1 Ο Δήμος του 21ου Αιώνα Μια ρεαλιστική εικόνα Μια ρεαλιστική προσέγγιση Επιμορφωτικό Πρόγραμμα Αιρετών ΚΕΔΚΕ ΙΤΑ ΕΕΤΑ ΠΕΤΑ Νοέμβριος – Φεβρουάριος 2007 Ομάδα Εργασίας Δ Παπούλιας Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών Π Μαίστρος Πολ Μηχανικός,Σύμβουλος Αυτοδιοίκησης Χρ Παλαιολόγος Πολ Μηχανικός Γ Τάκης Διευθυντής,Δήμος Βριλησσίων Θ Χατζηπαντελής Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ν – Κ Χλέπας Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

2 Κυρίες,Κύριοι Δήμαρχοι της Χώρας, •Ζούμε σε μια εποχή κατά την οποία στο χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης(ΤΑ) και ιδιαιτέρως στους Δήμους και τις κοινότητες της χώρας,υπάρχει τεράστια συσσώρευση Ελληνικών και Ευρωπαϊκών εμπειριών •Ζούμε όμως ταυτόχρονα μια χωρίς προηγούμενο απαίτηση των πολιτών για : Καλύτερες υπηρεσίες Μεγαλύτερη συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων Για μια νέα ποιότητα σχέσεων μεταξύ Δήμου και πολιτών …….. •Επιπλέον το σχέδιο που αποκαλείται : Σύγχρονη Γνώση Νέα Διακυβέρνηση Νέες Δημόσιες Πολιτικές Κατάλληλα επεξεργασμένο στα ζητήματα της ΤΑ, δημιουργεί προϋποθέσεις για καλύτερα αποτελέσματα από εκείνα του παρελθόντος

3 Σε μια εποχή αυξημένων δυσκολιών και πολυπλοκότητας στη λήψη και εφαρμογή αποφάσεων λόγω : Της Παγκοσμιοποίησης Των αλλαγών στην Τεχνολογία Των αλλαγών στις κοινωνικές σχέσεις ……… •Σας προσκαλώ λοιπόν Κυρίες και Κύριοι Δήμαρχοι, να δούμε μαζί την Τέχνη της Διοίκησης και του Προγραμματισμού η οποία καταφέρνει και συνδυάζει πολλά από τα παραπάνω στοιχεία με ένα τρόπο απλοποιημένο,ρεαλιστικό και εν πολλοίς εύκολο •Γιατί με ελλιπή γνώση της Τέχνης της Διοίκησης και του Προγραμματισμού κινδυνεύουμε ανά πάσα στιγμή : Να πάρουμε λάθος αποφάσεις Να χαράξουμε λάθος στρατηγική Να ετοιμάσουμε ανεφάρμοστο επιχειρησιακό σχέδιο Να διοικήσουμε με εγωισμό ……….

4 •Μαζί με : Την εμπειρία σας Τη διαίσθησή σας Τις γνώσεις σας Η Τέχνη της Διοίκησης σας διευκολύνει στην προετοιμασία της πορείας του Δήμου σας ακόμα και σε πολύ δύσκολα ζητήματα •Πρόκειται για μεγάλη Τέχνη και όχι Επιστήμη Για Τέχνη όπως η Ζωγραφική και η Γλυπτική •Η Τέχνη της Διοίκησης των Δήμων και των Πόλεων σε μια εποχή που πεθαίνει σταδιακά το παλιό,διοικητικό,κεντρικό και γραφειοκρατικό Κράτος το οποίο μετασχηματίζεται σε κάτι που ακόμα στη χώρα μας αναζητά μορφή και πλαίσιο •Σε μια εποχή που αλλάζει η Γνώση,οι Δημόσιες Πολιτικές και η Διακυβέρνηση,δημιουργώντας νέες κοινωνικές διεργασίες στην κοινωνία της πληροφορίας

