Η οπτική του φύλου στην ερευνητική διαδικασία: Το φεμινιστικό παράδειγμα Δρ Πενταράκη Μαρία, επίκουρη καθηγήτρια,Κοινωνική Έρευνα ΙΙ- Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας, Σχολή ΣΕΥΠ, ΤΕΙ Πάτρας Προπτυχιακά προγράμματα σπουδών φύλου και ισότητας, ΤΕΙ Πάτρας, ΕΠΕΑEΚ ΙΙ: Η πράξη συγχρηματοδοτείται: Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (Ε.Κ.Τ.)-Εθνικοί Πόροι Π.Ε. 6. Εμπλουτισμός Μαθημάτων με την Οπτική του Φύλου.

Αναγκαιότητα εισαγωγής οπτικής φύλου στην ερευνητική διαδικασία  Γιατί δεν υπάρχει μία ενιαία κοινωνική πραγματικότητα

Αναγκαιότητα εισαγωγής οπτικής φύλου στην ερευνητική διαδικασία. Σύμφωνα με τις φεμινίστριες ερευνήτριες οι παραδοσιακές έρευνες κρίνονται ανεπαρκείς για τους εξής λόγους (Millman, Kanter αναφορά στο Παπαγεωργίου, 98:126):  Οι περισσότερες έρευνες διεξάγονταν από άνδρες που χρησιμοποιούσαν άνδρες ως αντικείμενα ανάλυσης και μελέτης, ενώ τα αποτελέσματα γενικεύονταν για τη συμπεριφορά όλου του πληθυσμού

Αναγκαιότητα εισαγωγής οπτικής φύλου στην ερευνητική διαδικασία  Το φύλο, και πιο συγκεκριμένα η γυναικεία συμπεριφορά, αποτελούσε κατηγορία ανάλυσης μόνο σε περιορισμένους τομείς, όπως ο γάμος και η οικογένεια στους περισσότερους άλλους παραγνωρίζεται  «Όταν εξετάζονταν, τέλος, οι γυναίκες, η συμπεριφορά τους και οι γενικές τους τάσεις αναλύονταν με βάση ανδρικούς κανόνες και πρότυπα. Αποτέλεσμα: οι περισσότερες επίσημες γνώσεις για την κοινωνία είναι ανδρικές γνώσεις μίας ανδρικής κοινωνίας»

Ένταξη της οπτικής του φύλου στην ερευνητική διαδικασία Η ένταξη της οπτικής του φύλου σημαίνει ότι:  Αναζητάμε τις εμπειρίες τω ατόμων μέσα σε μία κοινωνική δομή που αποτελείται από κοινωνικά φύλα (Παπαγεωργίου, 1998)  Αναγνωρίζουμε ότι οι ιεραρχίες φύλου διαπερνούν και δαιμορφώνουν όλα τα υπό μελέτη κοινωνικά φαινόμενα. Οι ιεραρχίες φύλου είναι αποτέλεσμα των κοινωνικών θεσμών. Οι παραπάνω διαπιστώσεις οδηγούν σε μία ολοκληρωμένη κατανόηση του υπό μελέτη κοινωνικού φαινόμενου.

Ένταξη της οπτικής του φύλου στην ερευνητική διαδικασία «Οι φεμινίστριες ερευνήτριες προσπαθούν καταρχάς:  να εντοπίσουν διαφορές ή ομοιότητες στη συμπεριφορά των φύλων, στις στάσεις στις εμπειρίες τους κτλ., ο απώτερος στόχος τους όμως είναι διαφορετικός και πιο μακροπρόθεσμος.

Οι φεμινίστριες ερευνήτριες:  Επιζητούν να αναπτύξουν μια ολιστική άποψη και να εξηγήσουν πως οι άνδρες και οι γυναίκες, λόγω της διαφορετικής θέσης που κατέχουν τα δύο φύλα στις συγκεκριμένες κοινωνικές δομές, έχουν διαφορετικές ευκαιρίες και εμπόδια και πως αντιδρούν ή ανταποκρίνονται στις εκάστοτε περιστάσεις.  Να εξηγήσουν τη διαφορετική θέση που κατέχουν τα δύο φύλα στις συγκεκριμένες κοινωνικές δομές και τους διακανονισμούς ως φορείς κοινωνικής αλλαγής» (Παπαγεωργίου, 1998:127)  Να προωθήσουν την αρχή της ισότητας ανάμεσα στα δύο φύλα

