηλίκων, η ανάπτυξη της σχέσης ανάμεσά τους

Τρεις τρόποι αναπαράστασης της γνώσης  τρεις τρόποι μάθησης πραξιακός εικονικός συμβολικός

Το σπειροειδές πρόγραμμα Η δομή κάθε επιστήμης περιλαμβάνει βασικές αρχές, οι οποίες άπαξ και γίνουν κτήμα του μαθητή, μπορούν να τον εισαγάγουν στην κατανόηση του σχετικού επιστημονικού πεδίου. «Οποιοδήποτε αντικείμενο μπορεί να διδαχθεί αποτελεσματικά σε οποιοδήποτε παιδί και σε οποιαδήποτε φάση της ανάπτυξής του, αρκεί αυτό να γίνει σε κατάλληλη για το γνωστικό επίπεδο του παιδιού μορφή».

Η έννοια της σκαλωσιάς (scaffolding) Η παροχή υποστήριξης και καθοδήγησης στους μαθητές κατά τη μετάβασή τους από το ήδη γνωστό σε αυτό που πρέπει να μάθουν και η εμπλοκή τους σε δραστηριότητες σύμφωνες με τη «ζώνη της επικείμενης ανάπτυξής τους».

Το μοντέλο της γνωστικής μαθητείας ο εκπαιδευτικός κατά την εκπαιδευτική διαδικασία υποστηρίζει τους μαθητές παρέχοντας πρότυπα ανάπτυξης γνωστικών στρατηγικών (scaffolding). Το μοντέλο αυτό επιτρέπει στους εκπαιδευομένους να μαθαίνουν αλληλεπιδρώντας μεταξύ τους, με τον εκπαιδευτή και με τα εργαλεία και να αναπτύσσουν σενάρια - ιστορίες μέσω της κοινής εμπειρίας, οικοδομώντας έτσι τη γνώση στο πλαίσιο μιας ομάδας.

Εμπλαισιωμένη μάθηση Αναφέρεται στις γνωστικές διαδικασίες που είναι τοποθετημένες μέσα σε φυσικά και κοινωνικά πλαίσια. Lave, Wenger (1991)

Συμμετοχή σε κοινότητα πρακτικής Η συμμετοχή των υποκειμένων σε οργανωμένες δράσεις και διαδικασίες καθώς και η απόκτηση και η αλλαγή ταυτότητας στο πλαίσιο μιας κοινότητας μάθησης. Lave, Wenger (1991)

Διαμοιρασμένη / κατανεμημένη γνώση Μέσω της ερμηνείας αυτής, δίνεται έμφαση στην κατανεµηµένη φύση των γνωστικών φαινομένων ανάμεσα σε υποκείμενα, κατασκευάσµατα (artifacts) και εσωτερικές και εξωτερικές αναπαραστάσεις. Συνεπώς, το υποκείμενο θεωρείται μέρος ενός ευρύτερου λειτουργικού συστήματος που περιλαμβάνει το κοινωνικό και υλικό περιβάλλον του. Η γνώση οικοδομείται συλλογικά (συλλογική ευφυΐα). Στο συγκεκριμένο μοντέλο στηρίζεται ο σχεδιασμός συνεργατικών δικτυακών περιβαλλόντων. Hollan, Hutchins, Kirsch (1995)