5 Κοινωνικές (Γνώση) Δημόσιες Διακυβέρνηση Διαδικασίες Πολιτικές Ανταγ/κοτητα Νέες Νέο Κράτος Δίκτυα Παγκ/ποιηση Τεχνολογίες Κοινωνικοί Νέα Βιωσιμότητα Τεχνολογίες Εταίροι Διοικητικά Πληροφοριών Ιδιωτ.Τομέας Συστήματα Επικοινωνιών Κοινωνία Ψηφιακοί Καινοτομία Πολιτών Δήμοι Ανεργία Πληροφορία Νέες Προτ/τες Λογοδοσία Μετανάστευση Δια βίου Μάθηση Συμμετοχή Αποτελ/τα Νέα φτώχεια Εμπειρία Συναίνεση Συστημική Αποκέντρωση Σκέψη Ηθική Διαχείριση (Μακρυδημήτρης 2002,Παπούλιας –Τσούκας 1998,Μαίστρος 2000, ΚΕΔΚΕ-ΕΜΠ 2006,ΙΤΑ 2006)

6 VOTE Λογοδοσία Ανταπόκριση ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΣΧΟΛΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ ΣΤΟΥΣ ΟΤΑ Αποτελεσματικότητα CHOICE NEO ΔΗΜΟΣΙΟ ΜΑΝΑΤΖΜΕΝΤ •VOICE •ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΕΣ ΝομιμοποίησηΑποδοτικότητα

7

8 Πλεονεκτήματα •Ύπαρξη ΑΕΙ/ΤΕΙ •Ύπαρξη εξειδικευμένου προσωπικού •Υποδομές νέων τεχνολογιών •Υποστήριξη από την πολιτική ηγεσία •Εμπειρία στην υλοποίηση προγραμμάτων σχετικά με το διοικητικό εκσυγχρονισμό •Οικονομικές δυνατότητες του δήμου •Απαίτηση από τους πολίτες για τέτοιου χαρακτήρα δράσεις Μειονεκτήματα •Επικαλύψεις αρμοδιοτήτων •Ανεπάρκεια πρόσβασης στα κέντρα λήψης αποφάσεων •Μη ορθολογική κατανομή πόρων •Πιέσεις πελατειακού χαρακτήρα •Ελλείψεις στην πληροφόρηση •Ανεπαρκής σύνδεση των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας με τις τοπικές ανάγκες •Γραφειοκρατικές και χρονοβόρες διαδικασίες Ευκαιρίες •Σύνδεση με τα εθνικά δίκτυα μεταφοράς και ενέργειας •Εκσυγχρονισμός των υποδομών σε νέες τεχνολογίες και τηλεπικοινωνίες •Αλλαγές στη διοικητική διάρθρωση της χώρας •Νέο νομοθετικό πλαίσιο •Χρηματοδότηση από εθνικούς και κοινοτικούς πόρους •Εκπαίδευση και κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού της περιοχής •Νέες επιχειρησιακές δομές του κοινοτικού πλαισίου στήριξης Κίνδυνοι •Χρονική υστέρηση στην εκμετάλλευση διαθέσιμων πόρων •Έλλειψη συστήματος ιεράρχησης προτεραιοτήτων •Φθίνουσα οικονομική ανάπτυξη της περιοχής •Πιέσεις πολιτικών και επιχειρηματικών συμφερόντων •Απώλεια θέσεων εργασίας

9 Ο Δήμος του 21ου Αιώνα ΧαρακτηριστικάΤα οποία λειτουργούν ως εξής:Πώς αναπτύσσονται Ανοιχτός- Δυναμικός Αντιλαμβάνεται έγκαιρα Προετοιμάζεται και Υλοποιεί Ψηφοφορίες Διαβούλευση Δημοψηφίσματα Συμμετοχή σε όργανα Αξιολόγηση υπηρεσιών από χρήστες Προώθηση δικτύων, κ.α. Συλλογή-συστηματοποίηση πληροφοριών Πολιτικός Κοινωνικός Είναι σε αρμονική σχέση με την πολιτεία Είναι σε αρμονική σχέση με τους πολίτες Συνεργάζεται με την πολιτεία Διεκδικεί από την πολιτεία Προτείνει Ενημερώνει τους πολίτες Υπηρετεί τους πολίτες Φροντίζει την κοινωνική συνοχή Προωθεί καινοτομία- επιχειρηματικότητα Μεταρρυθμιστικός- Νεωτερικός (όχι απλά αναπαραγωγικός) Μετασχηματίζεται γρήγορα και αποτελεσματικά Κάνει αλλαγές Εφαρμόζει στρατηγικό και επιχειρησιακό πρόγραμμα Εκπαιδεύει-επιμορφώνει στελέχη Ενεργεί με διαφάνεια, διαβουλεύεται και λογοδοτεί στους πολίτες Αξιολογεί τα αποτελέσματα Τα κύρια χαρακτηριστικά ενός σύγχρονου Δήμου,πώς αυτά βοηθούν τους πολίτες και πώς αποκτώνται μέσα στο χρόνο(ΙΤΑ 2006)