Παραδείγματα κατανόησης  Σε μία μελέτη των συνεπειών μίας φυσικής καταστροφής, όπως ενός σεισμού, σε μία ανδροκρατούμενη παραδοσιακή κοινότητα, εάν δεν έχουμε εντάξει την οπτική του φύλου δεν θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε πως οι έμφυλες ιεραρχήσεις που εξαναγκάζουν την πλειοψηφία των παντρεμένων γυναικών να ασχολούνται αποκλειστικά με τα του οίκου οδήγησε μεγαλύτερο αριθμό γυναικών από ότι αντρών σε θάνατο από εγκλωβισμό. Κατά τη διάρκεια του σεισμού η πλειοψηφία των γυναικών βρίσκονταν στο σπίτι ενώ η πλειοψηφία των αντρών βρίσκονταν στα χωράφια. Εάν διεξήγαμε μία έρευνα σχετικά με τις ψυχολογικές τύπου συνέπειες θα βρήκαμε ότι οι εναπομείνασες γυναίκες βίωσαν πιο έντονες συνέπειες από ότι οι άντρες. Εάν δεν είχαμε λάβει υπόψη μας τις έμφυλες ιεραρχήσεις αυτό μπορεί να μας οδηγούσε σε λανθασμένου τύπου συμπεράσματα όπως ότι οι γυναίκες είναι πιο ευαίσθητες και όχι ότι οι έμφυλες κοινωνικές συνθήκες τις οδήγησαν να βιώσουν πιο έντονες συνέπειες του σεισμού από ότι τους άντρες που δεν έπεσε κανένα ντουβάρι πάνω τους μια και βρισκόταν στα χωράφια κατά τη διάρκεια του σεισμού.  Πηγή: World Health Organization (2002).Gender and Health in Disasters. Geneva: WHO

Παραδείγματα κατανόησης  Σε μία έρευνα για τις σχέσεις αλληλοβοήθειας σε μία κοινότητα, πρέπει να λάβουμε υπόψη την ενδο-οικογενειακή βία ως μία μεταβλητή υπό εξέταση. Διαφορετικά δεν θα έχουμε μία ολοκληρωμένη εικόνα για το πώς διαμορφώνονται οι σχέσεις και οι πρακτικές αλληλοβοήθειας. Οι γυναίκες που υφίστανται ενδο-οικογενειακή βία είναι αυτές που θα έχουν το χαμηλότερο ποσοστό συμμετοχής σε δίκτυα αλληλο- βοήθειας αφού η άσκηση ενδο- οικογενειακής βίας έχει ως συνέπεια στις γυναίκες που την υφίστανται την κοινωνική απομόνωση.

Χρήσιμα ερωτήματα στο ξεκίνημα μίας έρευνας Πως επηρεάζει το κοινωνικό φαινόμενο διαφορετικά τις γυναίκες από ότι τους άντρες? Με ποιον τρόπου έχουν επιδιώξει οι γυναίκες και με ποιο τρόπο οι άντρες να μελετήσουν το φαινόμενο? Ποιος/α θα επηρεαστεί από την προτεινόμενη έρευνα? Με ποιον τρόπο θα επηρεαστούν διαφορετικά οι γυναίκες από ότι οι άντρες?  Η προηγούμενη ερευνητική ενασχόληση με το θέμα κατά ποιον τρόπο είχε εντάξει την οπτική του φύλου?  Υπάρχουν ερευνητικά δεδομένα ανά φύλο σε αυτό το φύλο Πηγή: United Nations International Research and Training Institute for the Advancement of Women (Instraw)].Gender Research Guide. Ιστοσελίδα: instraw.org/en/index.php?option=content&task=view&id=1051&Itemid=247 instraw.org/en/index.php?option=content&task=view&id=1051&Itemid=247

Η οπτική του φύλου διαμορφώνει:  Το θεωρητικό πλαίσιο της μελέτης  Το αντικείμενο μελέτης  Τα ερευνητικά ερωτήματα  Τη μέθοδο  Μεθοδολογικά εργαλεία συλλογής δεδομένων, κ.α.