10 Ερωτήματα •Πώς πάμε σε μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα ; •Πώς δημιουργούμε στρατηγική και επιχειρησιακό σχέδιο ; •Πώς τα εφαρμόζουμε ; •Πώς αξιοποιούμε τις Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών ; •Πώς διοικούμε και συνεργαζόμαστε με άλλους ανθρώπους ; •Είναι οι Ηθικοί κανόνες προτεραιότητα ; Γιατί να μην κάνουμε κι’εμείς ότι καλό και προοδευτικό γίνεται στους Δήμους της Ευρώπης ;

11 Να εξαντλήσουμε δηλαδή όλα τα περιθώρια αποτελεσματικότητας που μας δίνει η εμπειρία μας,η διαίσθησή μας,αλλά κυρίως οι μέθοδοι,οι τεχνικές,οι γνώσεις των στελεχών και των εργαζομένων,η Τέχνη της Διοίκησης,οι Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών,η νέα γνώση, ………. Να κάνουμε πολλά απ’αυτά τα οποία θέλει ο κόσμος, οι δημότες,η κοινωνία των πολιτών,οι ΜΚΟ, …… Να μάθουμε τα μυστικά της Τέχνης της Διοίκησης και του Προγραμματισμού και να είμαστε Ηγέτες - Δήμαρχοι

12 Η Ηγεσία στις Οργανώσεις •Οι Δήμοι της χώρας είναι σύνθετες οργανώσεις,όπως πχ τα διάφορα τμήματα του Κράτους,τα Πανεπιστήμια,τα νοσοκομεία και οι επιχειρήσεις •Πώς μάθαμε να βλέπουμε τις οργανώσεις ; •Πώς γίνεται η ‘’ανάγνωση’’ των καταστάσεων τις οποίες επιχειρούμε να οργανώσουμε,να διοικήσουμε και να διαχειριστούμε ; •Μοιάζουν οι οργανώσεις και οι καταστάσεις με : Μηχανές (αλληλοσυνδεόμενα μέρη,…) Βιολογικούς Οργανισμούς(περιβάλλον,…) Εγκέφαλους (πληροφορίες,μάθηση,….) Κουλτούρες (αξίες,ιδέες,…) Συστήματα Διακυβέρνησης(συμφέροντα,συγκρούσεις,….) Ψυχικές Φυλακές (πεποιθήσεις,φανατισμοί,απωθήσεις,….) Ροή και Μετασχηματισμός(αλλαγές,μεταρρυθμίσεις,….) Εργαλεία κυριαρχίας (εκμετάλλευση, …) Τι είναι οι ανταγωνιστικές οπτικές γωνίες ; Είναι ένας νέος τρόπος σκέψης ; (Μόργκαν 2000)

13 Και η Ηγεσία που τόσο μας ενδιαφέρει στους Δήμους της χώρας ; •Η ανάγκη για ένα μοντέλο διαρκούς επιτυχίας στους Δήμους •Θεμελιώδης ιδεολογία •Πρώτα οι άνθρωποι •Οργανωτικές δομές – Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών •Διοικητική Κουλτούρα – Μάθηση και αλλαγή – Συστημική σκέψη •Ο ηγέτης δημιουργεί και με συνέπεια αναπτύσσει έναν αποτελεσματικό οργανισμό • Ο ηγέτης επιτυγχάνει βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα και χτίζει το μέλλον •Ο ηγέτης κερδίζει την εμπιστοσύνη και έχει διάθεση για υψηλότερες κατά το δυνατόν επιδόσεις •Κάνοντας την ηγεσία πράξη • Στρατηγική • Επιχειρησιακό σχέδιο • Συνεργασίες,στελέχη,φήμη,εικόνα,….. (Μπουραντάς 2005,Χλέπας 2005,Μακρυδημήτρης 1999)

14 Αρχές Διοίκησης • Γνωρίστε καλά το εξωτερικό περιβάλλον • Γνωρίστε καλά το εσωτερικό περιβάλλον • Εξοικειωθείτε: γνώση – εμπειρία – μάθηση – γλώσσα • Μελετείστε την πολυπλοκότητα • Γνωρίστε και εμπιστευθείτε τους ανθρώπους • Γνωρίζετε από στρατηγική ; • Στόχοι, πόροι, άνθρωποι, ηγέτες • Ετοιμάστε το επιχειρησιακό σχέδιο και τους μηχανισμούς έλεγχου • Αν αποτύχετε ξαναδοκιμάστε • Η αποτυχία ως μέθοδος διαπαιδαγώγησης

15 Δέκα σημεία-οδηγίες για τις αλλαγές και τις μεταρρυθμίσεις 1.Διάγνωση και καταγραφή του ζητήματος και του αντικειμένου της μεταρρύθμισης. 2.Επιλογή της κατάλληλης ηγεσίας, η οποία επιθυμεί και μπορεί να πραγματοποιήσει τη μεταρρύθμιση. 3.Δημιουργία επιχειρησιακού σχεδίου που περιλαμβάνει πρόσωπα, στόχους, χρόνους, ποσά, σχέδια και προβλεπόμενα αποτελέσματα. 4.Αναγνώριση μιας διάστασης ρευστότητας, που συνοδεύει τα μεγάλα γεγονότα της εποχής, λόγω της παγκοσμιοποίησης, της απορύθμισης των αγορών, των αλλαγών στην τεχνολογία, της αβεβαιότητας και της αστάθειας που επηρεάζουν τη μεταρρύθμιση σε όλη τη διάρκεια της διαδικασίας. «Ορίστε- κατανοείστε τι είναι η συγκεκριμένη μεταρρύθμιση» «Επιλέξτε την κατάλληλη ηγεσία που γνωρίζει, θέλει και μπορεί» «Προσδιορίστε τα βασικά μεγέθη- στόχους και τα αναμενόμενα αποτελέσματα» «Αναγνωρίστε τις διαστάσεις της ρευστότητας και της αβεβαιότητας που επηρεάζουν τη μεταρρύθμιση»

16 5.Αναγνώριση του γεγονότος ότι οι μεταρρυθμίσεις κινούνται αναπόφευκτα κατά μήκος των αξόνων της πολυπλοκότητας και των συγκρούσεων. 6.Διερεύνηση του τετράπτυχου σταθερότητα-τάξη-πολυπλοκότητα-χάος και διαπίστωση της θέσης που κατέχει η συγκεκριμένη μεταρρύθμιση σε αυτό. 7.Δημιουργία του κατάλληλου κλίματος που πρέπει να περιβάλλει τη μεταρρύθμιση και ενδεχομένως ενός κλίματος επείγοντος. 8.Ανάπτυξη ενός νέου λόγου (discourse) και μιας νέας επιχειρηματολογίας, που να επανατοποθετεί το αντικείμενο της μεταρρύθμισης μέσα στη νέα πραγματικότητα, που η ίδια η μεταρρύθμιση δημιουργεί. «Μειώστε την πολυπλοκότητα και εξομαλύνετε τις συγκρούσεις» «Τοποθετείστε τη μεταρρύθμιση στο ευρύτερο οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον και σε σχέση με τους κοινωνικούς εταίρους. Δρομολογείστε μια κατεύθυνση στρατηγικής» «Δημιουργείστε το κατάλληλο κλίμα» «Επανατοποθετείστε τη μεταρρύθμιση στη νέα πραγματικότητα μέσω νέου λόγου και νέων επιχειρημάτων»

17 9.Μετακίνηση της μεταρρύθμισης σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο επίπεδο προβληματισμού, αναμετρήσεων και συνεννοήσεων, με τη δημιουργία ενός νέου αξιολογικού συστήματος. 10.Συστηματική εποπτεία της πορείας της μεταρρύθμισης, έλεγχος, διορθώσεις, έπαινοι και τιμωρίες. (Παπούλιας 2002,2007) «Μετακινείστε τη μεταρρύθμιση σε ένα διαφορετικό από το προηγούμενο επίπεδο συγκρίσεων» «Παρακολουθείστε και ελέγξτε συνεχώς την πρόοδο της μεταρρύθμισης. Διορθώστέ την και επαναπροσδιορίστε την πορεία της»