Η οπτική του φύλου με βάση το φεμινιστικό παράδειγμα στοχεύει (Παπαγεωργίου, 1998:126):  Στη συλλογή δεδομένων για την ανάπτυξη μίας θεωρίας που βασίζεται στη γυναικεία εμπειρία και στην οπτική των γυναικών, χωρίς όμως να αγνοεί τις δραστηριότητες των αντρών  Στην προετοιμασία γυναικών για ενεργή παρέμβαση ως προς τον στόχο της γυναικείας απελευθέρωσης

Ενδεικτικά ερευνητικά Κέντρα με την οπτική του φύλου :  Ελλάδα: Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας. Ερευνητικό και επιστημονικό όργανο της Γενικής Γραμματείας Ισότητας. Ιστοσελίδα:  Παγκόσμια: Διεθνές Ινστιτούτο Έρευνας και Εκπαίδευσης των Ηνωμένων Εθνών για την Πρόοδο των Γυναικών [United Nations International Research and Training Institute for the Advancement of Women (Instraw)].Gender Research Guide. Ιστοσελίδα: instraw.org/en/index.php?option=content&task=v iew&id=1051&Itemid=247http:// instraw.org/en/index.php?option=content&task=v iew&id=1051&Itemid=247

Βιβλιογραφία  AWID. (2002). A Rights-Based Approach to Development, Women’s Rights and Economic Change, No 1, August 2002; Duvvury, Nata and Aanchal Kapur A Rights-Based Approach to Realizing the Economic and Social Rights of Poor and Marginalized Women [online]. ICRW, Washington D.C. Ανάκτηση από: basedEconandSocial.pdfwww.icrw.org/docs/2006_Rights- basedEconandSocial.pdf  Callamard, Agnès. (1999). A Methodology for Gender- Sensitive Research. Amnesty International; International Centre for Human Rights and Democratic Development, Ανάκτηση από: rd.ca/site/publications/index.php?subsection=catalogue&lan g=en&id=1396http:// rd.ca/site/publications/index.php?subsection=catalogue&lan g=en&id=1396  Duvvury, Nata and Aanchal Kapur. (2006). A Rights-Based Approach to Realizing the Economic and Social Rights of Poor and Marginalized Women [online]. ICRW, Washington D.C. Ανάκτηση από: basedEconandSocial.pdfwww.icrw.org/docs/2006_Rights- basedEconandSocial.pdf  Ellsberg, Mary and Lori Heise. (2005). Researching Violence Against Women: A Practical Guide for Researchers and Activists. World Health Organization (WHO) and the Program for Appropriate Technology in Health (PATH), Available Ανάκτηση από:

Βιβλιογραφία  Fonow, Mary Margaret and Judith Cook (eds). (1991). Beyond Methodology: Feminist Scholarship as Lived Research. Bloomington: Indiana University Press.  International Institute for Sustainable Development. Participatory Research for Sustainable Livelihoods: A guide for field projects on adaptive strategies [online]. Ανάκτηση από: htm htm  Miller, Carol and Shahra Razavi. “Gender Analysis: Alternative Paradigms.” UNDP. Ανάκτηση από:

Βιβλιογραφία  Παπαγεωργίου, Γ. (1998). Η φεμινιστική κριτική της παραδοσιακής επιστημονικής έρευνας και η εναλλακτική πρότασή της, στο Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική Έρευνα, σελ , εκδ. ΤΥΠΩΘΗΤΩ: Αθήνα  Sohng, Sung Sil Lee. (2005).“Participatory Research Approaches: Some Key Concepts.” International Development Research Center, Canada, Ανάκτηση από: DO_TOPIC.htmlwww.idrc.ca/en/ev DO_TOPIC.html  United Nations International Research and Training Institute for the Advancement of Women (Instraw)].Gender Research Guide. Ανάκτηση από ιστοσελίδα: instraw.org/en/index.php?option=content&task=vie w&id=1051&Itemid=247http:// instraw.org/en/index.php?option=content&task=vie w&id=1051&Itemid=247  World Health Organization (WHO) (2002). Why Gender and Health? Ανάκτηση από: ex.html ex.html  World Health Organization (2002).Gender and Health in Disasters. Geneva: WHO