18 Η Γραμματική των Πολιτισμών •Οι μη Ευρωπαϊκοί Πολιτισμοί •Το Ισλάμ και ο μουσουλμανικός κόσμος •Η Μαύρη Ήπειρος, Αφρική •Η Άπω Ανατολή Κίνα, Ινδία, Ινδονησία, Ιαπωνία •Οι Ευρωπαϊκοί Πολιτισμοί Η Ευρώπη Χριστιανισμός, Επιστημονική σκέψη Η εκβιομηχάνιση της Ευρώπης •Η Αμερική Λατινική Αμερική Οι Ηνωμένες Πολιτείες Ο Αγγλόφωνος κόσμος •Η άλλη Ευρώπη Η Σοβιετική Ένωση (Braudel 2003)

19 Οργανώσεις,Ηγεσία και η Ηθική Διάσταση της Διοίκησης • Θεσμοί και Διοίκηση • Αποδοτικότητα – Διαφάνεια – Λογοδοσία – Υψηλά πρότυπα συμπεριφοράς • Η ηθική διάσταση της διοίκησης ως θεμελιώδης έννοια • Πως αυτή γίνεται οργανικό μέρος αποτελεσματικής διοίκησης • Οργάνωση και αποτελεσματικότητα • Της διαφθοράς προηγούνται η σπατάλη, η αναξιοκρατία και η αδιαφάνεια • Η διαφθορά είναι πολλών ειδών • Η διαφθορά στα υψηλά και χαμηλά κλιμάκια μιας οργάνωσης • Τα συστήματα διοίκησης και η αποτελεσματικότητα Δήμος που ενεργεί με διαφάνεια, διαβουλεύεται και λογοδοτεί στους πολίτες στη διαδικασία λήψης αποτελεσματικών Αποφάσεων (Stewart 2006)

20 Προγραμματισμένη Στρατηγική ≠ Εφαρμοσμένη Στρατηγική ≠ Πραγματοποιηθείσα Στρατηγική Δηλαδή ένα πρόγραμμα είναι : Άλλο στη θεωρία όπως εγκρίθηκε από το Δήμο Άλλο όπως εφαρμόστηκε από τις υπηρεσίες Και άλλο όπως προκύπτει στο τέλος Να θυμόμαστε ότι:

21 Βιβλιογραφία F Braudel ( 2003). Η Γραμματική των Πολιτισμών.Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης : Αθήνα. Α Μακρυδημήτρης (1999).Διοίκηση και Κοινωνία.Θεμέλιο : Αθήνα. Α Μακρυδημήτρης(2002).Προσεγγίσεις στη Θεωρία των Οργανώσεων.Καστανιώτης :Αθήνα. Γκ Μόργκαν (2000).Οι Όψεις της Οργάνωσης.Καστανιώτης : Αθήνα. Δ Παπούλιας και Χ Τσούκας (1998).Κατευθύνσεις για τη Μεταρρύθμιση του Κράτους.Καστανιώτης :Αθήνα. Δ Παπούλιας (2002).Η Στρατηγική Διοίκηση Επιχειρήσεων και Αλλαγών.Καστανιώτης :Αθήνα. Π Μαίστρος (2000).Οι Αναπτυξιακοί Θεσμοί της Αυτοδιοίκησης.Νέα Σύνορα :Αθήνα. Ν –Κ Χλέπας (2005).Ο Δήμαρχος ως Αιρετός Ηγέτης.Παπαζήσης :Αθήνα. Δ Παπούλιας (2007).Ρητορεία και Πραγματικότητα των Μεταρρυθμίσεων (Προσεχώς από τις εκδόσεις Εστία). J Stewart (2006).Ο Εκσυγχρονισμός της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.Επίκεντρο :Αθήνα. ΚΕΔΚΕ – ΕΜΠ(2006).Δήμοι στην Κοινωνία της Πληροφορίας.Αθήνα. Δ Μπουραντάς (2005).Ηγεσία.Κριτική :Αθήνα. ΙΤΑ (2006).Μελέτη για το Δήμο του 21 ου Αιώνα.Ενδιάμεση Έκθεση.Αθήνα.